محمد لگنهاوزن

محمد لگنهازن
Gary Carl Legenhausen
نام بومی	Gary Carl Legenhausen
نام در زمان تولد	گری کارل لگنهازن
متولد	۳ مه ۱۹۵۳ نیویورک
محل زندگی	ایران
محل تحصیل	دانشگاه تگزاس جنوبی، دانشگاه ایالت نیویورک
همسر(ها)	نرجس جواندل
پیشینه علمی
شاخه(ها)	فلسفه، اسلام‌شناسی

گری کارل (محمد) لگنهازن (به انگلیسی: Gary Carl (Muhammad) Legenhausen) (زاده ۳ مهٔ ۱۹۵۳، نیویورک) مدرک کارشناسی، ارشد و دکتری خود را در فلسفه از دانشگاه‌های ایالت نیویورک و رایس اخذ کرد. او پس از تحصیلات دانشگاهی، بورس فوق‌دکتری در مطالعات تطبیقی از دانشگاه هاوایی دریافت کرد. او پس از گرایش به اسلام شیعی، لگنهاوزن به دلیل مطالعه نهج‌البلاغه به این مذهب علاقه‌مند شد. او در سال ۱۹۸۹ به ایران مهاجرت کرد، در دانشگاه‌های مختلف تدریس کرد و به فعالیت‌های علمی گسترده‌ای پرداخت.

لگنهاوزن در حوزه‌های متافیزیک، فلسفه دین، و اخلاق به پژوهش پرداخته و نظریه‌هایی مانند کثرت‌گرایی دینی غیرفروکاهشی را مطرح کرده است. او آثار متعددی را تألیف، ترجمه و ویرایش کرده و به تدریس در دانشگاه‌های ایران مشغول بوده است.

زندگی

سال‌های ابتدایی زندگی

گری کارل لگنهاوزن در ۳ مه ۱۹۵۳ میلادی در خانواده‌ای مسیحی کاتولیک ساکن در نیویورک متولد شد. لگنهاوزن تحصیلات دانشگاهی خود را در سال ۱۹۷۴ میلادی در دانشگاه ایالت نیویورک در آوبنه (مرکز اداری و دانشگاهی ایالت نیویورک) به اتمام رسانید و مدرک کارشناسی خود را در رشتهٔ فلسفه کسب کرد. او در ۱۹۷۸ و ۱۹۸۳ میلادی در مقاطع ارشد و دکتری در همین رشته از دانشگاه رایس ایالت تگزاس فارغ‌التحصیل شد. لگنهاوزن در سال ۱۹۸۴ موفق به دریافت بورس تحصیلی فوق دکتری در زمینه مطالعات تطبیقی از طرف دانشگاه هاوایی شد.

تغییر دین و مذهب

لگنهاوزن در محیطی مذهبی پرورش یافت و با وجود تحصیل در مدارس کاتولیک و ارتباط نزدیک با فضاهای دینی، در دوران نوجوانی با پرسش‌ها و تردیدهایی دربارهٔ آموزه‌های مسیحیت مواجه شد. او در دوران دبیرستان، منکر الوهیت مسیح و تثلیث شد. پس از ورود به دانشگاه ایالتی نیویورک در آلبنی، اعتقاد خود به مسیحیت را از دست داد و به بی‌دینی گرایش پیدا کرد. این وضعیت برای مدتی ادامه داشت تا اینکه برای تحصیلات تکمیلی به دانشگاه رایس در تگزاس راه یافت. در ادامه، او تدریس در دانشگاه تگزاس جنوبی را آغاز کرد و در آنجا با دانشجویان مسلمان از کشورهای مختلف، مانند ایران، لبنان، پاکستان، فلسطین، عربستان، اردن و نیجریه آشنا شد. دیدگاه‌های دینی و آموزه‌های این دانشجویان توجه او را جلب کرد و او را به پژوهش عمیق‌تر دربارهٔ ادیان مختلف، به‌ویژه اسلام، ترغیب کرد. لگنهاوزن در این دوران، در انتخاب موضوع تدریس آزادی داشت و از این رو به تدریس «فلسفه دین» پرداخت و همزمان به مطالعه ادیان بزرگ از جمله اسلام مشغول شد. این فرایند سه سال به طول انجامید و سرانجام دین اسلام را به عنوان عقیده شخصی خود پذیرفت. لگنهاوزن از همان ابتدا، گرایش شیعی در اسلام را برگزید و خودش این گرایش را به واسطه مطالعه نهج‌البلاغه معرفی می‌کند که توسط یکی از شاگردان ایرانی‌اش به او هدیه شده بود. او سال پذیرش اسلامش را بین ۱۹۸۳ و ۱۹۸۴ میلادی اعلام می‌کند.

