غیراستاندارد

فهرست خلفای عباسی

از اسلامیکال
نسخهٔ تاریخ ‏۳۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۲:۴۸ توسط Shahroudi (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
پرش به ناوبری پرش به جستجو
خلیفه عباسیان
علم سیاه عباسیان
قلمرو عباسیان در عصر اوج گسترش مرزهایشان
جزئیات
نخستین پادشاهسفاح
واپسین پادشاهمتوکل سوم
آغاز پادشاهی۷۵۰ میلادی/۱۳۲ قمری
پایان پادشاهی۱۵۱۷ میلادی/۹۲۳ قمری
سکونتگاه رسمیبغداد، قاهره و…
گمارندهجانشینی ارثی

خلفای عباسی (عربی: اَلْخِلَافَةُ ٱلْعَبَّاسِیَّةُ) فرمانروایان سومین خلافت، به عنوان جانشینان محمد، پیامبر اسلام، بودند. خاندان عباسی از نسل عموی محمد، عباس بن عبدالمطلب، بودند و بر این اساس «عباسیان» نامیده می‌شوند.[۱]

حاکمان خاندان عباسی پس از آن که توانستند طی جنبش سیاه‌جامگان در سال ۷۵۰ میلادی (۱۳۲ ه‍. ق)، موجب اضمحلال خلافت امویان شوند، قادر به فرمانروایی اکثر فتوحات مسلمان شدند. نخستین مرکز خلافت عباسی در ابتدای امر شهر کوفه بود ولی سپس در ۷۶۲ میلادی، منصور عباسی شهر بغداد را در جوار پایتخت سابق ساسانیان، تیسفون، بنا نهاد. با روی کار آمدن خلفای عباسی، دستگاه خلافت برای کنترل بر قلمرو وسیع خود و ورود چشم‌گیر مسلمانان غیر عرب به امت متکی به دیوانسالاران ایرانی شد. رسوم ایرانی به شکلی گسترده توسط طبقهٔ حاکم پذیرفته شد و موجب حمایت از هنرمندان و دانشمندان گردید.[۲]

بغداد در این دوره، که به نام عصر طلایی اسلام شناخته می‌شود، به مرکزی برای علوم، فرهنگ، فلسفه و ابداعات بدل گشت.[نیازمند منبع]

علی‌رغم مشارکت‌های ابتدایی، خلفا در اواخر قرن هشتم میلادی هر دو گروه موالی[۳] و دیوان‌سالاران ایرانی را وانهادند.[۴]

خلافت وادار شد نواحی اندلس (اسپانیای امروزی) را در ۷۵۶ به امویان، مغرب را در ۷۸۸ به ادریسیان، افریقیه و جنوب ایتالیا را در ۸۰۰ به اغلبیان، و در حدود ۸۷۰ خراسان و فرارود را به سامانیان و پارس را به صفاریان، و همچنین در ۹۶۹ میلادی مصر را به خلافت شیعیان اسماعیلی به نام فاطمیان واگذار کند.[نیازمند منبع]

پایان حکومت عباسیان در بغداد در سنهٔ ۱۲۵۸ میلادی بدست هلاکوخان مغول رغم خورد. بازماندگان آل عباس به قاهره رفتند و در سال ۱۲۶۱ میلادی حکومت را دوباره در قاهره برپا کردند ولی در این دوره خلیفه تنها نمادی از اتحاد امت اسلامی و مردم و مذهب بود و حکومت در دست مملوکان مصر قرار داشت. ادامه خلافت عباسی وجود داشت تا سال ۱۵۱۹ میلادی، زمانی که ارتش دولت عثمانی شام و مصر را فتح کرد و سلیم یکم عثمانی خود را خلیفه نامیده و شهر قسطنطنیه را مرکز خلافت قرار داد.[نیازمند منبع]

(توسط قلمروهای مسلمان از حاکمیت امویان در شبه‌جزیره ایبری و حاکمیت فاطمیان و موحدون در شمال آفریقا پذیرفته نشده‌است).[۵][۶]

در طی دوران بعدی فرمانروایی عباسیان، حاکمان مسلمان از عناوین دیگر مانند سلطان استفاده می‌کردند.

