رقیه بنت حسین: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
(مقاله جدید) |
جز (انتقال از رده:امامزاده‌ها در سوریه به رده:امامزاده‌های مدفون در سوریه ردهانبوه) |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{تغییرمسیر|رقیه|افراد دیگر با این نام|رقیه (نام کوچک)}} | {{تغییرمسیر|رقیه|افراد دیگر با این نام|رقیه (نام کوچک)}} | ||
{{جعبه اطلاعات امامزاده | {{جعبه اطلاعات امامزاده | ||
| نام | | نام = رقیه بنت الحسین | ||
| تصویر = Ruqayyah-bint-Husayn.png | | تصویر = Ruqayyah-bint-Husayn.png | ||
| اندازه تصویر = 250px | | اندازه تصویر = 250px | ||
| عنوان تصویر | | عنوان تصویر = آرامگاه رقیه در [[دمشق]] | ||
|خویشاوندان سرشناس = دختر [[حسین بن علی]] امام سوم شیعه؛ از اسیران [[نبرد کربلا]] | |خویشاوندان سرشناس = دختر [[حسین بن علی]] امام سوم شیعه؛ از اسیران [[نبرد کربلا]] | ||
| زادروز = ۱۷ یا ۲۳ شعبان ۵۷ ه.ق | | زادروز = ۱۷ یا ۲۳ شعبان ۵۷ ه.ق | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۵: | ||
| طول عمر =۳ سال | | طول عمر =۳ سال | ||
|لقب=سیدة الرقیه}} | |لقب=سیدة الرقیه}} | ||
'''رُقَیّه دختر حسین بن علی''' (به [[زبان عربی|عربی]]: '''''رُقَیّة بنت الحسین'''''؛ ۱۷ یا ۲۳ شعبان ۵۷ قمری – ۵ صفر ۶۱ قمری) که برخی منابع با نام '''فاطمه صغری''' از وی یاد کرده‌اند، دختر کوچک [[حسین بن علی]] است. | '''رُقَیّه دختر حسین بن علی''' (به [[زبان عربی|عربی]]: '''''رُقَیّة بنت الحسین'''''؛ ۱۷ یا ۲۳ [[شعبان]] ۵۷ قمری – ۵ صفر ۶۱ قمری) که برخی منابع با نام '''فاطمه صغری''' از وی یاد کرده‌اند، دختر کوچک [[حسین بن علی]] است. | ||
پدر او [[امام]] سوم [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان دوازده‌امامی]] و مادرش مطابق قوی‌ترین قول‌ها، [[ام‌اسحاق]] است. منابعی دیگر مادرش را [[شهربانو]] گزارش کرده‌اند. از تاریخ زندگانی او، تا پیش از [[نبرد کربلا|واقعه کربلا]]، اطلاعاتی در دست نیست. منابع تاریخی از مرگ وی در اثر اسارت و رنج‌های سفر از [[کربلا]] تا [[شام (سرزمین)|شام]] یاد کرده‌اند. بر اساس نقلی که طبری در ''[[کامل بهائی]]'' از کتاب ''[[الحاویه]]'' گزارش کرده‌است، این دختر خردسال در شام و پس از مشاهده سر بریده پدرش، از دنیا رفت و در همان‌جا دفن شد. تاریخ مرگ وی، ۵ [[صفر (ماه)|صفر]] سال ۶۱ ه.ق گزارش شده‌است. تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را [[دمشق]] و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند. مقبره‌ای در محله عماره دمشق و در شمال شرقی مسجد سابق اموی وجود دارد که به [[حرم حضرت رقیه]] مشهور است. | پدر او [[امام]] سوم [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان دوازده‌امامی]] و مادرش مطابق قوی‌ترین قول‌ها، [[ام‌اسحاق]] است. منابعی دیگر مادرش را [[شهربانو]] گزارش کرده‌اند. از تاریخ زندگانی او، تا پیش از [[نبرد کربلا|واقعه کربلا]]، اطلاعاتی در دست نیست. منابع تاریخی از مرگ وی در اثر اسارت و رنج‌های سفر از [[کربلا]] تا [[شام (سرزمین)|شام]] یاد کرده‌اند. بر اساس نقلی که [[طبری]] در ''[[کامل بهائی]]'' از کتاب ''[[الحاویه]]'' گزارش کرده‌است، این دختر خردسال در شام و پس از مشاهده سر بریده پدرش، از دنیا رفت و در همان‌جا دفن شد. تاریخ مرگ وی، ۵ [[صفر (ماه)|صفر]] سال ۶۱ ه.ق گزارش شده‌است. تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را [[دمشق]] و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند. مقبره‌ای در [[محله عماره]] دمشق و در شمال شرقی [[مسجد اموی دمشق|مسجد سابق اموی]] وجود دارد که به [[حرم حضرت رقیه]] مشهور است. | ||
با توجه به عدم ذکر نام رقیه در منابع کهن و معتبر، تردیدهایی در خصوص انتساب دختری خردسال با نام رقیه به حسین بن علی صورت گرفته‌است. هر کدام از موافقان و مخالفان این انتساب، دلایل متفاوتی را بری ادعای خود مطرح کرده‌اند. در این خصوص، [[ابوالحسن بیهقی|ابن فندق]]، اولین منبع نسب‌شناسی است که در قرن پنجم هجری قمری از رقیه به عنوان دختر حسین بن علی یاد کرده‌است. پیش از او نیز منابعی روایی و تاریخی به وجود رقیه اشارتی داشته‌اند. | با توجه به عدم ذکر نام رقیه در منابع کهن و معتبر، تردیدهایی در خصوص انتساب دختری خردسال با نام رقیه به حسین بن علی صورت گرفته‌است. هر کدام از موافقان و مخالفان این انتساب، دلایل متفاوتی را بری ادعای خود مطرح کرده‌اند. در این خصوص، [[ابوالحسن بیهقی|ابن فندق]]، اولین منبع [[نسب‌شناسی]] است که در [[قرن پنجم هجری قمری]] از رقیه به عنوان دختر حسین بن علی یاد کرده‌است. پیش از او نیز منابعی روایی و تاریخی به وجود رقیه اشارتی داشته‌اند. | ||
== نام و نسب == | == نام و نسب == | ||
=== نام === | === نام === | ||
''رقیه'' از ماده «رقی» و به معنای «ترقی» و «بالا رفتن» است. دیگر معنای واژهٔ ''رقیه''، اسمی [[مصغر | ''رقیه'' از ماده «رقی» و به معنای «ترقی» و «بالا رفتن» است. دیگر معنای واژهٔ ''رقیه''، اسمی [[اسم مصغر|مصغر شده]] از ماده ''رُقِیة'' و به معنای [[نیایش|دعا]] می‌باشد.<ref>{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۴۱}}</ref> دلیل به‌کاربردن واژه مصغر در نامگذاری فرزندان از جانب اعراب، به جهت ملاطفت با فرزندان گزارش شده‌است.<ref>{{پک|تبریزی|۱۴۳۲|ک=حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا|ص=۸۲}}</ref> نام اصلی رقیه بنت الحسین در منابع، «فاطمه» یا «فاطمه صغری» گزارش شده‌است و «رقیه»، یکی از القاب این دختر است.<ref>{{پک|نظری منفرد|۱۳۷۹|ک=قصه کربلا|ص=۶۴۶}}</ref> مطالبی مبنی بر نامگذاری تمام فرزندان [[حسین بن علی]] به «فاطمه» و «علی» گزارش شده‌است. منابع دلیل این نامگذاری را علاقه حسین به پدر و مادرش دانسته‌اند.<ref name="ReferenceA">{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۸}}</ref> [[عمادالدین حسن بن علی طبری|عمادالدین طبری]] در ''[[کامل بهائی]]'' برای دختر حسین بن علی که در [[شام (سرزمین)|شام]] مدفون است، اسامی متعددی چون «رقیه»، «زبیده»، «زینب» و «فاطمه» گزارش می‌کند. [[فخرالدین طریحی]]، «رقیه» را نام دیگر «فاطمه صغری بنت حسین» می‌داند.<ref>{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۳۴}}</ref> | ||
=== پدر و مادر === | === پدر و مادر === | ||
پدرش، [[حسین بن علی بن ابیطالب|حسین بن علی]] فرزند [[فاطمه زهرا]] دختر [[محمد]] و [[علی بن ابیطالب]] | پدرش، [[حسین بن علی بن ابیطالب|حسین بن علی]] فرزند [[فاطمه زهرا]] دختر [[محمد]] و [[علی بن ابیطالب]]—[[خلیفه]] چهارم از [[خلفای راشدین]]— است. او امام سوم [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان دوازده‌امامی]] است که به سال ۶۱ ه.ق در [[نبرد کربلا]]، به دست سپاهیان [[عمر بن سعد|عمر سعد]] و به فرمان [[یزید]]، کشته‌شد.<ref name="ReferenceB">{{پک|حاج منوچهری|۱۳۹۲|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=۶۷۸|رف=دائرةالمعارف}}</ref> منابع در ذکر مادر رقیه بنت الحسین دچار اختلاف هستند. گروهی از جمله [[علی بن عیسی اربلی|اربلی]] در [[کشف الغمه فی معرفه الائمه|''کشف الغمه'']] و [[شیخ مفید|مفید]] در [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد|''الارشاد'']]، [[ام‌اسحاق|ام اسحاق]] را که پیش از آن همسر [[حسن مجتبی|حسن بن علی]] بوده‌است، مادر رقیه دانسته‌اند. در مقابل گروهی دیگر چون [[مهدی حائری مازندرانی|حائری]] در ''[[معالی السبطین]]''، مادر رقیه را [[شهربانو]]، و رقیه را با [[سجاد]]، خواهر تنی می‌دانند. از این میان، دیدگاه اول به علت گزارش منابع نسب‌شناسی مبنی بر تولد دختری با نام فاطمه صغری برای حسین بن علی از [[ام اسحاق بنت طلحه]]، دیدگاهی قوی‌تر به نظر می‌رسد.<ref>{{پک|وکیلی|۱۳۹۲|ف=رقیه بنت الحسین|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=۲۴۴–۲۴۵|ج=۲۰}}</ref><ref>{{پک|تبریزی|۱۴۳۲|ک=حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا|ص=۹۶}}</ref><ref name="ReferenceD">{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۲}}</ref><ref dir=ltr>{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> | ||
=== دختران حسین بن علی === | === دختران حسین بن علی === | ||
بعد از درگذشت [[حسن مجتبی|حسن]] بن علی، حسین با اُم‌ّاسحاق دختر [[طلحه|طَلحه]] — صحابی مشهور [[محمد]] — ازدواج کرد و از وی صاحب دختری به‌نام فاطمه شد. [[ویلفرد مادلونگ|مادلونگ]] می‌نویسد که برخلاف برخی گزارش‌ها، فاطمه باید از [[سکینه بنت حسین|سکینه]] کوچک‌تر باشد.<ref | بعد از درگذشت [[حسن مجتبی|حسن]] بن علی، حسین با اُم‌ّاسحاق دختر [[طلحه|طَلحه]] — صحابی مشهور [[محمد]] — ازدواج کرد و از وی صاحب دختری به‌نام فاطمه شد. [[ویلفرد مادلونگ|مادلونگ]] می‌نویسد که برخلاف برخی گزارش‌ها، فاطمه باید از [[سکینه بنت حسین|سکینه]] کوچک‌تر باشد.<ref dir=ltr>{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> اما حاج‌منوچهری سکینه را، دختر کوچک و از [[رباب بنت امرء القیس|رباب]] می‌داند. برخی دیگر از منابع، از محمد، زینب و رُقَیّه نیز به عنوان فرزندان حسین نام برده‌اند.<ref name="ReferenceB2">{{پک|حاج منوچهری|۱۳۹۲|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=۶۷۸|رف=دائرةالمعارف}}</ref> [[حبیب‌الله کاشانی]] در ''[[تذکرة الشهدا]]''، پس از توضیحات فراوانی در خصوص [[فرزندان حسین بن علی]]، برای وی ۸ دختر و ۱۳ پسر را گزارش می‌کند. کاشانی نام هشت دختر حسین بن علی را اینگونه گزارش می‌کند: [[فاطمه کبری بنت حسین|فاطمه کبری]]، [[فاطمه صغری بنت حسین|فاطمه صغری]]، [[زبیده بنت حسین|زبیده]]، [[زینب بنت حسین|زینب]]، [[سکینه ینت حسین|سکینه]]، [[ام‌کلثوم بنت حسین|ام‌کلثوم]]، [[صفیه بنت حسین|صفیه]] و رقیه (به نقلی زبیده).<ref name="ReferenceF">{{پک|کاشانی|۱۳۹۰|ک=تذکرة الشهدا|ص=۴۶۹|ج=۱}}</ref> با این وجود در [[منابع اولیه اسلام]]، سخنی از دختری سه ساله که در ماجرای کربلا حضور داشته باشد، به میان نیامده است. اربلی نیز در ''کشف الغمه'' از چهار دختر برای حسین بن علی یاد می‌کند، اما تنها نام سه دختر (زینب، سکینه و فاطمه) را ذکر می‌کند که احتمالاً نفر چهارم، همان رقیه بنت الحسین باشد. قدیمی‌ترین اثری که از رقیه بنت الحسین در خصوص ماجرای خرابه شام یاد کرده‌است، کتاب ''[[الحاویه فی مثالب معاویه]]'' اثر [[قاسم بن محمد مأمونی|قاسم بن محمد بن احمد مأمونی]] - از عالمان [[سنی|اهل سنت]] متوفی در سال ۴۴۰ ه.ق - است. با وجود اینکه نسخه‌ای از کتاب ''الحاویه'' اکنون در دسترس نیست، اما [[عمادالدین حسن بن علی طبری|عمادالدین طبری]] (زنده تا ۶۹۸ ه.ق) در کتاب ''[[کامل بهائی]]''، ماجرای [[خرابه شام]] را از آن گزارش کرده‌است.<ref>{{پک|وکیلی|۱۳۹۲|ف=رقیه بنت الحسین|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=۲۴۴–۲۴۵|ج=۲۰}}</ref><ref>{{پک|بیضون|۱۴۲۷|ک=موسوعة کربلاء|ص=۳۵۹|ج=۲}}</ref> | ||
