محمد گلبن

محمد رحیمی گلبن (۱۳۱۴ در اردستان - ۱۳۹۲ در تهران) نویسنده، پژوهشگر، فهرست‌نگار و کتاب‌شناسِ ادوار مختلف تاریخ بود. وی آثار مهمی در زمینه فهرست‌نگاری نوشته است و از مجموعه‌داران بزرگ مجله در ایران به حساب می‌آمد. وی پیش از مرگ، مجموعه‌های بزرگی از مجلات و آثار آرشیوی خود را به کتابخانه مجلس شورای اسلامی و کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا کرد.

زندگی‌نامه

محمد گلبن، که با تخلص گلبن شناخته می‌شود، در سال ۱۳۱۴ ه‍.ش در روستای کهباز از حوالی اردستان به دنیا آمد. او دوران کودکی خود را در کنار خانواده در همان روستا گذراند و از پنج سالگی به مدرسه همان روستا رفت. علاقه پدرش به ادبیات باعث شد تا او نیز به ادبیات فارسی علاقه‌مند شود. وی برای ادامه تحصیلات در مقطع دبیرستان، به تهران آمد و در مدارس علوی، جعفری و دارالفنون مشغول به تحصیل شد. وی در این دوران، در انجمن‌های ادبی نیز مشارکت داشت و از سن ۱۶ سالگی در مجلات ادبی آن زمان، مشغول به فعالیت شد. او به مطبوعات علاقه‌مند بود و از همین رو، آرشیوی از مطبوعات ایران را جمع‌آوری کرد. این مجموعه بعدها در کتابخانه آستان قدس رضوی جمع‌آوری و نگهداری شد. گلبن در ۱۳۵۸، با راضیه دانشیان ازدواج کرد. حاصل این ازدواج، فرزندی به نام بهزاد بود. همسر او که به حرفه نقاشی، مقاله‌نویسی و بعضاً استنساخ مشغول بود، در سال ۱۳۷۸ درگذشت.

محمد گلبن نخست در زمینه کتاب‌شناسی، سپس فهرست‌نگاری و پس از آن در زمینه تاریخ مطبوعات ایران فعالیت نمود. او از کتاب‌های کتابخانه خود؛ حدود ۱۲ هزار کتاب و ۲ هزار نشریهٔ به کتابخانهٔ شماره دو مجلس هدیه کرد.

گلبن در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۲ ه‍.ش در سن ۷۸ سالگی درگذشت.

آثار

از محمد گلبن حدود ۴۰ مقاله در زمینه پژوهش در زمینه تاریخ مطبوعات ایران از دوره مشروطیت تا سال ۱۳۳۲ بجا مانده است. نخستین مقاله پژوهشی وی در سال ۱۳۴۵ در مجله بررسی‌های تاریخی به انتشار رسید. او همچنین مطالبی را در مجله یغما و راهنمای کتاب منتشر می‌کرد.

از کتاب فردوسی‌نامه بهار به عنوان اولین کتاب تألیفی او یاد کرده‌اند. فهرست‌نویسی، از جمله اقدامات مهم تألیفی در بین آثار گلبن است. فهرست توصیفی مقالات جشن نامه‌ها و یادنامه‌ها از آغاز تاکنون، از جمله آثار او در این موضوع است که با همکاری احمد شکیب‌آذر نوشته شده است. او اشعار بسیاری نیز سروده است اما هیچگاه اشعارش را به صورت مستقل به چاپ نرسانده. با این وجود می‌توان اشعارش را در میان مجلات یافت. گلبن همچنین خاطرات خود رادر ۲۵ دفترچه نوشته است اما هنوز منتشر نشده است.

تالیفات

• فردوسی‌نامه بهار؛ شامل اشعار و مقالاتی از ملک‌الشعرای بهار که دربارهٔ فردوسی نوشته شده است.
• کتاب‌شناسی صادق هدایت
• بلندآفتاب خراسان؛ با موضوع یادنامه‌ای برای ملک‌الشعرای بهار که در چهار بخش نوشته شده است.
• فهرست سی‌ساله سالنامه دنیا
• حقوق بین‌الملل؛ مجموعه درس‌های میرزا حسن‌خان پیرنیا مشیرالملک (مشیرالدوله)
• فهرست توصیفی مقالات جشن نامه‌ها و یادنامه‌ها از آغاز تاکنون
• فهرست‌نویسی روزنامه روح‌القدس
• فهرست‌نویسی روزنامه تئاتر
• کتابشناسی زبان و خط فارسی
• کتاب‌شناسی نگارگری ایران (از آغاز تا سال ۱۳۵۷)
• محاکمه محاکمه‌گران
• اردستان‌نامه
• مدرس در تاریخ و تصویر
• مجموعه مقالات فاطمه سیاح
• میراث اسلامی ایران

تصحیح‌ها

• سفرنامه خسرومیرزا به پطرزبورخ
• سفرنامه میرزا ابوالحسن ایلچی به روسیه
• سفرنامه رکن الدوله به سرخس
• گزارش کویر: سفرنامه صفاالسلطنه نائینی
• سفرنامه ترکستان و ایران
• سفرنامه شمال
• در آیننه تاریخ: خاطرات عباس خلیلی

پانویس

منابع

• پژوهشکده تاریخ معاصر (۲۴ آبان ۱۴۰۰). «محمد گلبن». iichs.ir.
• موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی (۱۸ تیر ۱۳۹۲). «مروری بر کارنامه علمی پژوهشی محمد گلبن». psri.ir.
• همشهری آنلاین (۱۶ دی ۱۳۹۱). «زندگینامه: محمد گلبن (1314 - 1392)». hamshahrionline.ir.