(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱:
خط ۱:
{{نشان مقاله خوب}}
{{ویکی سازی}}
{{دیگر کاربردها}}
{{دیگر کاربردها}}
{{Infobox person
{{Infobox person
خط ۲۳:
خط ۲۳:
== نام ==
== نام ==
[[File:JesusYeshua2.svg|thumb|عیسی در چند زبان؛ از بالا سمت راست بر خلاف عقربه‌های ساعت: عبری، آرامی، یونانی، لاتین و انگلیسی'']]یک [[یهودیان|یهودی]] در زمان عیسی معمولاً تنها یک اسم داشت. در برخی موارد، پس از نام شخص، [[پدرنامی|اسم پدرش]] ذکر می‌شد؛ یعنی نام با فرمول «''اسم شخص'' پسر ''اسم پدر''» ساخته می‌شد. آوردن نام [[شهر]] محل تولد شخص پس از نام او نیز رایج بوده‌است.<ref dir="ltr" name="Britannica">{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ|title=Jesus Christ|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=June 10, 2015|first1=Ed P.|last1=Sanders|first2=Jaroslav J.|last2=Pelikan|archive-date=3 مه 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150503100711/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ}}</ref> نتیجتاً، عیسی در [[عهد جدید]] معمولاً «عیسای ناصری» خطاب شده‌است. همسایه‌های عیسی در [[ناصره]]، او را «نجّار، پسر [[مریم]] و برادر یعقوب و یوسف و یهودا و شمعون» ([[انجیل مرقس|مرقس]] ۶:۳)،<ref dir="ltr">{{bibleverse|Mark|6:3}}</ref> «پسر نجّار» ([[انجیل متی|متی]] ۱۳:۵۵)<ref dir="ltr">{{bibleverse|Matthew|13:55}}</ref> یا «پسر [[یوسف نجار|یوسف]]» ([[انجیل لوقا|لوقا]] ۴:۲۲)<ref dir="ltr">{{bibleverse|Luke|4:22}}</ref> خطاب می‌کردند. در [[انجیل یوحنا|انجیل یوحَنّا]]، [[فیلیپ]] عیسی را «عیسی پسر یوسف از [[ناصره]]» (یوحنا ۱:۴۵) می‌نامند.<ref dir="ltr">{{bibleverse|John|1:45}}</ref>
[[File:JesusYeshua2.svg|thumb|عیسی در چند زبان؛ از بالا سمت راست بر خلاف عقربه‌های ساعت: عبری، آرامی، یونانی، لاتین و انگلیسی]]یک [[یهودیان|یهودی]] در زمان عیسی معمولاً تنها یک اسم داشت. در برخی موارد، پس از نام شخص، [[پدرنامی|اسم پدرش]] ذکر می‌شد؛ یعنی نام با فرمول «''اسم شخص'' پسر ''اسم پدر''» ساخته می‌شد. آوردن نام [[شهر]] محل تولد شخص پس از نام او نیز رایج بوده‌است.<ref dir="ltr" name="Britannica">{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ|title=Jesus Christ|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=June 10, 2015|first1=Ed P.|last1=Sanders|first2=Jaroslav J.|last2=Pelikan|archive-date=3 مه 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150503100711/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ}}</ref> نتیجتاً، عیسی در [[عهد جدید]] معمولاً «عیسای ناصری» خطاب شده‌است. همسایه‌های عیسی در [[ناصره]]، او را «نجّار، پسر [[مریم]] و برادر یعقوب و یوسف و یهودا و شمعون» ([[انجیل مرقس|مرقس]] ۶:۳)،<ref dir="ltr">{{bibleverse|Mark|6:3}}</ref> «پسر نجّار» ([[انجیل متی|متی]] ۱۳:۵۵)<ref dir="ltr">{{bibleverse|Matthew|13:55}}</ref> یا «پسر [[یوسف نجار|یوسف]]» ([[انجیل لوقا|لوقا]] ۴:۲۲)<ref dir="ltr">{{bibleverse|Luke|4:22}}</ref> خطاب می‌کردند. در [[انجیل یوحنا|انجیل یوحَنّا]]، [[فیلیپ]] عیسی را «عیسی پسر یوسف از [[ناصره]]» (یوحنا ۱:۴۵) می‌نامند.<ref dir="ltr">{{bibleverse|John|1:45}}</ref>
عیسی در شکل کنونی (Ἰησοῦς){{efn|Iēsoûs}} در [[زبان یونانی]] ریشه دارد. نام یونانی خود از ישוע (یشوع) [[زبان عبری|عبری]] گرفته‌است. این اسم که در اصل יהושע (یِهُشوعا، به‌طور خلاصه‌تر یوشع) بوده در لغت به معنی «[[یهوه]] نجات می‌بخشد» است.<ref dir="ltr">New American Bible Numbers 13:16 commentary Joshua: in Hebrew, "Jehoshua," which was later modified to "Jeshua," the Hebrew pronunciation of the name "Jesus." Hoshea and Joshua are variants of one original name meaning "the LORD saves."</ref> یوشع همچنین [[یوشع بن نون|جانشین موسی]] و یک روحانی یهودی بنا به [[عهد عتیق]] نیز هست.<ref dir="ltr">{{یادکرد وب |نشانی=http://www.usccb.org/bible/joshua/1 |عنوان=Joshua 1:1 |بازبینی=25 آوریل 2020 |archive-date=2 فوریه 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190202041829/http://www.usccb.org/bible/joshua/1}}</ref>
عیسی در شکل کنونی (Ἰησοῦς){{efn|Iēsoûs}} در [[زبان یونانی]] ریشه دارد. نام یونانی خود از ישוע (یشوع) [[زبان عبری|عبری]] گرفته‌است. این اسم که در اصل יהושע (یِهُشوعا، به‌طور خلاصه‌تر یوشع) بوده در لغت به معنی «[[یهوه]] نجات می‌بخشد» است.<ref dir="ltr">New American Bible Numbers 13:16 commentary Joshua: in Hebrew, "Jehoshua," which was later modified to "Jeshua," the Hebrew pronunciation of the name "Jesus." Hoshea and Joshua are variants of one original name meaning "the LORD saves."</ref> یوشع همچنین [[یوشع بن نون|جانشین موسی]] و یک روحانی یهودی بنا به [[عهد عتیق]] نیز هست.<ref dir="ltr">{{یادکرد وب |نشانی=http://www.usccb.org/bible/joshua/1 |عنوان=Joshua 1:1 |بازبینی=25 آوریل 2020 |archive-date=2 فوریه 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190202041829/http://www.usccb.org/bible/joshua/1}}</ref>
خط ۲۱۷:
خط ۲۱۷:
در یوحنا، عیسی برای خلاصی از مصلوب‌شدن دعا نمی‌کند، بلکه این انجیل او را به‌گونه‌ای می‌نمایاند که ضعف‌های انسانی بر او تأثیری ندارند.{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Jesus}} افرادی که به دنبال دستگیری عیسی آمده‌اند، [[ارتش روم|سربازان رومی]] و نگهبانان معبد هستند.<ref dir="ltr">{{cite book|last1=Michaels|first1=J. Ramsey|title=John (Understanding the Bible Commentary Series)|date=211|publisher=Baker Books|page=187|url=https://books.google.com/books?id=zGr-amBm4PUC&pg=PT187|isbn=978-1-4412-3659-3|access-date=8 اوت 2020|archive-date=26 فوریه 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200226071102/https://books.google.com/books?id=zGr-amBm4PUC&pg=PT187}}</ref> در یوحنا، یهودا عیسی را نمی‌بوسد بلکه عیسی شخصاً هویت خود را فاش می‌کند و زمانی که چنین می‌شود، سربازان و افسران بر روی زمین می‌افتند. در این انجیل، آن حواری که با شمشیر خود گوش یکی از آن‌ها را می‌برد، پطرس است و عیسی پس از آن از وی می‌خواهد دست نگه دارد.{{sfn|Attridge|Meeks|2017|page=John 18}}
در یوحنا، عیسی برای خلاصی از مصلوب‌شدن دعا نمی‌کند، بلکه این انجیل او را به‌گونه‌ای می‌نمایاند که ضعف‌های انسانی بر او تأثیری ندارند.{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Jesus}} افرادی که به دنبال دستگیری عیسی آمده‌اند، [[ارتش روم|سربازان رومی]] و نگهبانان معبد هستند.<ref dir="ltr">{{cite book|last1=Michaels|first1=J. Ramsey|title=John (Understanding the Bible Commentary Series)|date=211|publisher=Baker Books|page=187|url=https://books.google.com/books?id=zGr-amBm4PUC&pg=PT187|isbn=978-1-4412-3659-3|access-date=8 اوت 2020|archive-date=26 فوریه 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200226071102/https://books.google.com/books?id=zGr-amBm4PUC&pg=PT187}}</ref> در یوحنا، یهودا عیسی را نمی‌بوسد بلکه عیسی شخصاً هویت خود را فاش می‌کند و زمانی که چنین می‌شود، سربازان و افسران بر روی زمین می‌افتند. در این انجیل، آن حواری که با شمشیر خود گوش یکی از آن‌ها را می‌برد، پطرس است و عیسی پس از آن از وی می‌خواهد دست نگه دارد.{{sfn|Attridge|Meeks|2017|page=John 18}}
==== محاکمه توسط سنهدرین، هیرود و پیلاطس ====
{{وابسته|تاج خار|اینک انسان}}
بعد از دستگیری، عیسی را به [[سنهدرین]]، یک محکمه یهودی، می‌برند.{{sfn|Brown|1997|p= ۱۴۶}} روایات اناجیل دربارهٔ جزئیات [[محاکمه عیسی توسط سنهدرین|محاکمه او]] با هم متفاوت هستند.<ref dir="ltr">{{cite book|last=Bromiley|first=Geoffrey W.|title=International Standard Bible Encyclopedia: E–J|isbn=978-0-8028-3782-0|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|year=1988|pages=1050–52|url=https://books.google.com/books?id=yklDk6Vv0l4C&pg=PA1050|access-date=8 اوت 2020|archive-date=7 سپتامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907182833/https://books.google.com/books?id=yklDk6Vv0l4C&pg=PA1050}}</ref> در متی، مرقس و لوقا عیسی را به خانهٔ کاهن اعظم، [[قیافا]]، می‌برند و عیسی آنجا مورد [[هزل|تمسخر]] و ضرب‌وشتم قرار می‌گیرد. صبح بعد، کاهنان اعظم و علمای دین یهود محکمه‌ای تشکیل داده و عیسی را احضار می‌کنند.{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}{{sfn|Blomberg|2009|pp=396–400}}<ref dir="ltr" name="Holman608">{{cite book|publisher=B&H Publishing Group |title=Holman Concise Bible Dictionary|year= 2011 |isbn= 978-0-8054-9548-5| pages= 608–09}}</ref> مطابق یوحنا، اول عیسی را به منزل پدر قیافا و بعد نزد کاهن اعظم می‌برند.{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}{{sfn|Blomberg|2009|pp=396–400}}<ref dir="ltr" name="Holman608"/>
[[File:Ecce homo by Antonio Ciseri (1).jpg|thumb|left|upright=1.2|''اینک انسان!'' از آثار [[آنتونیو چیسری]] که در سال ۱۸۷۱ به اتمام رسیده‌است.]]
در محاکمه‌ها، عیسی به‌ندرت صحبت می‌کند، از خود دفاعی نکرده و جواب‌های پراکنده و غیرمستقیمی به سؤالات [[کاهن|کاهنان]] می‌دهد که باعث می‌شود یکی از افسران به او سیلی بزند. در متی، عدم جواب دادن توسط عیسی باعث می‌شود قیافا از او سؤال کند «جوابی نداری؟»{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}{{sfn|Blomberg|2009|pp=396–400}}<ref dir="ltr" name="Holman608"/> در [[انجیل مرقس|مرقس]]، کاهن اعظم سپس از عیسی می‌پرسد: «آیا تو [[مسیح]]، فرزند خدای متبارک هستی؟» عیسی پاسخ می‌دهد: «هستم» و بعد پیشگویی می‌کند که تو آمدن پسر انسان، در دست راست خدای قادر و بر ابرهای آسمان را خواهی دید.<ref dir="ltr" name="Britannica"/> این باعث می‌شود قیافا گریبان خود را چاک دهد و عیسی را به [[کافر|کفر]] متهم کند. در متی و لوقا، جواب عیسی مبهم‌تر است:<ref dir="ltr" name="Britannica"/>{{sfn|Evans|2003|p=۴۹۵}} در متی پاسخ می‌دهد «تو خود چنین گویی» (۲۶:۶۴) و در لوقا «تو می‌گویی که من هستم.» (۲۲:۷۰){{sfn|Blomberg|2009|pp=396–98}}<ref dir="ltr">{{cite book|title=Luke's presentation of Jesus: a christology|url=https://archive.org/details/lukespresentatio0000otoo|first=Robert F.|last= O'Toole|year= 2004| isbn= 978-88-7653-625-0|page= [https://archive.org/details/lukespresentatio0000otoo/page/166 166] |publisher=Editrice Pontificio Istituto Biblico}}</ref>
علمای یهود عیسی را به درگاه [[پونتیوس پیلاطس]]، فرماندار رومی، می‌برند تا عیسی را برای اتهاماتی نظیر کفر، تحریک مردم به عدم پرداخت مالیات به [[امپراتوری روم|روم]]، [[جادو|جادوگری]] و ادعایش مبنی بر «پادشاه یهود»، پسر انسان و ناجی جهان بودن، محاکمه کند.<ref dir="ltr" name="Holman608"/> واژهٔ «پادشاه» در گفت‌وگو میان پیلاطس و عیسی نقشی مرکزی دارد. در یوحنا، عیسی یادآور می‌شود که پادشاهی من متعلق به این دنیا نیست، اما به‌طور صریح هم انکار نمی‌کند که پادشاه یهود است.<ref dir="ltr">{{cite book|publisher=Twenty-Third Publications|title=The Names of Jesus|url=https://archive.org/details/namesofjesus0000binz|first= Stephen J.|last= Binz |year=2004 |isbn= 978-1-58595-315-8| pages= [https://archive.org/details/namesofjesus0000binz/page/81 81]–82}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book|title=John|first= H.A.|last= Ironside |year=2006 |isbn= 978-0-8254-9619-6 |page= 454 |publisher=Kregel Academic}}</ref> در لوقا، پونتیوس پیلاطس پس از فهمیدن دربارهٔ جلیله‌ای بودن عیسی،{{sfn|Niswonger|1992|p=172}}{{sfn|Majerník|Ponessa|Manhardt|2005|p=۱۸۱}} دستور می‌دهد او را نزد [[هیرودیس آنتیپاس]] ببرند زیرا هیرود حاکم جلیل بود.{{sfn|Carter|2003|pp=۱۲۰–۲۱}} نزد هیرود، عیسی هیچ پاسخی به سوالات او نمی‌دهد. نتیجتاً، هیرود و سربازانش عیسی را مسخره کرده و لباسی شاهانه به او می‌پوشانند تا چون یک پادشاه به نظر برسد، سپس او را دوباره نزد پیلاطس می‌فرستند.{{sfn|Niswonger|1992|p=۱۷۲}} پیلاطس بزرگان یهود را فرامی‌خواند و به آن‌ها اعلام می‌کند «من این مرد را مجرم نیافتم.»{{sfn|Carter|2003|pp=۱۲۰–۲۱}}
مطابق یکی از سنت‌های عید پسح در آن دوره، پیلاطس قرار بود با خواست مردم یکی از زندانیان را آزاد کند. او از جمعیت می‌خواهد که یکی از بین عیسی و قاتلی به نام [[باراباس]] را انتخاب کنند.{{sfn|Evans|2012b|p=۴۵۳}} مردم تحت تأثیر ریش‌سفیدان، درخواست می‌کنند که باراباس آزاد و عیسی مصلوب شود.{{sfn|Blomberg|2009| pp=۴۰۰–۰۱}} پیلاطس تقصیرنامه‌ای به زبان‌های [[زبان عبری|عبری]]، [[لاتین]] و [[زبان یونانی|یونانی]] می‌نویسد که بر روی آن نوشته شده بود: «عیسای ناصری، پادشاه یهود» و قرار بود بر صلیب عیسی نصب شود.{{sfn|Brown|1988|p=۹۳}} آنگاه عیسی را به سربازان می‌دهد تا او را مصلوب کنند. آن‌ها [[تاج خار|تاجی از خار]] بر سر او می‌گذارند و به تمسخر «پادشاه یهود» می‌خوانندش و قبل از اینکه عیسی را برای مصلوب شدن به [[گلگتا]] ببرند، او را می‌زنند.{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}<ref dir="ltr" name="Holman608"/>{{sfn|Blomberg|2009|p=402}}<ref dir="ltr" name="Senior">{{cite book|title=The Passion of Jesus in the Gospel of Matthew|first= Donald |last=Senior |year=1985| isbn= 978-0-8146-5460-6 |publisher=Liturgical Press |page= 124}}</ref>
==== تصلیب و تدفین ====
{{وابسته|تصلیب عیسی|هفت کلمه آخر عیسی|تاریکی تصلیب}}
هر چهار انجیل متعارف مصلوب شدن عیسی را روایت کرده‌اند. بعد از محاکمه‌ها، عیسی را درحالی‌که [[صلیب]] خود را حمل می‌کرد به [[گلگتا]] بردند؛ مسیری که طی کردند را به صورت سنتی [[راه اندوه]] می‌نامند. بنا به سه انجیل هم‌نوا، رومیان شخصی به نام [[شمعون قیروانی]] را مجبور کردند در حمل صلیب عیسی را یاری کند.{{sfn|Evans|2003|pp=509–20}}{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|pp=۲۱۱–۱۴}} در لوقا، عیسی به زنانی که به دنبالش می‌آمدند و گریه می‌کردند می‌گوید «برای من گریه نکنید، بلکه به خاطر خود و فرزندانتان اشک بریزید.»{{sfn|Evans|2003|pp=۵۰۹–۲۰}} در گلگتا، به او [[شراب|شرابی]] مخلوط با [[مر مکی|مُرِّ مکی]] یا [[هندوانه ابوجهل|حنظل]] دادند تا درد را [[ضد درد|احساس نکند]]، اما بنا به متی و مرقس، این پیشنهاد را رد کرد.{{sfn|Evans|2003|pp=509–20}}{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|pp=۲۱۱–۱۴}}
[[File:Pietro Perugino 040.jpg|thumb|upright=0.8|[[پیترو پروجینو]] در این اثر تصلیب عیسی را نقاشی کرده‌است.]]
بعد از آن، سربازان عیسی را بر صلیب کشیدند و لباس‌هایش را غارت کردند. در بالای سر عیسی بر روی صلیب نوشته شده بود: «عیسای ناصری، پادشاه یهود.» سربازها و رهگذران او را به خاطر آن نوشته مسخره می‌کردند. همزمان با عیسی، دو دزد را هم مصلوب کردند. در متی و مرقس، آن دزدها نیز به تمسخر عیسی دست زدند. در لوقا، [[گستاس دزد|یکی از آن دزدها]] عیسی را سرزنش می‌کند که اگر [[مسیح]] هستی، خودت و ما را نجات بده، اما [[دیسماس|دیگری]] از عیسی دفاع می‌کند.{{sfn|Evans|2003|pp=509–20}}{{sfn|Doninger|1999|p=271}}{{sfn|Ehrman|2009|page=[https://archive.org/details/jesusinterrupted00ehrm_0/page/82 82]}} عیسی به دومی می‌گوید: «امروز با من در [[بهشت]] خواهی بود.» بنا به یوحنا، مادرش [[مریم]] و «شاگردی که دوست می‌داشت» هم خود را در زمان [[تصلیب]] خود را به آنجا رساندند. عیسی از شاگرد موردعلاقهٔ خود می‌خواهد که از مادرش مراقبت کند.{{sfn|Attridge|Meeks|2017|page=John 19}}
سربازان رومی به جهت آنکه مرگ را تسریع کنند، پاهای آن دو دزد را شکستند اما با عیسی چنین نکردند، چون زمانی که به او رسیدند، دیدند مرده‌است. در یوحنا، یکی از سربازان [[نیزه مقدس|نیزه‌ای]] به پهلوی عیسی فرومی‌کند که از آن [[پنج زخم مقدس|خون و آب]] فواره می‌زند.{{sfn|Doninger|1999|p= ۲۷۱}} در روایات هم‌نوا زمانی که عیسی می‌میرد، پردهٔ معبد به دو نیم پاره می‌شود. در متی، [[تاریکی تصلیب|زلزله‌ای باعث گشوده شدن قبرها]] می‌شود. در مرقس و متی، فرماندهٔ سربازان رومی که از این اتفاقات وحشت‌زده شده بود، می‌گوید: «به راستی او پسر خدا بود.»{{sfn|Evans|2003|pp=509–20}}{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|pp=۲۱۳–۱۴}}
در همان روز، [[یوسف الرامی]] با اجازهٔ پیلاطس و کمک [[نیقودیموس]]، جنازهٔ عیسی را از صلیب [[فرود از صلیب|پایین می‌آورد]]، «به رسم تدفین یهودی با عطریات در کفن می‌پیچد» و در مقبرهٔ تازه‌کنده‌شده‌ای قرار داد. در متی، کاهنان اعظم یهودی به نزد پیلاطس می‌روند و از او می‌خواهند نگهبانانی تا روز سوم برای قبر بگمارد. پیلاطس پاسخ می‌دهد «چنان‌که صلاح می‌دانید از آن قبر حفاظت کنید.» آنان نیز قبر را مهروموم کرده و نگهبانی برای آن گذاشتند.{{sfn|Evans|2003|pp=509–20}}{{sfn|Morris|1992|page=۷۲۷}}
=== از مرگ برخاستن و عروج ===
{{وابسته|رستاخیز مسیح|عروج عیسی|ظهور دوم}}
[[مریم مجدلیه]] (در انجیل یوحنا به‌تنهایی، اما در اناجیل هم‌نوا به‌همراه زنان دیگر) در صبح یکشنبه بر سر گور عیسی می‌رود و از خالی یافتن آن متعجب می‌شود. علی‌رغم تعلیمات عیسی، شاگردانش متوجه نشده بودند که قرار است او دوباره برخیزد.{{sfn|Harris|1985|pp= ۳۰۸–۰۹}}
* در متی، گور توسط نگهبانان محافظت می‌شود. [[فرشته|فرشته‌ای]] از بهشت آمده و قبر را می‌گشایند که سبب از هوش رفتن نگهبانان از ترس می‌شود. عیسی بعد از اینکه مریم مجدلیه و «آن یکی مریم» از قبر بازدید کردند، بر آن‌ها ظاهر می‌شود. سپس به سراغ یازده حواری باقی‌مانده در [[جلیل]] می‌رود و به آن‌ها این وظیفه را محول می‌کند که همهٔ ملل را به نام [[خدای پدر|پدر]]، [[خدای پسر|پسر]]، [[روح‌القدس]] تعمید دهند.{{sfn|Harris|1985|pp=۲۷۲–۸۵}}
* در مرقس [[سالومه (قدیس)|سالومه]] و [[مریم (مادر یعقوب پسر حلفا)|مریم مادر یعقوب]] (یکی از حواریون عیسی) مریم مجدلیه را در بازدید از قبر عیسی همراهی می‌کنند. در گور مرد جوانی در لباس سفید که یک فرشته بود، به آن‌ها می‌گوید که عیسی همانگونه که به حواریونش گفته بود (باب ۱۴٫۲۸)، با آن‌ها در جلیل دیدار خواهد کرد.<ref dir="ltr" name="May Metzger Mark">May, Herbert G. and Bruce M. Metzger. The New Oxford Annotated Bible with the Apocrypha. 1977. "Mark" pp. 1213–39</ref>
* در لوقا، مریم مجدلیه و دیگر زنان دو فرشته را در قبر می‌بینند، اما ۱۱ حواری حرف‌های آن‌ها را باور نمی‌کنند. عیسی با دو نفر از حواریونش در [[عمواس]] دیدار و چندی بعد با پطروس ملاقات می‌کنند. سپس، او در همان روز در [[اورشلیم]] بر حواریونش ظاهر می‌شود. علی‌رغم اینکه عیسی به صورت رمزآلودی ظاهر و بعد غیب می‌شود، به حواریونش اجازه می‌دهد به او را لمس کنند و غذایی می‌خورد تا به آن‌ها ثابت کند که یک روح نیست. در اینجا نیز فرمان خود مبنی بر پخش تعالیمش در میان ملل را تکرار می‌کند.{{sfn|Harris|1985|pp=۲۹۷–۳۰۱}}
* در یوحنا، مریم مجدلیه در ابتدا تنهاست اما بعد پطروس و «حواری که عیسی دوستش می‌داشت» هم به او می‌پیوندد تا از قبر بازدید کنند. عیسی سپس بر مریم مجدلیه و بعد بر حواریونش ظاهر می‌شود و به آن‌ها نیروی بخشیدن یا نبخشیدن [[گناه|گناهان]] را اعطا می‌کند. در ملاقات دوم با حواریون، به [[توما]] که برخاستنش را باور نداشت، ثابت می‌کند که واقعی است. حواریون سپس به جلیل بازمی‌گردند و عیسی دوباره به ملاقاتشان می‌رود. آنجا در [[دریاچه طبریه|دریاچهٔ طبریه]] عیسی معجزه ماهیگیری را انجام می‌دهد و بعد از آن از پطرس می‌خواهد به حواریونش خدمت کند.{{sfn|Evans|2003|pp=521–30}}{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=۲۱۶–۲۶}}
[[عروج عیسی]] به بهشت در باب ۲۴ لوقا و باب ۱ [[اعمال رسولان]] توصیف و در [[نامه اول به تیموتاوس|نامه به تیموتاوس]] بدان اشاره شده‌است. بنا به اعمال رسولان، ۴۰ روز بعد از برخاستن، در برابر نگاه حواریون به سوی آسمان رفت و در ابری ناپدید شد. بنا به باب سومِ نامهٔ اول پطرس، «عیسی به بهشت رفت و در دستان امن خداست.»{{sfn|Evans|2003|pp=۵۲۱–۳۰}}
[[File:IVANOV YAV HRISTA MARI1.jpg|right|thumb|upright=1.2|''ظاهر شدن عیسی بر مریم مجدلیه'' از [[الکساندر آندریویچ ایوانف]]، ۱۸۳۵]]
اعمال رسولان به چند مرتبه دیده شدن عیسی بعد از عروجش اشاره می‌کند. در باب هفتم، [[سنت استفان|استفان]] به بهشت نگاه و «عیسی را در دست راست خدا» مشاهده می‌کند.<ref dir="ltr">{{cite book |title=''The Acts of the Apostles'' |last=Frederick F. |first=Bruce |isbn=978-0-8028-0966-7 |year=1990 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |url=https://books.google.com/?id=2lN0ibbLOHEC&pg=PA210 |page=210 |access-date=12 اوت 2020 |archive-date=25 ژانویه 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210125175324/https://books.google.com/books?id=2lN0ibbLOHEC&pg=PA210&hl=en}}</ref> در راه [[دمشق]]، پولس بعد از دیدن «نوری خیره‌کننده از گرداگرد آسمان» و صحبت با عیسی، به [[مسیحیت]] می‌گرود. عیسی همچنین به خواب [[حنانیه دمشقی|حنانیهٔ دمشقی]] می‌رود و از او می‌خواهد پولس را که بعد از دیدن آن نور کور شده بود، دوباره بینا کند.<ref dir="ltr" name="HarringtonActs">{{cite book|title=The Acts of the Apostles |url=https://archive.org/details/actsofapostles0000john |publisher=Liturgical Press |first1=Luke T.|last1= Johnson| first2=Daniel J.|last2= Harrington|year= 1992| isbn= 978-0-8146-5807-9| pages= [https://archive.org/details/actsofapostles0000john/page/164 164]–67}}</ref> [[مکاشفه یوحنا|مکاشفهٔ یوحنا]] هم حاوی سخنانی از عیسی در ارتباط با پایان جهان است.<ref dir="ltr">{{CathEncy |wstitle=Apocalypse |last=Van den Biesen |first= Christian}}</ref>
== مسیحیت اولیه ==
بعد از زندگی عیسی پیروانش، چنان‌که در باب‌های اول اعمال رسولان توصیف شده‌است، همگی از طریق تولد یا [[گرویدن به یهودیت|ایمان آوردن]] [[یهودیان|یهودی]] بودند که [[کتاب مقدس]] آنان را «تازه‌وارد» یا «غریبه»<ref dir="ltr">{{یادکرد وب|عنوان=CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Proselyte|نشانی=https://www.newadvent.org/cathen/12481c.htm|وبگاه=www.newadvent.org|بازبینی=2020-08-23|archive-date=10 ژوئن 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170610204154/http://www.newadvent.org/cathen/12481c.htm}}</ref> و مورخان «[[مسیحیان یهودی]]» می‌خوانند. پیام اولیه انجیل‌ها به‌صورت شفاهی و احتمالاً به [[زبان آرامی]]{{sfn|Ehrman|2012|pp=۸۷–۹۰}} و سپس یونانی منتقل می‌شد.<ref dir="ltr">{{cite book|last1=Jaeger|first1=Werner|title=Early Christianity and Greek Paideia|date=1961|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-22052-2|pages=6, 108–09|url=https://books.google.com/books?id=kYfAUnFMhPMC&pg=PA108|accessdate=February 26, 2015|archive-date=17 دسامبر 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191217042345/https://books.google.com/books?id=kYfAUnFMhPMC&pg=PA108}}</ref> بنا به اعمال رسولان و [[نامه به غلاطیان]]، اولین جوامع مسیحی در شهر اورشلیم واقع بودند و از جمله رهبرانشان پطرس، یعقوب برادر عیسی و یوحنا بودند.{{sfn|Attridge|Meeks|2017|page=Galatians 2}}{{sfn|Attridge|Meeks|2017|page=Acts 1}}
