اسلامیکال:استفاده منصفانه
این صفحه جزو رهنمودهای اسلامیکال است. استانداردهای رفتاریِ مطرحشده در این صفحه از پشتوانهٔ تأیید بسیاری از ویرایشگران اسلامیکال برخوردار است. بااینکه پیروی از مفاد این صفحه توصیه میشود، این مفاد جزو سیاستها نیست. در ویرایش و بهروزرسانی این صفحه جسور باشید، ولی لطفاً پیش از انجام تغییرات عمده از صفحهٔ بحث برای مطرح کردن تغییرات و نظرخواهی استفاده کنید. |
هدف اسلامیکال این است که دانشنامهای با محتوای آزاد باشد. با این تعریف از محتوای آزاد که محتوایی است که محدودیتهای حق تکثیر (کپی رایت) را ندارد. محدودیتهایی شامل حق باز پخش آن، مطالعه و دستکاری و بهبود آن یا استفاده از آن به هر منظوری و در هر رسانهای، حتی استفاده تجاری. اما در زبان انگلیسی کلمهٔ آزاد (free) با دو معنای «رایگان» و «آزاد» به کار میرود که دو معنای کاملاً متفاوت میباشند. تصاویری که به رایگان در اینترنت قرار دارند ممکن است همچنان برای اسلامیکال مناسب نباشند. هر محتوایی که دارای شرایط لازم نباشد، غیرآزاد شمرده میشود، مانند تصاویر «تنها برای استفادهٔ غیر تجاری»، تصاویر دارای مجوز «تنها برای استفاده در اسلامیکال» یا تصاویر کاملاً شامل حق تکثیر.
سیاستهایی که بنیاد اسلامیکال دنبال میکند، ایجاب میکند تمام چیزهایی که در اسلامیکال میزبانی میشود «محتوای آزاد» باشد. البته استثناءهایی نیز وجود دارد. در بعضی شرایط، پیدا کردن یک تصویر آزاد برای موضوعی خاص ممکن نیست. در این موارد محتویات غیرآزاد میتوانند در اسلامیکال استفاده شوند اما تنها تحت اصول استفاده منصفانه. استفاده از محتوای غیرآزاد در اسلامیکال باید از استانداردهایی پیروی کند که توضیح آنها در ادامه آمدهاست.
سیاست استفاده منصفانه
دلیل سختگیریها
- برای حمایت از رسالت اسلامیکال در تولید محتوای همواره آزاد که توسط همگان و در همهٔ محیطها به صورت نامحدود قابل استفاده، توزیع، و تغییر باشد.
- برای به حداقل رساندن پیگردهای قانونی با محدود کردن تعداد محتواهای غیرآزاد از راه تعریفِ دقیق معیارهای استفادهٔ منصفانه.
- برای تسهیل استفادهٔ سنجیده از محتوای غیرآزاد در راه توسعهٔ دانشنامهای باکیفیت.
تعریف سیاستها
هیچ حق از پیش تعریف شدهای برای استفاده از محتوای غیرآزاد در یک مقاله یا جایی دیگر در اسلامیکال وجود ندارد.
