قیام‌الدین غازی

سید قیام‌الدین غازی قیام‌الدین غازی Саййид Қиёмиддини Ғозӣ
متولد	۱۹۵۲ میلادی حصار
وفات	۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۸ زندان وحدت
محل زندگی	روسیه
ملیت	تاجیکستان
دیگر نام‌ها	ایشان قیام‌الدین
نژاد	تاجیک
تحصیلات	لیسانس حقوق و سیاست دکترای ادبیات فارسی و تاجیک
محل تحصیل	دانشگاه کابل دانشگاه علامه محمد اقبال لاهوری
حزب سیاسی	حزب نهضت اسلامی تاجیکستان
دین	اسلام
مذهب	ابتدا سنی سپس شیعه دوازده‌امامی

سید قیام‌الدین غازی (۱۹۵۲–۲۰۱۹ میلادی) که با نام‌های سعید قیام‌الدین و ایشان قیام‌الدین نیز شناخته می‌شود، روحانی برجستهٔ اهل تاجیکستان، مؤسس و عضو حزب نهضت اسلامی تاجیکستان بود. او تحصیلات دینی و آکادمیک خود را در ازبکستان، پاکستان، عربستان، افغانستان و ایران ادامه داد و همواره خود را مسلمان سنی معرفی می‌کرد. او بعدها به مذهب شیعی گرایش پیدا کرد و به عنوان یک عالم شیعه شناخته می‌شد.

قیام‌الدین غازی از بنیان‌گذاران حزب نهضت اسلامی تاجیکستان بود و در جریان جنگ داخلی تاجیکستان (۱۹۹۲–۱۹۹۷) نقش مؤثری داشت. پس از امضای توافق‌نامه صلح، به کشور بازگشت و در کمیسیون آشتی ملی فعالیت کرد. در سال ۲۰۰۰، از فعالیت‌های سیاسی کناره گرفت و به آموزش و فعالیت‌های دینی پرداخت.

در سال ۲۰۱۷، در روسیه بازداشت و به تاجیکستان تحویل داده شد. وی به اتهامات مختلف به ۲۵ سال حبس محکوم شد. در سال ۲۰۱۹، در شورش زندان وحدت توسط اعضای داعش کشته شد. دفن مخفیانه او و ابهام‌های پیرامون مرگش با واکنش‌هایی همراه بود.

زندگی

سید قیام‌الدین غازی که برخی منابع از او با نام سعید قیام‌الدین نیز یاد کرده‌اند، بیشتر با عنوان ایشان قیام‌الدین شناخته می‌شد. به گفته خود او، وی از نسل محمد، پیامبر اسلام و از نسلی موسوم به سادات است.

قیام‌الدین غازی در ۲۱ مارس ۱۹۵۲ میلادی در روستای قلم توغی واقع در ناحیه حصار شومان کشور تاجیکستان به‌دنیا آمد. پدرش امام‌الدین غازی، یکی از روحانیان شناخته‌شدهٔ تاجیکستان بود. او مقدمات را در نزد پدرش آموخت و سپس برای تحصیلات بیشتر، به شهر نمنگان (واقع در جمهوری ازبکستان) سفر کرد. مهم‌ترین استاد او در این دوران ملامراد ایرانی بود که تفکرات اسلامگرایانه او را تقویت کرد. غازی در سال ۱۹۹۶ میلادی از دانشگاه کابل لیسانس سیاست و حقوق را دریافت نمود. او در سال ۱۹۹۶ به دانشگاه علامه محمد اقبال لاهوری در اسلام‌آباد پاکستان وارد شد و توانست تا در سال ۲۰۰۰ میلادی از این دانشگاه، در رشته ادبیات فارسی و تاجیکی، فارغ‌التحصیل شود. قیام‌الدین سفری ۲ ساله به عربستان داشته و بعدها به مدت دو سال در ایران اقامت کرده است. او در دوران حضورش در ایران به ملاقات عالمان شیعی همچون ناصر مکارم شیرازی، عبدالله جوادی آملی و نوری همدانی رفت.