=== تردید در انتساب === | === تردید در انتساب === | ||
با توجه به عدم ذکر نام رقیه در منابع کهن و معتبر، تردیدهایی در خصوص انتساب دختری خردسال با نام رقیه به حسین بن علی صورت گرفته‌است. اربلی، با استناد به ''مطالب السّؤول''، گزارش می‌کند که تعداد دختران حسین بن علی، چهار نفر است ولی نام سه نفر را می‌آورد. بنابر گفته [[محمد محمدی ری‌شهری|محمد ری‌شهری]] در ''[[دانشنامه امام حسین]]''، تنها منبعی که برای حسین بن علی، چهار فرزند را گزارش کرده‌است، ابن فندق در لباب الانساب است. وی نام‌های دختران حسین را فاطمه، زینب، سکینه و ام کلثوم گزارش می‌کند. وی در جای دیگری از کتاب، فرزندان باقی مانده از حسین بن علی را زین‌العابدین، فاطمه، سکینه و رقیه می‌داند. ری شهری معتقد است که گزارش ابن فندق با مرگ زودهنگام رقیه و عدم زندگانی طولانی پس از حسین بن علی همچون سایر دختران حسین، سازگاری ندارد. ری‌شهری دلیل دیگر این تردید را عدم شفافیت گزارش مفید در لهوف می‌داند. بر اساس این دیدگاه، منظور از رقیه مورد خطاب واقع شده توسط حسین بن علی، می‌تواند [[رقیه کبری دختر علی|رقیه دختر علی]] باشد. همچنین گزارش نشدن این عبارت در برخی نسخه‌های | با توجه به عدم ذکر نام رقیه در منابع کهن و معتبر، تردیدهایی در خصوص انتساب دختری خردسال با نام رقیه به حسین بن علی صورت گرفته‌است. اربلی، با استناد به ''[[مطالب السّؤول]]''، گزارش می‌کند که تعداد دختران حسین بن علی، چهار نفر است ولی نام سه نفر را می‌آورد. بنابر گفته [[محمد محمدی ری‌شهری|محمد ری‌شهری]] در ''[[دانشنامه امام حسین]]''، تنها منبعی که برای حسین بن علی، چهار فرزند را گزارش کرده‌است، ابن فندق در ''[[لباب الانساب]]'' است. وی نام‌های دختران حسین را فاطمه، زینب، سکینه و ام کلثوم گزارش می‌کند. وی در جای دیگری از کتاب، فرزندان باقی مانده از حسین بن علی را زین‌العابدین، فاطمه، سکینه و رقیه می‌داند. ری شهری معتقد است که گزارش ابن فندق با مرگ زودهنگام رقیه و عدم زندگانی طولانی پس از حسین بن علی همچون سایر دختران حسین، سازگاری ندارد. ری‌شهری دلیل دیگر این تردید را عدم شفافیت گزارش [[شیخ مفید|مفید]] در ''[[لهوف]]'' می‌داند. بر اساس این دیدگاه، منظور از رقیه مورد خطاب واقع شده توسط حسین بن علی، می‌تواند [[رقیه کبری دختر علی|رقیه دختر علی]] باشد. همچنین گزارش نشدن این عبارت در برخی نسخه‌های ''لهوف''، دیگر دلیل این تردید عنوان شده‌است.<ref>{{پک|محمدی ری‌شهری|۱۳۸۸|ک=دانشنامه امام حسین|ص=۳۸۲–۳۸۴|ج=۱}}</ref> برخی دلایل در اثبات انتساب رقیه بنت الحسین به حسین بن علی، عبارتند از:<ref>{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۳}}</ref> | ||
* خطاب حسین بن علی بعد از شعر «یا دهر اف لک» به دختری به نام رقیه | * خطاب حسین بن علی بعد از شعر «یا دهر اف لک» به دختری به نام رقیه | ||
* خطاب زینب بنت علی در شهر کوفه به دختری به نام رقیه | * خطاب زینب بنت علی در شهر کوفه به دختری به نام رقیه | ||
| خط ۵۱: | خط ۴۹: | ||
{{همچنین ببینید|نبرد کربلا}} | {{همچنین ببینید|نبرد کربلا}} | ||
[[پرونده:نقاشي ظهر عاشورا.jpg|راست|بندانگشتی|نقاشی مربوط به عصر قاجار، از روز عاشورا و وداع حسین بن علی با خانواده خویش. (در این اثر، دختری خردسال حسین بن علی را در آغوش گرفته‌است)]] | [[پرونده:نقاشي ظهر عاشورا.jpg|راست|بندانگشتی|نقاشی مربوط به عصر قاجار، از روز عاشورا و وداع حسین بن علی با خانواده خویش. (در این اثر، دختری خردسال حسین بن علی را در آغوش گرفته‌است)]] | ||
از وقایع زندگانی رقیه تا واقعه [[نبرد کربلا|عاشورا]]، هیچ اطلاعاتی در دست نیست. اما مشخص است که وی در کاروان حسین در در [[نبرد کربلا]] حضور داشته‌است و در روایت‌های مربوط به این نبرد، چند مرتبه به او اشاره شده‌است؛ از جمله این که پیش از حضور پدرش، حسین بن علی به عنوان مبارز در صحنه کربلا، از تشنگی خود گلایه کرد. [[ابوالحسن بیهقی|ابن فندق]] از [[هلال بن نافع]] گزارش کرده‌است که وقتی حسین برای آخرین وداع با اهل بیت خود به سمت خیمه‌ها آمد، دختری خردسال به نام رقیه از تشنگی خود به حسین خبر می‌دهد. همچنین از دختری خردسال یاد شده‌است که پس از خاتمه جنگ، برای سیراب کردن پدرش مقداری آب برداشت و به محل کشته شدن حسین رفت. بر اساس یک نقل قول در کتاب ''مفاتیح الغیب'' [[ابن جوزی]]، او از یکی از سربازان عمر سعد پرسید که آیا پدرش در زمان مرگ سیراب شده بود؟ و چون با جواب منفی مواجه شد، از خوردن آب امتناع کرد. البته این احتمال وجود دارد که این روایت مربوط به [[سکینه بنت حسین]] باشد.<ref name="ReferenceD2">{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۲}}</ref><ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۰–۱۳}}</ref> [[شیخ عباس قمی|قمی]] در ''[[منتهی‌الآمال|منتهی الآمال]]''، گزارش کرده‌است که سربازان عمر سعد در روز عاشورا یکی از دختران خردسال حسین —احتمالاً رقیه— را مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۳}}</ref> | از وقایع زندگانی رقیه تا واقعه [[نبرد کربلا|عاشورا]]، هیچ اطلاعاتی در دست نیست. اما مشخص است که وی در کاروان حسین در در [[نبرد کربلا]] حضور داشته‌است و در روایت‌های مربوط به این نبرد، چند مرتبه به او اشاره شده‌است؛ از جمله این که پیش از حضور پدرش، حسین بن علی به عنوان مبارز در صحنه کربلا، از تشنگی خود گلایه کرد. [[ابوالحسن بیهقی|ابن فندق]] از [[هلال بن نافع]] گزارش کرده‌است که وقتی حسین برای آخرین وداع با [[اهل بیت]] خود به سمت خیمه‌ها آمد، دختری خردسال به نام رقیه از تشنگی خود به حسین خبر می‌دهد. همچنین از دختری خردسال یاد شده‌است که پس از خاتمه جنگ، برای سیراب کردن پدرش مقداری آب برداشت و به محل کشته شدن حسین رفت. بر اساس یک نقل قول در کتاب ''[[مفاتیح الغیب]]'' [[ابن جوزی]]، او از یکی از سربازان عمر سعد پرسید که آیا پدرش در زمان مرگ سیراب شده بود؟ و چون با جواب منفی مواجه شد، از خوردن آب امتناع کرد. البته این احتمال وجود دارد که این روایت مربوط به [[سکینه بنت حسین]] باشد.<ref name="ReferenceD2">{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۲}}</ref><ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۰–۱۳}}</ref> [[شیخ عباس قمی|قمی]] در ''[[منتهی‌الآمال|منتهی الآمال]]''، گزارش کرده‌است که سربازان [[عمر بن سعد|عمر سعد]] در روز [[عاشورا]] یکی از دختران خردسال حسین —احتمالاً رقیه— را مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۳}}</ref> | ||
=== اسارت === | === اسارت === | ||
پس از پایان نبرد کربلا، مأموران عمر سعد، که بازماندگان کاروان حسین را اسیر کرده بودند، به او گزارش دادند که ۲۳ کودکِ اسیر به‌شدت تشنه و گرسنه‌اند. عمر سعد اجازه داد به آنان آب دهند. از بین این کودکان، دختری خردسال از دختران حسین پس از گرفتن سهم آب خویش، به سمت [[فهرست کشته‌شدگان سپاه حسین در نبرد کربلا|کشته‌شدگان کربلا]] رفت تا پدرش را سیراب کند.<ref>{{پک|طبسی|۱۳۹۸|ک=رقیه بنت الحسین|ص=۵۲}}</ref> به گزارش [[شیخ مفید]]، کاروان اسیران یک شب در صحرای کربلا اتراق کردند و رقیه در آن شب، از خیمه اسیران خارج شد و خود را به پیکر پدرش در قتلگاه رساند.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۴}}</ref> | پس از پایان نبرد کربلا، مأموران عمر سعد، که بازماندگان کاروان حسین را اسیر کرده بودند، به او گزارش دادند که ۲۳ کودکِ اسیر به‌شدت تشنه و گرسنه‌اند. عمر سعد اجازه داد به آنان آب دهند. از بین این کودکان، دختری خردسال از دختران حسین پس از گرفتن سهم آب خویش، به سمت [[فهرست کشته‌شدگان سپاه حسین در نبرد کربلا|کشته‌شدگان کربلا]] رفت تا پدرش را سیراب کند.<ref>{{پک|طبسی|۱۳۹۸|ک=رقیه بنت الحسین|ص=۵۲}}</ref> به گزارش [[شیخ مفید]]، کاروان اسیران یک شب در صحرای کربلا اتراق کردند و رقیه در آن شب، از خیمه اسیران خارج شد و خود را به پیکر پدرش در قتلگاه رساند.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۴}}</ref> | ||