بنا بر رهنمودها، میتوان در مقالات و سایر صفحات اسلامیکال از بخشهای کوچکی از متونِ دارای حق تکثیر به صورت کلمه به کلمه استفادهٔ مختصری کرد به شرطی که به درستی به منبع اصلی یا پدیدآورنده ارجاع داده شوند و همچنین با علائم نقل قول، یا روشهای مشابه به صورت نقل قول مستقیم نشان داده شوند. میتوان از سایر محتواهای غیرآزاد (شامل تمام تصاویر، پروندههای صوتی و تصویری دارای حق تکثیر و سایر پروندههای رسانهای که مجوز محتوای آزاد ندارند) در اسلامیکال استفاده کرد به شرطی که هر ۱۰ معیار زیر در مورد آنها صدق کند:
- نبودن معادل آزاد: از محتوای غیرآزاد تنها در صورتی میتوان استفاده کرد که اثر معادل آزادی که مناسب اهداف دانشنامهای باشد موجود یا قابل تهیه کردن نباشد. اگر محتوای آزاد، قابل تهیه کردن باشد باید جایگزین محتوای غیرآزاد با استفادهٔ منصفانه شود یا اگر جایگزین آزادتری با «کیفیت قابل قبول» موجود بود باز هم باید جایگزین آن محتوای غیرآزاد گردد. «کیفیت قابل قبول» به معنی کیفیتی است که برای اهداف دانشنامهای کفایت کند. (به عنوان یک آزمون سریع، قبل از افزودن محتوان غیرآزاد، از خود بپرسید: «آیا این محتوای غیرآزاد میتواند با یک محتوای آزاد که همان تأثیر را داراست، جایگزین شود؟» و «آیا میتوان مطلب را به خوبی و به قدر کافی فقط با متن و بدون استفاده از محتوای غیرآزاد به خواننده رساند؟» اگر پاسخ هر کدام مثبت است، احتمالاً محتوای غیرآزاد در این شرط صدق نمیکند)
- احترام به فرصتهای تجاری: محتوای غیرآزاد نباید به نحوی استفاده شود که احتمال رود بازار رسانهٔ اصلی دارای حق تکثیر را به خطر اندازد.
- میزان استفاده:
- استفادهٔ حداقلی: هنگامی که استفاده از یک محتوای غیرآزاد میتواند اهمیت اطلاعات را به خوبی برساند، نباید از چندین محتوای غیرآزاد استفاده کرد.
- کمترین میزان استفاده: اگر تنها بخشی از اثر کفایت میکند نباید از کل آن استفاده کرد. باید از وضوح/کیفیت/سرعت انتقال کم -به جای زیاد- استفاده شود (به ویژه اگر بتوان از محتوای غیرآزاد برای تخلف عمدی در حق تکثیر استفاده کرد). این قانون همچنین در فضای نام پرونده: معتبر است.
- انتشار قبلی: محتوای غیرآزاد باید قبلاً در جای دیگر، بیرون از اسلامیکال منتشر شده باشد یا در معرض دید عموم قرار گرفته باشد.
- محتویات: محتوای غیرآزاد باید با استانداردهای مطالب اسلامیکال سازگار باشد و دانشنامهای باشد.
- سیاست مختص نوع رسانه: محتوای غیرآزاد باید با سیاستهای مختص به نوع خود در اسلامیکال سازگار باشد؛ مثلاً تصاویر باید با اسلامیکال:سیاست استفاده از تصاویر سازگار باشند.
- حداقل یک مقاله: محتوای غیرآزاد باید حداقل در یک مقاله در فضای اصلی استفاده شود.
- اهمیت مفهومی: محتوای غیرآزاد تنها باید در صورتی استفاده شود که حضورش بهطور قابل ملاحظهای درک خواننده از مطلب را افزایش دهد و حذف آن مخل فهمیدن مطلب باشد.
- محدودیت در مکان: استفاده از محتوای غیرآزاد تنها در مقالات (نه در صفحات ابهامزدایی) و تنها در فضای نام اصلی مجاز است؛ استثناهایی هم وجود دارد. (برای جلوگیری از نمایش تصاویر بندانگشتی در یک ردهٔ تصویری __بینگارخانه__ را به آن رده بیفزایید. در صفحههای بحث، هنگامی که بحث بر سر یک تصویر باشد باید تنها پیوندی به آن تصویر برقرار کرد و خود تصویر را نباید نمایش داد)
- صفحهٔ توصیف عکس: صفحهٔ توصیف تصویر یا رسانه باید شامل موارد زیر باشد:
- شناساندن منبع: منبع اصلی اثر باید ذکر بشود و تا حد ممکن باید اطلاعاتی راجع به هنرمند، ناشر و دارندهٔ حق تکثیر نیز ذکر شود، تا به مشخص شدن ارزش بازاری احتمالی آن اثر کمک کند. اسلامیکال:شیوه ارجاع به منابع را ببینید.
- برچسب حق تکثیر: برچسب حق تکثیر باید مشخص کند کدام یک از سیاستهای اسلامیکال اجازهٔ استفاده از تصویر را دادهاست.