پولس بعد از ایمان‌آوردن، بر خود لقب «رسول [[جنتیل]]ها (غیریهودیان)» می‌نهند و مسیحیت را میان آنان تبلیغ می‌کند. گفته شده‌است که تأثیر پولس بر تفکرات مسیحی از همهٔ نویسندگان [[عهد جدید]] بیشتر بوده‌است.<ref dir="ltr">{{cite book|editor1-last=Cross|editor1-first=F.L.|title=The Oxford dictionary of the Christian Church|date=2005|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-280290-3|edition=3rd rev.|chapter=Paul}}</ref> تا آخر سدهٔ یکمِ میلادی، مسیحیت از دیدگاه مسیحیان و غیرمسیحیان به [[جدایی مسیحیت از یهودیت|دینی مستقل از یهودیت]] که خود در سده‌های بعد از [[محاصره اورشلیم (۷۰ میلادی)|نابودی معبد دوم]] در حال تکامل و توسعه بود، بدل شده بود.<ref dir="ltr">Cohen, Shaye J.D. (1988). ''From the Maccabees to the Mishnah'' {{ISBN|0-664-25017-3}} pp. 224–25</ref>
چندین نقل‌قول از عهد جدید و دیگر متون مسیحی سده‌های اولیه نشان می‌دهد که مسیحیان نخستین به‌طور معمول [[کتاب مقدس عبری|کتاب مقدس عبرانی]] را از [[کتاب آسمانی|متون مقدس]] خود به حساب می‌آوردند و معمولاً [[هفتادگانی|ترجمه‌های یونانی]] و آرامی آن را می‌خواندند.<ref dir="ltr">{{cite book|last1=Fee|first1=Gordon|authorlink1=:en:Gordon Fee|last2=Stuart|first2=Douglas|authorlink2=:en:Douglas Stuart (biblical scholar)|title=How to Read the Bible for All Its Worth: Fourth Edition|url=https://books.google.com/books?id=sGBtAgAAQBAJ|year=2014|publisher=Zondervan|isbn=978-0-310-51783-2|access-date=23 اوت 2020|archive-date=26 ژوئن 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626225710/https://books.google.com/books?id=sGBtAgAAQBAJ}}</ref>
مسیحیان اولیه تعداد زیادی اثر دینی، از جمله آن‌هایی که در عهد جدید قانونی فهرستشان آمده‌است، به نگارش درآوردند. متون قانونی، که منابع اصلی استفاده‌شده توسط مورخان جهت شناخت شخصیت تاریخی عیسی و متون مقدس مسیحی هستند، احتمالاً بین سال‌های ۵۰ تا ۱۲۰ م نوشته شده‌اند.<ref dir="ltr" name="Ehrman120ce">{{cite book|author=Bart D. Ehrman|title=The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings|url=https://books.google.com/books?id=xpoNAQAAMAAJ|year=1997|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-508481-8|page=8|quote=The New Testament contains twenty-seven books, written in Greek, by fifteen or sixteen different authors, who were addressing other Christian individuals or communities between the years 50 and 120 C.E. (see box 1.4). As we will see, it is difficult to know whether any of these books was written by Jesus' own disciples.|access-date=23 اوت 2020|archive-date=16 آوریل 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190416082406/https://books.google.com/books?id=xpoNAQAAMAAJ}}</ref>
== زندگی، از دیدگاه تاریخی ==
{{وابسته|عیسی (شخصیت تاریخی)}}
=== یهودیه و جلیل در سدهٔ یکم میلادی ===
[[File:Palestine in the time of Jesus.jpg|thumb|یهودیه، جلیل و مناطق اطراف در عهد عیسی]]
در سال ششم میلادی، [[یهودیه]]، [[پادشاهی ادوم|ادوم]] و [[سامریه]] که پیش از آن [[دولت متکی|پادشاهی‌های تابع]] [[امپراتوری روم]] بودند، با یکدیگر ادغام شدند و [[یهودیه (استان رومی)|استان رومی یهودیه]] شکل گرفت. به جای یک پادشاه تابع، یک بخشدار رومی بر آن سرزمین حکومت می‌کرد. [[قیصریه دریایی|قیصریهٔ دریایی]] مرکز حکومت آن بخشدار بود و به [[کاهن اعظم اسرائیل]] اجازه داده شده بود بر [[اورشلیم]] حکومت کند. بخشدار زمانی که احساسات دینی و ملی در جریان مراسم‌های دینی باعث آشوب و شورش می‌شد، به اورشلیم می‌رفت. قلمروهای یهودی جلیل و یهودیه توسط سرزمین‌های غیریهودی احاطه شده بودند اما رومی‌ها به یهودیان اجازه دادند که به‌صورت قانونی و فرهنگی مجزا باقی بمانند. [[جلیل]] سرزمین ثروتمندی بود و فقر به اندازه‌ای نبود که بتواند نظم اجتماعی را با خطر مواجه کند.<ref dir="ltr" name="Britannica2"/>
این [[یهودیت هلنیستی|دورهٔ هلنیستی دین یهودیت]] بود؛ در این دوره، سنت‌ها و عناصر دینی یهود با فرهنگ یونانی ترکیب شد. تا زمان [[سقوط امپراتوری روم غربی]] و [[فتوحات مسلمانان]] در [[مدیترانه شرقی|مدیترانهٔ شرقی]]، مراکز اصلی یهودیت هلنیستی [[انطاکیه]] و [[اسکندریه]]، دو مرکز شهری یونانی در غرب [[آسیا]] و شمال [[آفریقا]] بودند که در قرن ۴ قبل از میلاد و پس از لشکرکشی‌های [[اسکندر مقدونی]] تأسیس شدند. در [[دوره هیکل دوم|دورهٔ هیکل دوم]]، یهودیت هلنیستی در اورشلیم هم وجود داشت و که باعث ایجاد نزاع‌هایی میان دو گروه یهودیان سنتی و [[هلنیسم|هلنیستی]] می‌شد. در این دوره، [[کتاب مقدس عبری|کتاب مقدس عبرانی]] از [[عبری توراتی]] و [[آرامی توراتی]] به [[یونانی یهودی کوینه‌ای]] ترجمه شد؛ به دلیل اینکه سخنوران عبری کاهش پیدا کردند، [[ترگوم‌ها]] نیز به آرامی ترجمه شدند.<ref dir="ltr">{{cite book|last1=Barr|first1=James|editor1-last=Davies|editor1-first=W.D.|editor2-last=Finkelstein|editor2-first=Louis|title=The Cambridge history of Judaism. Volume 2: The Hellenistic Age|date=1989|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-1-139-05512-3|pages=79–114|edition=1. publ.|chapter=Chapter 3 – Hebrew, Aramaic and Greek in the Hellenistic age}}</ref>
اساس دینی یهودیان بر [[تورات]]، پنج کتابی که می‌گفتند توسط [[خدا در یهودیت|خدا]] به [[موسی]] داده شده، استوار بود. سه گروه مهم مذهبی [[فریسیان]]، [[اسنی‌ها]] و [[صدوقیان]] بودند. هرچند این سه گروه در مجموع نمایندهٔ بخش کوچکی از جمعیت بودند. یهودیان چشم‌به‌راه آن روزی بودند که خدایشان آن‌ها را احتمالاً به وسیله جنگ علیه رومیان از حاکمان «کافر» خود نجات دهد.<ref dir="ltr" name="Britannica2"/>
=== زندگی‌نامه به روایت مورخان مدرن ===
عیسی یک یهودی اهل [[جلیل]] بود،<ref dir="ltr" name="Vermes 1981">{{cite book |title=Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels|edition= |last=Vermes |first= Geza |author-link=:en:Géza Vermes |year= 1981|publisher= First Fortress|location= Philadelphia|isbn= 978-0-8006-1443-0 |pages=20, 26, 27, 29|title-link=:en:Jesus the Jew}}</ref> در حدود سال‌های آغازین سدهٔ یکم زاده شد و در ۳۰ یا ۳۳ پس از میلاد در [[یهودیه]] کشته شد.<ref dir="ltr" name="legacy.tyndalehouse.com">Humphreys, Colin J. ; Waddington, W. G. 1992 [https://legacy.tyndalehouse.com/tynbul/Library/TynBull_1992_43_2_06_Humphreys_DateChristsCrucifixion.pdf The Jewish Calendar, a Lunar Eclipse and the Date of Christ's Crucifixion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190421091510/https://legacy.tyndalehouse.com/tynbul/Library/TynBull_1992_43_2_06_Humphreys_DateChristsCrucifixion.pdf |date=21 آوریل 2019}} (PDF). Tyndale Bulletin. 43 (2): 340.</ref> توافقی میان پژوهشگران وجود دارد که عیسی یکی از معاصران [[یحیی]] بود و توسط بخشدار رومی یهودیه، پونتیوس پیلاطس، که از ۲۶ تا ۳۶ میلادی این منصب را داشت، مصلوب شد.{{sfn|Levine|2006|p=۴}}
اناجیل چند اشاره به سال تولد عیسی ارائه می‌کنند. بنا بر متی ۲:۱، تولد عیسی در زمان پادشاهی [[هرود بزرگ|هیرود بزرگ]] که در سال ۴ میلادی درگذشت، اتفاق افتاد. به‌گفتهٔ لوقا ۱:۵، هیرود اندکی پیش از تولد عیسی مرد؛{{sfn|Maier|1989|pp=115–18}}{{sfn|Niswonger|1992|pp=۱۲۱–۲۲}} هرچند همین انجیل زایش عیسی را همزمان با سرشماری مالیاتی [[کوئیرینیوس]] که ۱۰ سال بعد از مرگ هیرود اتفاق افتاد، می‌داند.{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|pp=137–38}}{{sfn|Niswonger|1992|pp=۱۲۲–۲۴}} لوقا ۳:۲۳ متذکر می‌شود که عیسی در زمان آغاز تبلیغ ۳۰ساله بود که بنا به گفتهٔ [[اعمال رسولان]] ۱۰:۳۷ و ۱۰:۳۸، پس از تبلیغ توسط یحیی انجام شد؛ دوران ابلاغ یحیی بنا به‌گفتهٔ لوقا ۳:۱ و ۳:۲، در پانزدهمین سال امپراتوری [[تیبریوس]] آغاز گردید که برابر می‌شود با ۲۸ یا ۲۹ میلادی.{{sfn|Niswonger|1992|pp=121–22}}<ref dir="ltr" name="Vermes2006">{{cite book | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | publisher = Random House Digital | year = 2010 | pages = 81–82 | url = https://books.google.com/books?id=a9EiEU_Yz_kC&pg=PA81 | isbn = 978-0-307-49918-9 | access-date = 26 ژوئن 2020 | archive-date = 3 مه 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160503100006/https://books.google.com/books?id=a9EiEU_Yz_kC&pg=PA81}}</ref> با ترکیب گفته‌های اناجیل و اطلاعات تاریخی، بیشتر پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که تولد عیسی باید بین سال‌های ۶ تا ۴ قبل از میلاد اتفاق افتاده باشد،<ref dir="ltr" name="Vermes2006"/>{{sfn|Dunn|2003|p=۳۲۴}} هرچند گروهی دیگر بازهٔ بزرگ‌تری را محتمل می‌دانند.{{جعبه نقل قول|عنوان=نام برده‌شدن از کریستوس (مسیح) توسط [[تاسیتوس (تاریخ‌نگار)|تاسیتوس]]:|نقل‌قول=هیچ‌یک از تَسَلیات انسانی، هیچ‌یک از هدایای [به] امپراتور، و نه هیچ قربانی که می‌شد به خدایان تقدیم کرد، نتوانست [[نرون]] را از رنج رسوایی ناشی از شایعه دخالت او در آتش‌سوزی ویرانگر رم تسلی دهد. از این رو، برای سرکوب این شایعه، نرون به دروغ افرادی را متهم کرد که مسیحی خوانده می‌شدند و به خاطر خطاهای هولناکشان مورد نفرت بودند، و ایشان را با بدیع‌ترین شکنجه‌ها مجازات کرد. کریستوس (مسیح)، که نام آن‌ها (مسیحیان) از او می‌آید، توسط پونتیوس پیلاطُس، یکی از فرمانداران ما، در دورهٔ حکومت [[تیبریوس]]، اعدام شده بود. اما این خرافهٔ مرگبار که برای مدتی سرکوب شده بود، بار دیگر اشاعه یافت، نه تنها در یهودیه محل آغاز این بدعت، بلکه در شهر رم نیز.|عرض=350px|اندازه خط=12px|شکل‌بندی عنوان=font-size:90%|تراز=چپ|تراز نقل‌قول=راست.|تراز منبع=چپ|گیومه نقل‌قول=بله}}
بازهٔ تاریخ تبلیغ عیسی با استفاده از شیوه‌های مختلفی تخمین زده شده‌است.{{sfn|Köstenberger |Kellum|Quarles|2009|p=140}}{{sfn|Freedman|2000|p=۲۴۹}} یکی از این شیوه‌ها انطباق سال‌های ذکرشده توسط لوقا و اعمال رسولان با حکومت تیبریوس است که تاریخی میان ۲۸ یا ۲۹ میلادی را به دست می‌دهد.{{sfn|Maier|1989|pp=۱۲۰–۲۱}} روش دیگری آغاز آن را بین سال‌های ۲۷ تا ۲۹ می‌داند، زیرا [[انجیل یوحنا|یوحنا]] ۲:۱۳ تا ۲:۲۰ می‌گوید که ۴۶ سال از ساخت [[معبد دوم اورشلیم|معبد اورشلیم]] در زمان آغاز تبلیغ عیسی می‌گذشت و یوسف فلاوی هم متذکر شده که هیرود بزرگ در هجدهم سال سلطنتش دستور به بازسازی معبد داده‌است.{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|p=140}}{{sfn|Maier|1989|p=۱۲۳}} روشی دیگر، استفاده از سال‌های مرگ یحیی و ازدواج [[هیرودیس آنتیپاس]] با [[هیرودیاس]] (بنا به نوشته‌های یوسف فلاوی) و مرتبط کردن آن با متی ۱۴:۴ و مرقس ۶:۱۷ است.<ref dir="ltr">{{cite encyclopedia|first=Craig|last=Evans|year=2006|url=https://books.google.com/books?id=wMbEyeDSQQgC&pg=PA55|title=Josephus on John the Baptist|encyclopedia=The Historical Jesus in Context|editor-last1=Levine|editor-last2=Allison|editor-first3=John D.|editor-last3=Crossan|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-00992-6|pages=55–58|editor-first=Amy-Jill|editor2-first=Dale C.|access-date=26 ژوئن 2020|archive-date=3 مه 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160503120729/https://books.google.com/books?id=wMbEyeDSQQgC&pg=PA55}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book|title=Herodias: at home in that fox's den|url=https://archive.org/details/herodiasathomein0000gill|first= Florence M.|last= Gillman |year=2003| isbn= 978-0-8146-5108-7| pages=[https://archive.org/details/herodiasathomein0000gill/page/25 25]–30 |publisher= Liturgical Press}}</ref> بیشتر پژوهشگران سال ازدواج را بین ۲۸ تا ۳۵ می‌دانند و نتیجتاً زمان آغاز تبلیغ عیسی می‌شود ۲۸ تا ۲۹.{{sfn|Freedman|2000|p=۲۴۹}}
تلاش‌هایی انجام شده تا زمان [[تصلیب عیسی]] مشخص شود. نظر بیشتر پژوهشگران آن است که او در سال ۳۰ یا ۳۳ مصلوب شد.<ref dir="ltr" name="legacy.tyndalehouse.com"/>{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|p=۳۹۸}} انجیل‌ها ذکر کرده‌اند که این اتفاق در زمان حکومت [[پونتیوس پیلاطس]] بر یهودیه (بین سال‌های ۲۶ تا ۳۶) اتفاق افتاده‌است.{{sfn|Theissen|Merz|1998|pp=81–83}}<ref dir="ltr">{{cite book |last=Green |first=Joel B. |title=The gospel of Luke: New International Commentary on the New Testament Series |year=1997 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2315-1 |page=168 |url=https://books.google.com/?id=wzRVN2S8cVgC |access-date=26 ژوئن 2020 |archive-date=25 ژانویه 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210125175326/https://books.google.com/books?id=wzRVN2S8cVgC&hl=en}}</ref>{{sfn|Carter|2003|pp=۴۴–۴۵}} زمان [[مسیحی]] شدن [[پولس]] (بین ۳۳ تا ۳۶) بالاترین محدوده برای تاریخ مصلوب شدن است. زمان مسیحی شدن و تبلیغ پولس با بررسی رساله‌های پولس و اعمال رسولان قابل ردیابی است.{{sfn|Köstenberger|Kellum |Quarles |2009|pp=398–400}}<ref dir="ltr">{{cite book|first=Paul|last=Barnett|title=Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times|year=2002|isbn=978-0-8308-2699-5|url=https://books.google.com/books?id=NlFYY_iVt9cC&pg=PA21|publisher=InterVarsity Press|page=21|access-date=26 ژوئن 2020|archive-date=3 مه 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160503144441/https://books.google.com/books?id=NlFYY_iVt9cC&pg=PA21}}</ref> همچنین [[اخترشناسی|اخترشناسان]] کوشیده‌اند تاریخ دقیق مصلوب شدن را با بررسی حرکت [[ماه]] و محاسبهٔ زمان تاریخی [[پسح]]، مراسمی انجام شده بر اساس [[گاه‌شماری شمسی–قمری]] [[گاه‌شماری عبری|عبری]]، تخمین بزنند. بر این اساس، عیسی در ۷ آوریل ۳۰ یا ۳ آوریل ۳۳ مصلوب شده‌است.<ref dir="ltr">{{cite journal |last=Pratt |first=J. P. |year=1991 |title=Newton's Date for the Crucifixion |journal=Journal of the Royal Astronomical Society |volume=32 |pages=301–04 |url=http://www.johnpratt.com/items/docs/newton.html |bibcode=1991QJRAS..32..301P |access-date=26 ژوئن 2020 |archive-date=16 ژانویه 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100116085454/http://johnpratt.com/items/docs/newton.html}}</ref>
=== صحت تاریخی ===
==== خانواده ====
بسیاری از پژوهشگران مدرن توافق دارند که پدر عیسی، [[یوسف نجار]]، قبل از اینکه او تبلیغ خود را آغاز کند، مُرد. انجیل‌ها اصلاً به یوسف در زمان تبلیغ عیسی اشاره نمی‌کنند. مرگ یوسف می‌تواند دربارهٔ خطاب‌شدن عیسی با لفظ «عیسی پسر مریم» در مرقس ۶:۳ شفاف‌سازی کند، چرا که پسرها را معمولاً با نام پدرشان خطاب می‌کردند.<ref dir="ltr">{{cite book|last1=Brown|first1=Raymond E.|title=Mary in the New Testament|date=1978|publisher=Paulist Press|page=64|url=https://books.google.com/books?id=ML1mnUBwmhcC&pg=PA64|isbn=978-0-8091-2168-7|access-date=26 ژوئن 2020|archive-date=27 ژوئیه 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200727031752/https://books.google.com/books?id=ML1mnUBwmhcC&pg=PA64}}</ref>
بنا به گفتهٔ تیسن و مرتس، برای [[رهبری کاریزماتیک|رهبران کاریزماتیک]] چون عیسی، معمول است که با خانواده‌هایشان به مشکل بخورند.{{sfn|Theissen|Merz|1998|p=۱۹۴}} در [[انجیل مرقس]]، خانوادهٔ عیسی دچار این بیم می‌شوند که او دیوانه است. این قسمت را یک اتفاق تاریخی می‌دانند، زیرا بعید است که توسط مسیحیان اولیه ساخته شده باشد.<ref dir="ltr" name="ActJMark">[[:en:Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[:en:Jesus Seminar|Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," pp. 51–161</ref> پس از مرگ عیسی، بسیاری از اعضای خانواده‌اش به [[مسیحیت|جنبش مسیحی]] پیوستند.{{sfn|Theissen|Merz|1998|p=۱۹۴}} برادرش، [[رهبری کاریزماتیک|یعقوب]]، به یکی از رهبران کلیسای اورشلیم تبدیل شد.{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=James, St.}}
{{multiple image
| footer = مورخ و سناتور رومی [[تاسیتوس (تاریخ‌نگار)|تاسیتوس]] در نوشته‌های خود از تصلیب کریستوس (عیسی) یاد کرده‌است.
| align = right
| image1 = Wien- Parlament-Tacitus.jpg
| width1 = ۱۵۰
| caption1 =
| image2 = MII.png
| width2 = ۱۵۲
| caption2 =
}}
به‌عقیدهٔ گیزا ورمس تکامل الهیاتی باعث شده‌است که باور «[[تولد عیسی از باکره]]» رواج یابد، نه اتفاقات تاریخی.{{sfn|Vermes|1981|p=۲۸۳}} اگرچه بسیاری از پژوهشگران باور دارند که انجیل‌های هم‌نوا از روی یکدیگر نوشته شده‌اند، اما دیگران این موضوع را قابل اهمیت می‌دانند که باکره بودن مادر عیسی [[ملاک تصدیق چندگانه|توسط دو انجیل هم‌نوا]] (متی و لوقا) ذکر شده‌است.<ref dir="ltr">Bromiley, Geoffrey (1995) ''International Standard Bible Encyclopedia'', Eerdmans Publishing, {{ISBN|978-0-8028-3784-4}}, p. 991.</ref><ref dir="ltr">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=8C2Y_HaL5W0C&pg=PA83 |page=83 |title=The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary |isbn=978-0-8028-6498-7 |last1=Keener |first1=Craig S. |date=July 24, 2009 |access-date=26 ژوئن 2020 |archive-date=29 ژوئیه 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200729123920/https://books.google.com/books?id=8C2Y_HaL5W0C&pg=PA83}}</ref><ref dir="ltr">Donald A. Hagner, ''Matthew 1–13'' (Paternoster Press 1993 {{ISBN|978-0-8499-0232-1}}), pp. 14–15, cited in the preceding</ref><ref dir="ltr">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=0PbBz6-XcssC&pg=PA761 |page=761 |title=Christian Theology |isbn=978-1-4412-0010-5 |last1=Erickson |first1=Millard J. |date=August 1998 |access-date=26 ژوئن 2020 |archive-date=13 سپتامبر 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160913031951/https://books.google.com/books?id=0PbBz6-XcssC&pg=PA761}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book |title=Christmas – Philosophy for Everyone: Better Than a Lump of Coal |first=Scott C. |last=Lowe |publisher=Wiley |date=September 20, 2010 |url=https://books.google.com/books?id=2hYEngEACAAJ |page=28 |isbn=978-1-4443-3090-8 |access-date=26 ژوئن 2020 |archive-date=13 سپتامبر 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160913014940/https://books.google.com/books?id=2hYEngEACAAJ}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book |authorlink=:en:F. Dale Bruner |first=Frederick Dale |last=Bruner |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |date=April 30, 2004 |url=https://books.google.com/books?id=5jZlfg1yxIEC&pg=PA41 |page=41 |isbn=978-0-8028-1118-9 |title=Matthew a Commentary: The Christbook, Matthew 1-12, Volume 1 |access-date=26 ژوئن 2020 |archive-date=13 سپتامبر 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160913024157/https://books.google.com/books?id=5jZlfg1yxIEC&pg=PA41}}</ref> بنا به گفتهٔ اد سندرز، روایت‌های [[ولادت عیسی|تولد عیسی از باکره]] در [[انجیل متی|متی]] و [[انجیل لوقا|لوقا]] واضح‌ترین نمونه از جعل در روایات اناجیل در ربط با زندگی عیسی است. هر دو انجیل می‌گویند او مطابق پیشگویی‌های [[یهودیت|یهودی]] در [[بیت‌لحم]] متولد شده‌است و هر دو می‌گویند که او در [[ناصره]] رشد یافته‌است. اما سندرز اشاره می‌کند دو انجیل آن را به‌طور کاملاً متفاوتی روایت می‌کنند. ادعای لوقا مبنی بر یک سرشماری که پس از آن هرکسی به شهر اجدادی‌اش بازگشت، نمی‌تواند درست باشد. روایت متی محتمل‌تر است، اما داستان به‌گونه‌ای ساخته شده که عیسی را چون یک [[موسی|موسای]] جدید معرفی کند، و [[یوسف فلاوی]] هم، با وجود ذکر بی‌رحمی هیرود بزرگ، هیچ اشاره‌ای نمی‌کند که او دستور به قتل‌عام نوزدان داد. نتیجتاً بیشتر اندیشمندان معاصر [[کشتار بی‌گناهان|کشتار نوزدان پسر توسط هیرود]] که متی از آن سخن گفته را واقعی نمی‌دانند.{{sfn|Sanders|1993|pp=۸۵–۸۸}}
سندرز می‌گوید شجره‌نامهٔ عیسی بر اساس اطلاعات تاریخی تهیه نشده، بلکه میل نویسندگان برای نمایاندن عیسی به عنوان منجی یهودی را نشان می‌دهد.{{sfn|Sanders|1993|pp=۸۰–۹۱}} نیز تلاش‌هایی صورت گرفته تا دلیل اختلاف متی و لوقا در مورد شجره‌نامهٔ عیسی توضیح داده شود، مانند [[مارتین لوتر]] که معتقد بود لوقا شجره‌نامهٔ [[مریم]] را روایت کرده ولی متی شجره‌نامهٔ یوسف را.<ref dir="ltr">Geoffrey W. Bromiley, The International Standard Bible Encyclopedia, Wm. B. Eerdmans Publishing, p.430</ref> علی‌رغم این تلاش‌ها، مورخان دانشگاهی توافق نظر دارند که این شجره‌نامه‌ها را نمی‌توان با هم آشتی داد. یک نظر رایج آن است که متی تبارنامه‌ای سلطنتی و لوقا شجره‌نامه‌ای الهی برای عیسی ساخته‌است.<ref dir="ltr">[[:en:Howard W. Clarke|Howard W. Clarke]], The Gospel of Matthew and Its Readers, [[انتشارات دانشگاه ایندیانا|Indiana University Press]], 2003, p.1</ref> در هر حال، زمانی که تصور شود عیسی از یک زن باکره متولد شده، دیگر رسیدن نسل او به [[داوود]] از طریق یوسف نجار منتفی است.{{sfn|Theissen|Merz|1998|p=۱۹۶}} به‌علاوه، لوقا به [[هم‌خونی|رابطهٔ خونی]] بین عیسی و یحیی اشاره می‌کند؛ اما پژوهشگران معمولاً این را هم جعلی می‌دانند.{{sfn|Sanders|1993|pp=80–91}}<ref dir="ltr" name="ActJBirth">[[:en:Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[:en:Jesus Seminar|Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Birth & Infancy Stories" pp. 497–526.</ref>
==== تعمید ====
[[File:ဗတ္တိဇံ.jpg|thumb|غسل تعمید در رود اردن، جایی که عیسی تعمید داده شد.]]