در روز بعد، اسیران نبرد کربلا به کوفه و سپس به شام منتقل شدند. محل نگهداری اسیران در دمشق، خرابات شام نام داشت و بازداشتگاهی بود که اسیران در آن از سرما و گرما در امان نبودند؛ به طوری که پوست صورتشان آسیب دیده‌بود. بر اساس گزارش منابعی چون ''نفس المهموم'' و ''کامل بهائی''، رقیه یکی از این اسیران بود. از جمله این گزارش‌ها، روایت [[علی بن عیسی اربلی|اربلی]] در ''کشف الغمه'' است که در خرابات شام (محل نگهداری اسران نبرد کربلا در دمشق) رقیه از عمه‌اش [[زینب]] سؤال کرد که آیا ما خانه‌ای نداریم که به آنجا برویم؟ زینب پاسخ داد: ما در این شهر غریبیم. [[عماد الدین ابو جعفر طبری|عمادالدین طبری]] در ''[[کامل بهائی|کامل بهایی]]'' می‌گوید یک شب رقیه در خرابه‌های شام سراغ پدرش را می‌گرفت تا اینکه صدای ناله و زاری اسیران به گوش [[یزید]] رسید؛ او دستور داد تا سر حسین را به محل اسیران ببرند. رقیه پس از دیدن سر پدرش، درگذشت. | در روز بعد، اسیران نبرد کربلا به کوفه و سپس به شام منتقل شدند. محل نگهداری اسیران در دمشق، خرابات شام نام داشت و بازداشتگاهی بود که اسیران در آن از سرما و گرما در امان نبودند؛ به طوری که پوست صورتشان آسیب دیده‌بود. بر اساس گزارش منابعی چون ''[[نفس المهموم (کتاب)|نفس المهموم]]'' و ''کامل بهائی''، رقیه یکی از این اسیران بود. از جمله این گزارش‌ها، روایت [[علی بن عیسی اربلی|اربلی]] در ''کشف الغمه'' است که در خرابات شام (محل نگهداری اسران نبرد کربلا در دمشق) رقیه از عمه‌اش [[زینب]] سؤال کرد که آیا ما خانه‌ای نداریم که به آنجا برویم؟ زینب پاسخ داد: ما در این شهر غریبیم. [[عماد الدین ابو جعفر طبری|عمادالدین طبری]] در ''[[کامل بهائی|کامل بهایی]]'' می‌گوید یک شب رقیه در خرابه‌های شام سراغ پدرش را می‌گرفت تا اینکه صدای ناله و زاری اسیران به گوش [[یزید]] رسید؛ او دستور داد تا سر حسین را به محل اسیران ببرند. رقیه پس از دیدن سر پدرش، درگذشت. طریحی با اشاره به این روایت، گفتگوهای رقیه با سر پدرش را نیز گزارش کرده‌است.<ref>{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۴}}</ref><ref>{{پک|هاشمی خطیب|۱۴۱۴|ک=ثمرات الاعواد|ص=۴۸|ج=۲}}</ref><ref>{{پک|محلاتی|۱۳۲۹|ک=ریاحین الشریعه|ص=۳۱۲|ج=۳}}</ref> | ||
=== درگذشت === | === درگذشت === | ||
گروهی از راویان رقیه را در هنگام مرگ سه یا چهار ساله و گروه دیگر همچون حائری، پنج سال و هفت ساله گزارش کرده‌اند. بیرجندی در ''وقایع الشهور'' و واعظ قزوینی در ''ریاض القدس''، تاریخ مرگ وی را پنجم صفر سال ۶۱ ه.ق گزارش کرده‌اند. در روز مرگ رقیه نیز اختلافی بین منابع وجود دارد؛ این اختلاف بین دهم یا پنجم ماه صفر می‌باشد.<ref>{{پک|وکیلی|۱۳۹۲|ف=رقیه بنت الحسین|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=۲۴۴–۲۴۵|ج=۲۰}}</ref><ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۸}}</ref> در خصوص چگونگی مرگ رقیه، منابعی چون '' | گروهی از راویان رقیه را در هنگام مرگ سه یا چهار ساله و گروه دیگر همچون حائری، پنج سال و هفت ساله گزارش کرده‌اند. بیرجندی در ''[[وقایع الشهور]]'' و [[واعظ قزوینی]] در ''[[ریاض القدس]]''، تاریخ مرگ وی را پنجم صفر سال ۶۱ ه.ق گزارش کرده‌اند. در روز مرگ رقیه نیز اختلافی بین منابع وجود دارد؛ این اختلاف بین دهم یا پنجم ماه [[صفر]] می‌باشد.<ref>{{پک|وکیلی|۱۳۹۲|ف=رقیه بنت الحسین|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=۲۴۴–۲۴۵|ج=۲۰}}</ref><ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۸}}</ref> در خصوص چگونگی مرگ رقیه، منابعی چون ''نفس المهموم'' و ''[[معالی السبطین]]،'' گزارش داده‌اند که وی در هنگام اسارت با دیدن سر پدر، جان باخت. [[محمدهاشم بن محمد خراسانی|خراسانی]] در ''[[منتخب‌التواریخ (خراسانی)|منتخب التواریخ]]'' همین روایت را — با کمی تفاوت — از زبان یکی از درباریان یزید به نام [[طاهر دمشقی]] نقل کرده‌است.<ref>{{پک|وکیلی|۱۳۹۲|ف=رقیه بنت الحسین|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=۲۴۴–۲۴۵|ج=۲۰}}</ref> طریحی زمان مرگ رقیه را سریعاً پس از دیدن سر پدر گزارش کرده اما طبری آن را به فاصله چند روز دانسته‌است.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۷}}</ref> | ||
بر اساس گزارش منابع شیعی، در هنگام غسل بدن رقیه، آثار کبودی روی بدن وی مورد توجه و پرسش غساله قرار گرفت و زینب علت آن را ضربه‌های تازیانه و ضرب و شتم در نبرد کربلا و مسیر کربلا تا شام دانست.<ref>{{پک|ملبویی|۱۳۹۸|ک=الوقایع و الحوادث|ص=۸۸|ج=۵}}</ref> [[فرهاد میرزا معتمدالدوله|فرهاد میرزا]] در کتاب ''[[قمقام زخار]]'' می‌نویسد که ام‌کلثوم از یزید مهلتی برای عزاداری درخواست کرد و یزید به آنان اجازه برپایی عزاداری در شام را داد. پس از برگزاری مراسم عزاداری، [[مروان بن حکم|مروان]]، از بیم تزلزل در حکومت شام، پیشنهاد داد اسیران به [[مدینه]] برگردانده شوند.<ref>{{پک|قاجار|۱۳۹۳|ک=قمقام زخار|ص=۴۳۳}}</ref> زینب در یکی از مجالس عزاداری برای کشته‌شدگان کربلا که در مدینه برگزار شد، با اشاره به این رویداد، آن را «مصیبتی عظیم» دانست که سبب خم شدن کمر و سفیدی مویش شده‌است.<ref>{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۵}}</ref> | بر اساس گزارش منابع شیعی، در هنگام غسل بدن رقیه، آثار کبودی روی بدن وی مورد توجه و پرسش [[غساله]] قرار گرفت و زینب علت آن را ضربه‌های تازیانه و ضرب و شتم در نبرد کربلا و مسیر کربلا تا شام دانست.<ref>{{پک|ملبویی|۱۳۹۸|ک=الوقایع و الحوادث|ص=۸۸|ج=۵}}</ref> [[فرهاد میرزا معتمدالدوله|فرهاد میرزا]] در کتاب ''[[قمقام زخار]]'' می‌نویسد که [[ام‌کلثوم بنت حسین|ام‌کلثوم]] از [[یزید]] مهلتی برای [[عزاداری]] درخواست کرد و یزید به آنان اجازه برپایی عزاداری در شام را داد. پس از برگزاری مراسم عزاداری، [[مروان بن حکم|مروان]]، از بیم تزلزل در حکومت شام، پیشنهاد داد اسیران به [[مدینه]] برگردانده شوند.<ref>{{پک|قاجار|۱۳۹۳|ک=قمقام زخار|ص=۴۳۳}}</ref> زینب در یکی از مجالس عزاداری برای کشته‌شدگان کربلا که در مدینه برگزار شد، با اشاره به این رویداد، آن را «مصیبتی عظیم» دانست که سبب خم شدن کمر و سفیدی مویش شده‌است.<ref>{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۵}}</ref> | ||
== آرامگاه == | == آرامگاه == | ||
{{اصلی|حرم رقیه}} | {{اصلی|حرم رقیه}} | ||
تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را [[دمشق]] و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند.<ref name="ReferenceA2">{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۸}}</ref> این مقبره امروزه در محله عماره دمشق و در شمال شرقی مسجد سابق اموی واقع شده‌است.<ref name="ReferenceG">{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۶}}</ref> در ''منتخبات التواریخ'' اثر تقی‌الدین | تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را [[دمشق]] و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند.<ref name="ReferenceA2">{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۸}}</ref> این مقبره امروزه در محله عماره دمشق و در شمال شرقی مسجد سابق اموی واقع شده‌است.<ref name="ReferenceG">{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۶}}</ref> در ''[[منتخبات التواریخ]]'' اثر [[تقی‌الدین حصنی]]، محل دفن رقیه را در کنار [[باب فرادیس دمشق]] (شمال شرقی مسجد اموی در نزدیکی کاخ یزید) گزارش شده‌است.<ref name="ReferenceH">{{پک|شاوی|طبسی|۱۳۸۶|ک=مع الرکب الحسین|ص=۲۲۳–۲۲۴}}</ref><ref>{{پک|تبریزی|۱۴۳۲|ک=حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا|ص=۱۵۰}}</ref> [[عبدالوهاب بن احمد شافعی]]، ملقب به شعرانی در کتاب ''[[المنن]]'' گزارش نوشته‌است که وی در بارگاهی نزدیک [[جامع دارالخلیفه]] یزید به همراه جمعی دیگر از اهل بیت پیامبر مدفون است. به این مسجد، امروزه [[جامع شجره الدر]] گفته می‌شود.<ref>{{پک|پورامینی|۱۳۸۷|ک=با کاروان حسینی|ص=۲۱۱}}</ref><ref name="ReferenceI">{{پک|آل درویش|۱۴۳۰|ک=تربة الحسین و التبرک بها|ص=۳۱۴|ج=۳}}</ref> نخستین سندی که به قبر کنونی رقیه بنت الحسین در دمشق اشاره دارد، کتاب ''[[تسلیة المجالس]]'' نوشته [[حائری کرکی]] است که در آن آمده‌است:<blockquote> | ||
در شهر شام، در بخش شرقی مسجد اعظم شهر، خرابه‌ای را دیدم که در گذشته، مسجد بوده و بر سنگ‌نوشته‌ای در آن، نام پیامبر و خاندان و [[دوازده امام|امامان دوازده‌گانه]] نوشته شده بود و پس از آن، چنین نوشته بود: «این قبر خانم ملکه، دختر حسین بن علی علیهم السلام است.»<ref name="ReferenceJ">{{پک|علیانسب|رحیمی قاضی|۱۳۹۹|ف=احوالات حضرت رقیه|ک=معارف اسلامی|ص=۹۷}}</ref></blockquote>[[میرزا هاشم خراسانی]] در کتاب ''[[منتخب‌التواریخ (خراسانی)|منتخب التواریخ]]''، به نقل از جد مادری خویش محمدعلی شامی، گزارشی را نقل می‌کند که بر اساس آن، مقبره رقیه بنت الحسین در سال ۱۲۸۰ ه.ش برای تعمیرات شکافته و جسد دختری خردسال از آن خارج شد که آثار ضرب و جرح بر بدنش هنوز مشخص بود.<ref>{{پک|الحلو|۱۴۱۷|ف=مقام سیدة الرقیه|ک=المعارج|ص=۴۱۰–۴۱۱}}</ref><ref>{{پک|آل درویش|۱۴۳۰|ک=تربة الحسین و التبرک بها|ص=۳۱۴–۳۱۵|ج=۳}}</ref> شبیه به این داستان را شبلنجی در ''نورالابصار'' و پیش از ''منتخب التواریخ'' گزارش کرده‌است.<ref>{{پک|محمدی ری‌شهری|۱۳۸۸|ک=دانشنامه امام حسین|ص=۳۹۰|ج=۱}}</ref> حائری مازندرانی به نقل از شعرانی، آرامگاه او را در مصر گزارش کرده‌است که وکیلی در [[دانشنامه جهان اسلام]]، آن را اشتباه می‌داند.<ref>{{پک|وکیلی|۱۳۹۲|ف=رقیه بنت الحسین|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=۲۴۴–۲۴۵|ج=۲۰}}</ref> | در شهر شام، در بخش شرقی مسجد اعظم شهر، خرابه‌ای را دیدم که در گذشته، مسجد بوده و بر سنگ‌نوشته‌ای در آن، نام پیامبر و خاندان و [[دوازده امام|امامان دوازده‌گانه]] نوشته شده بود و پس از آن، چنین نوشته بود: «این قبر خانم ملکه، دختر حسین بن علی علیهم السلام است.»<ref name="ReferenceJ">{{پک|علیانسب|رحیمی قاضی|۱۳۹۹|ف=احوالات حضرت رقیه|ک=معارف اسلامی|ص=۹۷}}</ref></blockquote>[[میرزا هاشم خراسانی]] در کتاب ''[[منتخب‌التواریخ (خراسانی)|منتخب التواریخ]]''، به نقل از جد مادری خویش محمدعلی شامی، گزارشی را نقل می‌کند که بر اساس آن، مقبره رقیه بنت الحسین در سال ۱۲۸۰ ه.ش برای تعمیرات شکافته و جسد دختری خردسال از آن خارج شد که آثار ضرب و جرح بر بدنش هنوز مشخص بود.<ref>{{پک|الحلو|۱۴۱۷|ف=مقام سیدة الرقیه|ک=المعارج|ص=۴۱۰–۴۱۱}}</ref><ref>{{پک|آل درویش|۱۴۳۰|ک=تربة الحسین و التبرک بها|ص=۳۱۴–۳۱۵|ج=۳}}</ref> شبیه به این داستان را [[شبلنجی]] در ''[[نورالابصار]]'' و پیش از ''منتخب التواریخ'' گزارش کرده‌است.<ref>{{پک|محمدی ری‌شهری|۱۳۸۸|ک=دانشنامه امام حسین|ص=۳۹۰|ج=۱}}</ref> [[حائری مازندرانی]] به نقل از شعرانی، آرامگاه او را در [[مصر]] گزارش کرده‌است که وکیلی در [[دانشنامه جهان اسلام|''دانشنامه جهان اسلام'']]، آن را اشتباه می‌داند.<ref>{{پک|وکیلی|۱۳۹۲|ف=رقیه بنت الحسین|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=۲۴۴–۲۴۵|ج=۲۰}}</ref> | ||