پس از سقوط بغداد در جریان حمله مغول، ابتدا أبو العباس «الحاکم» أحمد بن الحسن در ۱۲۶۱ میلادی، مقر خلافت را به شهر حلب در شام منتقل کرد. پس از او دیگر خلفای عباسی تحت سیطرهٔ مملوکان مصر، در شهر قاهره، مقام خلافت را نگهداشتند.[۷][۸][۹] عباسیان قاهره تا حد بسیاری خلفای تشریفاتی تحت سرپرستی (و پشتیبانی) سلطنت مملوک که پس از سقوط دودمان ایوبی در مصر ایجاد شدند بودند.[۱۰][۱۱]

فهرست خلفا

[۱۲][۱۳][۱۴]

شمار خوش‌نویسی نام
(حیات)
دوران حکومت توضیحات سکه م
جامع اموی آغاز پایان دوام
۲۰ ۱ سفاح
(۷۲۱ - ۷۵۴ م)
۷۵۰ ۷۵۴
۲۱ ۲ منصور
(۷۱۴ - ۷۷۵ م)
۷۵۴ ۷۷۵
۲۲ ۳ مهدی
(۷۴۵ - ۷۸۵ م)
۷۷۵ ۷۸۶
  • أبو عبدالله، المهدی
  • فرزند أبو جعفر المنصور و أروی بنت منصور الحمیری.
  • تا زمان مرگ حکومت کرد.
    • پدرش نامش را مهدی نهاد برای این که توجه‌ها از سمت مردم از علویان به عباسیان چرخانده شود[۱۸]
      • منصور
۲۳ ۴ هادی
(۷۶۴ - ۷۸۶ م)
۷۸۶ ۷۸۷
۲۴ ۵ هارون
(۷۶۴ - ۸۰۹ م)
۷۸۷ ۸۰۹
۲۵ ۶ امین
(۷۸۷ - ۸۱۳ م)
۸۰۹ ۸۱۴
۲۶ ۷ مأمون
(۷۸۶ - ۸۳۳ م)
۸۱۴ ۸۳۳
۲۷ ۸ معتصم
(۷۹۶ - ۸۴۲ م)
۸۳۳ ۸۴۲
۲۸ ۹ واثق
(۸۱۱ - ۸۴۷ م)
۸۴۲ ۸۴۷
۲۹ ۱۰ متوکل
(۸۲۲ - ۸۶۱ م)
۸۴۷ ۸۶۲
۳۰ ۱۱ منتصر
(۸۳۷ - ۸۶۲ م)
۸۶۲ ۸۶۲
  • فرزند متوکل و زنی حبشی.
  • از عصر منتصر سربازان ترک‌تبار بر خلافت مسلط شدند.
  • تا زمان مرگ حکومت کرد و نهایتاً به قتل رسید.
۳۱ ۱۲ مستعین
(۸۳۶ - ۸۶۶ م)
۸۶۲ ۸۶۶
۳۲ ۱۳ معتز
(۸۴۷ - ۸۶۹ م)
۸۶۶ ۸۶۹
۳۳ ۱۴ مهتدی
(۱۰۰ - ۸۷۰ م)
۸۶۹ ۸۷۰
  • فرزند الواثق و وردة.
  • قتل در ماه رجب ۲۵۶ ه‍.ق
۳۴ ۱۵ معتمد
(۸۴۲ - ۸۹۲ م)
۸۷۰ ۸۹۲
  • فرزند متوکل و فتیان.
  • معتمد دارالحکومه را از سامرا به بغداد بازگرداند و از سلطهٔ غلامان ترک کاست.
  • تا زمان مرگش حکومت کرد.
۳۵ ۱۶ معتضد
(۸۵۴ - ۹۰۲ م)
۸۹۲ ۹۰۲
  • فرزند طلحة الموفق و صواب.
  • تا زمان مرگش حکومت کرد.
    • موفق، نایب‌السلطنهٔ خلفای عباسی
    • ضرار
۳۶ ۱۷ مکتفی
(۸۷۷ - ۹۰۸ م)
۹۰۲ ۹۰۸
۳۷ ۱۸(۱) مقتدر
(۸۹۵ - ۹۳۲ م)
۹۰۸ ۹۲۹
  • فرزند معتضد و غریب.
  • این دوره نخست خلافتش بود.
  • پس از او عبدالله بن المعتز بالله فقط یک روز خلافت کرد.
۳۸ ۱۹(۱) قاهر
(۸۹۹ - ۹۵۰ م)
۹۲۹ ۹۲۹
  • فرزند معتضد و فتنة.
  • برای نخستین بار تنها چند روز به خلافت نشست.
(۳۷) ۱۸(۲) مقتدر
(۸۹۵ - ۹۳۲ م)
۹۲۹ ۹۳۲
  • برای سومین دوره به خلافت بازگشت
  • قتل در سال ۳۲۰ هجری.
(۳۸) ۱۹(۲) قاهر
(۸۹۹ - ۹۵۰ م)
۹۳۲ ۹۳۴
  • فرزند أحمد المعتضد بالله و فتنة.
  • بین ۳۲۲ تا ۳۳۳ حبس بود. مرگ در ۳۳۹.
۳۹ ۲۰ راضی
(۹۰۹ - ۹۴۰ م)
۹۳۴ ۹۴۰
  • فرزند مقتدر و ظلوم.
  • تا زمان مرگش حکومت کرد.
۴۰ ۲۱ متقی
(۹۰۸ - ۹۶۸ م)
۹۴۰ ۹۴۴
  • فرزند مقتدر و خلوب.
  • پس از خلع شذن، در ۲۵ سالگی، در سال ۳۵۷ ه‍.ق محبوس شد.
۴۱ ۲۲ مستکفی
(۹۰۵ - ۹۴۹ م)
۹۴۴ ۹۴۶
  • فرزند مکتفی و دختر أملح الناس.
  • احمد بویه وی را نصب و عزل کرد و در ۳۳۸ هجری به زندان فرستاد.