لگنهاوزن پس از پذیرش اسلام، انجمن اسلامی دانشگاه تگزاس را با همکاری چند دانشجوی مسلمان دیگر تأسیس کرد. بعدها به واسطه اختلافاتی که در خصوص مدیریت دانشگاه تگزاس پدید آمد، لگنهاوزن تصمیم گرفت تا از استادی در این دانشگاه استعفا بدهد. در همین دوره، با تلاش‌های یکی از دانشجویان ایرانی‌اش، علاقه حضور در ایران برای مطالعات فلسفه اسلامی در او شکل می‌گیرد.

حضور در ایران

لگنهاوزن پس از تصمیم برای حضور در ایران، از سوی انجمن حکمت و فلسفه و همین‌طور بنیاد باقرالعلوم که بعدها به مؤسسه امام خمینی تغییر نام یافت، مورد دعوت قرار گرفت. در نتیجه این دعوت‌ها که به کوشش کمال خرازی صورت می‌گرفت، در نهایت لگنهاوزن به سال ۱۹۸۹ میلادی، راهی ایران می‌شود. او در مدت حضورش در ایران، با خانمی به نام نرجس جواندل آشنا و با وی ازدواج می‌کند.

فعالیت‌های علمی

لگنهاوزن در بین سال‌های ۱۹۷۹–۱۹۸۹ میلادی در دانشگاه تگزاس جنوبی به عنوان استاد حاضر بود. او بعدها با دانشگاه قم، دانشگاه ادیان و مذاهب و مؤسسه بین‌المللی مطالعات اسلامی همکاری علمی ایجاد کرد. او همچنین چندین اثر را به زبان انگلیسی ترجمه کرده است. او در دوران تدریس خود، دروسی چون مقدمه منطق، مقدمه فلسفه، زیبایی شناسی، فلسفه علم، علم اخلاق، فلسفه مذهب و متافیزیک را آموزش می‌داد. از فعالیت‌های علمی او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی- پژوهشی امام خمینی
• تدریس در دانشگاه تربیت مدرس
• تدریس در دانشگاه مفید
• تدریس در دانشگاه باقرالعلوم
• تدریس در مؤسسه امام خمینی

آثار

از مشهورترین آثار لگنهاوزن می‌توان به کتاب اسلام و کثرت‌گرایی دینی اشاره کرد. این کتاب توسط او در سال ۱۹۹۹ میلادی منتشر شد و بعدها به درخواست انتشارات طه در سال ۲۰۰۰ به فارسی ترجمه شد. این کتاب همچنین به عربی و اندونزی نیز ترجمه شده است. این کتاب در دو بخش «لیبرالیسم و کثرت‌گرایی» و «کثرت‌گرایی دینی غیر فروکاهش اسلام» نوشته شده است. کتاب دیگر او با عنوان «سیاحت اندیشه در سپهر دین» در سه بخش «حقوق و سیاست»، «دین و اخلاق» و «فلسفه دین» به موضوع دین‌گرایی پرداخته است. این اثر در سال ۱۳۸۳ ه‍.ش توسط مترجمان مؤسسه امام خمینی به فارسی برگردان و منتشر شده است. مسائل معاصر اندیشه اسلامی دیگر اثر اوست که در مقام مؤلف، آن را نوشته است.