[[شیخ بهایی|شیخ بهائی]]، در سال ۱۰۳۰ ه. ق، حرم آرامگاه را تعمیر کرد و ابیاتی منسوب به [[علی بن ابیطالب]] را بر [[گنبد|قبه]] آن تحریر نمود. [[ملاصالح برغانی]] در سال ۱۲۴۳ ه. ق، منازل نزدیک به حرم را خرید و آن را وسعت داد.<ref>{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۳۹–۴۰}}</ref> عمارت‌های ساخته شده بر این آرامگاه، در قرن‌های هشتم، یازدهم، سیزدهم و چهاردهم بنا شده‌است. آخرین توسعه این حرم در سال ۱۴۰۵ ه.ق معادل ۱۳۶۴ ه.ش و توسط حکومت جمهوری اسلامی ایران انجام گرفته‌است.<ref name="ReferenceG2">{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۶}}</ref> | [[شیخ بهایی|شیخ بهائی]]، در سال ۱۰۳۰ ه. ق، حرم آرامگاه را تعمیر کرد و ابیاتی منسوب به [[علی بن ابیطالب]] را بر [[گنبد|قبه]] آن تحریر نمود. [[ملاصالح برغانی]] در سال ۱۲۴۳ ه. ق، منازل نزدیک به حرم را خرید و آن را وسعت داد.<ref>{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۳۹–۴۰}}</ref> عمارت‌های ساخته شده بر این آرامگاه، در قرن‌های هشتم، یازدهم، سیزدهم و چهاردهم بنا شده‌است. آخرین توسعه این حرم در سال ۱۴۰۵ ه.ق معادل ۱۳۶۴ ه.ش و توسط حکومت [[جمهوری اسلامی ایران]] انجام گرفته‌است.<ref name="ReferenceG2">{{پک|مظفری|جمشیدی|۱۳۸۸|ک=اسیران و جانبازان کربلا|ص=۱۵۶}}</ref> | ||
{{تصویر چندگانه | {{تصویر چندگانه | ||
| خط ۹۷: | خط ۹۵: | ||
قصیده‌ای دربارهٔ حسین از [[سیف بن عمیره]]، از شاگردان [[جعفر صادق]]، قدیمی‌ترین شعری است که در آن به رقیه اشاره شده‌است. نام وی دو بار در این شعر آمده‌است. هر چند در انتساب این شعر به سیف، تردیدهایی نیز مطرح شده‌است.<ref>{{پک|وکیلی|۱۳۹۲|ف=رقیه بنت الحسین|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=۲۴۴–۲۴۵|ج=۲۰}}</ref> | قصیده‌ای دربارهٔ حسین از [[سیف بن عمیره]]، از شاگردان [[جعفر صادق]]، قدیمی‌ترین شعری است که در آن به رقیه اشاره شده‌است. نام وی دو بار در این شعر آمده‌است. هر چند در انتساب این شعر به سیف، تردیدهایی نیز مطرح شده‌است.<ref>{{پک|وکیلی|۱۳۹۲|ف=رقیه بنت الحسین|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=۲۴۴–۲۴۵|ج=۲۰}}</ref> | ||
شاعران معاصر عرب مانند عبدالمنعم | شاعران معاصر عرب مانند [[عبدالمنعم فرطوسی]]، [[احمد الوائلی]]، [[سید حسین بحرالعلوم]]، [[علی ادریس الغانمی]]، [[مرتضی آل شرارة العاملی]]، [[سید عامر حلو]] و [[حسن آل حطیط العاملی]] در خصوص رنج‌های رقیه شعر گفته‌اند. همچنین سید محمدمهدی سویج، سید داود بن ابراهیم، سلمان آل طه، [[لبیب بیضون]]، محمدجواد السهلانی، ابراهیم محمد جواد، [[سید محسن امین]] و ابوالفضل طهرانی شعرهایی در تمجید او به زبان عربی دارند. مضمون بیشتر این اشعار آمیزه‌ای از [[مدح]]، رثا، احساس، عشق، حماسه و پند است.<ref>{{پک|نوری|۱۳۹۹|ف=حضرت رقیه در آینه شعر معاصر|ک=معارف حسینی}}</ref> | ||
همچنین کتاب‌های شعر ''در یتیم دمشق'' اثر محمد قاسمی، ''دختری در قراغ بابا'' اثر روح‌الله دریکوند، ''سه ساله'' اثر ابوالفضل عرب‌عاملی، ''عطر باران'' اثر ناصر صبا و ''غروب ستاره'' اثر محسن حافظی کاشانی از ی است که با موضوع زندگی رقیه به چاپ رسیده‌اند.<ref name="ReferenceK">{{پک/بن|قائمیه۱|ک=کتابخانه قائمیه|ف=کتابشناسی حضرت رقیه}}</ref> | همچنین کتاب‌های شعر ''در یتیم دمشق'' اثر محمد قاسمی، ''دختری در قراغ بابا'' اثر روح‌الله دریکوند، ''سه ساله'' اثر ابوالفضل عرب‌عاملی، ''عطر باران'' اثر ناصر صبا و ''غروب ستاره'' اثر محسن حافظی کاشانی از ی است که با موضوع زندگی رقیه به چاپ رسیده‌اند.<ref name="ReferenceK">{{پک/بن|قائمیه۱|ک=کتابخانه قائمیه|ف=کتابشناسی حضرت رقیه}}</ref> | ||
=== در هنر و رسانه === | === در هنر و رسانه === | ||
گروه رسانه‌ای [[فطرس مدیا]]، مستندی را به نام ''خاتون'' در سال ۱۳۹۲ تولید کرد. این مستند در ۲۴ دقیقه به بیان دیدگاه‌ها در خصوص رقیه پرداخته‌است و نظر [[مرتضی مطهری]] در خصوص ماهیت تاریخی وی را مورد بررسی قرار می‌دهد. [[سید جعفر مرتضی عاملی|سیدجعفر مرتضی عاملی]]، [[محمدحسین رجبی|محمدحسین رجبی دوانی]]، [[محمد دولتی]] و [[عبدالحسین بندانی|عبدالحسین بندانی نیشابوری]] در این مستند دیدگاه خود را بیان کرده‌اند.<ref>{{پک/بن|مشرق|ک=مشرق نیوز|ف=مستند «خاتون» تولید شد}}</ref> همچنین نمایشنامه‌های ''آرزوهای سوخته'' اثر رقیه سیروس اسکویی، ''وداع خاموش'' اثر طاهره استفاضه و ''دختر آفتاب'' اثر علی‌اکبر ترابیان با موضوع زندگی رقیه نوشته شده‌اند.<ref>{{پک/بن|قائمیه۱|ک=کتابخانه قائمیه|ف=کتابشناسی حضرت رقیه}}</ref> | گروه رسانه‌ای [[فطرس مدیا]]، مستندی را به نام ''[[خاتون (فیلم)|خاتون]]'' در سال ۱۳۹۲ تولید کرد. این مستند در ۲۴ دقیقه به بیان دیدگاه‌ها در خصوص رقیه پرداخته‌است و نظر [[مرتضی مطهری]] در خصوص ماهیت تاریخی وی را مورد بررسی قرار می‌دهد. [[سید جعفر مرتضی عاملی|سیدجعفر مرتضی عاملی]]، [[محمدحسین رجبی|محمدحسین رجبی دوانی]]، [[محمد دولتی]] و [[عبدالحسین بندانی|عبدالحسین بندانی نیشابوری]] در این مستند دیدگاه خود را بیان کرده‌اند.<ref>{{پک/بن|مشرق|ک=مشرق نیوز|ف=مستند «خاتون» تولید شد}}</ref> همچنین نمایشنامه‌های ''آرزوهای سوخته'' اثر رقیه سیروس اسکویی، ''وداع خاموش'' اثر طاهره استفاضه و ''دختر آفتاب'' اثر علی‌اکبر ترابیان با موضوع زندگی رقیه نوشته شده‌اند.<ref>{{پک/بن|قائمیه۱|ک=کتابخانه قائمیه|ف=کتابشناسی حضرت رقیه}}</ref> | ||
== در منابع == | == در منابع == | ||
| خط ۳۵۱: | خط ۳۴۹: | ||
|- | |- | ||
|محمدحسن پاکدامن | |محمدحسن پاکدامن | ||
|''رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ'' | |''[[رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
| خط ۳۵۷: | خط ۳۵۵: | ||
|- | |- | ||
|علی ربانی خلخالی | |علی ربانی خلخالی | ||
|''ستاره درخشان شام، حضرت رقیه بنت الحسین'' | |''[[ستاره درخشان شام، حضرت رقیه بنت الحسین]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
| خط ۳۶۳: | خط ۳۶۱: | ||
|- | |- | ||
|علی ربانی خلخالی | |علی ربانی خلخالی | ||
|''السیده رقیه بنت الامام الحسین علیه السلام'' | |''[[السیده رقیه بنت الامام الحسین علیه السلام]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان عربی|عربی]] | |[[زبان عربی|عربی]] | ||
|- | |- | ||
|مجید زجاجی مجرد | |مجید زجاجی مجرد | ||
|''پژوهشی تازه پیرامون حضرت رقیه بنت الحسین خاتون محشر'' | |''[[پژوهشی تازه پیرامون حضرت رقیه بنت الحسین خاتون محشر]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|مجید زجاجی مجرد | |مجید زجاجی مجرد | ||
|''پژوهشی تازه پیرامون ودیعه کربلا حضرت رقیه بنت الحسین'' | |''[[پژوهشی تازه پیرامون ودیعه کربلا حضرت رقیه بنت الحسین]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|جعفر تبریزی | |[[جعفر تبریزی]] | ||
|''تحقیق و پژوهشی پیرامون حضرت رقیه (س) فرزند سیدالشهداء'' | |''[[تحقیق و پژوهشی پیرامون حضرت رقیه (س) فرزند سیدالشهداء]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|صادق طالبی مازندرانی | |صادق طالبی مازندرانی | ||
|''حضرت رقیه علیهاالسلام ناسخ التواریخ'' | |''[[حضرت رقیه علیهاالسلام ناسخ التواریخ]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|مجتبی موسوی زنجانی | |مجتبی موسوی زنجانی | ||
|''حضرت رقیه علیهاالسلام چاووش کربلا'' | |''[[حضرت رقیه علیهاالسلام چاووش کربلا]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|[[علی فلسفی]] | |[[علی فلسفی]] | ||
|''حضرت رقیه علیها السلام'' | |''[[حضرت رقیه علیها السلام (کتاب)|حضرت رقیه علیها السلام]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|[[محمد داوری]] | |[[محمد داوری]] | ||
|''حضرت رقیه یتیم سه ساله'' | |''[[حضرت رقیه یتیم سه ساله]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|عباس عزیزی | |عباس عزیزی | ||
|''۲۰۰ داستان از مصائب و کرامات حضرت رقیه'' | |''[[۲۰۰ داستان از مصائب و کرامات حضرت رقیه]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|ابوالفضل هادی‌منش | |[[ابوالفضل هادی‌منش]] | ||
|''سایه ماه: بررسی زندگانی و نقش الگویی حضرت رقیه'' | |''[[سایه ماه: بررسی زندگانی و نقش الگویی حضرت رقیه]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|محمد نجاری | |محمد نجاری | ||
|''ستاره دمشق'' | |''[[ستاره دمشق]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|محمدمهدی اشتهاردی | |محمدمهدی اشتهاردی | ||
|''سرگذشت جانسوز حضرت رقیه'' | |''[[سرگذشت جانسوز حضرت رقیه]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|رضا موسوی | |رضا موسوی | ||
|''سوگنامه دردانه حسینی'' | |''[[سوگنامه دردانه حسینی]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|علی‌اصغر عطایی خراسانی | |علی‌اصغر عطایی خراسانی | ||
|''صدای عدالت‌خواهی حضرت زینب و رقیه علیهماالسلام'' | |''[[صدای عدالت‌خواهی حضرت زینب و رقیه علیهماالسلام]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|طیبه طباطبایی | |طیبه طباطبایی | ||
|''عقد عشق'' | |''[[عقد عشق]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|محمدعلی قاسمی | |محمدعلی قاسمی | ||