- نام مقاله و دلیل استفاده: باید نام هر مقالهای که اثر غیرآزاد، تحت استفادهٔ منصفانه در آن به کار رفته (برقراری پیوند به مقاله نیز توصیه میشود) و همچنین دلیلی مجزا و مختص برای هر موردِ استفاده با توجه به اصول استفاده از منابع غیرآزاد ذکر شود. دلایل باید واضح و ساده بیان شوند و برای هر بار استفاده از تصویر باید دلیل مربوط بیان گردد.
اعمال سیاست
- پروندهای که استفادهاش در بعضی مقالات (ولی نه همهٔ آنها) با ارائهٔ دلیل توجیه شده باشد حذف نخواهد شد. در عوض باید پرونده را از مقالاتی که بدون ذکر دلیل به کار رفته برداشت یا دلیلی مناسب برای ادامهٔ استفاده از پرونده ذکر کرد.
- میتوان پروندهٔ غیرآزادی که در هیچ مقالهای استفاده نشدهاست (معیار ۷) را هفت روز پس از آگاه کردن بارگذار حذف کرد.
- معیارهای حذف برای محتوای غیرآزاد در اسلامیکال:معیارهای حذف سریع مشخص شدهاست.
شرط استفاده حداقلی
اگر چه در مورد این که چه چیزی «استفاده حداقلی» هست و چه چیزی نیست رهنمود قاطعی وجود ندارد، اما یک قاعدهٔ سردستی برای تصاویر غیرآزاد آن است که ابعادشان باید آن قدر کوچک شود که کل تعداد پیکسلهایشان کمتر از ۱۰۰٬۰۰۰ باشد.
در موارد استثنایی که کوچک کردن تصویر در حدی که بالا ذکر شد، روی خوانایی محتوای آن تأثیر مخربی میگذارد میتوان تصویر را با کیفیتی بالاتر در اسلامیکال بارگذاری و استفاده کرد. برای چنان تصاویری بهتر است از الگوی {{پرهیز از نسخه کوچکتر}} استفاه کنید.
اگر تصویر غیرآزادی ابعادش بالاتر از چیزی که بالا ذکر شد و خوب است که کوچک شود، میتوانید در آن از الگوی {{نیازمند نسخه کوچکتر}} استفاده کنید تا بعداً توسط کاربران یا رباتها نسخهٔ کوچکتری از آن ساخته و بارگذاری شود.
استفادههای قابل قبول
متن
نقل قول مختصری از یک متن دارای حق تکثیر را میتوان به این منظورها به کار برد: روشن کردن یک مطلب، برپا کردن یک متن یا زمینه یا نسبت دادن یک دیدگاه یا ایده. متن دارای حق تکثیر که به صورت کلمه به کلمه استفاده میشود باید با علامت نقل قول یا نشانهگذاری ویژه باشد مثل نقل قول بلوکی هر تغییری نسبت به متن اصلی باید به روشنی مشخص شده باشد، مثل [براکت] برای بخشهای افزوده و نشان حذف (...) برای بخشهای زدوده شده؛ و تأکید هم باید بعد از علامت نقل مشخص شود مثل: «(تأکید اضافه شدهاست)» یا «(تأکید در متن اصلی)». بهطور کلی، نقل قول مفصل متن دارای حق تکثیر استفاده منصفانه نیست و سیاست اسلامیکال آن را منع میکند.
صدا
کلیپهای کوتاه نمونه (حداکثر ۱۰٪ کل مدت کلیپ که کمتر از ۳۰ ثانیه باشد) میتواند برای شناساندن سبک، گروه یا آهنگی سرشناس وقتی که همراه با تفسیر انتقادی یا تاریخی ضمن نام بردن از صاحب حقنشر باید استفاده شود. صدای سخنرانیها و وقایع تاریخی وقتی که همراه با تفسیر انتقادی یا تاریخی ضمن نام بردن از صاحب حقنشر میتواند استفاده شود.
تصویر
- جلد آثار: تصویر جلد آثار مختلف به منظور شناساندن یا نقد.
- نشان گروهها و شرکتها: برای شناساندن.