لگنهاوزن علاوه بر کتاب، مقالات متعددی را نیز به نگارش درآورده است که مهم‌ترین آنها مقاله‌ای با عنوان در کثرت کثرت‌گرایی دینی بوده است. سلسله مقالات «احیای فلسفه دین در ایالات متحده در عصر حاضر» از جمله مقالات اوست که در مجله التوحید منتشر شده‌اند.

ویرایش

لگنهاوزن علاوه بر تألیف، آثاری را نیز تحقیق و ویرایش کرده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• روح: نگاهی تطبیقی
• ادله وجود خدا: مفهوم، ساختار و ارتباط
• ذات و خصوصیات: گفتگوی سنت‌های مسیحی و اسلامی
• جهاد و شهادت: تقلا و شهادت در اسلام

ترجمه

لگنهاوزن همچنین آثاری را ترجمه نموده است که می‌توان از این میان به موارد زیر اشاره کرد:

• اصول اخلاقی زیارت حرم امام رضا
• والاترین جهاد: جهاد با نفس
• سبویی از عشق: گزیده‌ای از غزل‌های عرفانی مشهور امام خمینی
• شراب عشق: اشعار عرفانی امام خمینی
• دستورات فلسفی: مقدمه ای بر فلسفه اسلامی معاصر
• عیسی از نگاه قرآن و احادیث شیعه
• آموزش فلسفه آیت‌الله مصباح یزدی

اندیشه و باورها

ماوراءالطبیعه

لگنهاوزن رسالهٔ دکتری خود را به موضوع «جوهر» در متافیزیک اختصاص داده و این مسئله همواره یکی از دغدغه‌های فکری او بوده است. او بر این باور است که برای تبیین بهتر نظریه‌های متافیزیکی، باید به سایر شاخه‌های فلسفه، مانند منطق موجهات و پیشرفت‌های علمی، توجه داشت و متافیزیک را نه بنیادین، بلکه توضیحی و روشنگرانه دانست. وی آموزه‌های «تشکیک وجود» و «حرکت جوهری» ملاصدرا را در تاریخ فلسفه بی‌نظیر و بسیار مؤثر در توضیح مسائل دینی و عرفانی می‌داند.

معرفت‌شناختی

لگنهاوزن در پژوهش‌های معرفت‌شناختی خود بر فلسفه علم و آثار فیلسوفانی نظیر پیرس، کواین و سلارز تمرکز داشته است. وی با بررسی مباحث مطرح‌شده توسط این اندیشمندان، به نقد رویکردهای مبناگرایانه در معرفت‌شناسی پرداخته و تأکید دارد که توجیه باورها و ادعاها بیشتر به هنجارهای معرفتی وابسته است تا اصول مطلق. او بر این باور است که توجیه معرفتی امری اجتماعی است که بر اساس معیارهای خاص هر قلمرو علمی تعیین می‌شود. این معیارها در رشته‌های مختلف، نظیر ریاضیات، شیمی یا جامعه‌شناسی، متفاوت بوده و بر اساس گفتمان اجتماعی آن حوزه شکل می‌گیرند.

لگنهاوزن معتقد است که روش‌های مرسوم در علوم مختلف، برخلاف معرفت‌شناسی سنتی که بر یقین و بدیهیات تأکید دارد، بیشتر مبتنی بر استنتاج بهترین تبیین و استقراء هستند. او بر این نکته تأکید دارد که این رویکردها، هرچند نتایج احتمالی و ظنی به همراه دارند، مانع رشد علمی یا گفتمان تخصصی نمی‌شوند. به عنوان مثال، در تاریخ‌نگاری، تکیه بر گزارش‌ها و قراین، هرچند یقین‌آور نیست، همچنان اصلی‌ترین ابزار مورخان است و روند علمی آن‌ها را مختل نمی‌کند. این دیدگاه نشان می‌دهد که مبناگرایی نمی‌تواند پایه‌ای برای توجیه علمی در رشته‌های مختلف باشد.