۴۲ ۲۳ مطیع
(۹۱۴ - ۹۷۴ م)
۹۴۶ ۹۷۴
  • فرزند جعفر المقتدر و شغلة.
  • آل‌بویه از این دوره بر خلفا تسلط یافتند.
  • در سال ۳۶۳ زبانش الکن گشت و در ۳۶۴ وفات یافت.
۴۳ ۲۴ طائع
(۹۳۲ - ۱۰۰۳ م)
۹۷۴ ۹۹۱
۴۴ ۲۵ قادر
(۹۴۷ - ۱۰۳۱ م)
۹۹۱ ۱۰۳۱
۴۵ ۲۶ قائم
(۱۰۰۱ - ۱۰۷۵ م)
۱۰۳۱ ۱۰۷۵
  • فرزند قادر بالله و بدر الدجی یا قطر الندی.
  • فتنة البساسیری: از ۱۰۵۸ تا ۱۰۶۰ اختلافات درونی بالا گرفته و رقابت سختی بر سر خلافت وجود داشت.
  • تا زمان مرگش ۴۵ سال حکومت کرد.
۴۶ ۲۷ مقتدی
(۱۰۵۶ - ۱۰۹۴ م)
۱۰۷۵ ۱۰۹۴
  • فرزند قائم و أرجوان.
  • تا زمان مرگش حکومت کرد. احتمالاً به قتل رسیده باشد.
    • محمد پسر قائم
    • ارجوان (هم‌بالین ارمنی)
۴۷ ۲۸ مستظهر
(۱۰۷۸ - ۱۱۱۸ م)
۱۰۹۴ ۱۱۱۸
  • فرزند عبدالله المقتدی بالله.
  • تا زمان مرگش حکومت کرد.
۴۸ ۲۹ مسترشد
(۱۰۹۲ - ۱۱۳۵ م)
۱۱۱۸ ۱۱۳۵
  • فرزند مستظهر.
  • قتل در سال ۵۲۹ ه‍.ق و در سن ۴۵ سالگی.
۴۹ ۳۰ راشد عباسی
(۱۱۰۹ - ۱۱۳۸ م)
۱۱۳۵ ۱۱۳۶
  • فرزند مسترشد.
  • از مقامش خلع و در ۵۳۲ ه‍.ق در اصفهان کشته شد.
۵۰ ۳۱ مقتفی
(۱۰۹۶ - ۱۱۶۰ م)
۱۱۳۶ ۱۱۶۰
  • فرزند مستظهر و حبشیة.
  • تا زمان مرگش حکومت کرد و در آن هنگام ۶۶ سال داشت.
۵۱ ۳۲ مستنجد
(۱۱۲۴ - ۱۱۷۰ م)
۱۱۶۰ ۱۱۷۰
  • فرزند محمد المقتفی لأمرالله و طاووس.
  • تا زمان مرگش حکومت کرد.
۵۲ ۳۳ مستضی
(۱۱۴۲ - ۱۱۸۰ م)
۱۱۷۰ ۱۱۸۰
  • فرزند مستنجد و غضة.
  • در زمان او حکومت عبیدیه در سال ۵۶۷ هجری نابود شد.
  • تا زمان مرگش حکومت کرد.
درمیان
۵۳ ۳۴ ناصر
(۱۱۵۸ - ۱۲۲۵ م)
۱۱۸۰ ۱۲۲۵ درمیان
۵۴ ۳۵ ظاهر
(۱۱۷۶ - ۱۲۲۶ م)
۱۲۲۵ ۱۲۲۶
  • فرزند احمدالناصرالدین.
  • تا زمان مرگش حکومت کرد.
۵۵ ۳۶ مستنصر
(۱۱۹۲ - ۱۲۴۲ م)
۱۲۲۶ ۱۲۴۲
  • فرزند ظاهر و جاریة ترک.
  • تا زمان مرگش حکومت کرد.
۵۶ ۳۷ مستعصم
(۱۲۱۳ - ۱۲۵۸ م)
۱۲۴۲ ۱۲۵۸
  • فرزند مستنصر و هاجر.
  • پس از خیانت وزیر او، بن علقمی، مغولان به بغداد نفوذ یافتند.
  • او در ۲۴ صفر ۶۵۶ هجری به دست مغول‌ها به قتل رسید.
قاهره (۱۲۶۱ - ۱۵۱۷ میلادی)/(۶۵۹ - ۹۲۲ هجری)
۵۷ ۳۸ مستنصر دوم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۲۶۱ ۱۲۶۲ المستنصر بالله الثانی، أبو القاسمأحمد المستنصر بالله
  • توسط سلاطین مملوک در سال ۱۲۶۱ در قاهره، مصر به‌عنوان خلیفه بر تخت نشانده شد
  • عنوان مورد دعوی با حاکم یکم نیز بود که توسط فرمانروای حلب بر تخت نشانده شده بود
۵۸ ۳۹ حاکم یکم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۲۶۲ ۱۳۰۲ الحاکم بأمر الله الأول، أبو العباسأحمد الحاکم بأمر الله
  • نتیجهٔ مسترشد
  • در سال ۱۲۶۱ توسط حاکم حلب به‌عنوان خلیفه بر تخت نشانده شد
  • پس از مرگ مستنصر دوم توسط مملوک مصر هم به رسمیت شناخته شد
    • ابوالعلی حسن
۵۹ ۴۰ مستکفی یکم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۳۰۲ ۱۳۴۰ المستکفی بالله، أبو الربیعسلیمان المستکفی بالله