او از سال ۱۹۸۸ تا سال ۱۹۹۲ میلادی خطیب مسجد مرکزی ناحیهٔ خراسان و همزمان مدرس مدرسهٔ امام ترمذی بود. وی بعدها عضو مجمع علمای اسلامی افغانستان شد.

فعالیت‌های سیاسی و دینی

تفکرات سیاسی و اسلامگرایانه غازی در دهه‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰ میلادی شکل می‌گیرد و تلاش‌های او برای مبارزه با کمونیسم مورد حمایت شوروی به صورت جدی پیگیری می‌شود. در نهایت با تلاش‌های غازی و دیگر همراهانش، در نهایت حزب نهضت اسلامی در سال ۱۹۹۰ شکل رسمی به خود می‌گیرد. قیام‌الدین غازی، در سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۲ میلادی، در تلاش برای استقلال‌طلبی در تاجیکستان پرداخت و در این خصوص به مبارزان ملی پیوست. این تلاش‌ها به موفقیت لازم نرسید و به درگیری‌های مسلحانه منجر شد. گفته شده است که او در آن دوران از عبدالله نوری، از علمای مشهور آن دوران، شهرت و محبوبیت بیشتری داشته است. قیام‌الدین غازی در سال‌های آغازین جنگ داخلی تاجیکستان یکی از مجریان میدان شهیدان - هواداران نیروهای اسلامی و دموکراتیک - بود و به او لقب غیررسمی «ژنرال مردمی» داده بودند. پس از شروع جنگ، به افغانستان پناه برد و در چارچوب اتحاد نیروهای مخالف تاجیک فعالیت کرد. او پس از شکست تلاش‌ها برای استقلال‌طلبی در تاجیکستان، در سال ۱۹۹۲ به افغانستان می‌رود. او تا سال ۱۹۹۷ در افغانستان می‌ماند.

با امضای توافق‌نامه صلح، قیام‌الدین غازی به کشور بازگشت و عضو زیرکمیته حقوقی کمیسیون آشتی ملی شد. او تا زمان توقف فعالیت این کمیسیون در این سمت کار کرد و به دلیل خدماتش در اجرای توافق‌نامه صلح از دولت تاجیکستان نشان افتخار «شرف» دریافت کرد.

غازی در سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۰ میلادی، عضو یکی از کمیسیون‌های حقوقی آشتی ملی بود. بعدها این حزب و کمیسون‌های آن منحل اعلام شدند و مراسم رسمی اختتامیه با مشارکت رئیس‌جمهور وقت تاجیکستان، برای آن برگزار شد. او در سال ۲۰۰۰ میلادی از این حزب جدا شد و به فعالیت‌های سیاسی خود در سال ۲۰۰۶، همزمان با مرگ عبدالله نوری، پایان داد. به ادعای برخی منابع، او تا سال ۲۰۱۷ هیچگونه فعالیت سیاسی از خود نشان نداده است. او بعدها به روسیه مهاجرت کرد و در آنجا زندگی می‌کرد. او که از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرده بود، بیشتر به فعالیت‌های دینی و آموزشی می‌پرداخت و از طریق اداره یک رستوران در سن‌پترزبورگ، امرار معاش می‌کرد.

بازداشت

قیام‌الدین در سال ۱۳۹۶ در سن‌پترزبورگ روسیه بازداشت و به مقامات کشور تاجیکستان تحویل داده شد. وی در محاکم قضایی تاجیکستان با عناوین اتهامی «برانگیختن کینه و دشمنی ملی، نژادی، منطقه‌ای و دینی»، «خیانت به کشور» و «دعوت عمومی برای تغییر قانون اساسی از طریق خشونت» مواجه شد. او کمی بعد توسط دادگاه عالی تاجیکستان به تحمل ۲۵ سال حبس محکوم شد و پس از آن به زندان منتقل شد. رسانه‌های تاجیک بعدها اعلام کردند که وی به خاطر ندامتش، از دادگاه تخفیف گرفته و میزان محکومیت او کاهش یافته است.