بیشتر پژوهشگران مدرن غسل [[تعمید عیسی]] را، در کنار [[تصلیب عیسی|مصلوب شدن او]]، یک واقعیت تاریخی روشن می‌دانند.{{sfn|Dunn|2003|p=۳۳۹}} این دو اتفاق به اندازه‌ای به عنوان حقایق تاریخی مورد قبول هستند که جیمز دی.جی. دون، یک [[الهیات|الهی‌دان]]، از آن‌ها به عنوان نقطهٔ شروع جهت تحقیق در ربط با شخصیت تاریخی عیسی یاد می‌کند.{{sfn|Dunn|2003|p=۳۳۹}} پژوهشگران با استفاده از ملاک خجلت{{efn|ملاک خجلت ملاکی برای محک‌زدن اعتبار انجیل‌هاست؛ بدین صورت که بعید است مسیحیان مطلبی جعل کنند که برای دینشان خجالت‌آور محسوب شود}} استدلال می‌کنند محتمل نیست که مسیحیان اولیه داستان غسل تعمید عیسی را جعل کرده باشند، زیرا در آن صورت نتیجه گرفته می‌شد که عیسی مرتکب گناهی شده و خواستار [[توبه]] بوده‌است.{{sfn|Powell|1998|p=47}}<ref dir="ltr">{{cite book|last=Murphy|first=Catherine|title=John the Baptist: Prophet of Purity for a New Age|year=2003|publisher=Liturgical Press|isbn=978-0-8146-5933-5|pages=29–30|url=https://books.google.com/books?id=so_G78SBXAoC&pg=PA29|access-date=29 ژوئن 2020|archive-date=7 سپتامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907065554/https://books.google.com/books?id=so_G78SBXAoC&pg=PA29}}</ref> بنا به گفتهٔ تیسن و مرتس، عیسی تحت‌تأثیر یحیی بوده‌است و بسیاری از عناصر آموزه‌های او را به آموزه‌های خود وارد کرده‌است.{{sfn|Theissen|Merz|1998|p=۲۳۵}}
==== تبلیغ در جلیل ====
پژوهشگران مدرن اتفاق نظر دارند که عیسی در جلیل و یهودیه زندگی کرد و برای تبلیغ یا تحقیق راهی جای دیگری نشد.<ref dir="ltr" name="Dunn303">{{cite encyclopedia|title=The Spirit-Filled Experience of Jesus|url=https://books.google.com/books?id=37uJRUF6btAC&pg=PA303|first=Marcus J.|last=Borg|encyclopedia=The Historical Jesus in Recent Research|editor-last1=Dunn|editor2-last=McKnight|year=2006|isbn=978-1-57506-100-9|page=303|editor-first=James D.G.|publisher=Eisenbrauns|editor2-first=Scot|access-date=27 سپتامبر 2020|archive-date=10 سپتامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910073549/https://books.google.com/books?id=37uJRUF6btAC&pg=PA303}}</ref> آن‌ها معتقدند که عیسی با بزرگان یهودی دربارهٔ موضوع [[خدا در یهودیت|خدا]] بحث کرد، عده‌ای را مداوا کرد، آموزه‌های خود را در قالب مثل‌ها عرضه کرد و پیروانی برای خود دست و پا کرد.{{sfn|Levine|2006|p=۴}} منتقدان یهودی عیسی معتقد بودند تبلیغ عیسی یک رسوایی است زیرا او با گناهکاران هم‌غذا می‌شد، با [[زن|زنان]] صمیمی می‌شد و به پیروانش اجازه می‌داد در روز [[شبات]] کار کنند.{{sfn|Funk|Hoover|The Jesus Seminar|1993|p=۳}} بنا به سندرز، پذیرفتنی نیست که اختلاف نظر بر سر تفسیر شبات و قانون موسی باعث شود مقامات یهودی خواستار مرگ عیسی شوند.{{sfn|Sanders|1993|pp=۲۰۵–۲۳}}
به گفتهٔ اهرمان، عیسی تصور می‌کرد تمرکز همه بر [[پادشاهی خدا (مسیحیت)|ملکوت الهی]] است، نه چیزهایی در زندگی زمینی.{{sfn|Ehrman|1999|pp=۱۶۷–۷۰}} او دربارهٔ [[هلاخا]] (قانون یهودی) تعلیم می‌داد، به دنبال درک مفهوم واقعی آن بود و برداشت‌هایش بعضاً با سنت‌های دیگر متضاد بود.{{sfn|Ehrman|1999|pp=۱۶۴–۶۷}} عیسی [[عشق]] را در مرکز قانون یهودی قرار داد و پیروی از آن قانون را ضرورتی [[آخرالزمان|آخرالزمانی]] می‌دانست.{{sfn|Ehrman|1999|pp=۱۶۴–۶۷}} آموزه‌های اخلاقی او شامل بخشش، قضاوت نکردن دیگران، دوست داشتن دشمنان و اهمیت دادن به فقرا بود.{{sfn|Ehrman|1999|pp=۱۷۱–۷۶}}
در اناجیل، عیسی در مجالس مشخصی مانند [[موعظه سر کوه|موعظهٔ سر کوه]] در [[انجیل متی]] یا [[موعظه در دشت]] در [[انجیل لوقا|لوقا]] آموزه‌های خود را منتقل می‌کند. به‌عقیدهٔ گرد تایسن و آنِت مرتس، این موعظه‌ها واقعاً حاوی تعالیم عیسی هستند، اما در ابتدا بدون هیچ زمینه‌ای ثبت و ضبط شده بودند؛ در نتیجه، عرضه آن‌ها در چنین مجالسی توسط عیسی، ابتکار نویسندگان انجیل‌ها بوده‌است.{{sfn|Theissen|Merz|1998|pp=۱۷–۶۲}} علی‌رغم اینکه آنچه عیسی به عنوان [[معجزه]] انجام می‌داد با فضای اجتماعی [[تاریخ باستان|دوران باستان]] هم‌خوانی دارد، او به گونه‌ای دیگر تعریفشان می‌کرد. ابتدا آن‌ها را به [[ایمان]] افراد شفا یافته ربط داد و دوم، به عنوان نشانهٔ رسیدن آخرالزمان.{{sfn|Theissen|Merz|1998|p=۳۱۰}}
عیسی [[حواریون|دوازده حواری]] برای خود انتخاب کرد{{sfn|Sanders|1993|p=۱۰}} که به‌وضوح حاوی یک پیام آخرالزمانی است.{{sfn|Ehrman|1999|pp=۱۸۶–۸۷}} هر سه انجیل هم‌نوا از دوازده نفر یاد کرده‌اند، اما نام‌های موجود در فهرست لوقا با اسامی مرقس و متی متفاوت است؛ این نشان می‌دهد که مسیحیان کاملاً مطمئن نبودند که آن ۱۲ نفر دقیقاً چه کسانی هستند.{{sfn|Ehrman|1999|pp=۱۸۶–۸۷}} این دوازده حواری ممکن است نمایندهٔ [[اسباط اسرائیل]] بوده باشند که با برقراری حکومت خدا دوباره احیا خواهند شد.{{sfn|Ehrman|1999|pp=۱۸۶–۸۷}} بنا به اناجیل، حواریون در ملکوت الهی که برقراری آن قریب‌الوقوع ذکر شده، اسباط را رهبری خواهند کرد. به‌گفتهٔ بارت اهرمان، عیسی به‌واقع وعدهٔ حکومت ۱۲ حواری را داده‌است، زیرا [[یهودا اسخریوطی]] یکی از آن‌ها بوده‌است. به‌عقیدهٔ همو هیچ‌کدام از مسیحیان دلیلی برای جعل وعده‌ای از عیسی مبنی بر حکومت آن حواری که به او خیانت کرد، نداشته‌اند.{{sfn|Ehrman|1999|pp=۱۸۶–۸۷}} در مرقس، حواریون تنها نقشی منفی ایفا می‌کنند. در حالی که دیگران گاهی اوقات با ایمان کامل به عیسی پاسخ می‌دهند، حواریون او سردرگم و مردد هستند.{{sfn|Sanders|1993|pp=۱۲۳–۲۴}} آن‌ها نقش شخصیت [[فویل (ادبیات)|فویل]] را در برابر عیسی و دیگر شخصیت‌ها بازی می‌کنند تا ویژگی‌های عیسی بیشتر به چشم آیند.{{sfn|Sanders|1993|pp=۱۲۳–۲۴}} مرقس احتمالاً در این مورد اغراق کرده‌است و حواریون در متی و لوقا حضور مثبت‌تری دارند.{{sfn|Sanders|1993|pp=۱۲۳–۲۴}}
سندرز عقیده دارد که هدف عیسی این نبود که مردم را به [[توبه]] وادارد، اگرچه خود سندرز معترف است که افراد زیادی با این نظر او موافق نیستند. او استدلال می‌کند که به توبه فقط در لوقا به عنوان یک موضوع مهم و به عنوان پیام [[یحیی]] پرداخته شده‌است و اگر گناهکارانی که عیسی با آن‌ها هم‌سفره شد توبه کرده بودند، یهودیان تبلیغِ او را یک رسوایی به حساب نمی‌آوردند.{{sfn|Sanders|1993|pp=۲۳۰–۳۶}} طبق گفتهٔ تایسن و مرتس، از جملهٔ تعالیم عیسی این بود که خدا سخاوتمندانه به مردم فرصتی داده تا توبه کنند.{{sfn|Theissen|Merz|1998|p=۳۳۶}}
==== جایگاه ====
عیسی وعده می‌داد که یک شخصیت آخرالزمانی، به‌نام «[[پسر انسان]]»، به‌زودی با قدرت و جلال سوار بر [[ابر]]ها خواهد آمد تا برگزیده‌شدگان را از چهار سوی جهان گرد آورد. عیسی از خودش هم با عبارت «پسر انسان» یاد می‌کرد اما پژوهشگران مطمئن نیستند که این دو یکی باشند. [[پولس]] و دیگر مسیحیان اولیه معتقد بودند که «[[رستاخیز مسیح|عیسای برخاسته از مرگ]]» همان «پسر انسان» است.<ref dir="ltr" name="Britannica"/>
[[مسیح]] خوانده‌شدن عیسی نشان‌دهندهٔ آن است که پیروان عیسی او را به عنوان وارث [[داوود]]، که برخی از یهودیان انتظار بازگشتش را می‌کشیدند تا [[اسرائیل]] را نجات دهد، پذیرفته بودند. یهودیان لقب مسیح را به افراد بسیاری داده بودند اما [[انجیل]]ها از آن به عنوان یک صفت عام، به‌گونه‌ای که عیسی هم یکی دیگر از «مسیح‌ها» به‌شمار آید، استفاده نمی‌کنند، بلکه عیسی را چنان می‌نمایانند که او خود مسیح است. در یهودیت اولیه، این شکل مطلق استفاده از این عنوان یافت نمی‌شود، بلکه فقط عبارات عامی مانند «مسیحِ او» وجود دارد. این سنت مبهم است و سبب شده بحث‌هایی بر سر اینکه عیسی «مسیح‌بودن» را نقش آخرالزمانی خود به حساب می‌آورد یا نه، شکل گیرد.{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Messiah}} سنت‌های آخرالزمانی یهود ابعاد مختلفی داشتند و برخی بر حضور یک مسیح متمرکز بود و برخی دیگر نه. با توجه به سنت مسیحی، گرد تایسن بر این فرضیه تأکید دارد که عیسی برای خودش نقشی آخرالزمانی قائل بود اما عنوان «مسیح» را بر خود ننهاد.{{sfn|Theissen|Merz|1998|pp=۵۳۳–۴۰}} بارت اهرمان استدلال می‌کند که عیسی خود را مسیح می‌دانست، اما نه به مفهومی که بسیاری از مردم تصور می‌کنند،<ref dir="ltr">{{cite web|last=Ehrman|first=Bart|url=http://ehrmanblog.org/jesus-claim-to-be-the-messiah/|title=Jesus' Claim to be the Messiah|website=The Bart Ehrman Blog|date=December 1, 2015|access-date=28 سپتامبر 2020|archive-date=23 فوریه 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160223082758/http://ehrmanblog.org/jesus-claim-to-be-the-messiah/}}</ref> بلکه بدین معنا که او در نظم سیاسی جدیدی که خدا آن را آغاز خواهد کرد، [[پادشاه]] خواهد بود.<ref dir="ltr">{{cite web|last=Ehrman|first=Bart|url=http://ehrmanblog.org/judas-and-the-messianic-secret/|title=Judas and the Messianic Secret|website=The Bart Ehrman Blog|date=December 1, 2015|access-date=28 سپتامبر 2020|archive-date=23 فوریه 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160223091403/http://ehrmanblog.org/judas-and-the-messianic-secret/}}</ref>
==== پسح و تصلیب در اورشلیم ====
[[پرونده:Le Christ quittant le prétoire-Gustave Doré (3).jpg|250px|بندانگشتی|''خروج مسیح از دادگاه''، اثر [[گوستاو دوره]]]]
در حدود سال ۳۰ میلادی، عیسی و پیروانش از جلیل به اورشلیم سفر کردند تا عید پسح را برگزار کنند.{{sfn|Sanders|1993|p=۱۰}} در آنجا او در [[معبد دوم اورشلیم|معبد دوم]]، مرکز دینی و مدنی یهودیان، آشوبی ایجاد کرد.{{sfn|Sanders|1993|p=۱۱}} سندرز این را با پیشگویی عیسی مبنی بر نابودی کامل معبد مرتبط می‌داند.{{sfn|Sanders|1993|pp=۲۵۴–۶۲}} عیسی آخرین وعدهٔ غذایی خود با حواریون را هم در اورشلیم سپری کرد که مراسم مسیحی [[عشای ربانی]] نان و شراب ریشه در آن دارد. سخنان او که در انجیل‌های هم‌نوا و [[نامه اول به قرنتیان|نامهٔ اول پولس به قرنتیان]] روایت شده‌است، کاملاً با یکدیگر هم‌خوانی ندارند، اما به نظر می‌رسد این وعدهٔ غذاییِ نمادین به جایگاه عیسی در ملکوت الهیِ قریب‌الوقوع اشاره داشته باشد؛ آن <!--ابر-->هم زمانی‌که<!--/ابر--> احتمالاً عیسی پی برده بود به زودی کشته خواهد شد اما شاید امید داشت خدا مداخله کند و نجاتش دهد.{{sfn|Sanders|1993|pp=۲۶۳–۶۴}}
در انجیل‌ها روایت شده که یکی از [[حواریون]] عیسی به او خیانت کرد و تحویلش داد. به عقیدهٔ پژوهشگران زیادی این یک روایت بسیار قابل اعتماد است.{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Jesus Christ}} عیسی به دستور [[پونتیوس پیلاطس]]، فرماندار رومی یهودیه، اعدام شد.{{sfn|Sanders|1993|p=۱۱}} پیلاطس به احتمال زیاد وعده‌های عیسی در ربط با ملکوت الهی را تهدیدی علیه حکومت روم در منطقه یافت و برای اعدام عیسی با رهبران یهودیان همکاری کرد.{{sfn|Theissen|Merz|1998|pp=۴۶۵–۶۶}} کاهنان اعظم [[صدوقیان|صدوقی]] معبد دوم احتمالاً بنا به دلایل سیاسی خواستار اعدام عیسی بودند، نه به‌خاطر آموزه‌های دینی او.{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Jesus Christ}} ممکن است به چشم آن‌ها، عیسی تهدیدی برای ثبات موجود به حساب می‌آمده، خصوصاً بعد از آشوبی که او در معبد ایجاد کرد.{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Jesus Christ}}<ref dir="ltr" name="JE1906">{{cite web|url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/8616-jesus-of-nazareth|title=Jesus of Nazareth|date=|access-date=|website=Jewish Encyclopedia|publisher=|last=Jacobs|first=Joseph|last2=Kohler|first2=Kaufmann|last3=Gottheil|first3=Richard|last4=Krauss|first4=Samuel|archive-date=26 فوریه 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160226102548/http://jewishencyclopedia.com/articles/8616-jesus-of-nazareth}}</ref> عوامل دیگری نظیر [[بازگشت پیروزمندانه به اورشلیم|ورود پیروزمندانهٔ عیسی به اورشلیم]] هم احتمالاً در این تصمیم اثر گذاشته‌اند.{{sfn|Sanders|1993|pp=۲۶۹–۷۳}} اکثر پژوهشگران [[تصلیب عیسی|مصلوب‌شدن عیسی]] را واقعیتی تاریخی می‌دانند، زیرا محتمل نیست که مسیحیان اولیه برای رهبر خودشان داستان مرگی دردناک جعل کرده باشند.{{sfn|Dunn|2003|p=339}}{{sfn|Meier|2006|pp=۱۲۶–۲۸}}
==== بعد از تصلیب ====
[[File:The Resurrection Beaufort arms in border (f. 131) Cropped.jpg|thumb|upright=0.8|رستاخیز مسیح در یک نسخهٔ خطی سدهٔ‌شانزدهمی|راست]]
پس از مرگ عیسی، پیروانش مدعی برخاستن او از مرگ شدند، هر چند جزئیات دقیق تجربیات آن‌ها از برخاستن عیسی مشخص نیست. روایات انجیل‌ها با یکدیگر تناقض دارند که دلیل آن، نه جعل هدفمند، بلکه احتمالاً این است که بین افرادی که مدعی دیدن عیسی شده‌اند، بر سر اینکه کدامشان زودتر او را دیده رقابتی وجود داشته‌است.{{sfn|Sanders|1993|pp=۲۷۶–۸۱}} از طرف دیگر، ال. مایکل وایت معتقد است تناقض‌ها در [[انجیل|اناجیل]] نشان‌دهندهٔ تفاوت نظر بین نویسندگان ناشناس آن‌ها بوده‌است.<ref dir="ltr" name="White">{{cite book |title=Scripting Jesus: The Gospels in Rewrite |first=L. Michael |last=White |year=2010 |publisher=HarperOne}}</ref> پیروان عیسی اجتماعی را تشکیل دادند تا منتظر بازگشت او و تأسیس پادشاهی‌اش بمانند.{{sfn|Sanders|1993|p=۱۱}}
=== نمای تاریخی عیسی ===
تحقیقات پژوهشگران معاصر در مورد شخصیت تاریخی عیسی، تا حدودی به دلیل تنوع سنت‌های مطالعات دانشگاهی،{{sfn|Theissen|Winter|2002|pp=۴–۵}} باعث نشده یک نمای تاریخی واحد از این شخصیت به دست آید. با توجه به کمبود منابع تاریخی، به‌طور کلی برای پژوهشگران دشوار است که نمایی از عیسی که از نظر تاریخی شامل چیزی بیش از عناصر کلی زندگی او باشد، ارائه کنند.{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|pp=117–25}}{{sfn|Ehrman|1999|pp=۲۲–۲۳}} آن‌گونه که این تحقیقات عیسی را می‌نمایانند، اغلب با یکدیگر و نیز با انجیل‌ها متفاوت است.{{sfn|Theissen|Winter|2002|p=5}}{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Historical Jesus, Quest of the}}
بنا به گفتهٔ سندرز، عیسی در نظر پژوهشگران مؤسس «جنبشی جهت نو شدن در چارچوب [[یهودیت]]» به‌شمار می‌آید. یکی از معیارهایی که برای تشخیص جزئیات تاریخی در «جستجوی سوم» برای یافتن عیسی، به کار رفته‌است معیار «قابل قبول بودن» روایات است، بدین معنا که با زمینهٔ یهودی عیسی و تأثیر او بر [[مسیحیت]] هم‌خوانی داشته باشد. یک اختلاف در تحقیقات معاصر در ربط با عیسی این است که آیا او واعظی آخرالزمانی بوده‌است یا خیر. توافق مورد قبول اکثر پژوهشگران این است که او مانند [[یحیی]] و [[پولس]] واعظی بود که آمدن آخرالزمان را وعده می‌داد، اما برخی از پژوهشگران اهل [[آمریکای شمالی]]، مانند بورتون ماک و جان دومینیک کروسان، معتقدند که عیسی بیشتر به [[حکیم (فلسفه)|حکیمی]] [[مکتب کلبیون|کلبی]] می‌مانست.{{sfn|Theissen|Merz|1998|pp=۱–۱۵}} علاوه بر نمایاندن عیسی چون واعظی آخرالزمانی، معالجی کاریزماتیک یا فیلسوفی کلبی، برخی از پژوهشگران او را مسیح واقعی یا پیامبر [[مساوات‌خواهی|برابری‌طلب]] خواهانِ [[دگرگونی اجتماعی|تغییر اجتماعی]] به‌شمار می‌آورند.<ref dir="ltr" name="CambHist23">{{cite book|title=The Cambridge History of Christianity|volume=1|first1=Margaret M.|last1=Mitchell|first2=Frances M.|last2=Young|year=2006|isbn=978-0-521-81239-9|publisher=Cambridge University Press|page=23|url=https://books.google.com/books?id=6UTfmw_zStsC&pg=PA23|access-date=3 اکتبر 2020|archive-date=7 سپتامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907180601/https://books.google.com/books?id=6UTfmw_zStsC&pg=PA23}}</ref>{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|pp=۱۲۴–۲۵}} روی‌هم‌رفته، تصاویر تاریخی مختلفی که از عیسی رسم می‌شود، در بیشتر موارد با یکدیگر همپوشانی دارند و پژوهشگرانی که با یک جنبه مخالفند، ممکن است با یک جنبهٔ دیگر موافق باشند.<ref dir="ltr">{{cite encyclopedia | title=Why Study the Historical Jesus? | encyclopedia=Handbook for the Study of the Historical Jesus | publisher=Brill | year=2011 | first=Colin | last=Brown | page=1416 | url=https://books.google.com/books?id=LuKMmVu0tpMC&pg=PA1416 | isbn=978-90-04-16372-0 | editor1-first=Tom | editor1-last=Holmen | editor2-first=Stanley E. | editor2-last=Porter | access-date=3 اکتبر 2020 | archive-date=10 سپتامبر 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150910170524/https://books.google.com/books?id=LuKMmVu0tpMC&pg=PA1416}}</ref>
از سدهٔ ۱۸ میلادی تا امروز، برخی پژوهشگران گهگاه عیسی را «مسیح سیاسی ملی» توصیف کرده‌اند، اما مدارک برای پشتیبانی از چنین دیدگاهی محدود است. همچنین انجیل‌های هم‌نوا حاوی مطالب کافی برای اثبات این مدعا که عیسی یک [[زیلوت]] — جنبشی برای شورش یهودیان بر امپراتوری روم — بود، نیستند.{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Jesus Christ}}
=== زبان و ظاهر ===
[[File:CompositeJesus.JPG|thumb|upright=۰٫۹|نمایش ظاهر عیسی در هنر با توجه به خاستگاه فرهنگی هر هنرمند متفاوت بوده‌است.{{sfn|Houlden|2006|pp=63–99}}<ref dir="ltr" name="Erricker44"/>|alt=Twelve depictions of Jesus from around the world]]
عیسی در جلیل رشد کرد و بخش اعظم تبلیغش در آنجا انجام شد.{{sfn|Green|McKnight|Marshall|1992|p=۴۴۲}} در سدهٔ یکم میلادی در جلیل و یهودیه زبان‌های [[آرامی یهودی فلسطینی]]، [[زبان عبری|عبری]] و [[زبان یونانی|یونانی]] رایج بودند که آرامی زبان غالب منطقه بود.<ref dir="ltr" name="BarrLang">{{cite journal|first=James|last=Barr|title=Which language did Jesus speak|journal=Bulletin of the John Rylands University Library of Manchester|year=1970|volume=53|issue=1|pages=9–29|url=https://www.escholar.manchester.ac.uk/uk-ac-man-scw:1m2973|doi=10.7227/BJRL.53.1.2|access-date=29 ژوئن 2020|archive-date=3 دسامبر 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181203184449/https://www.escholar.manchester.ac.uk/uk-ac-man-scw:1m2973}}</ref><ref dir="ltr" name="Porter110">{{cite book|title=Handbook to exegesis of the New Testament|url=https://archive.org/details/handbooktoexeges00port|url-access=limited|first=Stanley E.|last= Porter|year= 1997| isbn= 978-90-04-09921-0 |publisher=Brill |pages= [https://archive.org/details/handbooktoexeges00port/page/n124 110]–12}}</ref> توافق جامعی وجود دارد که عیسی بیشتر آموزه‌هایش را در [[زبان آرامی|آرامی]]{{sfn|Dunn|2003|pp=۳۱۳–۱۵}} به لهجهٔ جلیلی عرضه کرد.<ref dir="ltr" name="Allen C. Myers">{{cite encyclopedia|encyclopedia=The Eerdmans Bible Dictionary|title=Aramaic|quote=It is generally agreed that Aramaic was the common language of Israel in the first century AD. Jesus and his disciples spoke the Galilean dialect, which was distinguished from that of Jerusalem (Matt. 26:73).|page=[https://archive.org/details/eerdmansbibledic00myer/page/72 72]|isbn=978-0-8028-2402-8|editor=Allen C. Myers|location=Grand Rapids, Michigan|publisher=William B. Eerdmans|year=1987|url=https://archive.org/details/eerdmansbibledic00myer/page/72}}</ref><ref dir="ltr" name="Encyclopedia">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/32043/Aramaic-language|title=Aramaic language|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|access-date=29 ژوئن 2020|archive-date=27 آوریل 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150427072726/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/32043/Aramaic-language}}</ref> او احتمالاً تا حدودی با یونانی هم آشنایی داشت ولی آشنایی‌اش با [[لاتین]] کمتر محتمل است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=عیسی مسیح به چه زبانی صحبت می‌کرد؟|نشانی=https://www.bbc.com/persian/world/2014/05/140530_an_jesus_language_pope_netanyahu.shtml|وبگاه=BBC News فارسی|بازبینی=2020-06-29|کد زبان=fa|archive-date=14 ژوئیه 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200714192923/https://www.bbc.com/persian/world/2014/05/140530_an_jesus_language_pope_netanyahu.shtml}}</ref>