۶۰ ۴۱ واثق یکم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۳۴۰ ۱۳۴۱ الواثق بالله الثانی، أبو إسحقإبراهیم الواثق بالله
۶۱ ۴۲ حاکم دوم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۳۴۱ ۱۳۵۲ الحاکم بأمر الله الثانی، أبو العباسأحمد الحاکم بأمر الله
۶۲ ۴۳ معتضد یکم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۳۵۲ ۱۳۶۲ المعتضد بالله الثانی، أبو الفتح، أبو بکرأبو بکر المعتضد بالله
۶۳ ۴۴(۱) متوکل یکم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۳۶۲ ۱۳۷۷ المتوکل علی‌الله الأول، أبو عبداللهمحمد المتوکل علی‌الله
۶۴ ۴۵(۱) مستعصم یکم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۳۷۷ ۱۳۷۷ المستعصم بالله الثانی، أبو یحیزکریا المستعصم بالله
(۶۳) ۴۴(۲) متوکل یکم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۳۷۷ ۱۳۸۳ المتوکل علی‌الله الأول، أبو عبداللهمحمد المتوکل علی‌الله
۶۵ ۴۶ واثق دوم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۳۸۳ ۱۳۸۶ الواثق بالله الثالث، أبو حفصعمر الواثق بالله
(۶۴) ۴۵(۲) مستعصم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۳۸۶ ۱۳۸۹ المستعصم بالله الثانی، أبو یحیزکریا المستعصم بالله
(۶۳) ۴۴(۳) متوکل یکم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۳۸۹ ۱۴۰۶ المتوکل علی‌الله الأول، أبو عبداللهمحمد المتوکل علی‌الله
۶۶ ۴۷ مستعین
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۴۰۶ ۱۴۱۴ المستعین بالله الثانی، أبو الفضلالعباس المستعین بالله
  • از ۷ مه ۱۴۱۲ تا ۶ نوامبر ۱۴۱۲ سلطان مصر بود
۶۷ ۴۸ معتضد دوم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۴۱۴ ۱۴۴۱ المعتضد بالله الثالث، أبو الفتحداود المعتضد بالله
۶۸ ۴۹ مستکفی دوم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۴۴۱ ۱۴۵۱ المستکفی بالله الثالث، أبو الربیعسلیمان المستکفی بالله
۶۹ ۵۰ قائم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۴۵۱ ۱۴۵۵ القائم بأمر الله الثانی، أبو البقاءحمزة القائم بأمر الله
۷۰ ۵۱ مستنجد
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۴۵۵ ۱۴۷۹ المستنجد بالله الثانی، أبو المحاسنیوسف المستنجد بالله
۷۱ ۵۲ متوکل دوم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۴۷۹ ۱۴۹۷ المتوکل علی‌الله الثانی، أبو العزعبد العزیز المتوکل علی‌الله
۷۲ ۵۳(۱) مستمسک
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۴۹۷ ۱۵۰۸ المستمسک بالله، أبو الصبریعقوب المستمسک بالله
۷۳ ۵۴(۱) متوکل سوم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۵۰۸ ۱۵۱۶ المتوکل علی‌الله الثالثمحمد المتوکل علی‌الله
(۷۲) ۵۳(۲) مستمسک
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۵۱۶ ۱۵۱۷ المستمسک بالله، أبو الصبریعقوب المستمسک بالله
(۷۳) ۵۴(۲) متوکل سوم
(۱۰۰ - ۱۰۰ م)
۱۵۱۷ ۱۵۱۷ المتوکل علی‌الله الثالثمحمد المتوکل علی‌الله