لگنهاوزن استدلال می‌کند که در علوم مختلف، هدف اصلی فهم و تفسیر موضوعات علمی است، نه حصول یقین مطلق. وی پیشنهاد می‌دهد که باید روش‌های علمی متداول در هر حوزه را مبنا قرار داد، چرا که این روش‌ها با وجود تأکید بر نتایج احتمالی، درک عمیق‌تری از مسائل ارائه می‌دهند. از این منظر، فهم علمی بر جستجوی یقین ترجیح دارد و باید هنجارهای معرفتی هر رشته علمی را به جای اصول سنتی مبناگرایانه مدنظر قرار داد.

باورهای دینی

لگنهاوزن باورهای دینی خود را بر مبنای عقل‌گرایی با برداشتی گسترده از هنجارهای عقلانیت تعریف می‌کند. او معتقد است که یافتن مجموعه‌ای واحد از هنجارهای عقلی که بر استدلال‌های ریاضی، علمی، اخلاقی و دینی حاکم باشد، ضروری است. وی بر این اساس تأکید دارد که دیدگاه‌های انسان‌انگارانه (تشبیهی) نسبت به الوهیت باید در سطح فلسفی، با بهره‌گیری از سنت فلسفه اسلامی، حذف شوند. این رویکرد امکان ارائه دفاعی فلسفی و جامع‌تر نسبت به الهیات سنتی را فراهم می‌کند.

یکی از مهم‌ترین نظریات لگنهاوزن در فلسفه دین، کثرت‌گرایی دینی غیرفروکاهشی است. این دیدگاه به عنوان چارچوبی برای پرداختن به مسائل گفتگوی دینی، معنویت، معرفت‌شناسی دینی، و پژوهش‌های علمی متأثر از دین مطرح شده است. او پیشنهاد کرده که این نظریه می‌تواند مبنای فلسفه دین اسلامی و شیعی قرار گیرد. یکی از دستاوردهای برجسته وی، تفکیک میان انواع کثرت‌گرایی دینی است که به‌ویژه در مقالهٔ «کثرتِ کثرت‌گرایی» به آن پرداخته است. لگنهاوزن اذعان دارد که نظریه کثرت‌گرایی دینی غیرفروکاهشی خود را با الهام از آثار استاد مطهری پرورانده است. وی در گفتمان دینی بر اهمیت فهم دوجانبه میان ادیان تأکید دارد، نکته‌ای که به معرفت‌شناسی او نیز مرتبط است. این تأکید بر تعامل دوطرفه، به ویژه در فلسفه دین، نشان‌دهنده تلاش وی برای ایجاد فضای مفاهمه و درک مشترک میان سنت‌های دینی و فلسفی است.

فلسفه اخلاق

لگنهاوزن در فلسفهٔ اخلاق تلاش دارد میان دیدگاه‌های ارسطویی، کانتی، و تقریرهای هگلی تلفیق ایجاد کند. او بر سازگاری رویکردهای ارسطویی در فلسفهٔ اسلامی با برساخت‌گرایی کانتی تأکید دارد و معتقد است که اصول اخلاقی، هرچند درونی و برساختی‌اند، از منشأ عقل بین‌الاذهانی برخوردار بوده و بنابراین نسبی یا دلبخواهانه نیستند. آثار کریستین کورسگارد در این زمینه الهام‌بخش او بوده و مقالهٔ «عناصر برساختی در فلسفهٔ اخلاق ملاصدرا» را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پژوهش‌های خود ارائه کرده است.