پژوهشگران امروز اتفاق نظر دارند که عیسی یک یهودی اهل فلسطین قرن اول میلادی بود.{{sfn|Ehrman|1999|p= 96}}<ref dir="ltr" name="Celebrating sacraments">{{cite book|last=Stoutzenberger|first=Joseph|title=Celebrating sacraments|year=2000|publisher=St Mary's Press|page=286}}</ref> عهد جدید یونانی او را Ἰουδαῖος (یودایوس) خوانده‌است که می‌تواند بر دین یهودیت، قومیت یهودی یا هر دو دلالت داشته باشد.<ref dir="ltr">{{cite book|first=Rabbi Joshua|last=Garroway|chapter=Ioudaios|editor=Amy-Jill Levine|editor2=Marc Z. Brettler|chapter-url=https://books.google.com/books?id=DZRJ5zXUI2QC&pg=PA524|title=The Jewish Annotated New Testament|publisher=Oxford University Press|date=2011|isbn=978-0-19-529770-6|pages=[https://archive.org/details/jewishannotatedn0000unse/page/524 524–26]|url=https://archive.org/details/jewishannotatedn0000unse/page/524}}</ref><ref dir="ltr">{{cite journal|first=David M.|last=Miller|title=The Meaning of ''Ioudaios'' and its Relationship to Other Group Labels in Ancient 'Judaism'|journal=Currents in Biblical Research|volume=9|issue=1|date=2010|pages=98–126|doi=10.1177/1476993X09360724}}</ref><ref dir="ltr">{{cite journal|first=Steve |last=Mason |title=Jews, Judaeans, Judaizing, Judaism: Problems of Categorization in Ancient History |journal=Journal for the Study of Judaism |volume=38 |issue=4 |date=2007 |pages=457–512 |url=http://www.stevemason.eu/resources/SMason-JSJ-2007-Jews-Judaism.pdf |doi=10.1163/156851507X193108 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150325062826/http://www.stevemason.eu/resources/SMason-JSJ-2007-Jews-Judaism.pdf |archivedate=March 25, 2015}}</ref> بنا به امی جیل لوین، پاسخ دادن به سؤال دربارهٔ قومیت عیسی به‌شدت سخت است و پژوهشگران فقط قبول دارند «عیسی یک یهودی بود»، بدون اینکه توضیح دهند منظور از «[[یهودی]]» دقیقاً چیست.{{sfn|Levine|2006|p=۱۰}}
[[عهد جدید]] هیچ توضیحی دربارهٔ ظاهر عیسی تا قبل از مرگ او ارائه نمی‌کند. در کل، عهد جدید دربارهٔ ظاهر افرادی که آن‌ها را ذکر می‌کند، بی‌تفاوت است.<ref dir="ltr">{{cite encyclopedia|first=Robin M. |last=Jensen |title=Jesus in Christian art|encyclopedia=The Blackwell Companion to Jesus|editor-first=Delbert|editor-last= Burkett|year= 2010 |isbn= 978-1-4443-5175-0 |pages= 477–502 |publisher=John Wiley & Sons}}</ref><ref dir="ltr" name="Perkinson30">{{cite book|title=The likeness of the king: a prehistory of portraiture in late medieval France|first= Stephen |last=Perkinson |year=2009 |isbn= 978-0-226-65879-7 |publisher=University of Chicago Press |page= 30}}</ref><ref dir="ltr" name="Kidd48">{{cite book|title=The forging of races: race and scripture in the Protestant Atlantic world|url=https://archive.org/details/forgingracesrace00kidd|url-access=limited|first= Colin|last= Kidd|year= 2006| isbn =978-1-139-45753-8 |publisher=Cambridge University Press |pages= [https://archive.org/details/forgingracesrace00kidd/page/n57 48]–51}}</ref> عیسی احتمالاً چهره‌ای مشابه دیگر یهودیان زمان خودش داشت و بنا به گفته پژوهشگران به دلیل سبک زندگی زهدانه و بی‌خانمانه‌اش، محتمل است که بدن ورزیده‌ای دارا بوده باشد.<ref dir="ltr">{{cite news|last=Gibson|first=David|title=What Did Jesus Really Look Like?|url=https://www.nytimes.com/2004/02/21/arts/what-did-jesus-really-look-like.html|newspaper=New York Times|date=February 21, 2004|access-date=29 ژوئن 2020|archive-date=8 اوت 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160808143144/http://www.nytimes.com/2004/02/21/arts/what-did-jesus-really-look-like.html}}</ref> ژوان تیلور منابع مرتبط و غیرمرتبط با کتاب مقدس را جمع‌آوری کرده‌است و به نتیجه رسیده که عیسی در واقعیت از نظر ظاهری با آنچه که هنر غربی از او می‌نماید تفاوت داشته‌است.<ref dir="ltr">{{cite book |last1=Taylor |first1=Joan E. |title=What did Jesus look like? |date=2018 |publisher=Bloomsbury Publishing Plc |location=London |isbn=978-0-567-67150-9 |edition=1st |url=https://www.bloomsbury.com/uk/what-did-jesus-look-like-9780567671509/ |accessdate=May 20, 2020 |archive-date=8 اکتبر 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222012/https://www.bloomsbury.com/uk/what-did-jesus-look-like-9780567671509/}}</ref>
=== نظریهٔ افسانه‌بودن عیسی ===
{{اصلی|نظریه افسانه‌بودن عیسی}}
[[نظریه افسانه‌بودن عیسی|نظریهٔ افسانه‌بودن عیسی]] نظریه‌است که بر مبنای آن عیسای ناصری هرگز وجود نداشته‌است؛ یا اینکه در صورت موجودیت تاریخی، عملاً هیچ ارتباطی میان او و تأسیس [[مسیحیت]] و روایات انجیل‌ها وجود ندارد.{{sfn|Ehrman|2012|p=۱۲}} داستان تولد عیسی، در کنار دیگر اتفاقات کلیدی، چنان با عناصر افسانه‌ای در هم آمیخته‌اند که برخی پژوهشگران را قانع کرده‌است که خود عیسی نیز شخصیتی افسانه‌ای بوده‌است.{{sfn|Theissen|Merz|1998|pp=۱۱۳–۱۵}} [[برونو باور]] (۱۸۰۹–۱۸۸۲) معتقد بود که اولین انجیل یک اثر ادبی بود که تاریخ را نه توصیف، که «تولید» کرده‌است.{{sfn|Theissen|Merz|1998|p=۹۰}} به‌گفتهٔ [[آلبرت کالتهوف]] (۱۸۵۰–۱۹۰۶) یک جنبش اجتماعی زمانی که با انتظارات آخرالزمانی یهودیان مواجه شده‌است، عیسی را خلق کرده‌است.{{sfn|Theissen|Merz|1998|p=۹۰}} آرتور دریوس (۱۸۶۵–۱۹۳۵) معتقد بود که عیسی افسانه‌ای بوده‌است که قبل از مسیحیت هم وجود داشته‌است.{{sfn|Theissen|Merz|1998|p=۹۰}} علی‌رغم استدلال‌هایی که پژوهشگران طرفدار این نظریات ارائه کرده‌اند، یک توافق قوی بین پژوهشگران کتاب مقدس وجود دارد که شخصیت تاریخی عیسی در همان بازهٔ زمانی و مکانی زندگی کرده‌است.<ref dir="ltr" name="DunnPaul35">[[:en:James D.G. Dunn|James D.G. Dunn]] "Paul's understanding of the death of Jesus" in ''Sacrifice and Redemption'' edited by S.W. Sykes (December 3, 2007) Cambridge University Press {{ISBN|0-521-04460-X}} pp. 35–36</ref><ref dir="ltr" name="Then' 2004 page 34">''Jesus Now and Then'' by Richard A. Burridge and Graham Gould (April 1, 2004) {{ISBN|0-8028-0977-4}} p. 34</ref><ref dir="ltr" name="Jesus' page 200">''Jesus'' by Michael Grant 2004 {{ISBN|1-898799-88-1}} p. 200</ref><ref dir="ltr" name="Jesus' page 145">''The Gospels and Jesus'' by [[:en:Graham Stanton|Graham Stanton]], 1989 {{ISBN|0-19-213241-5}} Oxford University Press, p. 145</ref><ref dir="ltr" name="voorst16">[[:en:Robert E. Van Voorst|Robert E. Van Voorst]] ''Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence'' Eerdmans Publishing, 2000. {{ISBN|0-8028-4368-9}} p. 16</ref>{{sfn|Ehrman|2012}}<ref dir="ltr">B. Ehrman, 2011 ''Forged: writing in the name of God'' {{ISBN|978-0-06-207863-6}}. p. 285</ref>
== دیدگاه‌ها ==
غیر از پیروان و مریدان عیسی، سایر یهودیان معاصر وی ادعای او مبنی بر مسیح بودن را رد کردند، نظری که اکثریت یهودیان امروز نیز بر آن تأکید دارند. الهی‌دانان، [[شورای سراسری مسیحیت|شوراهای سراسری]]، اصلاح‌گران و دیگر مسیحیان در طول قرون مطالب زیادی در ربط با عیسی نوشته‌اند. تعاریف مختلف از عیسی منجر به ظهور [[مذهب مسیحی|مذاهب مسیحی]] و [[جدایی (دین)|جدایش‌های]] مختلف شده‌است. [[آیین مانوی|مانویان]]، [[گنوسیسم|گنوس‌ها]]، مسلمانان، [[دروز]]ها، [[بهائیت|بهائیان]] و ادیان دیگری برای عیسی در دین خودشان جایگاه ویژه‌ای قائل شده‌اند.<ref dir="ltr" name="Hitti 1928 37">{{cite book|title=The Origins of the Druze People and Religion: With Extracts from Their Sacred Writings| first= Philip K.|last= Hitti|year= 1928| isbn= 978-1-4655-4662-3| page =37 |publisher=Library of Alexandria}}</ref><ref dir="ltr" name="Dana 2008 17">{{cite book|title=The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status| first= Nissim |last= Dana|year= 2008| isbn= 978-1-903900-36-9| page =17 |publisher=Michigan University press}}</ref>
=== مسیحیت ===
{{Main|عیسی از دیدگاه مسیحیان|مسیح|مسیح‌شناسی}}
عیسی شخصیت مرکزی [[مسیحیت]] است.{{sfn|McGrath|2006|pp=۴–۶}} در میان مسیحیان نظرات دربارهٔ عیسی متفاوت است اما عقایدی وجود دارند که در بین مذاهب مختلف مشترکند.<ref dir="ltr">{{cite book|last=Jackson|first= Gregory L. |title= Catholic, Lutheran, Protestant: a doctrinal comparison|year= 1993 |isbn= 978-0-615-16635-3| pages= 11–17 |publisher=Christian News}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book|title=The Orthodox Church: An Introduction to Its History, Doctrine|first= John A.|last= McGuckin |year=2010| pages= 6–7 |isbn=978-1-4443-9383-5 |publisher=John Wiley & Sons}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book|title=Basic Christian doctrine|url=<!--ابر-->https://archive.org/details/ISBN -9780664251925<!--/ابر-->|last=Leith|first=John H.|year= 1993 |isbn= 978-0-664-25192-5 |pages= [https://archive.org/details/ISBN -9780664251925/page/1 1]–2 |publisher=Westminster John Knox Press}}</ref> منابع مختلف، از جمله اناجیل متعارف و رسائل [[عهد جدید]] نظیر نوشته‌های یوحنایی و آثار پولس، در شکل‌گیری دیدگاه‌های مسیحی دربارهٔ عیسی تأثیرگذار بوده‌اند. آن نوشته‌ها حاوی نظرات کلیدی مسیحیان دربارهٔ عیسی هستند، شامل [[الوهیت عیسی]]، زندگی انسانی و زمینی او و اینکه وی [[مسیح]] و [[پسر خدا]] بوده‌است.<ref dir="ltr">{{cite book|last=Schreiner|first=Thomas R.|title=New Testament Theology: Magnifying God in Christ|year=2008|publisher=Baker Academic|isbn=978-0-8010-2680-5|pages=23–37|url=https://books.google.com/books?id=elw8xkVeTTUC&pg=PA23|access-date=10 ژوئیه 2020|archive-date=10 سپتامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910052649/https://books.google.com/books?id=elw8xkVeTTUC&pg=PA23}}</ref> اگرچه در بسیاری از موارد اعتقادات مشترکی دارند، مذاهب مسیحی بر روی همه موارد متفق‌القول نیستند. نتیجتاً اختلافات بزرگ و کوچک در ربط با آموزه‌ها و باورها در مسیحیت در طول سده‌ها وجود داشته‌است.{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Great Schism}}
[[File:Christ with beard.jpg|thumb|right|عیسی در گوردخمه‌های رومی سدهٔ چهارم. حروف [[آلفا و امگا]] در کنار او دیده می‌شوند.]]
بنا به عهد جدید، از مرگ برخاستن عیسی شالودهٔ مسیحیت را تشکیل می‌دهد.<ref dir="ltr">{{cite encyclopedia | url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/137622/The-Letter-of-Paul-to-the-Corinthians | title=The Letter of Paul to the Corinthians | encyclopedia=Encyclopædia Britannica | accessdate=June 26, 2013 | archive-date=12 مه 2013 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130512045839/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/137622/The-Letter-of-Paul-to-the-Corinthians}}</ref> مسیحیان باور دارند که با [[فداء|مرگ فداکارانهٔ]] او و [[رستاخیز مسیح|رستاخیزش]]، انسان‌ها می‌توانند از [[گناه نخستین]] آمرزیده شوند و نتیجتاً به [[رستگاری]] و وعدهٔ زندگی ابدی برسند.<ref dir="ltr" name="Oxford Companion">{{cite book|title=Oxford Companion to the Bible|first1=Bruce M.|last1= Metzger|first2= Michael D.|last2= Coogan| page= <!--ابر-->[https://archive.org/details/ISBN -9780195046458/page/649 649]<!--/ابر-->| publisher=Oxford University Press| url=https://archive.org/details/ISBN -9780195046458 |url-access=registration|isbn=978-0-19-974391-9|year=1993}}</ref> با الهام از گفته‌های یحیی در فردای تعمید عیسی، آن‌ها عیسی را «[[بره خدا|برّهٔ خدا]]» می‌نامند که مصلوب شد تا نقش خود به عنوان خادم خدا به سرانجام برساند.<ref dir="ltr">{{cite book|title=The Christology of the New Testament|first= Oscar |last=Cullmann |year=1959 |isbn= 978-0-664-24351-7| page= 79 |publisher=Westminster John Knox Press}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book|title=The Christology of Anselm of Canterbury|first= Dániel|last= Deme|year= 2004| isbn= 978-0-7546-3779-0 |publisher=Ashgate Publishing |pages= 199–200}}</ref> نتیجتاً، عیسی را [[آدم آخر|آدمِ جدید]] و آخر به حساب می‌آورند؛ با این تفاوت که او، برخلاف آدم، از دستور خدا [[هبوط|سرپیچی نکرد]].<ref dir="ltr">{{cite book|title=Systematic Theology| volume= 2|first= Wolfhart |last=Pannenberg |authorlink=:en:Wolfhart Pannenberg |year=2004 |isbn=978-0-567-08466-8 |pages= 297–303 |publisher=Continuum}}</ref> مسیحیان عیسی را یک الگو می‌دانند که به مؤمنان توصیه می‌شود، از وی پیروی کنند.{{sfn|McGrath|2006|pp=۴–۶}}
بیشتر مسیحیان عقیده دارند عیسی هم یک انسان بود و نیز پسر خدا.<ref dir="ltr" name="Ehrman Jesus became God">{{cite book |last=Ehrman |first=Bart D. |title=How Jesus Became God: The Exaltation of a Jewish Preacher from Galilee |url=https://archive.org/details/howjesusbecamego0000ehrm |publisher= HarperOne |isbn= 978-0-06-177818-6|year=2014}}</ref> با وجود اینکه [[مسیح‌شناسی|بحث‌هایی]] در میان الهی‌دانان در ربط با طبعیت ذات او وجود دارد، مسیحیان [[تثلیث|تثلیثی]] در کل بر آنند که عیسی [[کلمه خدا (لوگوس)|کلمه]]، تجسم و پسر خداست؛ پس هم کاملاً الهی است و هم کاملاً انسانی. البته تثلیث در میان همهٔ مسیحیان پذیرفته نشده‌است.<ref dir="ltr">{{cite encyclopedia|title=Antitrinitarianism|url=http://www.gameo.org/encyclopedia/contents/A597.html|last=Friedmann|first=Robert|encyclopedia=Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia|accessdate=October 24, 2012|archive-date=20 اکتبر 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121020232847/http://www.gameo.org/encyclopedia/contents/A597.html}}</ref><ref dir="ltr">{{CathEncy|wstitle=Blessed Trinity|first=George H. |last= Joyce}}</ref> پس از اصلاحات [[پروتستانتیسم|پروتستانی]]، مسیحیانی چون [[میکاییل سروتوس]] باورهای باستانی که برای عیسی دو ذات قائل بودند را زیر سؤال بردند.<ref dir="ltr" name="Britannica"/> [[کلیسای عیسی مسیح قدیسان آخرالزمان]]،<ref dir="ltr">{{citation |title= Mormonism 101: What is Mormonism |url= http://www.mormonnewsroom.org/article/mormonism-101 |work= MormonNewsroom.org |publisher= LDS Church |accessdate= October 21, 2014 |date= October 13, 2014 |archive-url= https://web.archive.org/web/20141021175426/http://www.mormonnewsroom.org/article/mormonism-101 |archive-date= October 21, 2014 |url-status=dead}}</ref> [[یونیتارینیسم]] و [[شاهدان یهوه]] از جمله مذاهب مسیحی هستند که تثلیث را باور ندارند.{{sfn|Cross|Livingstone|2005 |loc=Antitrinitarianism}}
علاوه بر شخص عیسی که در میان مسیحیان محترم است، نام او نیز جایگاه والایی در میان مسیحیان از روزهای اولیه مسیحیت داشته و دارد.<ref dir="ltr">{{cite book|title=Outlines of dogmatic theology | volume=2 |first= Sylvester |last=Hunter|year= 2010| isbn= 978-1-177-95809-7 |page= 443 |publisher=Nabu Press}}</ref>{{sfn|Houlden|2006|p=۴۲۶}}
=== یهودیت ===
{{وابسته|عیسی مسیح در تلمود}}
یکی از پایه‌های یهودیت [[یکتاپرستی|یگانگی و یکتایی مطلق خدا]]ست و پرستش یک شخص [[بت‌پرستی]] به حساب می‌آید.<ref dir="ltr">{{یادکرد وب |نشانی=http://www.chabad.org/library/article.asp?AID=9970 |عنوان=Devarim (Deuteronomy) 6:4 |بازبینی=10 ژوئیه 2020 |archive-date=7 مارس 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070307082722/http://www.chabad.org/library/article.asp?AID=9970}}</ref> نتیجتاً، یهودیان [[الوهیت]]،<ref dir="ltr" name="JE1906"/> واسطهٔ خدا بودن یا بخشی از تثلیث بودن عیسی یا هر [[مسیح در یهودیت|مسیح یهودی]] دیگری را رد می‌کنند.<ref dir="ltr">{{cite web|last=Kessler|first=Ed|title=Jesus the Jew|url=http://www.bbc.co.uk/thepassion/articles/jesus_the_jew.shtml|publisher=BBC|access-date=June 18, 2013|archive-date=7 دسامبر 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121207081354/http://www.bbc.co.uk/thepassion/articles/jesus_the_jew.shtml}}</ref>
بنا به [[یهودیت]] عیسی، مسیح نبود؛ آن‌ها می‌گویند که او هیچ‌کدام از پیشگویی‌های مسیح در [[تنخ]] را برآورده نکرده و خصوصیات شخصی مسیح را هم نداشته‌است.<ref dir="ltr">{{cite book |first=Asher |last=Norman |title=Twenty-six reasons why Jews don't believe in Jesus |url=https://books.google.com/books?id=tx5qrKz6dRMC&pg=PA59 |publisher=Feldheim Publishers |year=2007 |isbn=978-0-9771937-0-7 |pages=59–70 |access-date=10 ژوئیه 2020 |archive-date=10 سپتامبر 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150910065007/https://books.google.com/books?id=tx5qrKz6dRMC&pg=PA59}}</ref> یهودیان استدلال می‌کنند که وعدهٔ ساخت [[معبد سوم اورشلیم|معبد سوم]] را به سرانجام نرساند، یهودیان را در [[اسرائیل]] گرد هم نیاورد، صلح را در جهان برقرار نکرد و همهٔ جهان را تحت خدای اسرائیل متحد نکرد.<ref dir="ltr" name="simmons">[[:en:Shraga Simmons|Simmons, Rabbi Shraga]], [http://www.aish.com/jw/s/48892792.html "Why Jews Don't Believe in Jesus"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160927110753/http://www.aish.com/jw/s/48892792.html |date=27 سپتامبر 2016}}. Accessed December 22, 2011.</ref> همچنین بنا به سنت یهودی، پس از [[ملاکی]] در قرن پنجم ق.م. دیگر هیچ پیامبری ظهور نکرده‌است.<ref dir="ltr">{{cite web |last= Simmons |first= Shraga |url= http://www.aish.com/jewishissues/jewishsociety/Why_Jews_Dont_Believe_In_Jesus.asp |title= Why Jews Do not Believe in Jesus |date= March 6, 2004 |publisher= Aish.com |access-date= 10 ژوئیه 2020 |archive-date= 16 مارس 2006 |archive-url= https://web.archive.org/web/20060316040138/http://www.aish.com/jewishissues/jewishsociety/Why_Jews_Dont_Believe_In_Jesus.asp}}</ref><ref dir="ltr">{{cite encyclopedia | title=Malachi, Book of | encyclopedia=Jewish Encyclopedia | access-date=July 3, 2013 | url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/10321-malachi-book-of | archive-date=18 مه 2013 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130518045350/http://www.jewishencyclopedia.com/articles/10321-malachi-book-of}}</ref>
نقد عیسی توسط یهودیان تاریخ دیرینه‌ای دارد. [[تلمود]]<ref dir="ltr">{{cite encyclopedia | title=Talmud | encyclopedia=Jewish Encyclopedia | access-date=July 3, 2013 | url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/14213-talmud | archive-date=6 سپتامبر 2011 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110906061120/http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=32&letter=T}}</ref> مشمول بر داستان‌هایی است که حتی در قرون وسطی هم آن‌ها را منابعی افتراآمیز علیه عیسی به حساب می‌آوردند.<ref dir="ltr">{{cite web |url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0011_0_10113.html |title=Jesus |publisher=Jewishvirtuallibrary.org |date= |access-date=May 20, 2016 |archive-date=9 نوامبر 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161109044442/http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0011_0_10113.html}}</ref> در یکی از داستان‌ها شخصی به نام یشو حانوزری (عیسی ناصری)، یک مرتد [[شهوت|شهوت‌ران]]، توسط دادگاه عالی یهودی به دلیل [[جادو|جادوگری]] و ترویج بت‌پرستی اعدام می‌شود.<ref dir="ltr">{{cite book |title=A Dictionary of Jewish-Christian Relations |first1=Edward |last1=Kessler |first2=Neil |last2=Wenborn |year=2005 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-139-44750-8 |page=416 |url=https://books.google.com/books?id=QkI_JNv3rIwC&pg=PA416 |access-date=10 ژوئیه 2020 |archive-date=7 سپتامبر 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150907090106/https://books.google.com/books?id=QkI_JNv3rIwC&pg=PA416}}</ref> اکثر پژوهشگران معاصر بر آنند که این نوشته‌ها حاوی اطلاعات تاریخی دربارهٔ عیسی نیستند.{{sfn|Theissen|Merz|1998|pp=۷۴–۷۵}} در [[تورات میشنایی]] که توسط [[ابن میمون|موسی بن میمون]] در اواخر قرن ۱۲ نوشته شده‌است، ذکر گردیده که عیسی سبب لغزش جهانیان است و به خدایی غیر از پروردگار خدمت می‌کند.<ref dir="ltr">{{cite book|last=Jeffrey|first=Grant R.|title=Heaven: The Mystery of Angels|year=2009|publisher=Random House Digital|isbn=978-0-307-50940-6|page=108|url=https://books.google.com/books?id=xCW8fjiE-DYC&pg=PA108|access-date=10 ژوئیه 2020|archive-date=14 سپتامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914213327/https://books.google.com/books?id=xCW8fjiE-DYC&pg=PA108}}</ref> در ادبیات قرون وسطای عبری، حکایتی وجود دارد به نام تولدوت یشو که در آن عیسی پسر یوسف پسر پاندرا به عنوان شخصی دغل‌کار توصیف شده‌است.<ref dir="ltr" name="Sutcliffe2005">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=vjilDDXfmqEC&pg=PA141|title=Judaism and Enlightenment|author=Adam Sutcliffe|date=November 10, 2005|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-67232-0|pages=141–|access-date=10 ژوئیه 2020|archive-date=8 دسامبر 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191208000728/https://books.google.com/books?id=vjilDDXfmqEC&pg=PA141}}</ref>