- تمبر و اسکناس: برای شناساندن خود تمبر و اسکناس و نه عکس درون آن.
- سایر آثار تبلیغاتی: مانند بروشورها و پوسترها و آگهیها برای نقد.
- تصویری از فیلمها و برنامههای تلویزیونی: برای نقد و شناساندن و بحث دربارهٔ سینما و تلویزیون.
- تصویری از محیط نرمافزارها: برای نقد و شناساندن.
- نقاشیها و آثار دیگر هنرهای فردی: برای نقد، شامل شناساندن سبک.
- تصاویر نمادین یا مهم از نظر تاریخی: به عنوان موضوع نقد
- تصاویری که خود موضوع نقد هستند
- تصاویر اشخاصی که درگذشتهاند، در مقالهای که مربوط به خود آن شخص میشود، به این شرط که تهیه عکس جایگزین آزاد آن محتمل نباشد. توجه کنید که در مورد تصاویر متعلق به خبرگزاریها یا آژانسهای عکس (مانند آسوشیتد پرس، کوربیس یا گتی ایمجز) که تصویر موردنظر موضوع تحلیل نقادانه نباشد، به صورت خودکار فرض میشود که شرط «احترام به فرصتهای تجاری» را برآورده نمیکند.
استفادههای غیرقابل قبول
آنچه در زیر میآید فهرست غیر فراگیری است از مواردی که محتوای غیر آزاد را (خارج از استثناهای مشخص شده) نمیتوان استفاده کرد.
متن
- بخشی از متن دارای حق تکثیر که منسوب نشده باشد.
- گلچینهای بیش از اندازه دراز.
- نگارهای از یک مقالهٔ روزنامه یا دیگر نشریهها که دربردارندهٔ بخشهای دراز و قابل خواندن متن دارای حق تکثیر باشد. اگر متن به عنوان یک منبع یا نقلقول مهم است، باید به صورت متنی در مقاله به کار گرفته شود و از نشریه به عنوان یک یادکرد در مقاله استفاده شود.
- تمامی متنهای دارای حق تکثیر مشکلات قانونیای ایجاد میکنند، هنگام ساخت پروندههای صوتی گفتاری از مقالههای اسلامیکال، و باید در این نوع پروندهها از آنها اجتناب کرد. زیرا پروندهٔ صوتی ساخته شده را نمیتوان تحت مجوز GFDL منتشر کرد.
تصویر
- تصویر افراد زنده، گروههای فعال، و بناهای پابرجا؛ که یک عکس جدید آزاد باید جایگزین آن شود. (که تقریباً همواره امکانپذیر است) با همان هدف دانشنامهای یک تصویر غیرآزاد استفاده میشود. این شامل تصاویر تبلیغاتی غیرآزاد میشود. استثنا: در مورد افراد بازنشستهای که عمده شهرتشان به خاطر فعالیت در زمان جوانی است، استفاده از تصاویر دارای حقتکثیر و قدیمی آنها به صورت منصفانه توجیه شدهاست.
- توجه: در مورد آثاری که نخستین بار در ایران منتشر شدهاند استفاده منصفانه منحصر به معرفی و نقد خود تصویر است؛ بنابراین حتی اگر از فرد یا بنایی نتوان تصویری آزاد فراهم نمود، باز هم نمیتوان از نگارههای ایرانی غیرآزاد، برای مقاله آن فرد یا بنا استفاده نمود. همچنین زمانی که نگارهای آزاد (با دوربین ویرایشگر اسلامیکال) از یک شی دارای حق تکثیر (مثلا مجسمهای که سازندهاش در قید حیات است) گرفته میشود، این تصویر در مجموع غیرآزاد محسوب میشود و فقط میتواند در مقالهای که مربوط به معرفی و نقد همان اثر هنری یا سازنده آن است، آورده شود. در این مورد تفاوتی میان آثار هنری ایرانی و خارجی وجود ندارد.
- جلد یکی از آلبومها به عنوان بخشی از آلبومشناسی، همانطور که در بالا گفته شد.
