فهرست حاکمان صفوی گیلان
فهرست حاکمان صفوی گیلان دربرگیرندهٔ حاکمانی است که در ایران صفوی (۱۱۴۸–۹۰۷) بر گیلان فرمان راندند. گیلان در دوران صفوی، به تعبیر حزین لاهیجی، «اغلب در میانهٔ سه پادشاهِ صاحب‌دستگاه، انقسام داشت». حکومت‌های سه‌گانهٔ گیلان از شرق به غرب به‌ترتیب بیه‌پیش، بیه‌پس و تالش نام داشتند که بیه‌پیش به مرکزیت لاهیجان و توسط کیاییان، بیه‌پس به مرکزیت فومن[الف] و توسط اسحاقوندان، و بالاخره تالش به مرکزیت آستارا و توسط مهرانیان اداره می‌شد. به جز دوره‌ای کوتاه که در اثر دخالت حکومت مرکزی، بیه‌پس به بیه‌پیش ملحق شد، تلاش‌های متعدد این دو برای غلبه بر یکدیگر، نافرجام بود. گیلان در سال ۱۰۰۰ ه.ق توسط شاه عباس یکم (حک. ۱۰۳۸–۹۹۶) از حالت استقلال نسبی خارج شد. بیه‌پیش در ۶ شوال ۱۰۰۰ فتح شد و به فرهادخان قرامانلو سپرده شد. همزمان، بیه‌پس نیز به تصرف قزلباشان درآمد.[۱] تصرف تالش به دلیل مقاومت حاکم آن تا صفر ۱۰۰۱ طول کشید.[۲] با فتح گیلان، شاه عباس حکومت‌های موروثی را برانداخت با این حال، مهرانیان با اجازهٔ شاه از سال ۱۰۲۱ ه.ق دوباره حکومت موروثی را به دست آورده و تا پایان دولت صفوی حفظ نمودند.
فهرست حاکمان
منبع[۳]
| راهنما |
|---|
حاکم وراثتی
حاکم غیر وراثتی
حاکم شورشی
فرمانده نظامی به جای حاکم
وزیر به جای حاکم
|
| بیه‌پیش | بیه‌پس | تالش | کشور ایران | |
|---|---|---|---|---|
| کارکیا میرزا علی۹۱۰–۸۸۳پسر کارکیا سلطان محمد | امیره حسام‌الدین۹۲۲–۹۰۷پسر امیره دباج | سلطان محمد؟ –قبل از ۹۰۵پسر قبادخان | شاه اسماعیل یکم۹۳۰–۹۰۷نوهٔ اوزون حسن | |
| سلطان حسن یکم۹۱۱–۹۱۰برادر کارکیا میرزا علی | ||||
| خان‌احمد یکم۹۴۰–۹۱۱پسر سلطان حسن یکم | ||||
| امیره دباج۹۴۲–۹۲۲پسر امیره حسام‌الدین | شاه تهماسب یکم۹۸۴–۹۳۰پسر شاه اسماعیل یکم | |||
| سلطان علی دوم۹۴۱–۹۴۰پسر خان‌احمد یکم | ||||
| سلطان حسن دوم۹۴۳–۹۴۱برادر سلطان علی | امیره حاتم کوهدمی (در رشت)۹۴۳–۹۴۲حاکم کوهدم | قبادخان۹۴۶–قبل از ۹۴۳ ق.پسر شاه‌قباد | ||
| رستم فومنی۹۴۳سپهسالار | ||||
| خان‌احمد دوم۹۴۴–۹۴۳پسر سلطان حسن دوم | امیره محمد کوهدمی (در رشت)۹۴۵–۹۴۳حاکم کوهدم | |||
| بهرام میرزا صفوی۹۴۴پسر شاه اسماعیل یکم | ||||
| خان‌احمد دوم۹۷۵–۹۴۴پسر سلطان حسن دوم | پیوستن به بیه‌پیش از ۹۴۵ تا ۹۷۳.[ب] | بایندرخان یکمبعد از ۹۸۹–۹۴۶پسر کیقبادخان | ||
| امیره شاهرخ۹۵۷–۹۵۰ | ||||
| امیره محمود (در رشت)۹۷۰–۹۶۵پسر امیره دباج | ||||
| تقسیم بین امرای قزلباش از ۹۷۵ تا ۹۸۵.[پ] | جمشیدخان (از ۹۸۰ در رشت)۹۸۸–۹۷۳پسر امیره محمود | |||
| سلطان هاشم۹۷۶ | ||||
| کارکیا حسین۹۷۹–۹۷۸ | ||||
| امام‌قلی میرزا صفوی۹۸۰–۹۷۹پسر شاه تهماسب یکم | شاه اسماعیل دوم۹۸۵–۹۸۴پسر شاه تهماسب یکم | |||