|''مقتل رقیه علیهاالسلام'' | |''[[مقتل رقیه علیهاالسلام]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|محمدحسین اعلمی | |محمدحسین اعلمی | ||
|رقیه بنت الحسین | |[[رقیه بنت الحسین (کتاب)|رقیه بنت الحسین]] | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
| خط ۴۴۹: | خط ۴۴۷: | ||
|- | |- | ||
|سید محمد خسرونژاد و سید رضا موید | |سید محمد خسرونژاد و سید رضا موید | ||
|''رقیه دختر امام حسین علیهما السلام'' | |''[[رقیه دختر امام حسین علیهما السلام]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان فارسی|فارسی]] | |[[زبان فارسی|فارسی]] | ||
|- | |- | ||
|سید عامر حلو | |سید عامر حلو | ||
|''السیدة رقیة بنت الإمام الحسین علیه‌السلام ومقامها فی دمشق'' | |''[[السیدة رقیة بنت الإمام الحسین علیه‌السلام ومقامها فی دمشق]]'' | ||
|[[شیعه]] | |[[شیعه]] | ||
|[[زبان عربی|عربی]] | |[[زبان عربی|عربی]] | ||
| خط ۴۶۰: | خط ۴۵۸: | ||
|} | |} | ||
== یادداشت == | == برای مطالعهٔ بیشتر == | ||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=رقیه بنت الحسین (ع) پاسخ به تاملات و سوالات|سال=|مکان=|ناشر=|پیوند=https://velaseddighah.com/fa/wp-content/uploads/2014/01/کتاب-حضرت-رقیه-سلام-الله-علیها1.pdf|نام۱=نجم‌الدین|نام۲=عباس|نام خانوادگی۱=طبسی|نام خانوادگی۲=جهانشاهی|پیوند نویسنده۱=نجم‌الدین طبسی}} | |||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=بانک جامع حضرت رقیه سلام الله علیها|سال=|مکان=اصفهان|ناشر=مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=5765&lang=fa|نام۱=|نام۲=|نام خانوادگی۱=قائمیه اصفهان|نام خانوادگی۲=|پیوند نویسنده۱=}} | |||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=هادی‌منش|نام۱=ابوالفضل|تاریخ=۱۳۸۳|عنوان=پژوهشی در هویت تاریخی حضرت رقیه علیها السلام|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/259640/پژوهشی-در-هویت-تاریخی-حضرت-رقیه-علیهاالسلام-|ژورنال=شمیم یاس|شماره=بیست و چهارم}} | |||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=تربتی|نام۱=حسین|تاریخ=۱۳۸۸|عنوان=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/228620/تحقیقی-درباره-حضرت-رقیه|ژورنال=مبلغان|شماره=صد و بیست و چهارم}} | |||
== پانویس == | |||
=== یادداشت === | |||
{{پانویس|گروه=persian-alpha|اندازه=کوچک|۲}} | {{پانویس|گروه=persian-alpha|اندازه=کوچک|۲}} | ||
== | === ارجاعات === | ||
{{پانویس|۳|اندازه=ریز}} | {{پانویس|۳|اندازه=ریز}} | ||
== منابع == | === منابع === | ||
{{آغاز پانویس| | {{آغاز پانویس|35em}} | ||
'''منابع فارسی''' | |||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آل درویش|نام=امین حبیب|عنوان=تربة الحسین علیه السلام الاستشفاء و التبرک بها|سال=۱۴۳۰|مکان=بیروت|ناشر=دارالمحجة البیضاء|پیوند نویسنده=|پیوند=https://books.rafed.net/view.php?type=c_fbook&b_id=2554&search=رقیة%20بنت%20الحسین|کوشش=}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آل درویش|نام=امین حبیب|عنوان=تربة الحسین علیه السلام الاستشفاء و التبرک بها|سال=۱۴۳۰|مکان=بیروت|ناشر=دارالمحجة البیضاء|پیوند نویسنده=|پیوند=https://books.rafed.net/view.php?type=c_fbook&b_id=2554&search=رقیة%20بنت%20الحسین|کوشش=}} | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=الحلو|نام۱=السید عامر|تاریخ=۱۴۱۷|عنوان=کلمات و قصائد عن رقیة بنت الحسین - (ع) و مقامها الشریف فی دمشق: مقام السیدة رقیة (ع) واحدة خضراء فی قلب دمشق|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/498400/کلمات-و-قصائد-عن-رقیة-بنت-الحسین-ع-و-مقامها-الشریف-فی-دمشق-مقام-السیدة-رقیة-ع-واحدة-خضراء-فی|ژورنال=المعارج|دوره=|شماره=۲۴–۲۷|صفحات=۴۰۰–۴۱۹}} | * {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=الحلو|نام۱=السید عامر|تاریخ=۱۴۱۷|عنوان=کلمات و قصائد عن رقیة بنت الحسین - (ع) و مقامها الشریف فی دمشق: مقام السیدة رقیة (ع) واحدة خضراء فی قلب دمشق|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/498400/کلمات-و-قصائد-عن-رقیة-بنت-الحسین-ع-و-مقامها-الشریف-فی-دمشق-مقام-السیدة-رقیة-ع-واحدة-خضراء-فی|ژورنال=المعارج|دوره=|شماره=۲۴–۲۷|صفحات=۴۰۰–۴۱۹}} | ||
| خط ۴۹۵: | خط ۵۰۲: | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=هاشمی خطیب|نام=علی بن الحسین|عنوان=ثمرات الاعواد|سال=۱۴۱۴|مکان=نجف|ناشر=مکتبة الحیدریة|پیوند نویسنده=|پیوند=https://books.rafed.net/view.php?type=c_fbook&b_id=1621&search=رقیة%20بنت%20الحسین|کوشش=}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=هاشمی خطیب|نام=علی بن الحسین|عنوان=ثمرات الاعواد|سال=۱۴۱۴|مکان=نجف|ناشر=مکتبة الحیدریة|پیوند نویسنده=|پیوند=https://books.rafed.net/view.php?type=c_fbook&b_id=1621&search=رقیة%20بنت%20الحسین|کوشش=}} | ||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=انوار الشهادة|سال=۱۴۲۵|مکان=اصفهان|ناشر=مرکز قائمیه|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=15491&Itemid=135&lang=fa#!/ccomment|نام۱=محمدحسن|نام خانوادگی۱=یزدی}} | * {{یادکرد کتاب|عنوان=انوار الشهادة|سال=۱۴۲۵|مکان=اصفهان|ناشر=مرکز قائمیه|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=15491&Itemid=135&lang=fa#!/ccomment|نام۱=محمدحسن|نام خانوادگی۱=یزدی}} | ||
''' | '''منابع آنلاین''' | ||
* {{یادکرد وب|عنوان=مستند «خاتون» تولید شد|نشانی=https://www.mashreghnews.ir/news/269503/مستند-خاتون-تولید-شد|تاریخ=۱۳۹۲|تاریخ بازبینی=۳ مهر ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|مشرق}}|نویسنده=مشرق نیوز|کد زبان=|وبگاه=mashreghnews.ir|کوشش=خبرگزاری فارس}} | * {{یادکرد وب|عنوان=مستند «خاتون» تولید شد|نشانی=https://www.mashreghnews.ir/news/269503/مستند-خاتون-تولید-شد|تاریخ=۱۳۹۲|تاریخ بازبینی=۳ مهر ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|مشرق}}|نویسنده=مشرق نیوز|کد زبان=|وبگاه=mashreghnews.ir|کوشش=خبرگزاری فارس}} | ||
* {{یادکرد وب|عنوان=کتابشناسی حضرت رقیه سلام الله علیها بر اساس حروف الفبا|نشانی=https://www.ghbook.ir/index.php?name=کتابشناسی%20حضرت%20رقیه%20(%20سلام%20الله%20علیها%20)%20بر%20اساس%20حروف%20الفبا&option=com_dbook&task=readonline&book_id=5751&page=3&chkhashk=FFD423D903&Itemid=218&lang=fa&tmpl=component|تاریخ=۱۳۹۱|تاریخ بازبینی=۲۵ آذر ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|قائمیه۱}}|نویسنده=موسسه قائمیه|کد زبان=|وبگاه=ghbook.ir}} | * {{یادکرد وب|عنوان=کتابشناسی حضرت رقیه سلام الله علیها بر اساس حروف الفبا|نشانی=https://www.ghbook.ir/index.php?name=کتابشناسی%20حضرت%20رقیه%20(%20سلام%20الله%20علیها%20)%20بر%20اساس%20حروف%20الفبا&option=com_dbook&task=readonline&book_id=5751&page=3&chkhashk=FFD423D903&Itemid=218&lang=fa&tmpl=component|تاریخ=۱۳۹۱|تاریخ بازبینی=۲۵ آذر ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|قائمیه۱}}|نویسنده=موسسه قائمیه|کد زبان=|وبگاه=ghbook.ir}} | ||
'''منابع انگلیسی''' | |||
{{چپ‌چین}} | {{چپ‌چین}} | ||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilfred|پیوند نویسنده=ویلفرد مادلونگ|مدخل=Ḥosayn b. ʿAli i. Life and Significance in Shiʿism|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=2004|پیوند مدخل=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=XII|سری=Fasc. 5|صفحات=493–498|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilfred|پیوند نویسنده=ویلفرد مادلونگ|مدخل=Ḥosayn b. ʿAli i. Life and Significance in Shiʿism|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=2004|پیوند مدخل=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=XII|سری=Fasc. 5|صفحات=493–498|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}} | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{پایان پانویس}} | {{پایان پانویس}}{{زنان نمونه در تشیع}} | ||
{{زنان نمونه در تشیع}} | |||
{{حسین بن علی-افقی}} | {{حسین بن علی-افقی}} | ||
{{واقعه کربلا}}{{شجره‌نامه حسین بن علی}} | {{واقعه کربلا}} | ||
{{شجره‌نامه حسین بن علی}} | |||
{{ | {{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | ||
[[رده:اسلام و زنان]] | [[رده:اسلام و زنان]] | ||
| خط ۵۲۱: | خط ۵۲۰: | ||
[[رده:افراد مشکوک‌الوجود]] | [[رده:افراد مشکوک‌الوجود]] | ||
[[رده:افراد مقدس نزد شیعه دوازده‌امامی]] | [[رده:افراد مقدس نزد شیعه دوازده‌امامی]] | ||
[[رده: | [[رده:امامزاده‌های مدفون در سوریه]] | ||
[[رده:تابعین]] | [[رده:تابعین]] | ||
[[رده:خاندان اهل بیت]] | [[رده:خاندان اهل بیت]] | ||
| خط ۵۲۷: | خط ۵۲۶: | ||
[[رده:درگذشتگان دهه ۷۳۰ (میلادی)]] | [[رده:درگذشتگان دهه ۷۳۰ (میلادی)]] | ||
[[رده:زادگان ۶۷۶ (میلادی)]] | [[رده:زادگان ۶۷۶ (میلادی)]] | ||
[[رده: | [[رده:زنان حاضر در جنگ]] | ||
[[رده:زنان حاضر در جنگ‌های قرون وسطی]] | [[رده:زنان حاضر در جنگ‌های قرون وسطی]] | ||
[[رده:زنان سده ۷ (میلادی)]] | [[رده:زنان سده ۷ (میلادی)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۱۵
| رقیه بنت الحسین | |
|---|---|
 آرامگاه رقیه در دمشق | |
| متولد | ۱۷ یا ۲۳ شعبان ۵۷ ه.ق مدینه |
| وفات | ۵ صفر ۶۱ ه.ق |
| مدفن | حرم رقیه، دمشق |
| عنوان | سیدة الرقیه |
| والدین |
|
| خویشاوندان | دختر حسین بن علی امام سوم شیعه؛ از اسیران نبرد کربلا |
رُقَیّه دختر حسین بن علی (به عربی: رُقَیّة بنت الحسین؛ ۱۷ یا ۲۳ شعبان ۵۷ قمری – ۵ صفر ۶۱ قمری) که برخی منابع با نام فاطمه صغری از وی یاد کرده‌اند، دختر کوچک حسین بن علی است.
