توحید مفضل

توحید مفضل، اثری است منسوب به جعفر صادق، امام ششم شیعیان دوازده‌امامی. در انتساب این کتاب مناقشاتی وجود دارد و گروهی این اثر را مربوط به قرن چهارم و تألیف شده توسط فرقه اسماعیلیه دانسته‌اند که بعدها از حوزه اسماعیلیه به حوزه امامیه منتقل گردید. حجم این اثر ۳ صفحه چاپی عنوان شده است. این کتاب را می توان در چهار فصل دسته بندی کرد. فصل اول درباره شگفتیهای آفرینش انسان است. فصل دوم درباره شگفتیهای آفرینش حیوان است. فصل سوم درباره شگفتیهای آفرینش طبیعت و فصل آخر درباره ناملایمات و مصائب است.

نویسنده کتاب

نامش «مفضّل» فرزند عمر و کنیه اش ابومحمد، و در اواخر قرن اول هجری و اوایل قرن دوم هجری در شهر کوفه به دنیا آمده است. مفضل بن عمر از اصحاب خاص جعفر صادق و موسی کاظم و وکیل آنها در کوفه بوده است. در زمان جعفر صادق ماموریت داشت با اموالی که از طرف امام یا شیعیان به او می رسید بین مردم اصلاح کند و اختلافها را بردارد.

سبب پیدایش کتاب

منابع اسلامی گزارش داده‌اند که مفضل بن عمر روزی در کنار آرامگاه پیامبر اسلام بود که سخنان ابن ابی‌العوجاء، یک دهری‌مسلک، درباره انکار خدا و نبوت محمد را شنید. مفضل به شدت اعتراض کرد، اما ابن ابی‌العوجاء پاسخ داد که جعفر صادق این بحث‌ها را با متانت شنیده و جواب داده است. مفضل به نزد جعفر صادق رفت و ماجرا را بیان کرد. جعفر به او وعده داد که خصوصی درباره حکمت آفرینش توضیح دهد. این جلسات چهار درس بود که در آن، جعفر صادق علاوه بر توحید، به برخی مباحث علوم طبیعی نیز پرداخت.

شرح ها و ترجمه ها

توحید مفضل برای نخستین بار در ۱۲۸۷ش در ایران به چاپ رسید. از آن پس تاکنون، متن و ترجمه‌ها و شروح متعددی از توحید مفضّل در مصر، عراق و ایران چاپ شده‌است. از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شرح «مولی باقرین مولی اسماعیل کجوری تهرانی». این شرح در سی مجلس با عنوانهای «ای مفضل!» در قالب بیست هزار بیت، نگاشته شده است.
• شرح فارسی «مولی فاضل فخر الدین ماوراء النهری»
• شرح و ترجمه محمد باقر مجلسی در کتاب بحارالانوار. اشکال این ترجمه این است شرح و اضافات علامه از کلام امام قابل تمیز نیست.
• تحقیق «کاظم مظفر» با مقدمه و پاورقی هایی که به شرح این کتاب کمک می کند.
• «اسماعیل بن حسین تبریزی» با تخلص «تائب» این کتاب را در دو هزار بیت منظوم کرده است.
• ترجمه «مولی محمد صالح بن محمد باقر قزوینی روغنی»
• ترجمه «شیخ فخر الدین ترکستانی ماوراءالنهری»
• ترجمه «زین العابدین کاظمی خلخالی». این ترجمه به همراه ترجمه ای دیگر از این مترجم(اخلاق نزد امام صادق علیه السلام) در یک جلد چاپ شده است.
• ترجمه «علی اصغر فقیهی». این کتاب برای استفاده دانش آموزان تلخیص و ساده سازی شده است.
• ترجمه نجفعلی میرزایی با عنوان «شگفتیهای آفرینش از زبان امام صادق»
• ترجمه احمد بانپور با عنوان «شگفتی های آفرینش از دیدگاه امام صادق»

پانویس

منابع

• مدرسی، سید حسین (۱۳۸۶). میراث مکتوب شیعه در سه قرن نخستین هجری. ج. اول. ترجمهٔ رسول جعفریان و سید رسول قرائی. قم: اعتماد.
• جعفربن محمد، امام ششم (۱۳۷۷). توحید مفضل، شگفتیهای آفرینش. ترجمهٔ نجفعلی میرزایی. قم: موسسه انتشارات هجرت.
• سید فاطمی، جواد (۱۳۶۱). ترجمه توحید مفضل از سخنان امام صادق. تهران: کتابفروشی اسلامیه.

• پاکتچی، احمد (۱۳۸۴). تاریخ حدیث. به کوشش محسن رجبی قدسی. تهران.