استرآباد

استرآباد (شهر قدیم گرگان)
نام	استرآباد (شهر قدیم گرگان)
کشور	ایران
استان	استان گلستان
شهرستان	گرگان
اطلاعات اثر
کاربری	«شهر تاریخی»
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۴۱
تاریخ ثبت ملی	۲۴ شهریور ۱۳۱۰
اطلاعات بازدید
امکان بازدید	دارد

استرآباد (شهر قدیم گرگان) مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در گرگان، بافت قدیم شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۴۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

موقعیت

یاقوت حموی در کتاب معجم‌البلدان می‌نویسد: «استرآباد شهر بزرگ مشهوریست از اعمال طبرستان در میانه ساری و گرگان از اقلیم پنجم».
از قول مهلبی در تقویم البلدان نیز آمده است: «استرآباد بر حد طبرستان است و از آن تا آمل که مرکز طبرستان است ۳۹ فرسنگ است». همچنین به گفته مهلبی «استرآباد بلده‌ایست از بلاد مازندران». ظهیرالدین مرعشی در کتاب تاریخ طبرستان و رویان و مازندران می‌نویسد:

حد طبرستان از طرف شرقی دیناره‌جاری و از طرف غربی ملاط که آن قریه شهر هوسم که اکنون به فرضه روده‌سر اشتهارد دارد. حد مازندران از طرف شرقی بیشه انجدان می‌باشد و از طرف غربی ملاط می‌باشد. حد گرگان حالیا که به استرآباد مشهور است و اصلاً دهستان می‌گفتند شرقی دیناره جاری است که حد شرقی تمام طبرستان است و غربی انجدان که حد شرقی مازندران است.

به گفتهٔ ظهیرالدین مرعشی مازندران بخشی از طبرستان است و سرزمین طبرستان، هر دو ولایت گرگان و مازندران را در بر می‌گرفت.

تاریخ

حاکم	شروع	پایان	حکومت	شاه
القاسب میرزا صفوی			صفویه
فرهادخان قرمانلو			صفویه
یوسف خان ارمنی			صفویه
فریدون چرکس			صفویه
بهبود خان چرکس			صفویه
قزاق چرکس			صفویه
فتحعلی خان قاجار			صفویه
سبزعلی بیک			افشاریه	نادر شاه
			افشاریه	عادل شاه
			فشاریه	ابراهیم شاه
محمد حسن خان قاجار			افشاریه	شاهرخ شاه
			زندیه	کریم خان
			زندیه	لطفعلی خان
			قاجار	آغا محمد خان
			قاجار	فتحعلی شاه
			قاجار	فتحعلی شاه
			قاجار	محمد شاه

مذهب

با توجه به تمایل مردم سرزمین‌های کاسپینی به آیین زرتشت و سبک زندگی ایرانی و هم‌چنین شورش‌های آن‌ها بر ضد سلطهٔ اعراب، اسلامی‌سازی در این شهر و منطقه آهسته بود. با این حال، بعدها مذهب شیعه به‌شکل قدرتمندی در استرآباد ظاهر شد. در گزارش‌های متون سال‌های ۴۳۰، ۴۹۹ و ۵۷۷ میلادی از گرگان به عنوان اسقف‌نشین یاد شده است؛ لکن از اینکه چگونه مسیحیت نسطوری در آنجا رو به زوال رفت، اطلاعی در دست نیست.

ابنیه تاریخی

جغرافی‌دانان قرون وسطی، بیش از آنکه راجع‌به ابنیه تاریخی استرآباد توضیح داده‌باشند، پیرامون آب‌وهوای مساعد و محصولات مرغوب آن صحبت نوشته‌اند. مقدسی می‌نویسد که در قرن چهارم هجری، ارگ استرآباد تخریب شد؛ و علت این خرابی بدون شک حملهٔ بوئیان و نبرد آنان با آل زیار بوده است. مسجد جامع شهر در بازار است و قدیمی‌ترین بنای آن، مناره‌ای آجری است که در جوار مسجد جامع قرار دارد. نقش‌های آجری و کتیبه‌های قرآنی آن مربوط به قرن ششم هجری هستند، ولی سازه‌های اطراف آن جدیدتر هستند. بر روی یک کتیبه چوبی (متعلق به سال ۱۰۱۸ قمری) که بر بالای منبر نهاده شده است، اینطور نوشته شده که ساخت مسجد در زمان ابوالقاسم بابا بهادرخان شروع و در عصر شاه عباس اول به اتمام رسید. کتیبهٔ چوبی دیگری به تاریخ ۱۱۵۷ قمری مرمتی را در زمان نادرشاه افشار ثبت کرده است.

پانویس

منابع

• Bivar, A. D. H. "GORGĀN v. Pre-Islamic history". Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی).
• Bosworth, C. Edmund. "GORGĀN vi. History From The Rise Of Islam To The Beginning Of The Safavid Period". Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی).
• Neyestāni and EIr, Jawād. "GORGĀN vii. History from the Safavids to the end of the Pahlavi era". Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی).
• Bosworth, C. E.; Blair, S. "Astarābād". Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی).
• کیا، صادق (۱۳۵۳). شاهنامه و مازندران. انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
• ستوده، منوچهر (۱۳۶۶). شهرهای ایران. ج. دوم. انتشارات جهاد دانشگاهی. ص. ۳۰۸.
• ذبیحی، مسیح. استرآبادنامه. تهران: انتشارات امیرکبیر. ص. ۷.