هرثمه بن اعین

هرثمه بن اعین
هرثمه بن اعین
سلطنت	عباسیان
پیشین	برمکیان بلخ
جانشین	فضل بن سهل سرخسی
متولد	بلخ- افغانستان
درگذشته	۲۰۰ هجری مرو- خراسان
آرامگاه	مشهد- خراسان
فرزند(ان)	حاتم، یحیی، رافع، اعین، محمد
نام کامل هرثمه بن اعین
پدر	اعین
دین و مذهب	اسلام- سنی

هَرثَمه بن اعین، سیاست‌مدار، امیر لشکر خراسان، صاحب حرس، وزیر، والی خراسان، آفریقا و در نهایت فرد خلیفه‌ساز خلافت عباسی بود که در استوار سازی خلافت آنان به ویژه در دورهٔ هارون و مامون نقش برجسته‌ای را ایفا نمود.

زندگی

هَرثَمه بن اعین از سرداران سپاه عباسی بود. به روایت منابع تاریخی، در سال ۱۹۱ هجری/۸۰۷ میلادی که مقارن با دوران خلافت هارون بوده، در ایالت خراسان، مردم علیه علی بن عیسی، کارگزار عباسی، قیام کردند. این شورش به پشتیبانی از رافع بن لیث از نوادگان نصر بن سیار شکل گرفته بود. منابع، علل این قیام را خونخواهی برمکیان و نارضایتی مردم از اقدامات علی بن عیسی بیان می‌کند. به علت ناتوانی علی بن عیسی از سرکوب شورش، هارون، او را از سمتش خلع نمود و هرثمه ابن اعین را با حکم امارت خراسان مأمور دستگیری وی نمود.

هرثمه پس از اینکه به خراسان رسید، علی بن عیسی را دستگیر نموده و او را به نزد هارون در بغداد فرستاد و اموالش را که شامل هشتاد میلیون درهم و هزار و پانصد شتر بود توقیف و مصادر کرده و به خزانه انتقال داد. پس از آن، هرثمه از جانب هارون، مأمور به دفع شورش رافع بن لیث شد. هارون برای سرکوب شورش رافع، مأمون را نیز به یاری هرثمه فرستاد و طاهر بن حسین نیز طبق درخواست هرثمه یا مأمون به آنان پیوست که در اثر مرگ هارون و اشتغال مأمون به برادرش امین، صلحی میان طاهر و رافع بن لیث برقرار گشت. پس از فراغت از غائلهٔ رافع و در اثر درگیری و کشمکشی که میان مأمون و امین شکل گرفت، مأمون، میان هرثمه و طاهر به پیشنهاد فضل بن سهل، سپهسالاری لشکر خود را به طاهر واگذار نمود و او را در راس لشکری برای فتح بغداد، پایتخت عباسیان و محل سکونت امین روانه کرد. هرثمه نیز از سمت مأمون مأموریت یافت تا به یاری طاهر بشتابد و او را در این امر همراهی کند. طاهر پس از شکست سردار امین، علی بن عیسی، به سمت بغداد حرکت نمود و به علت رقابتی که میان هرثمه و او در جریان بود، به دستور مأمون، هرثمه از مسیر نهروان و طاهر از سمت اهواز و جدا از یکدیگر به سمت بغداد حرکت کردند و پس از چهارده ماه محاصره آن را فتح نمودند و امین در جریان این فتح به قتل رسید. پس از مدتی مردم کوفه، بغداد و حجاز به رهبری فردی علوی به نام ابن طباطبا و دیگری به نام ابوالسرایا علیه عامل مأمون، حسن بن سهل شوریدند و او را از چند نقطهٔ قلمرو بیرون راندند. در نتیجه هرثمه، مأمور به دفع شورشیان گشت که توانست در این مأموریت پیروز شود.

زندان و قتل

هرثمه پس از سرکوب شورش به قصد گزارش نارضایتی مردم عراق از حسن بن سهل و شرح مشکلات غرب خلافت به سمت خراسان حرکت نمود اما به علت سعایت حسودان و به خصوص اقدامات و سخنان فضل بن سهل علیه او به محض رسیدن به پیشگاه مأمون توبیخ شده و به دستور او محبوس گشت و در زندان به قتل رسید.

پانویس

منابع

• باسورث، ک. ا (۱۳۶۳). «طاهریان و صفاریان». در ریچارد نلسون فرای. تاریخ ایران کمبریج. ج. ۴. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
• باسورث، ک. ا (۱۳۸۸). تاریخ سیستان. تهران: انتشارات امیرکبیر.
• بلخی، میرویس (۱۴۰۰). تاریخ خاندان هرثمه بلخی: انتشارات امیری، کابل.
• فرای، ریچارد نلسون (۱۳۶۳). عصر زرین فرهنگ ایران. تهران: انتشارات سروش.
• اکبری، امیر (۱۳۸۴). تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.