پدر او امام سوم شیعیان دوازده‌امامی و مادرش مطابق قوی‌ترین قول‌ها، ام‌اسحاق است. منابعی دیگر مادرش را شهربانو گزارش کرده‌اند. از تاریخ زندگانی او، تا پیش از واقعه کربلا، اطلاعاتی در دست نیست. منابع تاریخی از مرگ وی در اثر اسارت و رنج‌های سفر از کربلا تا شام یاد کرده‌اند. بر اساس نقلی که طبری در کامل بهائی از کتاب الحاویه گزارش کرده‌است، این دختر خردسال در شام و پس از مشاهده سر بریده پدرش، از دنیا رفت و در همان‌جا دفن شد. تاریخ مرگ وی، ۵ صفر سال ۶۱ ه.ق گزارش شده‌است. تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را دمشق و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند. مقبره‌ای در محله عماره دمشق و در شمال شرقی مسجد سابق اموی وجود دارد که به حرم حضرت رقیه مشهور است.
با توجه به عدم ذکر نام رقیه در منابع کهن و معتبر، تردیدهایی در خصوص انتساب دختری خردسال با نام رقیه به حسین بن علی صورت گرفته‌است. هر کدام از موافقان و مخالفان این انتساب، دلایل متفاوتی را بری ادعای خود مطرح کرده‌اند. در این خصوص، ابن فندق، اولین منبع نسب‌شناسی است که در قرن پنجم هجری قمری از رقیه به عنوان دختر حسین بن علی یاد کرده‌است. پیش از او نیز منابعی روایی و تاریخی به وجود رقیه اشارتی داشته‌اند.
نام و نسب
نام
رقیه از ماده «رقی» و به معنای «ترقی» و «بالا رفتن» است. دیگر معنای واژهٔ رقیه، اسمی مصغر شده از ماده رُقِیة و به معنای دعا می‌باشد.[۱] دلیل به‌کاربردن واژه مصغر در نامگذاری فرزندان از جانب اعراب، به جهت ملاطفت با فرزندان گزارش شده‌است.[۲] نام اصلی رقیه بنت الحسین در منابع، «فاطمه» یا «فاطمه صغری» گزارش شده‌است و «رقیه»، یکی از القاب این دختر است.[۳] مطالبی مبنی بر نامگذاری تمام فرزندان حسین بن علی به «فاطمه» و «علی» گزارش شده‌است. منابع دلیل این نامگذاری را علاقه حسین به پدر و مادرش دانسته‌اند.[۴] عمادالدین طبری در کامل بهائی برای دختر حسین بن علی که در شام مدفون است، اسامی متعددی چون «رقیه»، «زبیده»، «زینب» و «فاطمه» گزارش می‌کند. فخرالدین طریحی، «رقیه» را نام دیگر «فاطمه صغری بنت حسین» می‌داند.[۵]
پدر و مادر
پدرش، حسین بن علی فرزند فاطمه زهرا دختر محمد و علی بن ابیطالب—خلیفه چهارم از خلفای راشدین— است. او امام سوم شیعیان دوازده‌امامی است که به سال ۶۱ ه.ق در نبرد کربلا، به دست سپاهیان عمر سعد و به فرمان یزید، کشته‌شد.[۶] منابع در ذکر مادر رقیه بنت الحسین دچار اختلاف هستند. گروهی از جمله اربلی در کشف الغمه و مفید در الارشاد، ام اسحاق را که پیش از آن همسر حسن بن علی بوده‌است، مادر رقیه دانسته‌اند. در مقابل گروهی دیگر چون حائری در معالی السبطین، مادر رقیه را شهربانو، و رقیه را با سجاد، خواهر تنی می‌دانند. از این میان، دیدگاه اول به علت گزارش منابع نسب‌شناسی مبنی بر تولد دختری با نام فاطمه صغری برای حسین بن علی از ام اسحاق بنت طلحه، دیدگاهی قوی‌تر به نظر می‌رسد.[۷][۸][۹][۱۰]
دختران حسین بن علی
بعد از درگذشت حسن بن علی، حسین با اُم‌ّاسحاق دختر طَلحه — صحابی مشهور محمد — ازدواج کرد و از وی صاحب دختری به‌نام فاطمه شد. مادلونگ می‌نویسد که برخلاف برخی گزارش‌ها، فاطمه باید از سکینه کوچک‌تر باشد.[۱۱] اما حاج‌منوچهری سکینه را، دختر کوچک و از رباب می‌داند. برخی دیگر از منابع، از محمد، زینب و رُقَیّه نیز به عنوان فرزندان حسین نام برده‌اند.[۱۲] حبیب‌الله کاشانی در تذکرة الشهدا، پس از توضیحات فراوانی در خصوص فرزندان حسین بن علی، برای وی ۸ دختر و ۱۳ پسر را گزارش می‌کند. کاشانی نام هشت دختر حسین بن علی را اینگونه گزارش می‌کند: فاطمه کبری، فاطمه صغری، زبیده، زینب، سکینه، ام‌کلثوم، صفیه و رقیه (به نقلی زبیده).[۱۳] با این وجود در منابع اولیه اسلام، سخنی از دختری سه ساله که در ماجرای کربلا حضور داشته باشد، به میان نیامده است. اربلی نیز در کشف الغمه از چهار دختر برای حسین بن علی یاد می‌کند، اما تنها نام سه دختر (زینب، سکینه و فاطمه) را ذکر می‌کند که احتمالاً نفر چهارم، همان رقیه بنت الحسین باشد. قدیمی‌ترین اثری که از رقیه بنت الحسین در خصوص ماجرای خرابه شام یاد کرده‌است، کتاب الحاویه فی مثالب معاویه اثر قاسم بن محمد بن احمد مأمونی - از عالمان اهل سنت متوفی در سال ۴۴۰ ه.ق - است. با وجود اینکه نسخه‌ای از کتاب الحاویه اکنون در دسترس نیست، اما عمادالدین طبری (زنده تا ۶۹۸ ه.ق) در کتاب کامل بهائی، ماجرای خرابه شام را از آن گزارش کرده‌است.[۱۴][۱۵]
تردید در انتساب
با توجه به عدم ذکر نام رقیه در منابع کهن و معتبر، تردیدهایی در خصوص انتساب دختری خردسال با نام رقیه به حسین بن علی صورت گرفته‌است. اربلی، با استناد به مطالب السّؤول، گزارش می‌کند که تعداد دختران حسین بن علی، چهار نفر است ولی نام سه نفر را می‌آورد. بنابر گفته محمد ری‌شهری در دانشنامه امام حسین، تنها منبعی که برای حسین بن علی، چهار فرزند را گزارش کرده‌است، ابن فندق در لباب الانساب است. وی نام‌های دختران حسین را فاطمه، زینب، سکینه و ام کلثوم گزارش می‌کند. وی در جای دیگری از کتاب، فرزندان باقی مانده از حسین بن علی را زین‌العابدین، فاطمه، سکینه و رقیه می‌داند. ری شهری معتقد است که گزارش ابن فندق با مرگ زودهنگام رقیه و عدم زندگانی طولانی پس از حسین بن علی همچون سایر دختران حسین، سازگاری ندارد. ری‌شهری دلیل دیگر این تردید را عدم شفافیت گزارش مفید در لهوف می‌داند. بر اساس این دیدگاه، منظور از رقیه مورد خطاب واقع شده توسط حسین بن علی، می‌تواند رقیه دختر علی باشد. همچنین گزارش نشدن این عبارت در برخی نسخه‌های لهوف، دیگر دلیل این تردید عنوان شده‌است.[۱۶] برخی دلایل در اثبات انتساب رقیه بنت الحسین به حسین بن علی، عبارتند از:[۱۷]
- خطاب حسین بن علی بعد از شعر «یا دهر اف لک» به دختری به نام رقیه
- خطاب زینب بنت علی در شهر کوفه به دختری به نام رقیه
- شعر سیف بن عمیره و خطاب قرار دادن رقیه در آن
- وجود گزارش‌هایی از زینب بنت حسین که در کودکی از دنیا رفته‌است
- گزارش اربلی از دختر چهارمی برای حسین بن علی
سرگذشت
تولد
| گاه‌شمار زندگی رقیه بنت الحسین | |
|---|---|
| رویدادهای زندگی رقیه بنت الحسین | |
| ۵۷ ه.ق | تولد در مدینه به تاریخ ۵ شعبان |
| ۶۱ ه.ق | کشته‌شدن پدرش، حسین بن علی، در نبرد کربلا |
| اسیر شدن و انتقال به شام | |
| حبس در خرابه‌های شام | |
| مرگ در سن ۴ سالگی | |
| تغسیل و تدفین شبانه در خرابه‌های شام | |
تاریخ تولد رقیه دقیقاً مشخص نیست. او احتمالاً بین سال‌های ۵۷ تا ۵۸ هجری در مدینه متولد شده‌است.[۱۸] مشهور است که تاریخ ولادت وی، پنجم شعبان سال ۵۷ ه.ق بوده‌است.[۱۹]
نبرد کربلا
از وقایع زندگانی رقیه تا واقعه عاشورا، هیچ اطلاعاتی در دست نیست. اما مشخص است که وی در کاروان حسین در در نبرد کربلا حضور داشته‌است و در روایت‌های مربوط به این نبرد، چند مرتبه به او اشاره شده‌است؛ از جمله این که پیش از حضور پدرش، حسین بن علی به عنوان مبارز در صحنه کربلا، از تشنگی خود گلایه کرد. ابن فندق از هلال بن نافع گزارش کرده‌است که وقتی حسین برای آخرین وداع با اهل بیت خود به سمت خیمه‌ها آمد، دختری خردسال به نام رقیه از تشنگی خود به حسین خبر می‌دهد. همچنین از دختری خردسال یاد شده‌است که پس از خاتمه جنگ، برای سیراب کردن پدرش مقداری آب برداشت و به محل کشته شدن حسین رفت. بر اساس یک نقل قول در کتاب مفاتیح الغیب ابن جوزی، او از یکی از سربازان عمر سعد پرسید که آیا پدرش در زمان مرگ سیراب شده بود؟ و چون با جواب منفی مواجه شد، از خوردن آب امتناع کرد. البته این احتمال وجود دارد که این روایت مربوط به سکینه بنت حسین باشد.[۲۰][۲۱] قمی در منتهی الآمال، گزارش کرده‌است که سربازان عمر سعد در روز عاشورا یکی از دختران خردسال حسین —احتمالاً رقیه— را مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند.[۲۲]
اسارت
پس از پایان نبرد کربلا، مأموران عمر سعد، که بازماندگان کاروان حسین را اسیر کرده بودند، به او گزارش دادند که ۲۳ کودکِ اسیر به‌شدت تشنه و گرسنه‌اند. عمر سعد اجازه داد به آنان آب دهند. از بین این کودکان، دختری خردسال از دختران حسین پس از گرفتن سهم آب خویش، به سمت کشته‌شدگان کربلا رفت تا پدرش را سیراب کند.[۲۳] به گزارش شیخ مفید، کاروان اسیران یک شب در صحرای کربلا اتراق کردند و رقیه در آن شب، از خیمه اسیران خارج شد و خود را به پیکر پدرش در قتلگاه رساند.[۲۴]
در روز بعد، اسیران نبرد کربلا به کوفه و سپس به شام منتقل شدند. محل نگهداری اسیران در دمشق، خرابات شام نام داشت و بازداشتگاهی بود که اسیران در آن از سرما و گرما در امان نبودند؛ به طوری که پوست صورتشان آسیب دیده‌بود. بر اساس گزارش منابعی چون نفس المهموم و کامل بهائی، رقیه یکی از این اسیران بود. از جمله این گزارش‌ها، روایت اربلی در کشف الغمه است که در خرابات شام (محل نگهداری اسران نبرد کربلا در دمشق) رقیه از عمه‌اش زینب سؤال کرد که آیا ما خانه‌ای نداریم که به آنجا برویم؟ زینب پاسخ داد: ما در این شهر غریبیم. عمادالدین طبری در کامل بهایی می‌گوید یک شب رقیه در خرابه‌های شام سراغ پدرش را می‌گرفت تا اینکه صدای ناله و زاری اسیران به گوش یزید رسید؛ او دستور داد تا سر حسین را به محل اسیران ببرند. رقیه پس از دیدن سر پدرش، درگذشت. طریحی با اشاره به این روایت، گفتگوهای رقیه با سر پدرش را نیز گزارش کرده‌است.[۲۵][۲۶][۲۷]
درگذشت
گروهی از راویان رقیه را در هنگام مرگ سه یا چهار ساله و گروه دیگر همچون حائری، پنج سال و هفت ساله گزارش کرده‌اند. بیرجندی در وقایع الشهور و واعظ قزوینی در ریاض القدس، تاریخ مرگ وی را پنجم صفر سال ۶۱ ه.ق گزارش کرده‌اند. در روز مرگ رقیه نیز اختلافی بین منابع وجود دارد؛ این اختلاف بین دهم یا پنجم ماه صفر می‌باشد.[۲۸][۲۹] در خصوص چگونگی مرگ رقیه، منابعی چون نفس المهموم و معالی السبطین، گزارش داده‌اند که وی در هنگام اسارت با دیدن سر پدر، جان باخت. خراسانی در منتخب التواریخ همین روایت را — با کمی تفاوت — از زبان یکی از درباریان یزید به نام طاهر دمشقی نقل کرده‌است.[۳۰] طریحی زمان مرگ رقیه را سریعاً پس از دیدن سر پدر گزارش کرده اما طبری آن را به فاصله چند روز دانسته‌است.[۳۱]