- قسمتی تکه شده از یک آلبوم
- نقشهای که از یک مجموعه اطلس اسکن یا طراحی شده، برای توضیح ناحیه مورد شرح قرار گرفته شده.
- تصویری که موضوع آنها مربوط به جنگ میشود، برای شرح یک مقاله در مورد جنگ.
- تصویری برای شرح یک مقاله دربارهٔ تصویر، در صورتی که تصویر دارای مقاله مربوط به موضوع خودش باشد.
- عکسی از یک خبرگزاری یا آژانس عکس (مانند آسوشیتد پرس، کوربیس) مگر آن که خود عکس (و نه سوژهٔ عکس) موضوع نقد منبعداری در مقاله باشد.
- جلد یک کتاب یا مجله برای شرح مقاله فردی که در تصویر روی جلد قرار دارد.
- تصویری که منبع ناشناخته یا اثباتناپذیر دارد.
- یک نمودار آماری یا نمودار هندسی. معمولاً اینگونه نمودارها را میتوان از دادههای اصلی به دست آورد.
- یک عکس تجاری در ابعاد بزرگ که ذاتاً باعث میشود به سوددهی صاحب حق تکثیر آسیب برسد.
اصول استفاده از منابع غیر آزاد
زمانی که اثرهای رسانهای (تصویری یا صوتی) غیر آزاد در اسلامیکال استفاده میشوند؛ باید دلیلی یا دفاعیهای برای استفاده از آن اثر ارائه شود که این دفاعیه اصول استفاده اثر غیرآزاد یا استفاده منصفانه یا استفاده منطقی نام دارد و در مورد چگونگی استفاده از آن به گونهای که با ملاکهای استفاده منصفانه سازگار باشد در قسمت توضیح عکس (در زمان بارگذاری) نوشته شود. اگر شما از یک عکس یا محتوی رسانهای غیر آزاد (غیر رایگان) استفاده میکنید، باید دو مورد را در توضیح عکس در نظر بگیرید:
- برچسب حق تکثیر مناسب، که توجیهکننده ادعای استفاده منصفانه از عکس باشد. برای اطلاعات بیشتر اسلامیکال:سیاست استفاده از تصاویر را مطالعه نمایید.
- ارائه دلایل استفاده با جزئیات کامل: هر بار که از اثر در مقالهای استفاده میشود باید جداگانه در بخش توضیحات اثر توضیح و دلایل استفاده توضیح داده شود و باید نام مقالهای که قرار است اثر در آن استفاده شود بیان گردد.
تذکر: عکسهای غیر آزاد که مجوز حق تکثیر یا مجوز استفاده منصفانه را ندارند، پس از هفت روز پاک خواهند شد.
اجزای مورد نیاز
دلایل استفاده منصفانه باید توضیح دهنده این باشد که استفاده از اثر چگونه در بردارنده معیارهای استفاده از اثر غیر آزاد در اسلامیکال است و همچنین باید موارد زیر را بیان کند:
- چه نسبتی از اثر (پرونده) دارای تکثیر استفاده شدهاست و این استفاده تا چه میزانی نسبت به حق تکثیری که صاحب آن بر آن قرار دادهاست رقابت دارد. برای نمونه اگر عکس مورد استفاده یک عکس گرفته شده یا یک نماد است، احتمالاً تمام آن استفاده خواهد شد. یک نماگرفت (به انگلیسی: screenshot) که مهمترین کشف یک مستند یا پایان یک فیلم را آشکار میکند (لو میدهد)، با این که بخش بسیار کوچکی از آن اثر (مثلاً فیلم) است، ولی به طرز نامتناسبی با حق مالکیت دارنده آن در رقابت است. در خصوص نمونههای موسیقی، طول این نمونه نباید بیشتر از ۱۰٪ طول کل آهنگ اصلی یا بیشتر از ۳۰ ثانیه باشد.