=== اسلام ===
{{اصلی|عیسی در اسلام}}
[[پرونده:Lamentation over the dead body of Christ.jpg|بندانگشتی|چپ|مرثیه بر جنازهٔ عیسی مسیح اثری از [[رضا عباسی]]]]
در [[اسلام]]، عیسی بن [[مریم]] یکی از [[پیامبران در اسلام|پیامبران]] [[اولوالعزم]]<ref dir="ltr" name="uscsite">{{cite web|url=http://www.usc.edu/org/cmje/religious-texts/quran/verses/004-qmt.php#004.157|title=Quran 3:46–158|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150501064500/http://www.usc.edu/org/cmje/religious-texts/quran/verses/004-qmt.php|archivedate=May 1, 2015|url-status=dead}}</ref><ref dir="ltr" name="Siddiqui">{{cite book|last=Siddiqui|first=Mona|title=Christians, Muslims, and Jesus|publisher=Yale University Press|year=2013|authorlink=:en:Mona Siddiqui|url=https://archive.org/details/christiansmuslim0000sidd|url-access=registration|isbn=978-0-300-16970-6}}</ref><ref>{{پک|طباطبایی|۱۳۷۰|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ج=۱۸|ص=۳۳۲–۳۳۵}}</ref> [[خدا در اسلام|خدا]] ([[الله]]) در نظر گرفته می‌شود که [[انجیل]] بر او نازل شد و برای اثبات نبوتش به اذن خدا معجزاتی (نظیر زنده کردن مردگان، مداوای بیماران لاعلاج و جان دادن به پرندهٔ گِلی) را به نمایش می‌گذاشت.<ref>{{پک|طباطبایی|۱۳۷۰|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ج=۳|ص=۳۱۲–۳۱۴}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book|title=The Oxford Dictionary of Islam|year=2003|first=John L.|last=Esposito|page=158|publisher=Oxford University Press|url=https://books.google.com/books?id=E324pQEEQQcC&pg=PA159|isbn=978-0-19-975726-8|access-date=18 ژوئیه 2020|archive-date=7 سپتامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907105909/https://books.google.com/books?id=E324pQEEQQcC&pg=PA159}}</ref><ref dir="ltr">James Leslie Houlden, "Jesus: The Complete Guide" , Continuum International Publishing Group, 2005, {{ISBN|0-8264-8011-X|en}}</ref><ref dir="ltr">Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün, "[http://www.diyanet.gov.tr/english/web_kitap.asp?yid=30 Uncovering Islam: Questions and Answers about Islamic Beliefs and Teachings] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090201122618/http://www.diyanet.gov.tr/English/web_kitap.asp?yid=30 |date=۱ فوریه ۲۰۰۹}}" , Ankara: The Presidency of Religious Affairs Publishing, 2004</ref>اسلام می‌گوید به عیسی امکان معجزه داده شد تا بتواند نزد یهودیان توحید را تبلیغ کند.<ref dir="ltr" name="Morgan">{{cite book|last=Morgan|first=Diane|title=Essential Islam: A Comprehensive Guide to Belief and Practice|year=2010|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0-313-36025-1|pages=[https://archive.org/details/essentialislamco0000morg/page/45 45]–46|url=https://archive.org/details/essentialislamco0000morg|url-access=registration}}</ref> به‌گفتهٔ قرآن، عیسی آمدن محمد را پیشگویی کرده‌است: «و یاد آر، عیسی بن مریم که گفت: ای بنی‌اسرائیل! من فرستادهٔ خدا به سوی شما هستم و شریعتی که پیش از من وجود داشته را تأیید می‌کنم و مژدهٔ آمدن رسولی بعد از من که نامش احمد خواهد بود را می‌دهم.» اعراب مسلمان صدر اسلام از این آیه استفاده می‌کردند تا مشروعیت جایگاه دین جدید خود در نظم دینی موجود را نشان دهند.<ref dir="ltr">{{Cite journal|last=Virani|first=Shafique N.|title=Taqiyya and Identity in a South Asian Community|url=https://www.academia.edu/36996009|journal=The Journal of Asian Studies|year=2011|volume=70|issue=1|pages=99–139|doi=10.1017/S0021911810002974|s2cid=143431047|issn=0021-9118}} p. 128.</ref>
باور به پیامبری عیسی یکی از ضروریات مسلمانی است.<ref dir="ltr">{{cite AV media | title=The Muslim Jesus | publisher=ITV Productions | date=August 19, 2007 | people=Ashraf, Irshad (Director) | medium=Television production}}</ref> [[قرآن]] ۲۵ مرتبه از او یاد کرده‌است — که از ارجاعات به نام [[محمد]]، [[پیامبر اسلام]]، بیشتر است<ref dir="ltr">{{cite web|url=http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e1196|title=Jesus, Son of Mary|publisher=Oxford Islamic Studies Online|accessdate=July 3, 2013|archive-date=2 ژوئیه 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140702042354/http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e1196}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book|last=Aboul-Enein|first=Youssef H.|title=Militant Islamist Ideology: Understanding the Global Threat|year=2010|publisher=Naval Institute Press|isbn=978-1-61251-015-6|page=20|url=https://books.google.com/books?id=tX3suVDTJz0C&pg=PA20|access-date=18 ژوئیه 2020|archive-date=14 سپتامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914213353/https://books.google.com/books?id=tX3suVDTJz0C&pg=PA20}}</ref> — و تأکید دارد او یک انسان فانی بود که مانند دیگر انبیا به صورت الهی انتخاب شد تا پیام خدا را برساند.<ref dir="ltr" name="comparative"/> مسلمانان عیسی را هم مانند دیگر پیامبران یک [[مسلمان]]<ref dir="ltr">{{cite book|last=Shedinger|first=Robert F.|title=Was Jesus a Muslim?: Questioning Categories in the Study of Religion|year=2009|publisher=Fortress Press|isbn=978-1-4514-1727-2|page=ix|url=https://books.google.com/?id=bSI9Fe9TCz8C|access-date=18 ژوئیه 2020|archive-date=25 ژانویه 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210125175347/https://books.google.com/books?id=bSI9Fe9TCz8C&hl=en}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book|last1=Caner|first1=Emir F.|first2=Ergun M.|last2=Caner|title=More Than a Prophet: An Insider's Response to Muslim Beliefs About Jesus and Christianity|year=2003|publisher=Kregel Publications|isbn=978-0-8254-9682-0|page=114|url=https://books.google.com/books?id=MkcooJC8Q9EC&pg=PA114|access-date=18 ژوئیه 2020|archive-date=18 آوریل 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150418095815/http://books.google.com/books?id=MkcooJC8Q9EC&pg=PA114}}</ref> و سلف محمد می‌دانند که وعدهٔ آمدن او را داد.<ref dir="ltr" name="comparative">{{cite book|title=Comparative Religious Ethics: A Narrative Approach|first1=Darrell J.|last1=Fasching|first2=Dell|last2=deChant|year=2001|pages=[https://archive.org/details/comparativerelig0000fasc/page/241 241, 274–75]|isbn=978-0-631-20125-0|publisher=John Wiley & Sons|url=https://archive.org/details/comparativerelig0000fasc/page/241}}</ref>
قرآن [[تولد عیسی از باکره|تولد عیسی از مریم باکره]] را رد نمی‌کند، اما تجسم خدا یا فرزند خدا بودن او را قبول ندارد. در متون اسلامی تأکید زیادی بر [[توحید (اسلام)|توحید]] شده‌است و شریک قائل شدن برای خدا به هر نحو را بت‌پرستی می‌دانند.<ref dir="ltr">{{cite book|last=George|first=Timothy|title=Is the Father of Jesus the God of Muhammad?: Understanding the Differences Between Christianity and Islam|year=2002|publisher=Zondervan|isbn=978-0-310-24748-7|pages=150–51|url=https://books.google.com/books?id=A5uVfN5xT3YC&pg=PA150|access-date=18 ژوئیه 2020|archive-date=7 سپتامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907174156/https://books.google.com/books?id=A5uVfN5xT3YC&pg=PA150}}</ref> در قرآن گفته شده روح‌القدس به مریم خبر داد که حامله خواهد شد اما باکره خواهد ماند. قرآن تولد عیسی را یکی از آیات خدا محسوب می‌کند<ref dir="ltr" name="RobB32"/><ref dir="ltr" name="Peters23"/> و می‌گوید خدا روحش را در مریم دمید؛<ref dir="ltr" name="RobB32"/><ref dir="ltr" name="Peters23">{{cite book|title=Islam: A Guide for Jews and Christians |first=F. E. |last=Peters |year=2003 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-0-691-11553-5 |page=[https://archive.org/details/islamguideforjew00fepe/page/23 23] |url=https://archive.org/details/islamguideforjew00fepe/page/23}}</ref> عیسی به همین جهت روح‌الله خوانده می‌شود اما این در اسلام به معنای آنکه او پیش از تولد وجود داشته، نیست.<ref dir="ltr" name="RobB32">{{cite book|title= Christianity, Islam, and the West|first= Robert A.|last= Burns|year= 2011|isbn= 978-0-7618-5560-6|page= 32|url= https://books.google.com/books?id=akWUGyN7fwEC&pg=PA32|publisher= University Press of America|access-date= August 14, 2015|archive-date= September 10, 2015|archive-url= https://web.archive.org/web/20150910174421/https://books.google.com/books?id=akWUGyN7fwEC&pg=PA32|url-status= live}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book|last1=Cooper|first1=Anne|first2=Elsie A.|last2=Maxwell|title=Ishmael My Brother: A Christian Introduction To Islam|year=2003|publisher=Monarch Books|isbn=978-0-8254-6223-8|page=59|url=https://books.google.com/books?id=X4J-p1E1OkwC&pg=PA59|access-date=August 14, 2015|archive-date=September 7, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907085409/https://books.google.com/books?id=X4J-p1E1OkwC&pg=PA59|url-status=live}}</ref>
مسلمانان بر آن هستند که اناجیلِ [[عهد جدید]] فقط تا حدودی معتبرند و باور دارند تعالیم اصلی عیسی تحریف شده‌اند و [[محمد]] بعدها آمد تا آن‌ها را احیا کند.<ref dir="ltr">{{cite encyclopedia |editor-last=Bockmuehl |editor-first=Markus N.A. |title=Quests for the historical Jesus |first=James C. |last=Paget |year=2001 |encyclopedia=Cambridge companion to Jesus |publisher=Cambridge University Press |url=https://books.google.com/books?id=vSehrtQpcYcC&pg=PA183 |isbn=978-0-521-79678-1 |page=183 |access-date=18 ژوئیه 2020 |archive-date=10 سپتامبر 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150910045903/https://books.google.com/books?id=vSehrtQpcYcC&pg=PA183}}</ref> در قرآن، عیسی همچنین عنوان [[مسیح]] دارد؛ ولی از دیدگاه اسلامی این به معنی خداگونه بودن او نیست. اسلام [[تصلیب عیسی|مصلوب شدن]] و سپس [[رستاخیز مسیح|برخاستن او از مرگ]] را انکار و بر این نظر است که او جسماً به آسمان عروج کرده‌است.<ref>{{پک|طباطبایی|۱۳۷۰|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ج=۳|ص=۳۲۳–۳۲۶}}</ref><ref dir="ltr">{{یادکرد وب |نشانی=http://www.usc.edu/dept/MSA/quran/004.qmt.html#004.157 |عنوان=CRCC: Center For Muslim-Jewish Engagement: Resources: Religious Texts<!-- عنوان تصحیح‌شده توسط ربات --> |بازبینی=23 ژوئیه 2008 |archive-date=13 اوت 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060813071508/http://www.usc.edu/dept/MSA/quran/004.qmt.html#004.157}}</ref> قرآن می‌گوید عیسی کشته نشد، بلکه چنان به کافران نمایانده گردید و به صورت جسمانی به [[بهشت]] برده شد.<ref>{{پک|طباطبایی|۱۳۷۰|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ج=۳|ص=۳۲۳–۳۲۶}}</ref><ref dir="ltr" name="cite quran|4|157|style=ref">{{cite quran|4|157|style=ref}}</ref><ref dir="ltr">{{cite web |url=http://corpus.quran.com/translation.jsp?chapter=3&verse=54 |title=The Quranic Arabic Corpus – Translation |publisher=Corpus.quran.com |date= |accessdate=May 20, 2016 |archive-date=18 آوریل 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160418170132/http://corpus.quran.com/translation.jsp?chapter=3&verse=54}}</ref> اغلب تفاسیر قدیمی شیعهٔ امامی و سنی می‌گویند یکی (معمولا یکی از حواریون) شبیه عیسی شد و به همین جهت او را به جای عیسی مصلوب کردند.<ref dir="ltr">{{harvnb|Robinson|2005}}; {{harvnb|Lawson|2009}}. The substitution theory was criticized and rejected by the Sunni Quran commentator [[Fakhr al-Din al-Razi]] (1150–1210); see {{harvnb|Lawson|2009|pp=156–162}}. According to [[Abu Mansur al-Baghdadi]] (d. 1037), the substitution theory was also applied to the death of [[Ali ibn Abi Talib]] by the semi-legendary 7th-century figure [[Abdullah ibn Saba'|Abdallah ibn Saba']]; see {{harvnb|De Smet|2016|pp=98–99}}.</ref> با این وجود، برخی مسلمانان که به [[غالیان]] شهرت دارند، صحت تاریخی تصلیب عیسی را قبول داشتند، هرچند معتقد بودند تنها جسم زمینی او روی صلیب مرد و ماهیت خدایی او (روحش) زنده ماند و به بهشت رفت و در نتیجه، مرگش ظاهری بود.<ref dir="ltr">On the writings attributed to al‐Mufaddal ibn Umar al‐Ju'fi, see {{harvnb|De Smet|2016|p=93}}. On the Brethren of Purity, see {{harvnb|Robinson|1991|pp=55–57}}, {{harvnb|Lawson|2009|pp=129–133}} and especially {{harvnb|De Smet|2016|pp=100–101}}. On the Isma'ili philosophers, see {{harvnb|Lawson|2009|pp=123–129}} and especially {{harvnb|De Smet|2016|pp=101–107}}. On al-Ghazali, see {{harvnb|Lawson|2009|pp=117–118}}. This type of interpretation of Quran 4:157–159 was specifically rejected by the Sunni Quran commentator al-[[Qadi Baydawi|Baydawi]] (d. 1319); see {{harvnb|Lawson|2009|p=155}}.</ref> به هر روی، مسلمانان ورود او به بهشت و نه مصلوب شدنش را اتفاق مهم زندگی‌اش می‌دانند.<ref dir="ltr" name="Khalidi">{{Cite book| publisher = Harvard University Press| isbn = 978-0-674-00477-1| last = Khalidi| first = Tarif| title = The Muslim Jesus: Sayings and Stories in Islamic Literature| year = 2001| page = [https://archive.org/details/muslimjesussayin00/page/12 12]| url = https://archive.org/details/muslimjesussayin00/page/12}}</ref> بسیاری از آنان بر این باور هستند که عیسی در [[فرجام‌شناسی اسلامی|آخرالزمان]] به دنیا بازخواهد گذشت و [[دجال]] را خواهد کشت.<ref dir="ltr" name="CEII">{{cite book | url=https://books.google.com/books?id=D7tu12gt4JYC&pg=PA270 | title=Concise Encyclopedia of Islam | publisher=Rowman & Littlefield | last=Glassé | first=Cyril | year=2008 | pages=270–71 | isbn=978-0-7425-6296-7 | access-date=25 آوریل 2020 | archive-date=7 سپتامبر 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150907070905/https://books.google.com/books?id=D7tu12gt4JYC&pg=PA270}}</ref> مسلمانان پیرو [[احمدیه]] باور دارند عیسی از مصلوب شدن جان سالم به در برد و خود را به [[کشمیر]] رساند و تا ۱۲۰سالگی آنجا زندگی کرد.<ref dir="ltr" name="Melton55">{{cite book|title=Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices|isbn=978-1-59884-203-6|publisher=ABC-CLIO|page=55|url=https://books.google.com/books?id=v2yiyLLOj88C&pg=PA55|date=September 21, 2010|access-date=18 ژوئیه 2020|archive-date=21 اکتبر 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161021175959/https://books.google.com/books?id=v2yiyLLOj88C&pg=PA55}}</ref>
=== بهائیت ===
{{بیشتر|مظهر ظهور}}
[[بهائیت|بهائیان]] عیسی را یکی از [[مظهر ظهور|مظاهر ظهور]] — واسطهٔ میان خدا و انسان که پیام او را منتقل می‌کنند<ref dir="ltr" name="manifestation">{{cite journal | first = Juan | last = Cole | title = The Concept of Manifestation in the Bahá'í Writings | year = 1982 | journal = Bahá'í Studies | volume = 9 | pages = 1–38 | url = http://bahai-library.com/cole_concept_manifestation | access-date = 24 اوت 2020 | archive-date = 17 مه 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190517105145/http://bahai-library.com/cole_concept_manifestation}}</ref>—می‌دانند.<ref dir="ltr" name="stockman">{{cite journal | title = Jesus Christ in the Bahá'í Writings | first = Robert | last = Stockman | journal = Bahá'í Studies Review | volume = 2 | issue = 1 | year = 1992 | url = http://bahai-library.com/stockman_jesus_bahai_writings | access-date = 24 اوت 2020 | archive-date = 7 ژوئن 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190607061448/http://bahai-library.com/stockman_jesus_bahai_writings}}</ref> مظهر ظهور در بهائیت به شباهات میان انسان و خدا تأکید دارد و نتیجتاً، به تجسم در [[مسیحیت]] شبیه است.<ref dir="ltr" name="stockman"/> در تفکرات بهائی، عیسی به عنوان [[پسر خدا]] پذیرفته شده‌است.<ref dir="ltr" name="Smith-jesus"/> علی‌رغم این، تجلی «ذات وصف‌ناپذیر» الهی در یک انسان را به دلیل باورشان به «ذات متعالی و همیشه‌حاضر خدا» رد می‌کنند.<ref dir="ltr" name="stockman"/>
[[بهاءالله]] بر آن بود که از آنجا که همه مظاهر ظهور ویژگی‌های الهی یکسانی دارند، آن‌ها را می‌شود «بازگشت» معنوی مظاهر پیشین به حساب آورد و آمدن هر مظهر ظهور جدیدی منجر به دین جدیدی می‌شود که جانشین قبلی‌هاست.<ref dir="ltr" name="manifestation"/> بهائیان باور دارند با پیشرفت انسان، خدا برنامهٔ خود را آشکار می‌سازد و نتیجتاً، ظهور بهاءالله بازگشت وعده‌داده‌شدهٔ مسیح است.<ref dir="ltr" name="psmith128">{{cite book |last = Smith |first = Peter |year = 2008 |title = An Introduction to the Baha'i Faith |publisher = Cambridge University Press |url = https://books.google.com/books?id=z7zdDFTzNr0C&pg=PA128 |isbn = 978-0-521-86251-6 |page = 128 |access-date = 24 اوت 2020 |archive-date = 10 سپتامبر 2015 |archive-url = https://web.archive.org/web/20150910165315/https://books.google.com/books?id=z7zdDFTzNr0C&pg=PA128}}</ref> تعالیم بهائی بسیاری از مسائل مربوط به عیسی که در انجیل‌ها آمده را تأیید می‌کند اما نه همهٔ آن‌ها را. به عنوان مثال، تولد عیسی از باکره و تصلیب او را قبول دارند،<ref dir="ltr" name="Lepart118">{{cite book | title = In the Glory of the Father: The Bahai Faith and Christianity | first = Brian D. | last = Lepard | year = 2008 | publisher = Bahai Publishing | isbn = 978-1-931847-34-6 | page = 118 | url = https://books.google.com/books?id=v2ob2Tw2k3MC&pg=PA118 | access-date = 24 اوت 2020 | archive-date = 10 سپتامبر 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20150910050221/https://books.google.com/books?id=v2ob2Tw2k3MC&pg=PA118}}</ref><ref dir="ltr" name="Cole">{{cite journal|last=Cole|first=Juan R. I.|title=Behold the Man: Baha'u'llah on the Life of Jesus|journal=Journal of the American Academy of Religion |year=1997|volume=65|issue=1|pages=51, 56, 60}}</ref> اما برخاستن و معجزات عیسی را نمادین می‌دانند.<ref dir="ltr" name="Smith-jesus">{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= peace |year= 2000 |publisher= Oneworld Publications |isbn= 978-1-85168-184-6 |page= [https://archive.org/details/conciseencyclope0000smit/page/214 214] |url= https://archive.org/details/conciseencyclope0000smit/page/214}}</ref><ref dir="ltr" name="Cole"/>
=== مانویت ===
[[پرونده:Manichaean Diagram of the Universe (Detail 12).jpg|راست|بندانگشتی|228x228پیکسل|«[[نمای مانوی جهان]]» مربوط به دوران حکومت [[دودمان یوآن]] (۱۲۷۱–۱۳۶۸) بر چین. از چپ به راست: مانی، زرتشت، بودا و عیسی.]]