شجره‌نامه

عباس بن عبدالمطلب
عبداللهخلیفه عباسی
(در عراق)
علی السجادخلیفه عباسی
(در مصر)
محمد
ابراهیم الإمام۲
منصور
۱
سفاح
۳
مهدی
جعفر
۴
موسی الهادی
۵
هارون الرشید
زبیده
۷
مأمون
۸
المعتصم بالله
۶
امین
۹
الواثق بالله
۱۰
المتوکل علی الله
۱۲
المستعین بالله
۱۴
المهتدی بالله
۱۵
المعتمد علی الله
الموفق۱۳
المعتز بالله
۱۱
المنتصر بالله
۱۶
المعتضد بالله
۱۹
القاهر بالله
۱۸
المقتدر بالله
۱۷
المکتفی بالله
۲۳
المطیع لله
اسحاق۲۱
المتقی لله
۲۰
الراضی بالله
۲۲
المستکفی بالله
۲۴
الطائع لله
۲۵
القادر بالله
۲۶
القائم بأمر الله
محمد ذخیره‌الدین
۲۷
المقتدی بأمرالله
۲۸
المستظهر بالله
۳۱
المقتفی لأمرالله
۲۹
المسترشد بالله
۳۲
المستنجد بالله
۳۰
الراشد بالله
علی القبی
۳۳
المستضی بأمرالله
حسن
۳۴
الناصر لدین الله
ابوبکر
۳۵
الظاهر بأمرالله
حسن
۳۶
المستنصر بالله
۳۸
المستنصر بالله دوم
۳۹
الحاکم بأمر الله
۳۷
المستعصم بالله
محمد
المستمسک بأمرالله
۴۰
المستکفی بالله دوم
۴۱
الواثق بالله دوم
۴۳
المعتضد بالله دوم
۴۲
الحاکم بأمرالله دوم
۴۶
الواثق بالله سوم
۴۵
المستعصم بالله دوم
۴۴
المتوکل علی الله یکم
۴۷
المستعین بالله دوم
۴۸
المعتضد بالله سوم
۴۹
المستکفی بالله سوم
۵۰
القائم بأمر الله دوم
۵۱
المستنجد بالله دوم
یعقوب
۵۲
المتوکل علی الله دوم
۵۳
المستمسک بالله
۵۴
المتوکل علی الله سوم

پانویس

ارجاعات

  1. Hoiberg 2010, p. 10.
  2. Canfield, Robert L. (2002). Turko-Persia in Historical Perspective. Cambridge University Press. p. 5. ISBN 978-0-521-52291-5.
  3. "ABŪ MOSLEM ḴORĀSĀNĪ – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. Archived from the original on 22 November 2015. Retrieved 20 November 2015.
  4. Finer, S. E. (1 January 1999). The History of Government from the Earliest Times: Volume II: The Intermediate Ages p.720. OUP Oxford. ISBN 978-0-19-820790-0.
  5. , pp. 12–13
  6. , pp. 6–7
  7. Bosworth 2004, p. 7
  8. Houtsma & Wensinck 1993, p. 3
  9. العباسیون/بنو العباس فی القاهرة (بایگانی منبع)
  10. , p. 7
  11. [, p. 3
  12. Lane-Poole 2004, pp. 12–15
  13. Bosworth 2004, pp. 6–7
  14. العباسیون/بنو العباس فی بغداد-تاریخ الحکام والسلالات. بایگانی منبع.
  15. Kennedy, H. (2004). The prophet and the age of the caliphates. 2nd ed.
  16. Chase F Robinson, March 2011. page 270
  17. Al-Mudaffar, Sheikh Muhammad Al-Hussein. Imam Jafar Sadiq. p. 291.
  18. ibn Maja (1368). al-Sunan, II.

منابع