- در موارد مرتبط باید توضیح داده شود که آیا شفافیت پروندهای که در اسلامیکال قرار میگیرد از شفافیت نسخه اصلی کمتر است یا خیر، برای نمونه در بحث نمونه موسیقی باید گفته شود که کیفیت آن آهنگ از کیفیت نسخهٔ اصلی کمتر است یا خیر؟
- این عکس به چه دلیلی به مقاله اضافه شدهاست؟ آیا به محتوی آن کمکی میکند یا خیر؟ اگر بله:
- آیا این عکس یک نماد، یا یک عکسی گرفته شده از جعبه محصول موضوع اصلی مقاله است؟
- آیا عکس به عنوان اصلیترین راه دیداری برای شناسایی آن موضوع یا مقاله است؟ (مثل عکس روی جلد یک دیویدی).
- آیا موضوع مقاله را روشنتر میکند؟ (مثل نماگرفت یک فیلم)
- آیا در مستندی راجع به موضوع مقاله استفاده شدهاست؟ چگونه؟
- تا چه حدی ممکن است که این عکس غیر آزاد را با یک نمونه آزاد جایگزین کنیم؟
- اگر عکس نماگرفت یک فیلم است که در یک مقاله دربارهٔ فیلم از آن استفاده شده یا نماد یک شرکت است، واضح است که هیچ نسخهٔ آزادی از آن را نمیتوان در جهان یافت یا نمیتوان نسخهٔ آزادی از آن را تولید کرد. در مقابل، اگر تصویر مورد بحث، عکسی گرفته شده با دوربین است و به راحتی قابل جایگزینی با نمونهٔ آزاد هست بهتر است به جای آن از نمونهٔ آزاد استفاده شود حتی اگر به شدت کمبود آن در اسلامیکال احساس شود.
- هر نوع اطلاعات دیگری که به دیگران در استفاده منصفانه از آن پرونده و بالا بردن کیفت این استفاده کمک کند، بهتر است اضافه شود..
الگو
الگوی {{دلیل استفاده اثر غیر آزاد}} بیان دلایل استفاده معقول را آسانتر میکند و جزئیات کافی را نیز ارائه میدهد.
{{دلیل استفاده اثر غیر آزاد | توضیحات = | منبع = | مقاله = | بخش یا قسمت = | کیفیت پایینتر = | دلیل = | جایگزین = | اطلاعات بیشتر = }}
عبارت اطلاعات بیشتر، دلخواه است و میتواند خالی باقی بماند.
راه دیگر استفاده از الگوی {{اطلاعات عکس غیر آزاد}} یا {{دلیل استفاده عکس غیر آزاد}}است. الگوی {{اطلاعات عکس غیر آزاد}} تنها یک بار اعمال میشود و الگوی {{دلیل استفاده عکس غیر آزاد}} را باید برای هر بار استفاده، اضافه کرد و باید برای هر استفاده دلیل جداگانهای داد.
{{اطلاعات عکس غیر آزاد | توضیحات = | منبع = | مقاله = | بخش یا قسمت = | کیفیت پایینتر = | اطلاعات بیشتر = <!------ دلخواه ------> }} {{دلیل استفاده عکس غیر آزاد | مقاله = <!-- پیوند لازم نیست --> | دلیل = | جایگزین = }}
الگوهای بیشتری برای دلایل استفاده منصفانه وجود دارد که موارد بیشتر را میتوان در رده:الگوهای دلایل استفاده اثر غیر آزاد پیدا کرد، ازجمله الگوی لازم برای جلد آلبوم یا شناسهها.
°== بدون الگو == در زیر مثالهای ابتدایی وجود دارد:
- دلایل استفاده منصفانه باید بیان کننده این باشند که چرا اثر غیرآزاد مورد نیاز است؟
- چرا اثرهای آزاد قابل جایگزینی نیستند؟
- تأثیر در کدام بخش مقاله مورد استفاده دارد؟
- در صورت استفاده در مقالههای متفاوت باید علت استفاده در هر مقاله به صورت جداگانه بیان شود.
- در صورتی که در مقاله در مورد اثر مطلبی بیان شدهاست. آن مطلب نوشته شود.
- در صورت نبودن مطلبی در مورد اثر بیان شود نیاز به استفاده چه بوده؟
موارد زیر مثال است و آنها را همینطور کپی نکنید. ممکن است برای مقاله یا اثر مورد استفاده شما کاربردی نداشته باشد.