لگنهاوزن استدلال‌های رایج در دفاع از نسبی‌گرایی افراطی اخلاقی را ناموفق می‌داند، اما معتقد است که در برخی موارد خاص، همچون دیدگاه‌های جان مک‌فارلین و ماکس کولبل، می‌توان تسامح نشان داد. دیدگاه او در این زمینه با نظریهٔ «کثرت‌گرایی دینی غیرفروکاهشی» مرتبط است. او در مقالاتی نظیر «پارادوکس و نسبی‌گرایی» و «حساسیتِ ارزیابیِ زبان دین» به تحلیل این مباحث پرداخته است. پژوهش وی دربارهٔ زبان دین، علاوه بر بازگشت به فلسفهٔ دین، راه‌حلی برای مسئلهٔ «تخطی و تصویب» در کلام اسلامی ارائه داده و به توضیح رویکرد خاص او در فلسفهٔ دین کمک کرده است.

تجلیل و افتخارات

لگنهاوزن به خاطر تألیف کتاب اسلام و کثرت‌گرایی دینی در نخستین دوره جشنواره بین‌المللی فارابی (۲۰۰۷ میلادی) مورد تقدیر قرار گرفت. در سال ۲۰۰۹ میلادی مقاله در کثرت کثرت‌گرایی دینی اثر او در پنجمین دوره جشنواره علامه طباطبایی به عنوان مقاله برگزیده مجله بین‌المللی حکمت معرفی شد. وی در سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۰ میلادی) به عنوان چهره ماندگار در موضوع فلسفه انتخاب گردید. او همچنین در سال ۱۳۹۴ ه‍.ش به عنوان پژوهشگر برتر سی و سومین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران معرفی شد.

از لگنهاوزن در فرودین ۱۳۹۸ ه‍.ش در شهر قم، توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، طی مراسمی تقدیر و تجلیل به عمل آمد. همچنین این پژوهشگاه در سال ۱۴۰۰ ه‍. ش، کتابی با عنوان فیلسوف فروتن: مجموعه مقالات و مصاحبه‌های نکوداشت پروفسور محمد لگنهاوزن را که به کوشش حمید امیرچقماقی تدوین شده بود، منتشر کرد. در این اثر ۱۳ مقاله در معرفی لگنهاوزن و اندیشه‌های او جمع‌آوری شده بود.

پانویس

منابع

• نورمحمدی، محسن (۱۳۹۴). بررسی علل گرایش مستبصرین به تشیع در پنجاه سال اخیر. به کوشش مجمع جهانی شیعه‌شناسی. قم: دارالتهذیب.
• لگنهاوزن، محمد (۲۰۰۹). مسائل معاصر تفکر اسلامی. به کوشش تاراس چرنینکو و یانیتس اشوتس. مسکو: دیک.
• پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (۲۷ فروردین ۱۳۹۸). «آشنایی با ابعاد شخصیت علمی پروفسور محمد لگنهاوزن». iict.ac.ir. دریافت‌شده در ۱۵ آذر ۱۴۰۳.
• پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (۲۹ فروردین ۱۳۹۸). «آیین نکوداشت پروفسور محمد لگنهاوزن برگزار شد». iict.ac.ir. دریافت‌شده در ۱۵ آذر ۱۴۰۳.
• پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (۱۰ مهر ۱۴۰۰). «مجموعه مقالات و مصاحبه‌های نکوداشت پروفسور محمد لگنهاوزن منتشر شد». iict.ac.ir. دریافت‌شده در ۱۵ آذر ۱۴۰۳.
• پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه (۸ آبان ۱۳۹۰). «فرصت‌هایی که بر باد رفت؛ گفتگو با پروفسور محمد لگنهاوزن». hawzah.net. دریافت‌شده در ۱۵ آذر ۱۴۰۳.
• باشگاه خبرنگاران جوان (۲۹ فروردین ۱۳۹۸). «تجلیل از خدمات علمی پروفسور لنگهاوزن در قم». yjc.ir. دریافت‌شده در ۱۵ آذر ۱۴۰۳.
• پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی (۲۹ مهر ۱۴۰۲). «پروفسور محمد لگنهاوزن؛ فیلسوفی معناگرا». iscs.ac.ir. دریافت‌شده در ۱۵ آذر ۱۴۰۳.

پیوندهای بیرونی

• گفت‌وگو خبرگزاری ایسنا با پروفسور محمد لگنهاوسن