بر اساس گزارش منابع شیعی، در هنگام غسل بدن رقیه، آثار کبودی روی بدن وی مورد توجه و پرسش غساله قرار گرفت و زینب علت آن را ضربه‌های تازیانه و ضرب و شتم در نبرد کربلا و مسیر کربلا تا شام دانست.[۳۲] فرهاد میرزا در کتاب قمقام زخار می‌نویسد که ام‌کلثوم از یزید مهلتی برای عزاداری درخواست کرد و یزید به آنان اجازه برپایی عزاداری در شام را داد. پس از برگزاری مراسم عزاداری، مروان، از بیم تزلزل در حکومت شام، پیشنهاد داد اسیران به مدینه برگردانده شوند.[۳۳] زینب در یکی از مجالس عزاداری برای کشته‌شدگان کربلا که در مدینه برگزار شد، با اشاره به این رویداد، آن را «مصیبتی عظیم» دانست که سبب خم شدن کمر و سفیدی مویش شده‌است.[۳۴]
آرامگاه
تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را دمشق و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند.[۳۵] این مقبره امروزه در محله عماره دمشق و در شمال شرقی مسجد سابق اموی واقع شده‌است.[۳۶] در منتخبات التواریخ اثر تقی‌الدین حصنی، محل دفن رقیه را در کنار باب فرادیس دمشق (شمال شرقی مسجد اموی در نزدیکی کاخ یزید) گزارش شده‌است.[۳۷][۳۸] عبدالوهاب بن احمد شافعی، ملقب به شعرانی در کتاب المنن گزارش نوشته‌است که وی در بارگاهی نزدیک جامع دارالخلیفه یزید به همراه جمعی دیگر از اهل بیت پیامبر مدفون است. به این مسجد، امروزه جامع شجره الدر گفته می‌شود.[۳۹][۴۰] نخستین سندی که به قبر کنونی رقیه بنت الحسین در دمشق اشاره دارد، کتاب تسلیة المجالس نوشته حائری کرکی است که در آن آمده‌است:
در شهر شام، در بخش شرقی مسجد اعظم شهر، خرابه‌ای را دیدم که در گذشته، مسجد بوده و بر سنگ‌نوشته‌ای در آن، نام پیامبر و خاندان و امامان دوازده‌گانه نوشته شده بود و پس از آن، چنین نوشته بود: «این قبر خانم ملکه، دختر حسین بن علی علیهم السلام است.»[۴۱]
میرزا هاشم خراسانی در کتاب منتخب التواریخ، به نقل از جد مادری خویش محمدعلی شامی، گزارشی را نقل می‌کند که بر اساس آن، مقبره رقیه بنت الحسین در سال ۱۲۸۰ ه.ش برای تعمیرات شکافته و جسد دختری خردسال از آن خارج شد که آثار ضرب و جرح بر بدنش هنوز مشخص بود.[۴۲][۴۳] شبیه به این داستان را شبلنجی در نورالابصار و پیش از منتخب التواریخ گزارش کرده‌است.[۴۴] حائری مازندرانی به نقل از شعرانی، آرامگاه او را در مصر گزارش کرده‌است که وکیلی در دانشنامه جهان اسلام، آن را اشتباه می‌داند.[۴۵]
شیخ بهائی، در سال ۱۰۳۰ ه. ق، حرم آرامگاه را تعمیر کرد و ابیاتی منسوب به علی بن ابیطالب را بر قبه آن تحریر نمود. ملاصالح برغانی در سال ۱۲۴۳ ه. ق، منازل نزدیک به حرم را خرید و آن را وسعت داد.[۴۶] عمارت‌های ساخته شده بر این آرامگاه، در قرن‌های هشتم، یازدهم، سیزدهم و چهاردهم بنا شده‌است. آخرین توسعه این حرم در سال ۱۴۰۵ ه.ق معادل ۱۳۶۴ ه.ش و توسط حکومت جمهوری اسلامی ایران انجام گرفته‌است.[۴۷]
حرم رقیه بنت حسین
موقعیت حرم در نقشه منطقه
ضریح «حرم رقیه» واقع در دمشق سوریه
الهام و بازآفرینی
در شعر و ادبیات
شعری منسوب به زینب بنت علی در کوفه:
یَا أَخِی فَاطِمَ الصَّغِیرَهَ کَلِّمْهَا فَقَدْ کَادَ قَلَبُهَا أَنْ یَذُوبَا ترجمه:
برادر! با فاطمه خردسال و صغیرت، سخن بگو که نزدیک است دلش از غصه آب شود
بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۱۵
قصیده‌ای دربارهٔ حسین از سیف بن عمیره، از شاگردان جعفر صادق، قدیمی‌ترین شعری است که در آن به رقیه اشاره شده‌است. نام وی دو بار در این شعر آمده‌است. هر چند در انتساب این شعر به سیف، تردیدهایی نیز مطرح شده‌است.[۴۸]
شاعران معاصر عرب مانند عبدالمنعم فرطوسی، احمد الوائلی، سید حسین بحرالعلوم، علی ادریس الغانمی، مرتضی آل شرارة العاملی، سید عامر حلو و حسن آل حطیط العاملی در خصوص رنج‌های رقیه شعر گفته‌اند. همچنین سید محمدمهدی سویج، سید داود بن ابراهیم، سلمان آل طه، لبیب بیضون، محمدجواد السهلانی، ابراهیم محمد جواد، سید محسن امین و ابوالفضل طهرانی شعرهایی در تمجید او به زبان عربی دارند. مضمون بیشتر این اشعار آمیزه‌ای از مدح، رثا، احساس، عشق، حماسه و پند است.[۴۹]
همچنین کتاب‌های شعر در یتیم دمشق اثر محمد قاسمی، دختری در قراغ بابا اثر روح‌الله دریکوند، سه ساله اثر ابوالفضل عرب‌عاملی، عطر باران اثر ناصر صبا و غروب ستاره اثر محسن حافظی کاشانی از ی است که با موضوع زندگی رقیه به چاپ رسیده‌اند.[۵۰]
در هنر و رسانه
گروه رسانه‌ای فطرس مدیا، مستندی را به نام خاتون در سال ۱۳۹۲ تولید کرد. این مستند در ۲۴ دقیقه به بیان دیدگاه‌ها در خصوص رقیه پرداخته‌است و نظر مرتضی مطهری در خصوص ماهیت تاریخی وی را مورد بررسی قرار می‌دهد. سیدجعفر مرتضی عاملی، محمدحسین رجبی دوانی، محمد دولتی و عبدالحسین بندانی نیشابوری در این مستند دیدگاه خود را بیان کرده‌اند.[۵۱] همچنین نمایشنامه‌های آرزوهای سوخته اثر رقیه سیروس اسکویی، وداع خاموش اثر طاهره استفاضه و دختر آفتاب اثر علی‌اکبر ترابیان با موضوع زندگی رقیه نوشته شده‌اند.[۵۲]
در منابع
منابع اولیه و ثانویه
| اثر مربوط به قرن | نام مؤلف | نام اثر | مذهب مؤلف | موضوع اثر | وضعیت نشر | اشاره | منبع |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| قرن دوم ه.ق | ابومخنف بن یحیی غامدی | مقتل ابومخنف | شیعه | مقتل | چاپ شده | گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری به نام رقیه توسط حسین بن علی در واقعه کربلا | [۵۳] |
| قرن سوم ه.ق | ابوحنیفه بن داود دینوری | اخبار الطوال | سنی | تاریخ | چاپ شده | گزارش نام رقیه به عنوان یکی از دختران حسین بن علی | [۵۴] |
| احمدبن یحیی بلاذری | انساب الاشراف | سنی | انساب | چاپ شده | گزارش دختر مشترکی میان حسین و ام اسحاق به نام فاطمه | [۵۵] | |
| قرن چهارم ه.ق | محمد بن محمد مفید | الارشاد | شیعه | تاریخ | چاپ شده | گزارشی از ممانعت حضور پدر در نبرد توسط رقیه، خواهر کوچک سکینه بنت حسین در کربلا | [۵۶] |
| قرن پنجم ه.ق | قاسم بن محمد مأمونی | الحاویه فی مثالب معاویه | سنی | تاریخ | نسخه مفقود | اشاره به ماجرای مرگ دختر خردسال حسین بن علی در خرابه‌های شام پس از دیدن سر پدر | [۵۷] |
| ابن فندق | لباب الانساب والألقاب والأعقاب | شیعه | نسب‌شناسی | چاپ شده | اشاره به نام رقیه بنت الحسین در میان فرزندان اسیر شده حسین بن علی در واقعه کربلا | [۵۸] | |
| قرن ششم ه.ق | ابن شهر آشوب | مناقب ابن شهر آشوب | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارشی از ممانعت حضور پدر در نبرد توسط رقیه، خواهر کوچک سکینه بنت حسین در کربلا | [۵۹] |
| ابن جوزی | مفاتیح الغیب | سنی | تاریخ | نسخه مفقود | گزارشی از حضور دختری خردسال‌تر از سکینه که از تشنگی پدرش سؤال می‌کرد | [۶۰] | |
| قرن هفتم ه.ق | سید بن طاووس | الهوف | شیعه | مقتل | چاپ شده | گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری به نام رقیه توسط حسین بن علی در واقعه کربلا | [۶۱] |
| عمادالدین طبری | کامل بهائی | شیعه | مقتل | چاپ شده | نقل ماجرای خرابه شام، به نقل از کتاب الحاویه فی مثالب معاویه | [۶۲] | |
| گزارشی مبنی بر حضور دختری خردسال از حسین بن علی در ماجرای کربلا | |||||||
| علی بن عیسی اربلی | کشف الغمه فی معرفة الائمه (ع) | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارش نام رقیه به عنوان یکی از دختران حسین بن علی | [۶۳] | |
| گزارشی از تعداد فرزندان حسین بن علی (چهار دختر) بدون گزارش نام چهارمین دختر | |||||||
| قرن هشتم ه.ق | محمدادیب آل تقی‌الدین حصنی | منتخبات التواریخ الدمشق | سنی | تاریخ | چاپ شده | گزارشی از دفن رقیه بنت الحسین در باب فرادیس شام | [۶۴] |
| نجم‌الدین قاسم بن محمد مذمکینی | کنزالغرائب | سنی | تاریخ | چاپ شده | گزارش ماجرای خرابه شام، بدون ذکر نام رقیه و اشاره به دختر خردسال حسین بن علی | [۶۵] | |
| قرن دهم ه.ق | فخرالدین طریحی | المنتخب فی جمع المراوی و الخطب | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارش شعری از سیف بن عمیره (مـ قرن دوم ه.ق) با دو بار اشاره به رقیه بنت الحسین | [۶۶] |
| عبدالوهاب بن احمد شعرانی | المنن الکبری | سنی | تاریخ | چاپ شده | گزارشی از بارگاه منسوب به رقیه بنت الحسین در دمشق | [۶۷] | |
| محمد بن ابیطالب حسینی حائری | تسلیة المجالس | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارشی از بارگاه رقیه بنت الحسین و وجود سنگ قبری که نام رقیه بر آن نقش داشته‌است | [۶۸] | |
| قرن یازدهم ه.ق | محمد باقر مجلسی | بحارالانوار | شیعه | معجم الحدیث | چاپ شده | گزارش شعری منسوب به زینب بنت علی که در آن از دختر خردسال حسین با نام فاطمه یاد شده‌است | [۶۹] |
| عبدالله بحرانی | عوالم العلوم | شیعه | معجم الحدیث | خطی | اشاره به ماجرای مرگ رقیه بنت حسین در خرابه‌های شام پس از دیدن سر پدر | [۷۰] | |
| قرن سیزدهم ه.ق | سلیمان بن ابراهیم قندوزی | ینابیع المودة | سنی | تاریخ | چاپ شده | گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری به نام رقیه توسط حسین بن علی در واقعه کربلا[الف] | [۷۱] |
| محمدحسن یزدی | انوار الشهاده | شیعه | مقتل | چاپ شده | گزارشی از هلال بن نافع (مـ قرن اول ه.ق) در خصوص مشاهده دختر سه ساله حسین | [۷۲] | |
| قرن چهاردهم ه.ق | مهدی حائری مازندرانی | معالی السبطین | شیعه | مقتل | چاپ شده | گزارش نام رقیه در میان ده فرزند حسین و به نقل از چند منبع شیعه و سنی[ب] | [۷۳] |
| گزارش مرگ رقیه پس از واقعه کربلا به عنوان اولین مرگ هاشمیان پس از حسین بن علی | |||||||
| محمدباقر بیرجندی | وقایع الشهور و الایام | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارش تاریخ مرگ رقیه بنت حسین در ماه صفر | [۷۴] | |
| سید محسن امین | اعیان الشیعه | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارشی از انتساب مرقدی در دمشق به رقیه بنت الحسین و بازسازی آن مرقد | [۷۵] | |
| حبیب‌الله کاشانی | تذکرة الشهدا | شیعه | تاریخ | چاپ شده | گزارشی از هشت دختر برای حسین بن علی از جمله رقیه بنت الحسین | [۷۶] | |
| محمدهاشم بن محمد خراسانی | منتخب التواریخ | شیعه | تاریخ | چاپ شده | گزارش ماجرای آب گرفتگی قبر رقیه در دمشق و خروج جسد دختری خردسال از مقبره | [۷۷] | |
| محمد بن محمدتقی بحرالعلوم | مقتل الحسین علیه السلام او واقعة الطف | شیعه | مقتل | چاپ شده | گزارش بی‌تابی ام کلثوم در سوگ رقیه و ماجرای گفتگوهای آن دو | [۷۸] |
کتابشناسی
برای مطالعهٔ بیشتر
- طبسی، نجم‌الدین؛ جهانشاهی، عباس. رقیه بنت الحسین (ع) پاسخ به تاملات و سوالات (PDF).