در [[آیین مانوی|مانویت]]، مانند سنت‌های قدیمی‌تر [[گنوسیسم|گنوسی]]، میان شخصیت زمینی عیسی و شخصیت آسمانی او تمایز قائل شده‌است. یکی عیسی ناصری، یک مرد زمینی است و دیگری یک ناجی آسمانی. این تمایز احتمالاً مسبوق به سابقه بوده، زیرا [[مانی]] مدتی را نزد فرقه [[یهودی-مسیحی]] [[الخسائیه]] سپری کرده بود و عقیده آنان نسبت به عیسی را وام گرفته‌است. در نوشته‌های مانوی حداقل به شش بعد مختلف از عیسی اشاره شده که همه آن‌ها در نظام دینی مانویان اهمیت زیادی داشته‌اند و این ابعاد به ترتیب عیسی درخشان، عیسی زجرکش، عیسی ناصری، عیسی برخاسته [از مرگ]، عیسی کودک و ماه هستند. این آخری بدان جهت است که عیسی درخشان را با ماه در پیوند می‌دیدند. در یک متن [[زبان سغدی|سغدی]] مانوی نوشته شده‌است: «یک عصر، زمانی که عیسی [<nowiki/>[[ماه]]] بالا آمد.» همه این تصورات مختلف عیسی نزد مانویان می‌تواند به اهمیت یک شخصیت کیهانی زجرکشیده و [[موعودگرایی|ناجی]] منسوب شود. بعد سوم عیسی، یعنی شخصیت زمینی عیسی مسیح، بیش از سایر ابعاد مورد توجه نویسندگان مانوی بوده‌است. یک متن [[زبان پارسی میانه|فارسی میانه]] از این عیسی به عنوان سلف مانی در خط جانشینی پیامبران (دیگران [[زرتشت]]، [[بودا]] و [[شیث]] هستند) نام برده‌است. علی‌رغم این، لقب مسیح منحصر به بعد سوم نیست و برای عیسی برخاسته از مرگ (بعد چهارم) نیز به کار گرفته شده‌است. همچنین در متونی که به فارسی میانه هستند، برخی مواقع مسیح و [[آریامن]] (از ایزدان زرتشتی) در یک معنی استفاده کرده‌اند.{{sfn|Sundermann|1991|pp=۵۳۵–۵۳۹}}
=== دیگران ===
در مسیحیت گنوسی (که امروزه تقریباً منقرض شده‌است)<ref dir="ltr">{{cite book | url=https://books.google.com/books?id=DhpKxQT8n74C&pg=PA27 | title=The Oxford Illustrated History of Christianity | publisher=Oxford University Press | year=2001 | page=27 | isbn=978-0-19-285439-1 | first=John | last=McManners | access-date=30 سپتامبر 2020 | archive-date=7 سپتامبر 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150907102122/https://books.google.com/books?id=DhpKxQT8n74C&pg=PA27}}</ref> عقیده بر این است عیسی از ملک الهی فرستاده شد و دانش نهانی ([[گنوسیس]]) لازم برای رستگاری را با خود آورد. بیشتر گنوسی‌ها معتقد بودند که عیسی انسانی است که هنگام تعمید، خود روح «مسیح» به او وارد شد. این روح هنگام مصلوب‌شدن بدن عیسی را ترک کرد، اما زمانی که از مرگ برخاست دوباره به او پیوست. علی‌رغم این، برخی از گنوسی‌ها معتقد بودند که عیسی تن جسمانی نداشت و تنها به نظر می‌رسید که دارد.<ref dir="ltr">{{cite book |url=https://books.google.com/?id=URdACxKubDIC&pg=PA124 |last=Ehrman |first= Bart D.|title= Lost Christianities: The Battles For Scripture And The Faiths We Never Knew |publisher=Oxford University Press |year=2003 |pages=124–25| isbn=978-0-19-518249-1}}</ref>
در دین [[دروز]]، عیسی یکی از پیامبران مهم خدا محسوب می‌شود.<ref dir="ltr" name="Hitti 1928 37"/><ref dir="ltr" name="Dana 2008 17"/> برخی از [[هندو]]ها عیسی را یک [[اوتار]] یا [[مرتاض]] به حساب می‌آورند.<ref dir="ltr">{{cite web | url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/hinduism/beliefs/jesus_1.shtml | title=Jesus in Hinduism | publisher=BBC | date=March 24, 2009 | first=Shaunaka | last=Rishi Das | access-date=30 سپتامبر 2020 | archive-date=25 نوامبر 2018 | archive-url=https://web.archive.org/web/20181125233747/http://www.bbc.co.uk/religion/religions/hinduism/beliefs/jesus_1.shtml}}</ref> [[پاراماهانزا یوگاناندا]]، یک [[گورو|گوروی]] هندی، اعتقاد داشت که روح [[الیسع]] در عیسی حلول کرده‌است.<ref dir="ltr">{{cite book |first=Paramahansa |last=Yogananda |title=Autobiography of a Yogi |publisher=Diamond Pocket Books |year=2008 |isbn=978-81-902562-0-9 |url=https://books.google.com/books?id=xsIi4ePN4hYC&pg=PA319 |access-date=30 سپتامبر 2020 |archive-date=10 سپتامبر 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150910173606/https://books.google.com/books?id=xsIi4ePN4hYC&pg=PA319}}</ref> چندی از [[آیین بودایی|بودیست‌ها]]، از جمله [[چهاردهمین دالایی لاما]]، عیسی را به یک [[بوداسف]] که زندگی خود را وقف رفاه مردم کرد، برمی‌شمارند.<ref dir="ltr">{{cite web|last=Beverley|first=James A.|url=http://www.christianitytoday.com/ct/2001/june11/15.64.html?paging=off|title=Hollywood's Idol|publisher=Christianity Today|date=June 11, 2011|access-date=30 سپتامبر 2020|archive-date=29 مارس 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190329222548/https://www.christianitytoday.com/ct/2001/june11/15.64.html?paging=off}}</ref> نظرات دربارهٔ عیسی در [[معنویت عصر نو]] متفاوت است.<ref dir="ltr" name="other views"/> در [[تئوسوفی|حکمت الهی]] که بسیاری از تعالیم عصر نو از آن ریشه گرفته‌است،<ref dir="ltr">{{cite book| url=https://archive.org/details/newageneopaganre00pike/page/56 | title=New Age and neopagan religions in America | publisher=Columbia University Press | year=2004 | page=[https://archive.org/details/newageneopaganre00pike/page/56 56] | isbn=978-0-231-12402-7 | first=Sarah M. | last=Pike}}</ref> عیسی با عنوان «استاد عیسی» خطاب می‌شود و عقیده بر آن است که او یک مصلح معنوی بود و بعد از حلول در بدن‌های متعدد، سرانجام در تن عیسی [[تناسخ|حلول]] کرد.<ref dir="ltr">{{cite book|title=A Treatise on Cosmic Fire|first1=Alice|last1=Bailey|first2=Djwhal|last2=Khul|isbn=978-0-85330-117-2|publisher=Lucis Publishing Company|pages=678, 1150, 1193 |year=2005 |url=https://books.google.com/?id=3FAZi674omIC}}</ref> بنا به [[کتاب اورانتیا]]، عیسی یکی از ۷۰۰٬۰۰۰ فرزند آسمانی خدا بود.<ref dir="ltr">{{cite book |last=House |first=Wayne |title=Charts of Cults, Sects and Religious Movements |url=https://www.google.com/books/edition/Charts_of_Cults_Sects_Religious_Movement/rRbKQwAACAAJ?hl=en |publisher=[[:en:Zondervan|Zondervan]] |year=2000 |page=262 |isbn=0-310-38551-2 |access-date=30 سپتامبر 2020 |archive-date=8 اکتبر 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222014/https://www.google.com/books/edition/Charts_of_Cults_Sects_Religious_Movement/rRbKQwAACAAJ?hl=en}}</ref>
[[ساینتولوژی|ساینتولوژیست‌ها]] عیسی را (به همراه سایر شخصیت‌های مذهبی مانند زرتشت، محمد و [[گوتاما بودا|بودا]]) به عنوان بخشی از «میراث دینی» خود برمی‌شمارند.<ref dir="ltr" name="other views">{{cite book | last =Hutson | first =Steven | title =What They Never Taught You in Sunday School: A Fresh Look at Following Jesus | publisher =City Boy Enterprises | year =2006 | page =57 | isbn =978-1-59886-300-0 | url =https://books.google.com/books?id=sVnT_hSpSBAC&pg=PA57 | access-date =30 سپتامبر 2020 | archive-date =7 سپتامبر 2015 | archive-url =https://web.archive.org/web/20150907100719/https://books.google.com/books?id=sVnT_hSpSBAC&pg=PA57}}</ref><ref dir="ltr">{{cite web | url=http://www.scientology.org/faq/scientology-beliefs/religious-figures-of-the-past.html | title=What Is Scientology's View of Moses, Jesus, Muhammad, The Buddha and Other Religious Figures of the Past? | publisher=Church of Scientology International | accessdate=June 13, 2013 | archive-date=20 نوامبر 2018 | archive-url=https://web.archive.org/web/20181120100349/https://www.scientology.org/faq/scientology-beliefs/religious-figures-of-the-past.html}}</ref> [[خداناباوری|خداناباوران]] الوهیت عیسی را رد می‌کنند، اما دیدگاه‌های مختلفی در مورد او دارند – از زیر سؤال بردن سلامت روانی او<ref dir="ltr">{{cite book |last=Schweitzer |first=Albert |translator-last=Joy |translator-first=Charles R. |title=The Psychiatric Study of Jesus: Exposition and Criticism |publisher=Beacon Press |location=Boston |year=1948 |lccn=48006488 |oclc=614572512 |ol=OL6030284M |url-access=registration |url=https://archive.org/details/psychiatricstudy00schw}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book |last=Bundy |first=Walter E. |title=The Psychic Health of Jesus |publisher=The Macmillan Company |location=New York |year=1922 |lccn=22005555 |oclc = 644667928 |ol=OL25583375M |url-access=registration |url=https://archive.org/details/psychichealthofj00bund}}</ref> و انتقاد از تعالیمش گرفته تا تأکید بر «برتری اخلاقی» او.<ref dir="ltr">{{cite book |last=Dawkins |first=Richard |author-link=ریچارد دوکینز|url=https://books.google.com/books?id=yq1xDpicghkC&pg=PA284 |title=The God Delusion |page=284 |publisher=Houghton Mifflin Harcourt |accessdate=December 13, 2014 |isbn=978-0-547-34866-7 |date=January 16, 2008 |archive-date=27 مارس 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150327215018/http://books.google.com/books?id=yq1xDpicghkC}}</ref>
== در هنر ==
[[هنر و معماری ابتدای مسیحیت|قدیمی‌ترین]] نقاشی‌های موجود از عیسی مربوط به [[گوردخمه‌های رم]] در اواخر سدهٔ دوم یا اوایل سدهٔ سوم میلادی هستند.<ref dir="ltr">{{cite book|title=The New Westminster Dictionary of Church History|first= Robert |last=Benedetto|year= 2006| isbn= 978-0-664-22416-5 |pages= 51–53 |publisher=Westminster John Knox Press}}</ref> همچنین برخی از بازنمایی‌های تصویری عیسی که در [[کلیسای دورا اروپوس]] کشف شده‌اند حداقل به قبل از سال ۲۵۶ میلادی مربوط می‌شوند.<ref dir="ltr">{{cite encyclopedia |editor-last1=Attridge |editor-first2=Gohei |editor-last2=Hata |encyclopedia=Eusebius, Christianity, and Judaism |publisher=Wayne State University Press |year=1992 |pages=283–84 |url=https://books.google.com/books?id=jVyzbHAJ_hAC&pg=PA283 |first=Joseph |last=Gutmann |title=Early Christian and Jewish Art |isbn=978-0-8143-2361-8 |editor-first=Harold W. |date= |access-date=August 14, 2015 |archive-date=September 10, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150910060007/https://books.google.com/books?id=jVyzbHAJ_hAC&pg=PA283 |url-status=live}}</ref> از آن پس نیز طی دو هزارهٔ اخیر هنرمندان مختلف با توجه به شرایط فرهنگی، سیاسی و دینی مکان و زمان زندگی خود، عیسی را به شیوه‌های مختلف به تصویر کشیده‌اند.{{sfn|Houlden|2006|pp=63–99}}<ref dir="ltr" name="Erricker44">{{cite book|title=Teaching Christianity: a world religions approach|url=https://archive.org/details/teachingchristia0000unse|first= Clive|last= Erricker|year= 1987 |isbn= 978-0-7188-2634-5 |page= [https://archive.org/details/teachingchristia0000unse/page/44 44] |publisher=James Clarke & Co}}</ref><ref dir="ltr" name="Perkinson30"/>
[[File:Cefalù Pantocrator retouched.jpg|thumb|موزائیکی در [[سیسیل]]، [[ایتالیا]] به تقلید از [[هنر بیزانسی]]، ۱۱۳۰ میلادی]]
به تصویر کشیدن عیسی در سال‌های اولیه مسیحیت موضوعی شدیداً بحث‌برانگیز به‌شمار می‌آمد.<ref dir="ltr" name="phschaff">{{cite book | last= Schaff | first= Phillip | title= History of the Christian Church,8 volumes, 3rd edition | publisher= Hendrickson Publishers | location= Massachusetts | date= July 1, 2006 | url= https://books.google.com/books?id=NV8sAAAAYAAJ&pg=PA381 | isbn= 978-1-56563-196-0 | access-date= August 14, 2015 | archive-date= September 10, 2015 | archive-url= https://web.archive.org/web/20150910074209/https://books.google.com/books?id=NV8sAAAAYAAJ&pg=PA381 | url-status= live}}</ref> از سدهٔ پنجم میلادی به بعد، [[تمثال (دین)|تمثال‌های]] دوبُعدی عیسی در [[مسیحیت شرقی]] محبوب شدند{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Icons}} اما ممنوعیت آن توسط [[امپراتوری بیزانس]] مانع از پیشرفت این نوع هنر شد، هر چند این ممنوعیت را در سدهٔ ۹ برداشتند.{{sfn|Houlden|2006|pp=۶۳–۹۹}} با [[اصلاحات پروتستانی]] صدای مخالفت‌ها با به تصویر کشیدن عیسی دوباره بلند شد اما به نتیجه‌ای چون ممنوعیت گسترده آن نرسید. از سدهٔ ۱۶ میلادی رفته‌رفته از مخالفت پروتستان‌ها نیز کاسته شد. آن‌ها امروزه از نقاشی‌های عیسی در ابعاد بزرگ اجتناب می‌کنند اما تنها تعداد کمی از آن‌ها با به تصویر کشیدن او در ابعادی چون صفحات یک کتاب مخالفند.<ref dir="ltr">{{cite book|title=Reformation and the Visual Arts|first= Sergiusz|last= Michalski |year= 1993| isbn= 978-1-134-92102-7 |publisher=Routledge |page= 195}}</ref><ref dir="ltr">{{cite book|title=Light from the Christian East: An Introduction to the Orthodox Tradition|first= James R.|last= Payton|year= 2007| isbn= 978-0-8308-2594-3 |publisher=InterVarsity Press |pages= 178–79}}</ref> استفاده از تصاویر عیسی مورد حمایت رهبران فرقه‌هایی چون مانند [[انگلیکان|آنگلیکان]] و [[کاتولیسیسم]] است<ref dir="ltr" name="RWilliams83">{{cite book|title=The Dwelling of the Light: Praying with Icons of Christ |last=Williams|first=Rowan|year= 2003 |isbn= 978-0-8028-2778-4|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing| page= 83}}</ref><ref dir="ltr">{{cite web|first=Karol J.|last=Wojtyła|url=https://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/audiences/1997/documents/hf_jp-ii_aud_29101997_en.html|publisher=Vatican Publishing House|title=General audience 29 October 1997|accessdate=April 20, 2013|archive-date=March 3, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130303020028/http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/audiences/1997/documents/hf_jp-ii_aud_29101997_en.html|url-status=live}}</ref><ref dir="ltr">{{cite web|url= https://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/audiences/2009/documents/hf_ben-xvi_aud_20090506_en.html|publisher= Vatican Publishing House|title= General audience 6 May 2009|accessdate= April 20, 2013|first= Joseph A.|last= Ratzinger|archive-date= March 3, 2013|archive-url= https://web.archive.org/web/20130303064734/https://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/audiences/2009/documents/hf_ben-xvi_aud_20090506_en.html|url-status= live}}</ref> و یکی از عناصر اصلی سنت [[ارتدکس]] نیز به‌شمار می‌رود.{{sfn|Doninger|1999|p=231}}<ref dir="ltr">{{cite book|title=The Orthodox Christian World|first= Augustine|last= Casiday|year= 2012 |isbn= 978-0-415-45516-9| page= 447 |publisher=Routledge}}</ref>
نمایش [[تجلی عیسی]] یکی از مضامین اصلی در هنر [[مسیحیت شرقی|مسیحیان شرقی]] به‌شمار می‌رفت و هر راهب [[کلیسای ارتدکس شرقی|ارتدوکس شرقی]] که تعلیم دیده بود تا تمثال عیسی را نقاشی کند، باید مهارت خود را با به تصویر کشیدن این صحنه ثابت می‌کرد.<ref dir="ltr">{{cite book|title=The image of God the Father in Orthodox theology and iconography|first= Steven|last= Bigham|year= 1995 |isbn= 978-1-879038-15-8 |publisher=St Vladimir's Seminary Press |pages= 226–27}}</ref> تمثال‌های عیسی شدیداً مورد احترام هستند و مؤمنان با اعمالی چون بوسه‌زدن یا [[سجده]] به سوی آن، علاقهٔ خود به عیسی را نشان می‌دهند. تمثال‌های عیسی همچنین راهی برای توسل به رحمت الهی نیز به‌شمار می‌روند.{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=Icons}} در دورهٔ [[رنسانس]] هنرمندانی چون [[جوتو]] ظهور کردند که تمرکز اصلیشان بر به تصویر کشیدن عیسی بود.{{sfn|Houlden|2006|pp=۶۳–۹۹}}
تا قبل از اصلاحات پروتستانی، تندیس‌های تصلیب (یک صلیب و مجسمهٔ عیسی مصلوب‌شده بر روی آن) در [[مسیحیت غربی]] رایج بودند اما بعد آن مناقشه‌هایی ایجاد شد. از سدهٔ ۱۳ بدین سو تقریباً در همهٔ [[کلیسای کاتولیک|کلیساهای کاتولیک رومی]] از تندیس‌های تصلیب برای تزئین محراب استفاده می‌شود.{{sfn|Cross|Livingstone|2005 |loc=Crucifix}}
نمایش عیسی به عنوان یک نوزاد در آخور امری رایج در [[مغاره (مسیحیت)|مغاره]] است.<ref dir="ltr" name="EB16032015"/> معمولاً [[مریم]]، [[یوسف نجار]]، حیوانات، چوپان‌ها، فرشته‌ها و [[سه مغ]] نیز در کنار او دیده می‌شوند.<ref dir="ltr" name="EB16032015"/> [[فرانسیس آسیزی]] معمولاً به عنوان کسی که مغاره را رواج داد، به‌شمار می‌رود اما احتمالاً او مبدع آن نبوده‌است.<ref dir="ltr" name="EB16032015"/> مغاره در سدهٔ ۱۷ و ۱۸ در [[جنوب اروپا]] به اوج محبوبیت خود رسید.<ref dir="ltr" name="EB16032015">"Creche." Encyclopædia Britannica Online. Retrieved March 16, 2015.</ref>
== اشیاء منسوب به عیسی ==
[[File:Shroud of Turin 001.jpg|thumb|[[کفن تورین]] که به عیسی منسوب است.]]
ویرانی کامل اورشلیم در سال ۷۰ میلادی بعد از [[محاصره اورشلیم (۷۰ میلادی)|محاصرهٔ شهر توسط رومیان]]، باعث شده بقای آثار باستانی مربوط به یهودیه در قرن اول را بسیار غیرمحتمل کرده و از [[تاریخ اورشلیم]] در اواخر سدهٔ اول و سدهٔ دوم تقریباً هیچ نمانده.{{sfn|Levine|2006|pp=24–25}}<ref dir="ltr" name="Koester382">[[:en:Helmut Koester|Helmut Koester]] ''Introduction to the New Testament'', Vol. 1: History, Culture, and Religion of the Hellenistic Age. Berlin: [[:en:de Gruyter Press|de Gruyter Press]], 1995 p. 382</ref> به‌عقیدهٔ مارگارت ام. میچل، اگرچه [[یوسیبوس قیصریه|اوسبیوس قیصری]] گزارش داده که مسیحیان اورشلیم را قبل از سقوط شهر به مقصد [[پلا، اردن|پلا]] ترک کردند اما باید پذیرفت که هیچ اثر دست اولی از کلیسای اولیه اورشلیم تا به امروز باقی نمانده‌است.<ref dir="ltr">[[:en:Margaret M. Mitchell|Margaret M. Mitchell]] "The Cambridge History of Christianity, Volume 1: Origins to Constantine" Cambridge University Press 2006 p. 298</ref> جو نیکل می‌نویسد «همان‌طور که کاوش‌های متعدد نشان داده‌است، حتی یک شیء که بتوان آن را واقعاً به عیسی نسبت داد، وجود ندارد.»<ref dir="ltr">{{cite book|last=Nickell|first=Joe|title=Relics of the Christ|year=2007|publisher=University Press of Kentucky|isbn=978-0-8131-3731-5|page=[https://archive.org/details/relicsofchrist00joen/page/191 191]|url=https://archive.org/details/relicsofchrist00joen|url-access=registration}}</ref>
علی‌رغم این، در طول تاریخ مسیحیت [[یادگار مقدس|آثار مختلفی]] به عیسی منسوب شده‌است، هر چند تردیدهایی در مورد آن‌ها وجود داشته‌است. [[دسیدریوس اراسموس]]، الهی‌دان کاتولیکِ سدهٔ شانزدهم، با کنایه به ازدیاد اشیاء منسوب به عیسی و بناهایی که ادعا شده از چوب [[صلیب راستین|صلیبی که برای مصلوب‌کردن او استفاده شد]] ساخته شده‌اند، اشاره کرده‌است.{{sfn|Dillenberger|1999|p=۵}} نیز بیش از ۳۰ [[میخ]] امروزه در اروپا وجود دارد که مسیحیان مقدس می‌دانندشان زیرا اعتقاد دارند که از آن‌ها برای تصلیب عیسی استفاده شده‌است؛ حال آنکه پژوهشگران معتقدند عیسی تنها با ۳ یا ۴ میخ مصلوب شد.<ref dir="ltr">{{CathEncy|wstitle =Holy Nails|title=Holy Nails|first= Herbert|last=Thurston}}</ref> برخی از این اشیاء زائرانی هم دارند. از بقایای ادعاشدهٔ [[تاج خار]] که زوار معدودی دارد گرفته، تا [[کفن تورین]] که زائران میلیونی، از جمله دو [[پاپ]] ([[ژان پل دوم]] و [[بندیکت شانزدهم]]) دارند.<ref dir="ltr">{{cite news|last=Delaney|first=Sarah|title=Shroud exposition closes with more than 2 million visits|url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1002157.htm|archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20100608223917/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1002157.htm|url-status=dead|archive-date=June 8, 2010|agency=Catholic News Service |date=May 24, 2010}}</ref><ref dir="ltr">{{cite web|last=Wojtyła|first=Karol J.|title=Pope John Paul II's address in Turin Cathedral|url=https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/travels/1998/documents/hf_jp-ii_spe_24051998_sindone.html|publisher=Vatican Publishing House|date=May 24, 1998|access-date=February 18, 2017|archive-date=February 19, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170219114758/https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/travels/1998/documents/hf_jp-ii_spe_24051998_sindone.html|url-status=live}}</ref><ref dir="ltr">{{cite news|last=Squires|first=Nick|title=Pope Benedict says Shroud of Turin authentic burial robe of Jesus|url=http://www.csmonitor.com/World/Europe/2010/0503/Pope-Benedict-says-Shroud-of-Turin-authentic-burial-robe-of-Jesus|newspaper=Christian Science Monitor|date=May 3, 2010|access-date=June 19, 2013|archive-date=April 1, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130401072455/http://www.csmonitor.com/World/Europe/2010/0503/Pope-Benedict-says-Shroud-of-Turin-authentic-burial-robe-of-Jesus|url-status=live}}</ref>
== منابع ==
== منابع ==
خط ۵۰۰:
خط ۳۰۴:
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=طباطبایی |نام=سید محمدحسین |پیوند نویسنده=سید محمدحسین طباطبایی |عنوان=[[تفسیر المیزان|المیزان فی تفسیر القرآن]] |ترجمه=سید محمدباقر موسوی همدانی |جلد=۳ و ۱۸ |سال=۱۳۷۰ |ناشر=بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی |مکان=تهران}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=طباطبایی |نام=سید محمدحسین |پیوند نویسنده=سید محمدحسین طباطبایی |عنوان=[[تفسیر المیزان|المیزان فی تفسیر القرآن]] |ترجمه=سید محمدباقر موسوی همدانی |جلد=۳ و ۱۸ |سال=۱۳۷۰ |ناشر=بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی |مکان=تهران}}
تقریباً همهٔ پژوهشگرانِ دورهٔ باستان اتفاق‌نظر دارند که عیسی به لحاظ تاریخی وجود داشته‌است، اما تلاش‌ها برای یافتن جزئیات تاریخی زندگی او منجر به تردیدهایی دربارهٔ اعتبار انجیل‌ها، تنها منابع موجود دربارهٔ زندگانیِ عیسی، شده‌است. عیسی یک یهودی اهل جلیل بود که توسط یحییتعمید داده شد و زان پس، تبلیغ خود را آغاز کرد. او به صورت شفاهی موعظه می‌کرد و دیگران «رَبّی» خطابش می‌کردند. عیسی با دیگر یهودیان دربارهٔ بهترین راه پیروی از خدا بحث می‌کرد، عده‌ای را معالجه کرد، به‌وسیلهٔ مثل‌ها تعلیم می‌داد و برای خود پیروانی جذب کرد. مقامات یهودی او را دستگیر و محاکمه کرده و به دولت روم تحویل دادند. پونتیوس پیلاطس فرماندار رومی یهودیه نیز دستور داد او را مصلوب کنند. بعد از مرگش، حواریونش ادعا کردند او از مرگبرخاستهاست و نیز جامعه‌ای تشکیل دادند که در نهایت به کلیسای اولیه تبدیل شد.
عقاید مسیحی دربارهٔ عیسی بدین قرار است که نطفهٔ او توسط روح‌القدس بسته شد، زنی باکره به نام مریم او را زایید، معجزاتی انجام داد، کلیسای مسیحی را تأسیس کرد، با فداکاری مصلوب شد تا کفاره‌ای برای گناهان باشد، از مرگ برخاست، به بهشت رفت و روزی از آنجا بازخواهد گشت. به‌طور کلی، مسیحیان عقیده دارند عیسی به مردم امکان آشتی با خدا را می‌دهد. مطابق اعتقادنامهٔ نیقیه، که توسط کلیسا در سدهٔ چهارم تنظیم شده، عیسی زندگان و مردگان را قبل یا بعد از رستاخیز جسمانی‌شان قضاوت خواهد کرد، اتفاقی که به ظهور دوم در فرجام‌شناسی مسیحی گره خورده‌است. اکثریت اعظم مسیحیان عیسی را به عنوان تجسم خدای پسر، رکن دوم تثلیث، می‌پرستند. اقلیت کوچکی از مذاهب مسیحی نیز وجود دارند که بخشی یا همه تثلیث را رد می‌کنند. همه‌ساله ولادتِ عیسی در ۲۵ دسامبر، به‌عنوان کریسمس، جشن گرفته می‌شود. آدینهٔ نیک به تصلیب عیسی و عید پاک به برخاستن او از مرگ اختصاص دارد. سالِ تقریبی تولد عیسی، مبدأگاهشماری میلادی که طور گسترده در دنیا استفاده می‌شود است.
از عیسی در ادیان دیگری مانند اسلام و بهائیت نیز به عنوان یک شخصیت مهم یاد شده‌است. مسلمانان معتقدند که عیسی یکی از پیامبران برجستهٔ خدا و همان مسیح وعده‌داده‌شده در نوشته‌های یهودی است. آنان تولد او از مریم باکره را قبول دارند اما خدا یا پسرِ خدا بودن او را نه. در قرآن آمده که عیسی هیچ‌گاه ادعای الوهیت نکرد. بیشتر مسلمانان اعتقاد به تصلیب عیسی ندارند و در عوض معتقدند که خدا او را به صورت جسمانی به بهشت برد. یهودیان این باور که عیسی، مسیحِ وعده‌داده‌شده بود را رد می‌کنند زیرا اعتقاد دارند او نشانه‌های ذکر شده برای مسیح بودن را نداشته، شخصیتی خداگونه نبوده و از مرگ برنخاسته‌است. بهائیان عیسی را در کنار شخصیت‌های دیگر مثل بهاءالله و زرتشت یکی از مظاهر ظهور به حساب می‌آورند. در مانویت میان شخصیت زمینی عیسی و شخصیت آسمانی او تمایز قائل می‌شد و نیز او یکی از اسلاف مانی به حساب می‌آمد.
عیسی در چند زبان؛ از بالا سمت راست بر خلاف عقربه‌های ساعت: عبری، آرامی، یونانی، لاتین و انگلیسی
یک یهودی در زمان عیسی معمولاً تنها یک اسم داشت. در برخی موارد، پس از نام شخص، اسم پدرش ذکر می‌شد؛ یعنی نام با فرمول «اسم شخص پسر اسم پدر» ساخته می‌شد. آوردن نام شهر محل تولد شخص پس از نام او نیز رایج بوده‌است.[۲] نتیجتاً، عیسی در عهد جدید معمولاً «عیسای ناصری» خطاب شده‌است. همسایه‌های عیسی در ناصره، او را «نجّار، پسر مریم و برادر یعقوب و یوسف و یهودا و شمعون» (مرقس ۶:۳)،[۳] «پسر نجّار» (متی ۱۳:۵۵)[۴] یا «پسر یوسف» (لوقا ۴:۲۲)[۵] خطاب می‌کردند. در انجیل یوحَنّا، فیلیپ عیسی را «عیسی پسر یوسف از ناصره» (یوحنا ۱:۴۵) می‌نامند.[۶]
عیسی در شکل کنونی (Ἰησοῦς)[پ] در زبان یونانی ریشه دارد. نام یونانی خود از ישוע (یشوع) عبری گرفته‌است. این اسم که در اصل יהושע (یِهُشوعا، به‌طور خلاصه‌تر یوشع) بوده در لغت به معنی «یهوه نجات می‌بخشد» است.[۷] یوشع همچنین جانشین موسی و یک روحانی یهودی بنا به عهد عتیق نیز هست.[۸]
عیسی (یشوع) نام رایجی در میان یهودیان معاصر تولد عیسی بوده‌است.[۹]یوسف فلاوی مورخ یهودی قرن اول میلاد در نوشته‌های خود حداقل به ۲۰ فرد مختلف که عیسی نام داشته‌اند اشاره کرده‌است.[۱۰] این اسم، آن گونه که در عهد جدید به کار رفته‌است، از نظر لغوی «یهوه رستگاری است» معنی می‌دهد.[۱۱]
از سال‌های آغازین دین مسیحیت، عیسی را معمولاً «عیسی مسیح» خطاب می‌کنند.[۱۲] نویسندهٔ انجیل یوحنا مدعی است عیسی ناصری این اسم را بر روی خود گذاشته‌است. مسیح یک نام شخصی نیست.[۱۳] این واژه (משיח) در عبری به معنی «برگزیده» است.[۱۴][۱۵]مسیحیان او را به این نام می‌خوانند زیرا باور دارند که او همان مسیح وعده‌داده‌شده در نوشته‌های یهودی عهد عتیق است. از زمان زندگی عیسی تا امروز، «مسیح» به یک نام شخصی و بخشی از اسم عیسی درآمده است. به پیروان عیسی، «مسیحی» می‌گویند و این اطلاق از سدهٔ یکم میلادی رواج داشته‌است.[۱۶]
منابع، روایت‌ها و اختلاف‌نظرها
عیسی به شیوه‌ای که در انجیل‌ها توصیف شده‌است موجودی فراتر از محدودیت‌ها و توانایی‌های انسانی است. برای بیشتر تاریخ مسیحیت این مشکل بزرگی به حساب نمی‌آمد، اما از عصر روشنگری بدین سو عده‌ای به دنبال یافتن عیسی در محدودهٔ توانایی‌های انسان رفتند.[۱۷] تا قبل از آن دوره، انجیل‌ها را معمولاً منابع معتبر تاریخی قلمداد می‌کردند، اما از آن زمان پژوهشگرانی ظهور کردند که صحت تاریخی عهد جدید را زیر سؤال بردند و میان عیسی در انجیل‌ها و عیسی در تاریخ تمایز قائل شدند.[۱۸] از قرن ۱۸، پژوهشگران سه شیوهٔ جداگانه برای شناخت شخصیت تاریخی عیسی پیش گرفتند که هر کدام مشخصه‌های خودش را دارد و بر اساس تحقیقات متفاوتی شکل گرفته‌است.[۱۹][۲۰] موجودیت یک شخصیت تاریخی به نام عیسی و اتفاقات کلی زندگی‌اش به‌طور گسترده‌ای توسط پژوهشگران پذیرفته شده‌است، اما تصویری که توسط پژوهشگران مختلف از او رسم شده‌است، با یکدیگر و همچنین با تصویر او در انجیل‌ها متفاوت است.[۲۱][۲۲]
تلاش‌ها برای بازسازی تاریخی زندگی عیسی شامل گسترهٔ متفاوتی می‌شود که از دیدگاه ماکسیمالیستی قرن نوزدهم که در آن انجیل‌ها تا جای ممکن به عنوان منبع معتبر قلمداد می‌شدند تا دیدگاه مینیمالیستی قرن بیستم که تقریباً هیچ‌چیز دربارهٔ عیسی به عنوان اتفاق تاریخی پذیرفته نمی‌شد، متفاوت است.[۲۳] از دههٔ ۱۹۵۰، شیوهٔ جدیدی در راهِ یافتن عیسای تاریخی شکل گرفت و دیدگاه مینیمالیستی رنگ باخت.[۲۴][۲۵] هرچند این نظریه که انجیل‌ها کاملاً صحیح هستند توسط منابع تاریخی پشتیبانی نمی‌شود، اما از دههٔ هشتاد میان دانشوران اتفاق نظر وجود دارد که به غیر از اتفاقات مشخصی که از نظر تاریخی اثبات شده‌اند، سایر عناصر زندگی عیسی از نظر تاریخی «محتمل» هستند.[۲۴][۲۶][۲۷] تمرکز تحقیقات نوین در ربط با شخصیت تاریخی عیسی بر یافتن محتمل‌ترین عناصر قرار داده‌است.[۲۸][۲۹]
منابع زندگی
گلگتا، محلی در کلیسای مقبره مقدس، اورشلیم، اسرائیل. مطابق سنت مسیحی، عیسی در گلگتا مصلوب شد. در همین کلیسا، قبری وجود دارد که مطابق باور مسیحیان از قرن چهارم میلادی، عیسی را پس از به صلیب کشیدن در آن به خاک سپردند؛ او پس از چهل روز از مرگ برخاست و امروزه قبر مذکور خالی است.