| خان‌احمد دوم۱۰۰۰–۹۸۵پسر سلطان حسن دوم | کامران میرزا کوهدمی (در رشت)۹۸۹–۹۸۸حاکم کوهدم | شاه محمد خدابنده۹۹۶–۹۸۵برادر شاه اسماعیل دوم | ||
| سلطان محمود بیه‌پسی۹۸۹ | ||||
| محمدامین‌خان (تا ۹۹۲ در رشت)۹۹۴–۹۹۰پسر جمشیدخان | ||||
| حمزه‌خان یکم۱۰۰۰–قبل از ۹۹۳پسر بایندرخان | ||||
| ابراهیم‌خان (در رشت)۹۹۴–۹۹۳برادر محمدامین‌خان | ||||
| محمدامین‌خان (در رشت)۹۹۹–۹۹۴پسر جمشیدخان | ابراهیم‌خان (در فومن)۱۰۰۰–۹۹۴برادر محمدامین‌خان | |||
| شاه عباس یکم۱۰۳۸–۹۹۶پسر شاه محمد خدابنده | ||||
| پیوستن رشت و توابع به فومن. | ||||
| مهدی‌قلی‌خان شاملو۱۰۰۱–۱۰۰۰ | علی‌خان فومنی۱۰۰۰ | |||
| شاه‌ملک فومنی۱۰۰۱–۱۰۰۰سپهسالار بیه‌پس | ||||
| فرهادخان قرامانلو۱۰۰۴–۱۰۰۱امیرالامرا | علی‌خان فومنی۱۰۰۲–۱۰۰۱ | ذوالفقارخان قرامانلو۱۰۰۷–۱۰۰۱امیرالامرا | ||
| تقسیم بین امرای قزلباش از ۱۰۰۲ تا ۱۰۰۷. | ||||
| درویش محمدخان روملو۱۰۰۵–۱۰۰۴امیرالامرا | ||||
| اغورلو سلطان چگینی۱۰۰۷–۱۰۰۵امیرالامرا | ||||
| در سال ۱۰۰۷، به جز تالش، شاه عباس تمام تیول‌های گیلان را از تیول‌داران گرفت و به اراضی خاصه ملحق کرد و خواجه محمدشفیع خراسانی به عنوان وزیر گیلان منصوب شد. در سال ۱۰۰۹، وزارت آستارا و گسکر نیز به او محول شد.[۴] در سال ۱۰۱۴ آستارا و گسکر از تیول ذوالفقارخان قرامانلو خارج شده و جزو اراضی خاصه شدند.[۵] | ||||
| میرزا مسعود خراسانی۱۰۱۳–۱۰۰۹وزیر | بهزاد بیگ استرآبادی (در رشت)۱۰۱۲–۱۰۰۷وزیر | اصلان بیگ شاملو (در فومن)۱۰۱۲–۱۰۰۷وزیر | بدون حاکم.تیول برای ذوالفقارخان قرامانلو از؟ تا ۱۰۱۴. | |
| کارکیا فتحی۱۰۱۲ | ||||
| بهزاد بیگ استرآبادی۱۰۱۹–۱۰۱۳وزیر | بهزاد بیگ استرآبادی۱۰۱۹–۱۰۱۲وزیر | بهزاد بیگ استرآبادی۱۰۱۹–۱۰۱۴وزیر | ||
| عزل بهزاد بیگ استرآبادی و خالی ماندن منصب وزارت در گیلان از ۱۰۱۹ تا ۱۰۲۱. | ||||
| میرزا تقی اصفهانی۱۰۲۳–۱۰۲۱وزیر | اصلان بیگ شاملو۱۰۳۲–۱۰۲۱وزیر | بایندرخان دوم۱۰۳۷–۱۰۲۱پسر حمزه‌خان یکم | ||
| اولیا بیگ۱۰۲۳وزیر | علی‌قلی بیگ۱۰۲۳وزیر | |||
| اصلان بیگ شاملو۱۰۳۲–۱۰۲۳وزیر | اصلان بیگ شاملو۱۰۳۲–۱۰۲۳وزیر | |||
| میرزا عبدالله اصفهانی۱۰۳۹–۱۰۳۲وزیر | اسماعیل بیگ شاملو۱۰۳۸–۱۰۳۲وزیر | |||
| ساروخان۱۰۶۳–۱۰۳۷برادر بایندرخان دوم | ||||
| کالنجار سلطان۱۰۳۹–۱۰۳۸ | شاه صفی یکم۱۰۵۲–۱۰۳۸نوهٔ شاه عباس یکم | |||
| ساروخان۱۰۴۰–۱۰۳۹سپهسالار | ||||
| میرزا تقی اصفهانی (ساروتقی اعتمادالدوله)۱۰۴۴–۱۰۴۰وزیر | ||||
| میرزا تقی دولت‌آبادی اصفهانی۱۰۴۶–۱۰۴۴وزیر | آقا زمان اصفهانی؟ –۱۰۴۴وزیر | |||
| میرزا صالح ترکمان؟ –۱۰۴۶وزیر | لاچین آقاحداقل در ۱۰۵۲وزیر | |||