به گزارش برخی منابع، از او در دوران بازداشتش، مصاحبه‌ای با برنامه «ریشه‌های ناپیدا» (یک برنامه تلویزیونی در تاجیکستان) پخش شد که در آن مصاحبه، به همکاری با «حزب نهضت اسلامی تاجیکستان» و همین‌طور «دولت ایران» اعتراف می‌کند و به صورت ضمنی می‌پذیرد که قصد کودتا در تاجیکستان را داشته است. وی در این مصاحبه از مواضع قبلی خود ابراز پشیمانی و طلب بخشش دارد. پخش این مستند با انتقادها و واکنش‌هایی همراه بود و برخی آن را غیرواقعی و در راستای اهداف سیاسی خواندند. برخی منابع شیعی نیز از شکنجه او در زندان و تهیه فیلم از این شکنجه‌ها و پخش برای خانواده او خبر می‌دادند.

کشته‌شدن

سید قیام‌الدین غازی شب یک‌شنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۸ بر اثر شورش و آشوب، به دست عوامل داعش در زندانی در ناحیهٔ وحدت تاجیکستان کشته شد. در این شورش که توسط چهار تن از اعضای داعش انجام گرفت، تعدادی از زندانیان با چاقو مورد حمله قرار گرفتند. این شورش از سوی بهروز گل‌مرادوف پسر گل‌مراد حلیموف یکی از اعضای داعش در سوریه به همراه تعدادی از اعضای داعش برنامه‌ریزی و اجرا شد. در پی این اقدامات ۳۲ نفر از جمله ۲۴ زندانی از اعضای داعش و ۸ نفر از دیگر زندانیان کشته شدند. شورشیان قصد داشتن با گرفتن گروگان، از زندان بگریزند.

پس از کشته شدن، به خانواده او اجازه حضور در مراسم تشیع جنازه داده نشد و جسد او توسط مأموران حکومتی تاجیکستان و با حضور تنها یکی از فرزندان غازی، به صورت مخفیانه دفن شد.

واکنش‌ها به قتل

در پی قتل غازی و تعدادی دیگر از زندانیان در یکی از زندان‌های تاجیکستان؛ برخی رسانه‌ها به سکوت رسانه‌ای در این زمینه واکنش نشان دادند. مشرق‌نیوز نیز در تیتری به این موضوع پرداخت که چرا باید عالمان شیعی، با افراد مرتبط با داعش، در یک سلول نگهداری شوند. همین‌طور سوالاتی در خصوص چگونگی دست‌یافتن نیروهای داعش به سلاح سرد و همین‌طور علت وجود آثار گلوله بر روی بدن برخی کشته‌شدگان توسط رسانه‌ها مطرح شده است. در همین خصوص گزارش‌هایی از ابهام‌گویی نیروهای دولتی و مسئولین زندان در خصوص این رویداد منتشر شده است. حزب نهضت اسلامی تاجیکستان در بیانیه ای خواستار روشن شدن جزئیات حادثه زندان وحدت این کشور شد. در این بیانیه آمده است: حزب نهضت اسلامی، حکومت تاجیکستان را مسئول فاجعه زندان شهر وحدت دانسته و از امنیت و سلامتی زندانیان در این کشور اظهار نگرانی می‌کند. دفن مخفیانه قیام‌الدین غازی نیز یکی از ابهام‌های در خصوص این قتل مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است.

پس از درگذشت قیام‌الدین غازی، مراسم‌های بزرگداشتی برای او در ایران از سوی مجمع جهانی اهل‌بیت و مجمع تشکل‌های بین‌الملل برگزار شد.