پژوهشگران عهد جدید در بررسی انجیل‌های متعارف (مرقس، متی، لوقا و یوحنا) با چالش‌های بزرگی روبه‌رو هستند.[۳۰] اناجیل را نمی‌توان در معنای امروزی «زندگی‌نامه» قلمداد کرد و نویسندگان آن‌ها درحالی که بسیاری از جزئیات زندگی عیسی را از قلم انداخته‌اند، به مسائلی چون اهمیت او از دید الهی یا تبلیغ علنی او میان مردم می‌پردازند.[۳۰] گزارش‌ها دربارهٔ اتفاقات فراطبیعی مربوط به عیسی نظیر مرگ و برخاستن او کار پژوهشگران را حتی سخت‌تر هم می‌کند.[۳۰] پژوهشگران انجیل‌ها را منابع بی‌طرفی نمی‌دانند زیرا نویسندگان تلاش می‌کردند عیسی را تجلیل کنند.[۳۱] کماکان، منابع بهتری دربارهٔ زندگی عیسی نسبت به زندگی افرادی چون اسکندر مقدونی در اختیار پژوهشگران است.[۳۱] آن‌ها معیارهای مشخصی برای قضاوت دربارهٔ تاریخی‌بودن اتفاق دارند که شامل ملاک تصدیق چندگانه، ملاک انسجام و ملاک انقطاع است.[۳۲] صحت تاریخی یک اتفاق بسته به اعتبار منابع هم هست؛ اناجیل به‌واقع دربارهٔ زندگی عیسی متناقض و نامستقل هستند. مَرقُس که احتمالاً اولین انجیلِ مکتوب است، برای دهه‌ها معتبرترین از لحاظ تاریخی به‌شمار می‌رود.[۳۳] یوحنا که بعد از همه مکتوب شده‌است، به‌طور قابل توجهی با انجیل‌های هم‌نوا متفاوت است و آن را دارای اعتبار کمتری می‌دانند؛ هرچند اخیراً پژوهشگران بیشتری پذیرفته‌اند که یوحنا شاید شامل هسته‌ای از محتوای قدیمی باشد که ممکن است به‌اندازهٔ اناجیل هم‌نوا یا حتی بیشتر ارزش تاریخی داشته باشد.[۳۴]
انجیل‌های نامتعارف جملگی به اناجیل متعارف وابسته‌اند و در این بین فقط انجیل توماس ممکن است استثنا و شاهدی مستقل بر بسیاری از کلمات قصار یا مَثَل‌های عیسی باشد. به عنوان مثال، توماس تأیید می‌کند که عیسی فقرا را مورد رحمت قرار می‌داد. این گفته پیش از اینکه با گفته‌های مشابه در منبع کیو مخلوط شود، به صورت مستقل به دست او رسیده‌است.[۳۵] از دید مورخان، بیشتر داستان‌های دیگر انجیل‌های نامتعارف، مانند داستان تبدیل گل به پرنده توسط عیسی در کودکی، به وضوح افسانه‌ای هستند.[۳۶] هرچند شاید در دیگر متون غیرمتعارف مسیحی مطالبی وجود داشته باشد که بتواند دربارهٔ تحقیقات تاریخی در ربط با عیسی ارزشمند باشند.[۳۷]
منابع غیرمسیحی اولیه که وجود تاریخی عیسی را ثبت کرده‌اند شامل آثار یوسف فلاوی (زادهٔ ۳۷- درگذشتهٔ حدود ۱۰۰ میلادی) و تاسیتوس (۵۶ – ۱۱۷) هستند.[۳۸][۳۹]لوئیز فلدمن که متخصص آثار یوسف فلاوی است می‌گوید که عدهٔ کمی به اصالت اشارهٔ یوسف به عیسی در کتاب ۲۰ از تاریخ باستان یهودیان شک کرده‌اند.[۴۰][۴۱] فلاوی از او با عناوینی چون «مرد خردمند» و «معلم مردم» یاد کرده‌است. نیز محکوم به مرگ‌شدن او توسط پیلاطس و وجود «طایفهٔ مسیحیان» را تأیید کرده‌است. در بخشی دیگر از یعقوب، «برادر عیسی که مسیح خوانده می‌شد» یاد شده‌است.[۳۶] تاسیتوس در کتاب ۱۵ از سالنامه‌ها از عیسی و اعدام او توسط پونتیوس پیلاطس یاد کرده‌اند. پژوهشگران به‌طور کلی مطلب تاسیتوس را به عنوان منبعی مستقل رومی معتبر و دارای ارزش تاریخی می‌دانند.[۴۲]سوئتونیوس مورخ رومی سده‌های نخست و دوم از اخراج آن دسته از یهودی‌هایی که «تحت فتنه یک کریستوس‌نامی آشوب می‌آفریدند» از شهر رم نوشته‌است. بیشتر این منابع فقط مرگ عیسی و اعمال پیروانش بعد از مرگ او را ذکر کرده‌اند.[۳۶]
منابع غیرمسیحی به دو دلیل ارزشمندند؛ نخست آنکه نشان می‌دهند ناظران بی‌طرف یا متخاصم هیچ شکی دربارهٔ موجودیت تاریخی عیسی نداشته‌اند و دوم آنکه تقریباً تصویری از عیسی رسم کرده‌اند که می‌تواند با منابع مسیحی هم سازگار باشد: عیسی یک آموزگار بود، به انجام معجزه معروف بود، برادری به نام یعقوب داشت و به‌طور خشونت‌آمیزی کشته شد.[۱]
عیسی در یک نقش موزاییک متعلق به قرن ششم میلادی (در کلیسایی در شهر روانا در ایتالیا)
باستان‌شناسی به پژوهشگران کمک می‌کند تا جهان زندگی عیسی را بهتر درک کنند. یافته‌های تازه، به عنوان مثال، نشان می‌دهد که کفرناحوم، شهری مهم در دورهٔ تبلیغ عیسی، فقیر و کوچک بود و حتی فروم (انجمن) یا آگورا هم نداشت.[۴۳][۴۴] این با نظر پژوهشگران که عیسی از تسهیم متقابل میان فقرا در آن منطقه از جلیل حمایت می‌کرد، سازگار است.[۴۳]
منابع اولیه مسیحی: انجیل‌ها
چهار انجیل متعارف (مرقس، متی، لوقا و یوحنا) منابع اصلی برای مطالعهٔ زندگی و تعلیمات عیسی هستند.[۴۵][۴۶] علی‌رغم این، دیگر بخش‌های عهد جدید مانند رسالهٔ پولُس نیز بخش‌های کلیدی زندگی وی را به متن کشیده‌است؛ مانند شام آخر در نامه اول به قرنتیان (حدود ۵۳–۵۴ میلادی) باب ۱۱ آیات ۲۳ تا ۲۶.[۴۷][۴۸][۴۹]اعمال رسولان شامل اشاراتی به اوایل تبلیغ عیسی و پیشگویی یحیی در ربط با آن است. باب اول اعمال رسولان حاوی اطلاعات بیشتری دربارهٔ عروج عیسی نسبت به چهار انجیل است.[۵۰][۵۱][۵۲] رساله‌های پولس که تاریخ نگارشش مربوط به قبل از اناجیل است، چند مرتبه به سخنان و فرامین عیسی اشاره می‌کند.[۵۳]
بعضی از فرقه‌های اولیه مسیحی راه‌کارهای جداگانه‌ای برای تعلیم زندگی عیسی داشتند که عهد جدید شامل آن‌ها نمی‌شود، مانند انجیل توماس، انجیل پطرس، انجیل یهودا، انجیل یعقوب و دیگر انجیل‌هایی که معروف به اناجیل کاذبه هستند.[۵۴][۵۵] بیشتر پژوهشگران اتفاق نظر دارند که این انجیل‌ها بسیار بعدتر از انجیل‌های متعارف نوشته شده‌اند و اعتبار کمتری دارند.[۵۶][۵۷][۵۸]
اناجیل متعارف چهار روایت مجزا هستند که هرکدام توسط یک نویسنده مختلف نوشته شده‌است.[۵۹][۶۰] این نویسندگان همگی ناشناس هستند و سنت مسیحی آن‌ها را به چهار شخصی که ارتباطات نزدیک با عیسی داشتند منسوب می‌کند.[۶۱] مرقس به یوحنا مرقس،[۶۲] یکی از نزدیکان پطرس، متی به یکی از حواریون عیسی،[۶۱]لوقا به یکی از نزدیکان پولس[۶۱] و یوحنا به «آن حواری که عیسی دوستش می‌داشت» منسوب است.[۶۱][۶۳]
از مهم‌ترین زوایا جهت بررسی انجیل‌ها، در نظر گرفتن ژانری است که آن انجیل در آن قرار می‌گیرد.[۶۴] اینکه نویسندگان اناجیل قصد داشته‌اند رمان، افسانه، تاریخ یا زندگی‌نامه بنویسند، تأثیر عظیمی بر این موضوع دارد که چگونه باید آن‌ها را بررسی کرد. مطالعات اخیر بر این اجماع نظر دارند که انجیل‌ها در شاخه «زندگی‌نامه باستانی» قرار می‌گیرند.[۶۵][۶۶][۶۷] علی‌رغم اینکه با این دسته‌بندی مخالفت‌هایی هم شده،[۶۸] نظر کلی پژوهشگران چنین است.[۶۹][۷۰]
در ربط با صحت تاریخی این چهار انجیل، نظرها از اینکه آن‌ها توصیفات دقیقی از زندگی عیسی هستند[۷۱] تا اینکه آیا اصلاً می‌شود آن‌ها را منبع تاریخی به حساب آورد متفاوت است.[۳۱][۷۲][۷۳] مطابق اتفاق نظر گسترده‌ای که امروزه در میان پژوهشگران وجود دارد، انجیل‌های هم‌نوا (سه انجیل اول – متی، مرقس و لوقا) معتبرترین منابع برای زندگی عیسی هستند.[۷۴][۳۷][۲] در دفاع از اختلاف‌ها و ناسازگاری‌هایی که بین اناجیل وجود دارد، گفته شده‌است که این خود دلیلی برای صحت انجیل‌هاست؛ زیرا تفاوت‌ها احتمال توطئه و هم‌دستی را از بین برده و شباهت‌ها به مبدأ مشترک آن‌ها گواهی می‌دهد.[۷۵]
مطابق تقدم مرقس، انجیل مرقس قدیمی‌ترین در میان اناجیل هم‌نواست که بین سال‌های ۶۰ تا ۷۵ میلادی نوشته شده‌است. پس از آن انجیل متی (۶۵ تا ۸۵ م)، انجیل لوقا (۶۵ تا ۹۵ م) و انجیل یوحنا (۷۵ تا ۱۰۰ م) قرار دارند.[۷۶] به‌علاوه، بیشتر پژوهشگران موافقند که نویسندگان متی و لوقا از مرقس به عنوان یکی از منابع خود در زمان نوشتن انجیلشان بهره برده‌اند. از آنجا که متی و لوقا شامل اطلاعاتی هستند که در مرقس یافت نمی‌شود، پژوهشگران این‌گونه توضیح داده‌اند که آن دو نویسنده علاوه بر مرقس، از یک منبع دیگر (که به‌طور عمومی به آن منبع کیو می‌گویند) هم استفاده کرده‌اند.[۷۷]
سه انجیل هم‌نوا در محتوا، ترتیب روایت، زبان و ساختار بندها شباهت دارند.[۷۸][۷۹] نظر بیشتر پژوهشگران آن است که یافتن ارتباط مستقیم ادبی میان این سه انجیل و انجیل یوحنا غیرممکن است.[۸۰] درحالی‌که جریان برخی از اتفاقات (نظیر تعمید عیسی، تجلی او، تصلیب و روابطش با حواریون) در روایات هم‌نوا مشترک است، اتفاقاتی چون تجلی عیسی در انجیل یوحنا که خود در برخی موارد چون پاکسازی معبد روایات متفاوتی دارد، یافت نمی‌شوند.[۸۱]
عیسی در انجیل‌های هم‌نوا
عیسی در انجیل یوحنا
با تعمید عیسی یا تولد او از باکره آغاز می‌شوند.[۶۱]
با داستان آفرینش آغاز می‌شود، فاقد داستان تولد عیسی.[۶۱]
اناجیل هم‌نوا بر ابعاد مختلف شخصیت عیسی پرداخته‌اند. در مرقس، عیسی پسر خداست که معجزاتش حضور ملکوت الهی را نشان می‌دهند.[۶۲] او، به عنوان خادم خدا و انسان‌ها، یک معجزه‌گر خستگی‌ناپذیر است.[۸۳] این انجیل کوتاه مشتمل بر تعداد کمی از سخنان و آموزه‌های عیسی است.[۶۲] انجیل متی تأکید می‌کند که عیسی به ارادهٔ خدا در عهد عتیق جامهٔ عمل پوشانده و خداوندگار کلیساست.[۸۴] اوست فرزند داوود، یک «پادشاه و خودِ مسیح.»[۸۳][۸۵][۸۶] لوقا عیسی را چنان می‌نمایاند که یک ناجی انسانی-الهی است و با نیازمندان هم‌دلی می‌کند.[۸۷] او دوست گناهکاران و به دنبال نجات گمراهان است.[۸۳] این انجیل شامل مثل‌هایی چون «سامری خوب» و «پسر ولخرج» است.[۸۷]
دیباچه انجیل یوحنا عیسی را تجسم کلمه خدا توصیف می‌کند.[۸۸] به عنوان کلمه خدا، عیسی به صورت ابدی به همراه او حی و حاضر است و چون منبعی است برای ذات اخلاقی و روحی بشریت.[۸۸] او نه تنها بزرگ‌تر از همه پیامبران گذشته، که بزرگ‌تر از همه پیامبران آینده نیز هست. او کلمهٔ خدا را بر زبان جاری نمی‌کند، بلکه خود کلمهٔ خداست.[۸۹] در انجیل یوحنا عیسی نقش الهی خود را با عبارتی چون «نان زندگی»، «نور جهان» و «تاک حقیقی» به صورت علنی بازگو می‌کند.[۸۳]
در مجموع، نویسندگان عهد جدید اهمیت زیادی به ارائهٔ یک گاه‌شماری دقیق از سرگذشت عیسی یا شرح زندگی او چون تواریخ غیر دینی دوران خود نداده‌اند.[۹۰] چنان‌که انجیل یوحنا خود اشاره می‌کند که انجیل‌ها شامل اطلاعات کامل و جامعی از زندگی عیسی نیستند.[۹۱] این روایات با هدف اصلی ارائه اسنادی الهی‌شناسانه در فضای مسیحیت اولیه نگاشته شده‌اند و خط زمانی اتفاقات در درجهٔ دوم از اهمیت قرار داشته‌است.[۹۲] به همین دلیل، قابل‌ذکر است که انجیل‌ها یک‌سوم محتوای خود را به هفتهٔ آخر زندگی عیسی در اورشلیم اختصاص داده‌اند.[۹۳] علی‌رغم اینکه انجیل‌ها حاوی اطلاعات کافی مورد نیاز تاریخ‌نگاران معاصر جهت تعیین تاریخ دقیق اتفاقات نیستند، اما برای ترسیم تصویری کلی از داستان زندگی عیسی کفایت می‌کنند.[۳۱][۹۰][۹۲]
عیسی یک یهودی بود[۹۴] و از بطن مریم همسر یوسف تولد یافت. انجیل متی و انجیل لوقا دو روایت متفاوت از اجداد عیسی ارائه کرده‌اند. متی، نسل عیسی را از طریق داوود به ابراهیم می‌رساند[۹۵][۹۶] و مطابق لوقا، نسل عیسی به آدم و از طریق او به خدا می‌رسد.[۹۷][۹۸] دو شجره‌نامه‌ای که این دو انجیل گزارش کرده‌اند، بین ابراهیم و داوود شباهت زیادی دارند اما از آنجا به بعد، اسامی ارائه شده تفاوت بسیاری با یکدیگر دارند. در متی ۲۷ نسل بین داوود و یوسف نجار فاصله‌است، حال آنکه در لوقا ۴۲ نسل، بدون تقریباً هیچ اشتراکی در اسامی دو فهرست. تئوری‌های مختلف برای توضیح تفاوت دو تبارنامهٔ عیسی مطرح شده‌است.[ت]
متی و لوقا هر دو تولد عیسی، به خصوص زایش او از یک باکره در بیت‌لحم را، به وقوع پیوستن پیشگویی می‌دانند. روایت لوقا اتفاقات پیش از تولد او را هم شرح داده‌است و مریم در مرکز روایتش قرار دارد، حال آنکه متی به اتفاقات پس از تولد پرداخته و یوسف را شخصیت محوری روایت خود قرار داده.[۹۹][۱۰۰][۱۰۱] مطابق هر دو منبع، والدین عیسی، مریم و نامزد او، یوسف نجار، بودند؛ هر دو منبع بر تولد او از یک باکره تأکید کرده‌اند و متذکر شده‌اند که روح‌القدس عیسی را زمانی که مریم هنوز باکره بود، در رحم او قرار داد.[۱۰۲][۱۰۳][۱۰۴] در عین حال، شواهدی در اعمال رسولان در انجیل لوقا وجود دارد که نشان می‌دهد نسل عیسی از طریق یوسف به داوود می‌رسد. ظاهراً با پذیرش عیسی به عنوان فرزند خود توسط یوسف، تصور می‌شده که، مانند بسیاری دیگر در دنیای باستان، عیسی دارای دو پدر است.[۱۰۵]
در روایت متی، بارداری مریم برای یوسف دردسرساز می‌شود، اما در اولین رؤیای از سه رویایش، یک فرشته به او اطمینان می‌دهد که از ازدواج با مریم نهراسد، زیرا روح‌القدس باعث به وجود آمدن بچه شده‌است.[۱۰۶] در متی، مغانی از شرق برای عیسی به‌عنوان پادشاه یهودیان، هدیه می‌آورند. آن‌ها زمانی که عیسی یک خردسال — و نه یک نوزاد — است، خانه او در بیت‌لحم را پیدا می‌کنند. در همان انجیل، هیرود از خبر تولد عیسی مطلع می‌شود و قصد قتل او می‌کند؛ نتیجتاً دستور می‌دهد همهٔ کودکان مذکر زیر دو سال در بیت‌لحم را بکشند. اما در رؤیای دوم یوسف، فرشته‌ای به او اخطار می‌دهد و او به همراه خانواده‌اش به مصرمتواری می‌شوند — بعدها بازمی‌گردند و در ناصره ساکن می‌شوند.[۱۰۶][۱۰۷][۱۰۸]
در لوقا، جبرئیل به مریم خبر می‌دهد که او از روح‌القدس باردار خواهد شد و فرزندی به نام عیسی خواهد زایید.[۱۰۰][۱۰۲] مریم زمانی که در آستانهٔ وضع حمل است، به همراه یوسف از ناصره به بیت‌لحم، وطن اجداد یوسف، بازمی‌گردد تا در سرشماری مالیاتی که سزار آگوستوس دستورش را داده، شرکت کنند. مریم آنجا کودک خود را می‌زاید و چون موفق نمی‌شوند در یک مسافرخانه اتاقی پیدا کنند، کودک خود را در آخوری قرار می‌دهد. یک فرشته خبر تولد عیسی را به گروهی از چوپانان اعلام می‌کنند و آنان برای دیدار نوزاد به بیت‌لحم سفر می‌کنند و خبر تولد او را پخش می‌کنند. بعد از ارائهٔ عیسی در معبد، مریم و یوسف به همراه نوزاد به ناصره بازمی‌گردند.[۱۰۰][۱۰۲]
محل زندگی عیسی در کودکی، بنا به اناجیل لوقا و متی، شهر ناصره در جلیل بود که در آنجا با خانواده‌اش زندگی می‌کرد. در اناجیل نام یوسف در روایت کودکی عیسی ذکر شده‌است، اما پس از آن دیگر هیچ اشاره‌ای به او نمی‌شود.[۱۰۹] اعضای خانواده عیسی — مادرش مریم، برادرانش یعقوب، یوسف، شمعون و یهودا و خواهرانش که نامشان ذکر نشده — هم در اناجیل و دیگر منابع مورد اشاره واقع شده‌اند.[۱۱۰]
بنا به انجیل مرقس، عیسی با همسایگان و خانواده‌اش به مشکل خورد.[۱۱۱] زمانی که مردم شروع به دیوانه خطاب کردن عیسی کردند، مادر و برادرانش از خانه بیرون رفتند و تلاش کردند مانع او شوند. عیسی پاسخ داد که پیروانش هستند که خانوادهٔ اویند. در یوحنا، مریم عیسی را در تا پای صلیب همراهی می‌کند که باعث نگرانی عیسی برای سلامت مادر خود می‌شود.[۱۱۲]
در مرقس ۶:۳، از عیسی با عنوان τέκτων (تکتون) یاد شده‌است که ترجمهٔ معمولش «نجار» است اما می‌تواند معانی گسترده‌ای چون معمار هم داشته باشد.[۱۱۳][۱۱۴] اناجیل متذکر شده‌اند که عیسی توانایی خواندن، تفسیر و بحث دربارهٔ متون مقدس مذهبی را داشته‌است، اما این لزوماً به معنای طی کردن آموزش رایجی که کاتبان در آن عصر پشت سر می‌گذاشتند، توسط عیسی نیست.[۱۱۵]
پس از تقدیم عیسی، مطابق قوانین یهودی، در معبد، مردی به نام شمعون مریم را خطاب قرار می‌دهد و می‌گوید که عیسی «نشانه‌ای است که در رد کردن او افکار پنهانی عدهٔ کثیری نمایان خواهد شد و در دل تو نیز خنجری فرو خواهد رفت.» سال‌ها بعد، زمانی که عیسی در سفر به اورشلیم برای عید پسح گم می‌شود، والدینش او را در حالی در یک معبد پیدا می‌کنند که در میان معلمان نشسته بود، به آنان گوش می‌داد و از آن‌ها سؤال می‌کرد. کسانی که آنجا بودند، از «هوش او و از پاسخ‌هایی که می‌داد» حیرت‌زده شده بودند. مریم از عیسی می‌پرسد «پسرم، چرا با ما چنین کردی؟ من و پدرت با اضطراب زیاد در پی تو بودیم» و عیسی پاسخ می‌دهد «چرا چنین کردید؟ مگر خبر نداشتید من باید در منزل پدرم باشم» اما آن‌ها متوجه نشدند منظورش چیست.[۱۱۶]
تعمید و وسوسه
هر سه روایت هم‌نوا پیش از آنکه تعمید عیسی را بازگو کنند، اطلاعاتی دربارهٔ یحیی عرضه می‌کنند.[۱۱۷][۱۱۸][۱۱۹] آن‌ها درحالی یحیی را به تصویر می‌کشند که در زمان تعمید دادن افراد در ناحیهٔ رود اردن در حوالی پیریه، ضمن پیشگویی آمدن شخصی «نیرومندتر از من» به مردم توصیه می‌کند برای گناهانشان توبه و به فقرا کمک کنند.[۱۲۰][۱۲۱] چندی بعد، عیسی یحیی را «ایلیا که می‌بایست بیاید» می‌خواند، پیامبری که انتظار می‌رود پیش از «روز بزرگ و هولناک پروردگار» سر برسد. به همین صورت، لوقا هم می‌گوید یحیی روح و نیروی ایلیا را دارد.[۱۲۲]
در مرقس، زمانی که یحیی عیسی را تعمید می‌دهد و او از آب خارج می‌شود، روح‌القدس را می‌بیند که به شکل کبوتری به سویش می‌آید و صدایی از آسمان می‌شنود که او را «پسر خدا» خطاب می‌کند. این یکی از دو اتفاق در اناجیل است که در آن صدایی از آسمان عیسی را «پسر» صدا می‌کند؛ دیگری در جریان تجلی است.[۱۲۳][۱۲۴] سپس آن روح او را به بیابان می‌برد، جایی که توسط شیطان وسوسه می‌شود. سپس عیسی بعد از بازداشت یحیی به جلیل می‌رود و «مژدهٔ خدا» را اعلام می‌کند. تعمید او در متی هم متفاوت نیست. در آن کتاب، یحیی معترض می‌شود که «من احتیاج دارم از تو تعمید بگیرم» و عیسی پاسخ می‌دهد «بگذار فعلاً به این شکل باشد، چون به این وسیله احکام شریعت را به جا خواهیم آورد.» در انجیل متی هم داستان وسوسهٔ عیسی توسط شیطان در بیابان روایت شده‌است. در لوقا روح‌القدس زمانی ظاهر می‌شود که همه تعمید داده شده‌اند و عیسی مشغول عبادت است. در ادامه، یحیی به‌طور ضمنی عیسی را می‌شناسد و پیروانش را به سوی او می‌فرستد تا بپرسند «آیا تو آن شخصی که قرار است بیاید هستی یا باید منتظر دیگری باشیم؟» تعمید و وسوسه او پیش‌زمینهٔ تبلیغ علنی عیسی است.[۱۲۵]
انجیل یوحنا از تعمید و وسوسهٔ عیسی چشم‌پوشی کرده‌است. در آن انجیل، یحیی شهادت می‌دهد که آمدن روح به سمت عیسی را مشاهده کرده‌است.[۱۲۱][۱۲۶] یحیی به صورت علنی عیسی را برهٔ خدا اعلام می‌کند و تعدادی از پیروانش مرید عیسی می‌شود. در این انجیل، یحیی منکر می‌شود که همان ایلیاست. پیش از آنکه یحیی زندانی شود، عیسی و پیروانش به یهودیه می‌روند و مردم را تعمید می‌دهند و تعداد افرادی که تعمید داده‌اند، از یحیی پیشی می‌گیرد.[۱۲۷][۱۲۸]
مطابق اناجیل هم‌نوا تبلیغ عمومی عیسی در دو منطقه متفاوت اتفاق می‌افتد. او ابتدا در جلیل به تبلیغ می‌پردازد و به نتیجه می‌رسد. سپس به اورشلیم سفر می‌کند و پس از تبلیغ در آنجا، او را رد می‌کنند و سپس می‌کشند.[۱۲۹] عیسی پیام و آموزه‌های خود را به صورت کلامی ابلاغ می‌کند[۱۳۰] و معمولاً «رَبّی» خطاب می‌شود.[۱۲۹] او کسانی که متوجه مسیح بودنش می‌شوند را از صحبت دربارهٔ این موضوع منع می‌کند.[۱۳۱] در یوحنا، بیشتر تبلیغ در داخل و اطراف اورشلیم اتفاق می‌افتد. هویت الهی او به صورت عمومی اعلام و به سرعت شناخته می‌شود.[۸۹]