- قائمیه اصفهان. بانک جامع حضرت رقیه سلام الله علیها. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان.
- هادی‌منش، ابوالفضل (۱۳۸۳). «پژوهشی در هویت تاریخی حضرت رقیه علیها السلام». شمیم یاس (بیست و چهارم).
- تربتی، حسین (۱۳۸۸). «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه». مبلغان (صد و بیست و چهارم).
پانویس
یادداشت
ارجاعات
- ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۴۱.
- ↑ تبریزی، حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا، ۸۲.
- ↑ نظری منفرد، قصه کربلا، ۶۴۶.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۸.
- ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۴.
- ↑ حاج منوچهری، «حسین (ع)، امام»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۷۸.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ تبریزی، حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا، ۹۶.
- ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۲.
- ↑ Madelung, “Ḥosayn b. ʿAli i. Life”, Iranica.
- ↑ Madelung, “Ḥosayn b. ʿAli i. Life”, Iranica.
- ↑ حاج منوچهری، «حسین (ع)، امام»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۷۸.
- ↑ کاشانی، تذکرة الشهدا، ۱: ۴۶۹.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ بیضون، موسوعة کربلاء، ۲: ۳۵۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱: ۳۸۲–۳۸۴.
- ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۳.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۸.
- ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۵.
- ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۲.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۰–۱۳.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۳.
- ↑ طبسی، رقیه بنت الحسین، ۵۲.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۴.
- ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۴.
- ↑ هاشمی خطیب، ثمرات الاعواد، ۲: ۴۸.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳: ۳۱۲.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۸.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۷.
- ↑ ملبویی، الوقایع و الحوادث، ۵: ۸۸.
- ↑ قاجار، قمقام زخار، ۴۳۳.
- ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۵.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۸.
- ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۶.
- ↑ شاوی و طبسی، مع الرکب الحسین، ۲۲۳–۲۲۴.
- ↑ تبریزی، حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا، ۱۵۰.
- ↑ پورامینی، با کاروان حسینی، ۲۱۱.
- ↑ آل درویش، تربة الحسین و التبرک بها، ۳: ۳۱۴.
- ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۷.
- ↑ الحلو، «مقام سیدة الرقیه»، المعارج، ۴۱۰–۴۱۱.
- ↑ آل درویش، تربة الحسین و التبرک بها، ۳: ۳۱۴–۳۱۵.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱: ۳۹۰.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۹–۴۰.
- ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۶.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ نوری، «حضرت رقیه در آینه شعر معاصر»، معارف حسینی.
- ↑ «کتابشناسی حضرت رقیه»، کتابخانه قائمیه.
- ↑ «مستند «خاتون» تولید شد»، مشرق نیوز.
- ↑ «کتابشناسی حضرت رقیه»، کتابخانه قائمیه.
- ↑ بیضون، موسوعة کربلاء، ۲: ۱۴۱.
- ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۳: ۱۴۲.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۰.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۲.
تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۴. - ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۰.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۲.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ شاوی و طبسی، مع الرکب الحسین، ۲۲۳–۲۲۴.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۴. - ↑ آل درویش، تربة الحسین و التبرک بها، ۳: ۳۱۴.
- ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۷.
- ↑ آل درویش، تربة الحسین و التبرک بها، ۳: ۳۰۶.
- ↑ تبریزی، حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا، ۱۵۸.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
- ↑ یزدی، انوار الشهادة، ۲۱۹.
- ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰: ۲۴۴–۲۴۵.
تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۳. - ↑ آل درویش، تربة الحسین و التبرک بها، ۳: ۳۱۳.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱: ۳۹۲.
- ↑ کاشانی، تذکرة الشهدا، ۱: ۴۶۹.
- ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۶–۳۷.
- ↑ بیضون، موسوعة کربلاء، ۲: ۴۸۶.
- ↑ مردانی، «کتاب رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ»، معارف حسینی.
- ↑ «کتابشناسی حضرت رقیه»، کتابخانه قائمیه.
- ↑ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و اهل بیته، ۷: ۲۹۲.
- ↑ موسسه آل البیت، تراثنا، ۵۷: ۲۷۰.
منابع
منابع فارسی
- آل درویش، امین حبیب (۱۴۳۰). تربة الحسین علیه السلام الاستشفاء و التبرک بها. بیروت: دارالمحجة البیضاء.
- الحلو، السید عامر (۱۴۱۷). «کلمات و قصائد عن رقیة بنت الحسین - (ع) و مقامها الشریف فی دمشق: مقام السیدة رقیة (ع) واحدة خضراء فی قلب دمشق». المعارج (۲۴–۲۷): ۴۰۰–۴۱۹.
- بلاذری، احمد بن یحیی (۱۴۰۷). انساب الاشراف. بیروت: الاعلمی للمطبوعات.
- بلوکباشی، علی؛ بهرامیان، علی؛ پاکتچی، احمد؛ حاج منوچهری، فرامرز؛ مسعودی آرانی، عبدالله؛ بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث (۱۳۹۲). «حسین (ع)، امام». در موسوی بجنوردی، کاظم. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۲۰. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. صص. ۶۶۴–۷۱۵. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۱۹-۱.
- بیضون، لبیب (۱۴۲۷). موسوعة کربلا. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
- پورامینی، محمدامین (۱۳۸۷). با کاروان حسینی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- تاج‌الدین، مهدی (۱۳۹۲). المجالس النقیه عن حیاة السیدة رقیة علیها السلام بنت الحسین علیه السلام. قم: المکتبة الحیدریه.
- تبریزی، جعفر (۱۴۳۲). تحقیقی پیرامون حضرت رقیه ع فرزند سیدالشهدا ع (PDF). قم: دارالصدیقه الشهیده.
- رفاعی، عبدالجبار (۱۳۹۱). معجم ما کتب عن الرسول و اله بیته. تهران: وزارت ارشاد.
- زحمتکش، زهرا (۱۳۹۹). «سرگذشت حضرت رقیه (س) در کربلا و چگونگی شهادت ایشان» (PDF). پژوهشنامه معارف حسینی (هجدهم).
- شاوی، علی؛ طبسی، نجم‌الدین (۱۳۸۶). مع الرکب الحسین من المدینه الی المدینه. قم: زمزم هدایت.
- علیانسب، سید ضیاءالدین؛ رحیمی قاضی، رویا (۱۳۹۹). «احوالات حضرت رقیه (سلام الله علیها) در منابع تاریخی» (PDF). پژوهشنامه معارف حسینی (هجدهم).
- کاشانی، حبیب‌الله (۱۳۹۰). تذکرة الشهدا. به کوشش عباس محمد قلیان. تهران: شمس الضحی.
- قاجار، فرهاد میرزا (۱۳۹۳). قمقام زخار و صمصام بتار. ترجمهٔ غلامحسین انصاری. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- محلاتی، ذبیح‌الله (۱۳۲۹). ریاحین الشریعه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- محمدی ری‌شهری، محمد (۱۳۸۸). دانشنامه امام حسین علیه السلام بر پایه حدیث، قرآن و تاریخ. ج. دوم. ترجمهٔ مسعودی، عبدالهادی. قم: دارالحدیث. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۹۳-۴۶۱-۲.
- طبسی، نجم‌الدین (۱۳۹۸). رقیه بنت الحسین، پاسخی به تاملات و سوالات (PDF). تهران: بی نا.
- مردانی، محمدحسین (۱۳۹۹). «معرفی کتاب: رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ: تاریخ تحلیلی شخصیت‌شناسی حضرت رقیه» (PDF). پژوهشنامه معارف حسینی (هجدهم).
- مظفری، محمد؛ جمشیدی، سعید (۱۳۸۸). اسیران و جانبازان کربلا. تهران: سینا.
- مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۹۰). عاشورا، ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها و پیامدها. قم: مولف.
- ملبویی، محمدباقر (۱۳۹۸). الوقایع و الحوادث. قم: دارالعلم. شابک ۹۷۸۹۶۴۲۰۴۴۱۲۲.
- موسسه آل البیت (۱۴۲۰). تراثنا. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.
- نظری منفرد، علی (۱۳۷۹). قصه کربلا. تهران: سرور. شابک ۹۶۴-۶۳۱۴-۰۳-۱.
- نوری، سیدمهدی (۱۳۹۹). «حضرت رقیه (سلام الله علیها) در آینه شعر معاصر عربی» (PDF). پژوهشنامه معارف حسینی (هجدهم).
- وکیلی، محترم (۱۳۹۲). «رقیه بنت الحسین». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- هاشمی خطیب، علی بن الحسین (۱۴۱۴). ثمرات الاعواد. نجف: مکتبة الحیدریة.
- یزدی، محمدحسن (۱۴۲۵). انوار الشهادة. اصفهان: مرکز قائمیه.
منابع آنلاین
- مشرق نیوز (۱۳۹۲). «مستند «خاتون» تولید شد». mashreghnews.ir. به کوشش خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۳ مهر ۱۳۹۹.
- موسسه قائمیه (۱۳۹۱). «کتابشناسی حضرت رقیه سلام الله علیها بر اساس حروف الفبا». ghbook.ir. دریافت‌شده در ۲۵ آذر ۱۳۹۹.
منابع انگلیسی
- Madelung, Wilfred (2004). "Ḥosayn b. ʿAli i. Life and Significance in Shiʿism". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. Fasc. 5 (به انگلیسی). Vol. XII. New York: Bibliotheca Persica Press. pp. 493–498.
ردهها:
- اسلام و زنان
- اسیران نبرد کربلا
- افراد مشکوک‌الوجود
- افراد مقدس نزد شیعه دوازده‌امامی
- امامزاده‌های مدفون در سوریه
- تابعین
- خاندان اهل بیت
- خانواده محمد
- درگذشتگان دهه ۷۳۰ (میلادی)
- زادگان ۶۷۶ (میلادی)
- زنان حاضر در جنگ
- زنان حاضر در جنگ‌های قرون وسطی
- زنان سده ۷ (میلادی)
- زنان عرب
- شهیدان اسلام
- شیعیان
- عاشورا
- عربها
- عربهای سده ۷ (میلادی)
- عربهای سده ۸ (میلادی)
- فرزندان حسین بن علی
- کشتگان اسلام