موفق بن احمد خوارزمی
حافظ ابوالمؤید موفق بن احمد بن ابی‌سعید اسحاق مکی خوارزمی (۴۸۴–۵۶۷ هجری)، که به‌طور خلاصه موفق بن احمد خوارزمی خوانده می‌شد، یکی از محدثان، شاعران فقیهان و مورخان سنی بود. او به اَخطَب خوارزم مشهور بود و کنیه او را ابومحمد موفق بن احمد نیز گزارش کرده‌اند. او اهل مکه بود اما بیشتر زندگی خود را در خوارزم به سر برد. وی در خوارزم تحصیل علم کرد و در همان‌جا به تدریس و خطابه و تألیف پرداخت. او خطیب مسجد جامع خوارزم بود و گفته شده که در سخنگویی، توانا و مورد توجه همگان بود. عنوان اخطب‌الخطبا و اخطب خوارزم نیز به همین خاطر به وی نسبت داده شده است. گفته شده که وی حنفی مذهب بود با این وجود آثار او مورد توجه شیعیان نیز قرار گرفته است. شیعیان او را به عنوان شاعری که در وصف علی بن ابی‌طالب اشعاری سروده است یاد و بعضاً تمجید کرده‌اند.
زندگی
حافظ ابوالمؤید موفق بن احمد بن ابی‌سعید اسحاق مکی خوارزمی، که به‌طور خلاصه موفق بن احمد خوارزمی خوانده می‌شد، یکی از محدثان، شاعران فقیهان و مورخان سنی بود. او به اَخطَب خوارزم مشهور بود و کنیه او را ابومحمد موفق بن احمد نیز گزارش کرده‌اند. او اهل مکه بود اما بیشتر زندگی خود را در خوارزم به سر برد.[۱] تاریخ تولد و درگذشت موفق، مورد اختلاف منابع قرار گرفته است، اما احتمال اینکه وی در سال ۴۸۴ متولد و در سال ۵۶۸ هجری قمری درگذشته باشد، بیشتر است.[۲]
وی در خوارزم تحصیل علم کرد و در همان‌جا به تدریس و خطابه و تألیف پرداخت. او خطیب مسجد جامع خوارزم بود و گفته شده که در سخنگویی، توانا و مورد توجه همگان بود. عنوان اخطب‌الخطبا و اخطب خوارزم نیز به همین خاطر به وی نسبت داده شده است. گفته شده که وی حنفی مذهب بود با این وجود آثار او مورد توجه شیعیان نیز قرار گرفته است. شیعیان او را به عنوان شاعری که در وصف علی بن ابی‌طالب اشعاری سروده است یاد و بعضاً تمجید کرده‌اند.[۳] از جمله کسانی که او را تمجید کرده است، صلاح‌الدین صفدی در الوافی بالوفیات است.[۴]
زندگی علمی
یوسف الیاس سرکیس در کتاب معجم المطبوعات العربیة و المستعربة به نقل از الجواهر المضیئهٔ فی طبقات الحنفیهٔ، اثر عبدالقادر بن محمد قرشی، نام ۳۵ تن از مشایخ اجازه و اساتید او و هفت تن از شاگردانش را ذکر کرده است. از استادان معروف او می‌توان به نجم‌الدین عمر نسفی (د ۵۳۷ ه.ق)، محمود بن عمر جارالله زمخشری (د ۵۳۸ ه.ق)، عبدالملک بن ابی‌القاسم کروخی هروی (د ۵۴۸ ه.ق) و ابوالحسن برهان غزنوی (د ۵۵۱ ه.ق) اشاره کرد. شاگردان مشهور او نیز برهان‌الدین مطرزی خوارزمی (د ۶۱۰ ه.ق) و مسلم بن علی بن الاخت، طاهر بن ابی‌المکارم خوارزمی و ابن‌شهرآشوب سروی مازندرانی (د ۵۸۸ ه.ق) بوده‌اند که آثار موفق بن احمد بیشتر به وسیله آنان روایت شده است.[۵]
آثار
از جمله آثار منسوب به وی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:[۶]
- مناقب خوارزمی که در موضوع فضائل علی بن ابی‌طالب نوشته شده است و در سال ۱۳۲۴–۱۳۲۴ ق به چاپ رسیده و علمای شیعی و سنی اخبار آن را در کتب خویش روایت کرده‌اند
- مناقب امام ابوحنیفه که در حیدرآباد به سال ۱۳۲۱ ه.ق چاپ شده است.
- رد الشمس لامیر المؤمنین، اثری است که ابن شهرآشوب در مناقب آل ابی‌طالب از آن روایت کرده است.
- الاربعین فی مناقب الامین و وصیهٔ امیرالمؤمنین، که خود اخطب در کتاب فضائل امیرالمؤمنین و نیز ابن شهرآشوب از آن روایت کرده‌اند.
- کتاب قضایا امیرالمؤمنین، کتابی است در داوری‌ها و احکامی که از علی بن ابی‌طالب روایت شده است. ابن شهرآشوب در مناقب خود بخشی از این کتاب را نقل کرده است.
- مقتل الامام السبط، اثری دو جلدی است که در پانزده فصل نوشته شده است و از فصل هفتم به بعد از آن، در موضوع کربلا نوشته که به صورت جداگانه با نام مقتل خوارزمی شناخته می‌شود.
- دیوان شعر اخطب، که حاج خلیفه در کشف الظنون آن را دیده و توصیف کرده است.
پانویس
ارجاعات
منابع
- امینی، عبدالحسین (۱۴۱۶). الغدیر. ج. چهارم. قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة.
- اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «اخطب خوارزم». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.