دین و مذهب

سید قیام‌الدین غازی، در ابتدا مسلمان سنی بود. پس از آنکه شایعاتی در خصوص گرایش او به تشیع مطرح شد، وی در یک مصاحبه مربوط به سال ۲۰۰۸ میلادی، این موضوع را رد کرد و آن را صرفاً شایعه دانست. پس از درگذشت او، خبرگزاری‌های بسیاری او را یکی از روحانیان شیعی گزارش کردند. برخی منابع مدعی شدند که حضور او در ایران، سبب آشنایی‌اش با مذهب تشیع و تحصیل در حوزه علمیه قم شده بود.

پانویس

منابع

• بی‌بی‌سی فارسی (۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۸). «شورش زندانیان در تاجیکستان بیش از ۳۰ کشته برجا گذاشت». bbc.com. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ابنا (۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۸). «سید قیام‌الدین غازی از علمای شیعه تاجیکستان توسط داعش با زبان روزه سر بریده شد». abna24.com. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ابنا (۸ تیر ۱۳۹۸). «مراسم بزرگداشت چهلمین روز شهادت «علامه قیام الدین غازی» پیشرو حرکت استبصار در تاجیکستان». abna24.com. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ابنا (۳ خرداد ۱۳۹۸). «مراسم بزرگداشت شهید «قیام الدین غازی» در قم برگزار می‌شود». abna24.com. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• خبرگزاری تسنیم (۴ تیر ۱۳۹۷). «گزارش تسنیم از آخرین پروژه ضدایرانی دوشنبه: تاجیکستان به دلارهای عربستان چشم دوخته است؟». tasnimnews.com. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• خبرگزاری رسا (۱ خرداد ۱۳۹۸). «زندگی‌نامه خود نوشته شهید حجت الاسلام سید قیام الدین غازی». rasanews.ir. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• روزنامه جام‌جم (۴ خرداد ۱۳۹۸). «شهادت «سید قیام» به دست داعش». jamejamdaily.ir. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• سایت رهیافته (۱۵ اسفند ۱۴۰۱). «شهید قیام‌الدین غازی زکزاکی تاجیکستان بود». rahyafteha.ir. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• شیعه‌نیوز (۱ آذر ۱۳۹۶). «روحانی تاجیکستانی در فرودگاه سن پترزبورگ ربوده شد». shia-news.com. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• شیعه‌نیوز (۱۲ تیر ۱۳۹۸). «چه کسانی عالم شیعه تاجیکستانی را به شهادت رساندند؟». shia-news.com. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• شیعه‌نیوز (۲ خرداد ۱۳۹۸). «شهید قیام الدین غازی مخفیانه به خاک سپرده شد». shia-news.com. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• مشرق‌نیوز (۲۰ خرداد ۱۳۹۸). «شهادت مظلومانه روحانی تاجیکستانی در زندان به وسیله داعش/ چرا روحانیون شیعه با داعشی‌ها دریک بند بودند؟». mashreghnews.ir. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• مشرق‌نیوز (۵ تیر ۱۳۹۸). «هر روز فیلم شکنجه را برای خانواده شهید پخش می‌کردند». mashreghnews.ir. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
• ozodi (۲۰ مه ۲۰۱۹). "Қиёмиддини Ғозӣ, Махсуми Саттор ва Шайх Темур дар миёни 32 кушташудаи зиндони Ваҳдат. ВИДЕО". ozodi.org (به pyc). Retrieved 26 December 2024.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (link)
• news.tj (۲۰۱۸). "«Генерали мардумӣ»: Хоҷагони ҲНИТ соли 2020 дар Тоҷикистон табаддулот барпо карданӣ буданд". news.tj (به pyc). Archived from the original on 30 January 2018. Retrieved 26 December 2024.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (link)
• millat.tj (۲۰۱۸). "Эшони Қиёмуддини Ғозӣ:". news.tj (به тоҷикӣ). Archived from the original on 15 January 2021. Retrieved 26 December 2024.