امور حسبی

امور حسبی

حوزه	حقوق

امور حِسبی (یا حِسبه یا حِسبیه یا حَسبیه) اصطلاحی در فقه و حقوق اسلامی است که به کلیه امور پسندیده‌ای گفته می‌شود که شرع و قوانین اسلام خواستار اجرای آن‌ها شده اما شخص خاصی را مسئول آن‌ها ندانسته است. حمایت از افراد بی‌سرپرست به صورت تعیین قیم و نظارت بر اعمال قیم، امور مربوط به ارث و وصیت و اداره اموال افراد مفقودالاثر مثال‌هایی از امور حسبی هستند. مطابق نظریه‌ای در فقه شیعه معروف به ولایت فقیه در امور حسبیه فقها نسبت به دیگر افراد در اجرای این امور اولویت دارند.

امور حسبیه در فقه

اُمور حسبیه به مجموعه‌ای از وظایف و تکالیفی گفته می‌شود که در شرع اسلام انجام آن‌ها خواسته شده، اما شخص خاصی برای اجرای آن‌ها تعیین نشده است. این امور شامل اقداماتی مانند امر به معروف و نهی از منکر، اذان، امامت، قضاوت، افتاء، حفظ اموال یتیمان و افراد ناتوان، تجهیز اموات، دفاع از حریم اسلام و مسلمانان، ادای شهادت، و آموزش قرآن و احکام دین می‌شود. انجام این وظایف بر هر مسلمان واجد شرایط به صورت واجب کفایی لازم است، به این معنا که اگر افرادی این وظایف را انجام دهند، از دیگران ساقط می‌شود. اصطلاح "حسبیه" به دلیل ماهیت این وظایف به کار می‌رود؛ این امور باید با نیت الهی و بدون انتظار مزد مادی انجام شود (حسبۀ لله). همچنین، واژه "حسبیه" از واژه "حسب" به معنای کفایت گرفته شده، زیرا انجام این وظایف کفایت جامعه اسلامی را تأمین می‌کند.

امور حسبی در حقوق ایران

امور حسبیه وارد حقوق ایران هم شده است و دامنهٔ شمول و نحوهٔ اجرای آن در قانون امور حسبی (مصوب ۱۳۱۹) به‌طور مفصل مشخص شده است. در ماده ۱ این قانون آمده است: «امور حسبی اموری است که دادگاه‌ها مکلفند نسبت به آن اقدام نموده و تصمیمی اتخاذ نمایند، بدون اینکه رسیدگی به آن‌ها متوقف بر وقوع اختلاف و منازعه بین اشخاص و اقامهٔ دعوی از طرف آن‌ها باشد» مثال‌های مهم از این امور که در قانون امور حسبی آمده شامل امور مربوط به تقسیم ارث و تادیه بدهی‌ها و اجرای وصیت مردگان، تعیین و عزل قیم برای یتیمان و مجانین، و نصب امین برای اداره اموال غایبان مفقودالاثر، می‌شود.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «امور حسبیه». دایره‌المعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.
• جعفری لنگرودی، محمد جعفر (۱۳۹۰). ترمینولوژی حقوق. تهران: کتابخانه گنج دانش. شابک ۹۶۴-۵۹۸۶-۰۷-۹.