پژوهشگران تبلیغ عیسی را به چند مرحله تقسیم می‌کنند. تبلیغ در جلیل زمانی آغاز می‌شود که او از پس از وسوسه شدن توسط شیطان از بیابان یهودیه بازمی‌گردد. او در اطراف جلیل شروع به ابلاغ پیام خود می‌کند و مطابق متی، نخستین شاگردانش که بعداً هستهٔ اصلی کلیسای اولیه را تشکیل می‌دهند، با او آشنا شده و همراهش سفر می‌کنند.[۱۱۹][۱۳۲] این دوره شامل موعظه سر کوه،[۱۳۲][۱۳۳]رام کردن طوفان، تغذیهٔ انبوه خلق، راه رفتن بر روی آب و چند معجزه و مثل دیگر می‌شود.[۱۳۴] تبلیغ در جلیل با اعترافات پطرس و تجلی عیسی پایان می‌یابد.[۱۳۵][۱۳۶]
در آغاز تبلیغ خود، عیسی دوازده حواری خود را انتخاب می‌کند. در متی و مرقس، عیسی به صورت مختصری از آن‌ها تقاضا می‌کند که به او بپیوندند. چهار حواری اول او، که ماهیگیر بودند، بدون لحظه‌ای درنگ تور و قایق‌های خود را رها می‌کنند تا درخواست او را بپذیرند. در یوحنا، دو حواری اول عیسی از شاگردان یحیی بودند. یحیی عیسی را می‌بیند و او را برّهٔ خدا خطاب می‌کند. آن دو این را می‌شنوند و نتیجتاً به عیسی می‌پیوندند.[۱۴۱][۱۴۲] علاوه بر ۱۲ حواری، سطر نخستین موعظه در دشت نشان از آن دارد که عیسی مریدان بسیار بیشتری داشته‌است. همچنین در باب ۱۰ از لوقا، عیسی هفتاد یا هفتاد و دو تن از پیروانش را در گروه‌های دو تایی به شهرها می‌فرستد تا آن‌ها را برای بازدید در آینده آماده کند. آن‌ها وظیفه داشتند اگر جایی از آن‌ها به گرمی پذیرایی شد، آن مهمان‌نوازی را رد نکنند، بیماران را شفا دهند و به آن‌ها خبر دهند که «ملکوت الهی نزدیک است.»[۱۴۳]
در مرقس، مریدان «کند ذهن» مجسم شده‌اند. آن‌ها توانایی درک معجزات عیسی یا مثل‌های او را ندارد. متوجه نمی‌شوند که «برخاستن مردگان از مرگ» به واقع چه معنایی دارد و زمانی که عیسی بازداشت می‌شود، او را رها می‌کنند.[۱۳۱]
در اناجیل هم‌نوا، «ملکوت الهی» (یا ملکوت آسمان در انجیل متی) قسمت اعظم تعالیم عیسی که معمولاً به شکل مَثَل هستند،[۱۴۴] را تشکیل داده‌است. در مرقس باب ۱، رسیدن این ملکوت «قریب‌الوقوع» و در لوقا باب ۱۷، در زمان با تبلیغ عیسی «در بین شما» توصیف شده‌است. او وعده ورود به ملکوت الهی به آن کسانی که پیامش را پذیرفته‌اند، می‌دهد. عیسی از «پسر انسان»، شخصیتی آخرالزمانی که برای یک جا گردآوردن انتخاب‌شدگان خواهد آمد، سخن می‌گوید.[۲]
عیسی مردم را دعوت می‌کند از گناهان خود توبه کرده و خود را کاملاً وقف خدا کنند.[۲] او شاگردان خود را به پیروی از قانون یهود دعوت می‌کند، اما عده‌ای بر آن بودند که شخص عیسی از برخی از آن قوانین تخطی کرده‌است.[۲] زمانی که از او می‌پرسند «بزرگ‌ترین حکم در شریعت» چیست، جواب می‌دهد «به خدای خود با تمام دل و با تمام جان و با تمام فکر خود محبت کن. اولین و بزرگ‌ترین حکم این است. دومین حکم هم نظیر حکم اول است: همسایهٔ خود را مانند خویشتن محبت کن.» دیگر تعلیمات اخلاقی عیسی شامل «دوست داشتن دشمنان»، «دوری از شهوت و نفرت»، «زمانی که کسی به تو سیلی زد، از او بخواه که به سمت دیگر هم سیلی بزند» و «بخشیدن کسانی که گناهی در حق تو مرتکب شده‌اند» می‌شود.[۱۴۵]
انجیل یوحنا آموزه‌های عیسی را نه تعلیمات شخص او، که مکاشفهٔ الهی می‌نمایاند. یحیی، به عنوان مثال، در یوحنا باب ۳ می‌گوید «شخصی از سوی خدا فرستاده شده‌است، کلام خدا را ابراز می‌کند، چون خدا روح خویش را بدون حد و حصر به او عطا می‌کند.» در باب هفتم همان انجیل، عیسی می‌گوید «تعالیم من به من متعلق ندارند، بلکه متعلق به او که مرا فرستاده، هستند.» او حرف مشابهی را در باب چهاردهم ابراز می‌کند: «آیا قبول نمی‌کنی که من در پدر هستم و پدر در من است؟ حرف‌هایی که به شما می‌گویم از خودم نیست، تمامی این‌ها کار آن پدری است که در من ساکن است.»[۱۴۶][۱۴۷]
حدوداً ۳۰ مَثَل یک‌سوم آموزه‌های ثبت شده عیسی را شکل می‌دهند.[۱۴۶][۱۴۸] مثل‌ها را در خلال موعظه‌ها و دیگر اتفاقات روایت کرده‌اند.[۱۴۹] در آن‌ها نمادپردازی به کار رفته‌است و معمولاً جهان مادی را به جهان معنوی ربط می‌دهند.[۱۵۰][۱۵۱] مضامین رایج در آن داستان‌ها شامل مهربانی و سخاوت خدا و خطرات گناهان است.[۱۵۲] برخی از مثل‌های عیسی مانند پسر ولخرج (در انجیل لوقا باب ۱۵) ساده هستند و برخی دیگر چون روییدن دانه (مرقس باب ۴) پیچیده و عمیق‌اند.[۱۵۳] زمانی که پیروان عیسی از وی پرسیدند چرا در قالب مثل‌ها با مردم سخن می‌گوید، جواب داد «توانایی درک اسرار ملکوت آسمان به شما عطا شده، امّا به آن‌ها داده نشده‌است چون به شخصی که دارد بیشتر داده خواهد شد تا به اندازهٔ کافی و به وفور داشته باشد، و از آن شخصی که ندارد، حتّی آنچه که دارد هم ستانده می‌شود. نتیجتاً، من برای آنان در قالب مثل‌ها صحبت می‌کنم، چون آنان نظاره می‌کنند ولی نمی‌بینند و گوش می‌دهند ولی نمی‌شنوند و نمی‌فهمند.»[۱۵۴]
شفا داده‌شدن یک جذامی توسط عیسی، موزائیکی متعلق به اواخبر قرن ۱۲ تا اواسط قرن ۱۳
در روایات اناجیل، عیسی بخش بزرگی از تبلیغ خود را صرف انجام معجزات، به خصوص شفا دادن، می‌کند.[۱۵۵] آن معجزات در دو دسته اصلی قرار می‌گیرند: معجزات درمانی و معجزات طبیعت.[۱۵۶] معجزات درمانی شامل درمان مشکلات جسمانی، جن‌گیری[۱۹][۱۵۷] و زنده‌کردن مردگان می‌شود.[۱۵۸] از جمله معجزات طبیعت تبدیل آب به شراب، راه رفتن روی آب و آرام کردن طوفان هستند که کنترل عیسی بر طبیعت را نشان می‌دهند. عیسی ذکر می‌کند که معجزاتش دارای منشأ الهی هستند. مخالفان عیسی او را متهم کردند با کمک بعل‌الذباب، از امیران شیاطین، جن‌گیری می‌کند اما عیسی جواب داد که با روح خدا یا انگشت خدا چنان می‌کند. او استدلال کرد شیطان به شیاطین خود اجازه نخواهد داد به فرزندان خدا یاری برسانند زیرا باعث می‌شود در خاندانش جدایی افتد و ملکوتش به نابودی کشیده شود؛ به علاوه، او از مخالفانش پرسید اگر جن‌گیری من با یاری بعل‌الذباب انجام می‌شود، «شاگردان شما به یاریِ چه کسی جن‌ها را بیرون می‌کنند؟»[۱۵۹][۱۶۰] در باب ۱۲ متی، عیسی ذکر می‌کند «هر نوع گناه و کفری که انسان مرتکب شود، مورد آمرزش واقع خواهد شد، امّا کفر به روح آمرزیده نخواهد شد. هر شخصی چیزی بر ضد پسر انسان بگوید، آمرزیده خواهد شد، امّا هر کسی که بر ضد روح‌القدس سخنی بگوید، نه در این عصر و نه در عصر آینده، آمرزیده نخواهد شد.»[۱۶۱]
در انجیل یوحنا، معجزات عیسی «آیت» توصیف شده‌اند که عیسی آن‌ها را به نمایش گذاشت تا مأموریت و الوهیت خود را ثابت کند؛[۱۶۲][۱۶۳] اما در اناجیل هم‌نوا، زمانی که علمای دین و فریسیان از او «آیتی» خواستند تا ادعای خود را به اثبات برساند، درخواستشان را رد کرد[۱۶۲] و جواب داد: «نسل شرارت‌پیشه و زناکار آیتی می‌خواهند! امّا آیتی به آن‌ها داده نخواهد شد، به غیر از آیت یونس نبی. چون نظیر که یونس سه روز و سه شب در شکم ماهیِ بزرگی بود، پسر انسان نیز سه روز و سه شب در دل زمین خواهد بود.» در اناجیل هم‌نوا مردم معمولاً با وحشت به معجزات عیسی واکنش نشان می‌دهند و از او می‌خواهند بیمارانشان را شفا دهد، اما در انجیل یوحنا واکنش جمعیت همراه با اعتماد و ایمان است.[۱۶۴] یکی از مشخصه‌های تمام معجزات عیسی این است که او آن‌ها را آزادانه انجام می‌دهد و هرگز در ازای آن‌ها پولی درخواست نمی‌کند یا پولی که به او پیشنهاد می‌دهند را نمی‌پذیرد.[۱۶۵] توصیف معجزات عیسی در انجیل‌ها در اغلب موارد با توضیح تعالیم عیسی همراه است و معجزات خود شامل عناصری از آن تعالیم هستند.[۱۶۶][۱۶۷] بسیاری از معجزه‌ها اهمیت ایمان را می‌آموزند؛ مثلاً در شفای ده جذامی یا زنده کردن دختر یایروس، عیسی به آن‌ها می‌گوید این معجزات به دلیل ایمانشان بوده‌است.[۱۶۸][۱۶۹]
در تجلی عیسی، او پطرس را به همراه دو حواری دیگر با خود به بالای کوهی می‌برد[۱۲۳][۱۲۴][۱۳۶] و آنجا در حضور آن‌ها، ظاهر عیسی دگرگون می‌شود: «چهره‌اش نظیر خورشید درخشان بود و لباسش مانند نور، سفید شده بود. در این زمان، موسی و ایلیا در برابر چشمانشان ظاهر شدند و با عیسی مکالمه کردند.»[۱۸۰] سپس ابری درخشان ظاهر می‌شود و ندایی از آن می‌آید: «این است پسر من، محبوبم، که از او خشنود هستم؛ به او گوش فرا دهید.»[۱۲۳]
در روایات هم‌نوا، هفتهٔ آخر در اورشلیم پایانی است بر سفر از پیریه به یهودیه که عیسی آن را در جلیل آغاز کرد.[۱۳۹] عیسی سوار بر خری وارد اورشلیم می‌شود که بازتابی است از داستان «خر مسیح»، حکایتی از کتاب زکریا، که در آن پادشاه متواضع یهودیان سوار بر خر وارد اورشلیم می‌شود. چون به اورشلیم نزدیک می‌شود، مردم در راهش پارچه پهن می‌کنند، برگ‌های نخل قرار می‌دهند و بخش‌هایی از مزامیر را می‌خوانند.[۱۸۱][۱۸۲][۱۸۳]
عیسی سپس صرافان را از معبد دوم بیرون و آن‌ها را متهم می‌کند که معبد را با فعالیت‌های تجاری خود به مقر دزدها تبدیل کرده‌اند. او سپس پیشگویی می‌کند که مصیبت‌هایی چون انبیاء دروغین، جنگ، زلزله، اختلالات آسمانی، آزار مؤمنان، «مکروه ویرانی» و محنت‌های طاقت‌فرسا روی خواهد داد؛ اما پسر انسان سوار بر ابرها خواهد آمد و فرشتگان را خواهد فرستاد تا منتخبان خود را از چهار گوشهٔ عالم از دورترین نقاط زمین تا دورترین حدود آسمان جمع کند. عیسی زمان روی دادن این اتفاقات را «قبل از اینکه زندگی این نسل به سر آید» اعلام می‌کند.[۱۳۱] در یوحنا، بیرون کردن صرافان از معبد در آغاز تبلیغ عیسی اتفاق می‌افتد، نه در انتهای آن.[۸۹]
عیسی با بزرگان یهود در زمان‌هایی چون وقتی که آن‌ها صداقت مأموریت او را زیر سؤال می‌برند یا عیسی آن‌ها را ریاکار خطاب می‌کند، به مشکل برمی‌خورد.[۱۸۱][۱۸۳]یهودا اسخریوطی، یکی از حواریون عیسی، به صورت مخفیانه با بزرگان یهودی توافق می‌کند که در ازای سی سکهٔ نقره به عیسی خیانت و او را تسلیم کند.[۱۸۴][۱۸۵]
انجیل یوحنا از دو اتفاق دیگر قبل از هفتهٔ مقدس خبر می‌دهد.[۱۱۱] در العیزریه عیسی لازاروس را از مرگ برمی‌خیزاند. این آیت محکم[۸۹] باعث تنش با مقامات محلی می‌شود[۱۳۹] و آنان برای قتل عیسی توطئه‌چینی می‌کنند.[۱۱۱] بعد در موقع شام، شش روز پس از عید پسح، مریم بیت‌عنیایی پاهای عیسی را «عطری گران‌بها از سنبل خالص» عطرآگین کرده و با موهای خود خشک کرد.[۱۸۶] پس از این اتفاقات است که عیسی وارد اورشلیم می‌شود.[۱۱۱] در زمان ورود او، مردم به استقبالش آمده و تشویقش می‌کنند که باعث دشمنی بیشتر بزرگان شهر با عیسی می‌گردد.[۱۳۹] انجیل یوحنا سپس شام آخر را روایت می‌کند.[۱۱۱]
شام آخر، آخرین وعدهٔ غذایی عیسی با ۱۲ حواری خود در اورشلیم قبل از مصلوب شدنش است. آن را در هر چهار انجیل متعارف روایت کرده‌اند؛ همچنین نامهٔ اول به قرنتیان هم به شام آخر اشاراتی دارد.[۴۸][۴۹][۱۸۷] در این شام، عیسی پیش‌بینی می‌کند که یکی از حواریونش به او خیانت خواهد کرد. هر ۱۲ حواری می‌گویند که قصد خیانت به عیسی را ندارند، اما او تأکید می‌کند خائن یکی از افراد حاضر است.[۱۸۸] متی و یوحنا، یهودا را شخص مورد نظر عیسی می‌دانند.[۴۸][۴۹][۱۸۸]
در اناجیل هم‌نوا، عیسی نانی را برداشته و آن را چند تکه می‌کند؛ سپس آن را به حواریون خود می‌دهد و می‌گوید «این است بدن من که در راه شما فدا می‌شود. این را به یاد من به‌جا آورید.» بعد از شام، جام شرابی را به آن‌ها می‌دهد و ذکر می‌کند که «این پیاله، نشانهٔ پیمان جدید خداست که با خون من مهر می‌شود، خونی که جهت نجات دادن شما ریخته می‌شود.»[۴۸][۱۸۹]هفتآیینعشای ربانی مسیحیت برپایه این‌ها شکل گرفته‌است.[۱۹۰] اگرچه انجیل یوحنا اشاره‌ای به بخش نان و شراب نمی‌کند، اما بیشتر پژوهشگران قبول دارند باب ششم این انجیل (از ۲۲ تا ۵۹) مفهومی ربانی دارد و دارای هم‌خوانی با روایات هم‌نوا و نوشته‌های پولس دربارهٔ شام آخر است.[۱۹۱]
در هر چهار انجیل، عیسی پیش‌بینی می‌کند تا قبل از طلوع آفتاب و بانگ خروس، پطرس سه مرتبه او را انکار خواهد کرد.[۱۹۲][۱۹۳] در لوقا و یوحنا، این پیشگویی در زمان شام انجام می‌شود و در متی و مرقس بعد از آن؛ همچنین عیسی پیشگویی می‌کند که همهٔ حواریونش او را تنها خواهند گذاشت.[۱۹۴] انجیل یوحنا تنها انجیلی است که می‌گوید عیسی پاهای حواریونش را بعد از شام شست.[۱۰۷] همان انجیل یک موعظهٔ طولانی از عیسی را روایت کرده‌است که در آن عیسی پیروانش (به غیر از یهودا) را برای رفتن خود آماده کند. باب‌های ۱۴ تا ۱۷ انجیل یوحنا به سخنرانی وداع معروف است و اهمیت به‌خصوصی در مسیح‌شناسی دارند.[۱۹۵][۱۹۶]
مطابق روایات هم‌نوا، عیسی و پیروانش به باغ جتسیمانی می‌روند، جایی که عیسی دعا می‌کند «ای پدر! این جام رنج و زحمت را از مقابل من بردار» و چنان از کشمکش روحی عذاب می‌کشد که «عرقش نظیر قطره‌های درشت خون بر زمین می‌افتد.» بعد، یهودا به همراه گروهی مسلح که توسط کاهنان اعظم، کاتبان و ریش‌سفیدان فرستاده شده‌اند، سرمی‌رسد. یهودا عیسی را می‌بوسد تا افراد او را بشناسند و آنان نیز عیسی را دستگیر می‌کنند. در تلاش برای جلوگیری از دستگیری، یکی از شاگردان عیسی که نامش ذکر نشده، با شمشیر گوش یکی از حاضران را می‌برد. پس از دستگیری عیسی، شاگردانش به اختفا می‌روند و زمانی که از پطرس دربارهٔ عیسی سؤال می‌شد، سه مرتبه انکار می‌کند که او را می‌شناسد. بعد از انکار سوم، پطرس بانگ خروس را می‌شنود و پیشگویی عیسی را به خاطر می‌آورد؛ سپس «زارزار اشک می‌ریزد.»[۱۹۴][۱۳۱][۱۹۲]
در یوحنا، عیسی برای خلاصی از مصلوب‌شدن دعا نمی‌کند، بلکه این انجیل او را به‌گونه‌ای می‌نمایاند که ضعف‌های انسانی بر او تأثیری ندارند.[۱۹۷] افرادی که به دنبال دستگیری عیسی آمده‌اند، سربازان رومی و نگهبانان معبد هستند.[۱۹۸] در یوحنا، یهودا عیسی را نمی‌بوسد بلکه عیسی شخصاً هویت خود را فاش می‌کند و زمانی که چنین می‌شود، سربازان و افسران بر روی زمین می‌افتند. در این انجیل، آن حواری که با شمشیر خود گوش یکی از آن‌ها را می‌برد، پطرس است و عیسی پس از آن از وی می‌خواهد دست نگه دارد.[۱۹۹]
↑به عنوان مثال، بنگرید به Marshall D. Johnson The Purpose of the Biblical Genealogies with Special Reference to the Setting of the Genealogies of Jesus (Wipf and Stock, 2002)
↑New American Bible Numbers 13:16 commentary Joshua: in Hebrew, "Jehoshua," which was later modified to "Jeshua," the Hebrew pronunciation of the name "Jesus." Hoshea and Joshua are variants of one original name meaning "the LORD saves."
↑«Joshua 1:1». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ آوریل ۲۰۲۰.
↑Hare, Douglas (2009). Matthew. Westminster John Knox Press. p. 11.
↑Eddy, Paul R. ; Boyd, Gregory A. (2007). The Jesus legend: a case for the historical reliability of the synoptic Jesus tradition. Baker Academic. p. 129.
↑France, R.T. (2007). The Gospel of Matthew. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 53.
↑Doninger, Wendy (1999). Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions. Merriam-Webster. p. 212.
↑Bultmann, Rudolf K. (2007). Theology of the New Testament. Baylor University Press. p. 80.
↑Gwynn, Murl E. (2011). Conflict: Christianity's Love Vs. Islam's Submission. iUniverse. p. 92.
↑Vine, William E. (1940). Expository Dictionary of New Testament Words. Fleming H. Revell Company. pp. 274–75.
↑Mills, Watson E. ; Bullard, Roger A. (1998). Mercer dictionary of the Bible. Mercer University Press. p. 142
↑Jesus Research: An International Perspective (Princeton-Prague Symposia Series on the Historical Jesus) by James H. Charlesworth and Petr Pokorny (September 15, 2009) شابک۰−۸۰۲۸−۶۳۵۳−۱ pp. 1–2
↑Keener, Craig S. (2012). The Historical Jesus of the Gospels. William B. Eerdmans Publishing. p. 163. ISBN978-0-8028-6292-1.
↑Burridge, R.A. (2006). Gospels. In J.W. Rogerson & Judith M. Lieu (Eds) The Oxford Handbook of Biblical Studies. Oxford: Oxford University Press. p. 433
↑Talbert, C.H. (1977). What is a Gospel? The Genre of the Canonical Gospels. Philadelphia: Fortress Press.
↑Wills, L.M. (1997). The Quest of the Historical Gospel: Mark, John and the Origins of the Gospel Genre. London: Routledge. p. 10.
↑Burridge, R.A. (2004). What are the Gospels? A Comparison with Graeco-Roman Biography. rev. updated edn. Grand Rapids, Michigan: Eerdmans.
↑e.g. Vines, M.E. (2002). The Problem of the Markan Genre: The Gospel of Mark and the Jewish Novel. Atlanta: Society of Biblical Literature. pp. 161–62.
↑Liddell, Henry G.; Scott, Robert (1889). An Intermediate Greek–English Lexicon: The Seventh Edition of Liddell and Scott's Greek–English Lexicon. Clarendon Press. p. 797.
↑Nash, Henry S. (1909). "Transfiguration, The". In Jackson, Samuel M. (ed.). The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Thought: Son of Man-Tremellius V11. Funk & Wagnalls Company. p. 493. ISBN978-1-4286-3189-2. Archived from the original on 7 September 2015. Retrieved 16 July 2020.
↑Patella, Michael F. (2009). "The Gospel According to Luke". In Durken, Daniel (ed.). New Collegeville Bible Commentary: New Testament. Liturgical Press. p. 255. ISBN978-0-8146-3260-4. Archived from the original on 10 September 2015. Retrieved 17 July 2020.
↑Köstenberger, Andreas J. (1998). The missions of Jesus and the disciples according to the Fourth Gospel. Wm. B. Eerdmans Publishing. pp. 108–09. ISBN978-0-8028-4255-8.
↑Pentecost, J. Dwight (1998). The parables of Jesus: lessons in life from the Master Teacher. Kregel Publications. p. 10. ISBN978-0-8254-9715-5.
↑Howick, E. Keith (2003). The Sermons of Jesus the Messiah. WindRiver Publishing. pp. 7–9. ISBN978-1-886249-02-8.
Attridge, Harold W.; Meeks, Wayne A. (2017). The HarperCollins Study Bible. HarperOne.
Lawson, Todd (2009). The Crucifixion and the Qur'an: A Study in the History of Muslim Thought. Oxford: Oneworld. ISBN978-1-85168-635-3.
De Smet, Daniel (2016). "Les racines docétistes de l'imamologie shi'ite". In Amir-Moezzi, Mohammad Ali; De Cillis, Maria; De Smet, Daniel; Mir-Kasimov, Orkhan (eds.). L'Ésotérisme shi'ite, ses racines et ses prolongements – Shi'i Esotericism: Its Roots and Developments. Bibliothèque de l'Ecole des Hautes Etudes, Sciences Religieuses. Vol. 177. Turnhout: Brepols. pp. 87–112. doi:10.1484/M.BEHE-EB.4.01163. ISBN978-2-503-56874-4.
Sundermann, Werner (1991). "MANICHEISM". Encyclopædia Iranica.
.jpg)
_-_James_Tissot.jpg)
.jpg)