| میرزا جعفر قزوینی۱۰۶۴–؟وزیر | نظامالملکحداقل در ۱۰۵۹وزیر | شاه عباس دوم۱۰۷۷–۱۰۵۲پسر شاه صفی یکم | ||
| قلیچخانبعد از ۱۰۷۴–۱۰۶۳پسر ساروخان | ||||
| میرزا هاشم؟ –۱۰۶۴وزیر | عوض بیگ۱۰۷۴–۱۰۷۰وزیر | |||
| وزیران ناشناخته. | وزیران ناشناخته. | شاه سلیمان یکم۱۱۰۵–۱۰۷۷پسر شاه عباس دوم | ||
| حمزه‌خان دوم۱۱۰۹–؟ | ||||
| میرزا محمدکریمحداقل در ۱۱۰۷وزیر | شاه سلطان‌حسین۱۱۳۵–۱۱۰۵پسر شاه سلیمان یکم | |||
| میرزا محمدحسینحداقل در ۱۱۲۲وزیر | عباس‌قلی‌خان۱۱۲۶–۱۱۰۹ | |||
| کلبعلیخانقبل از ۱۱۲۴وزیر | ||||
| محمدعلیخانحداقل در ۱۱۳۵وزیر | حیدرخان۱۱۳۷–قبل از ۱۱۳۵ | |||
| شاه تهماسب دوم[ت]۱۱۴۵–۱۱۳۵پسر شاه سلطان‌حسین | ||||
| سبحان‌وردی‌خان[ث]۱۱۳۸–؟ | ||||
| یحیی‌خان[ج]۱۱۳۹–؟ | ||||
| سرلشکر واسیلی یاکوولویچ لواشوف۱۱۴۲–۱۱۳۶حاکم نظامی روسی | محمودشاه هوتکی۱۱۳۷–۱۱۳۵حاکم قندهار | |||
| اشرف‌شاه هوتکی۱۱۴۲–۱۱۳۷پسرعموی محمود | ||||
| سرلشکر یوهان استیرشانتس۱۱۴۰–۱۱۳۹حاکم نظامی روسی | ||||
| موسی‌خان[چ]بعد از ۱۱۴۸–۱۱۴۰ | ||||
| سرلشکر ایگور ایوانوویچ فامینتسین۱۱۴۳–۱۱۴۲حاکم نظامی روسی | ||||
| محمدرضاخان عبدل‌لو قورچیباشیحداقل در ۱۱۴۴سپهسالار | شاه عباس سوم[ت]۱۱۴۸–۱۱۴۵پسر شاه تهماسب دوم | |||
پانویس
یادداشت
- ↑ گاهی مرکزیت بیه‌پس به رشت منتقل می‌شد.
- ↑ خان‌احمد دوم در سال ۹۷۰، پسرش سلطان حسن سوم را به نیابت از خود، به حکومت بیه‌پس فرستاد.
- ↑ الله‌قلی سلطان استاجلو، اسکندر بیگ افشار، حمزه بیگ تالش، زینل بیگ ذوالقدر و شرف‌خان بدلیسی.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ به دلیل شورش افغانان غلزایی، سقوط پایتخت ایران و نابسامانی وضعیت اداری، حاکمیت دولت مرکزی بر گیلان بسیار ضعیف بود. از سوی دیگر، اشغال گیلان توسط امپراتوری روسیه و انعقاد پیمان سن‌پترزبورگ، موجب شد که عزل و نصب حاکمان محلی گیلان توسط فرماندهان نظامی روسی انجام شود.
- ↑ از سوی شاه تهماسب دوم منصوب شد ولی فاقد قدرت بالفعل بود.
- ↑ مستقل از سبحان‌وردی‌خان بود و از سوی حکومت نظامی گیلان گمارده شد که سرانجام به دلیل شورش بر روس‌ها، برکنار شد.
- ↑ از سوی حکومت نظامی گیلان گمارده شد.
ارجاعات
- ↑ فاخته جوبنه، کرونولوژی تاریخ گیلان، ۱۴۶–۱۴۹.
- ↑ فاخته جوبنه، کرونولوژی تاریخ گیلان، ۱۵۱.
- ↑ فاخته جوبنه، کرونولوژی تاریخ گیلان، ۱۱۰–۱۵۳.
- ↑ فاخته جوبنه، کرونولوژی تاریخ گیلان، ۱۵۸–۱۵۹.
- ↑ فاخته جوبنه، کرونولوژی تاریخ گیلان، ۱۶۱–۱۶۲.
منابع
- فاخته جوبنه، قربان (۱۳۸۳). کرونولوژی تاریخ گیلان. رشت: گیلکان. شابک ۹۶۴-۸۲۸۳-۰۲-۸.
- Floor, Willem (2008). Titles & Emoluments in Safavid Iran: A Third Manual of Safavid Administration. Washington, DC: Mage Publishers. ISBN 1-933823-23-2.