ناووسیه

ناووسیه، یکی از فرقه‌های شیعی است که به مهدویت جعفر صادق باور دارد۔ این فرقه به شخصی به نام ناووس یا ابن ناووس نسبت داده شده‌است و نام آنها اقتباسی از نام موسس آن است۔ این فرقه که در امامت جعفر صادق، متوقف شده‌است، کمی بعد از مرگ جعفر صادق شکل گرفت و عمر زیادی نداشت و منقرض شد۔

نام و باورها

نام این فرقه، از موسس آن که ناووس یا ابن ناووس نام داشت، اقتباس شده‌است۔ نام دیگر فرقه صارمیه است۔ فخر رازی به اشتباه این فرقه را ناموسیه گزارش می‌کند۔

فرقه ناووسیه، از فرقه‌های شیعی است و به عنوان شاخه‌ای از فرقه امامیه شناخته می‌شود۔ که امامان خود را از علی بن ابی‌طالب و فرزندان او تا جعفر صادق برگزیده‌اند۔ مهمترین عقیده آنان، انکار مرگ و مهدویت جعفر صادق است۔ آنها منتظر ظهور او هستند و وی را مهدی موعود آخرالزمان می‌دانند۔ بر اساس روایتی منسوب به جعفر صادق در منابع این فرقه، آمده‌است که جعفر صادق، خبرهای بعدی از مرگ خود را تکذیب می‌کند و خود را صاحب شمشیر معرفی می‌کند۔ همین روایت سبب شده‌است تا نام صارمیه بر این فرقه گذاشته شود۔ برخی از اهالی فرقه سبائیه، با آنان در این عقیده همراه بوده‌اند۔ دیگر عقیده آنان که شهرستانی به نقل از ابوحامد زوزنی گزارش می‌کند، رجعت علی بن ابی‌طالب در آخرالزمان است۔ در معرفة المذاهب نیز آمده است که آنان، تفضیل خود بر دیگری را مصداق کفر می‌دانند۔ کفر ابوبکر و عمر بن خطاب، از عقائد این فرقه است۔

از دیدگاه تاریخی

پیش‌زمینه تاریخی

منجی‌گرایی در اسلام، یکی از عقاید پرتکرار در فرقه‌های مختلف است۔ در دیدگاه شیعیان، منجی آخرالزمان، مدتی را در غیبت به سر خواهد برد و سپس با شمشیر قیام خواهد کرد تا عدالت را گسترش دهد۔ در میان فرقه‌های مختلف شیعه، مصداق منجی، مختلف است۔ در این ارتباط، شیعیان امامیه، کیسانیه، و فرقه‌های مختلف شیعه، هر کدام نظرات خاص خود را دارند۔ در میان امامان شیعه، جعفر صادق سعی کرد تا با اقداماتی، از انشعاب فرقه‌های شیعه به خاطر منجی‌گرایی، جلوگیری کند۔ این منجی‌گرایی در دوران انقلاب عباسی، به اوج خود رسید و ظهور مدعیان مهدویت، رواج یافت۔

تاسیس و سرنوشت

ناووس، از اهالی بصره دانسته شده‌است۔ نام او به اختلاف، عبدالله بن ناووس، عجلان بن ناووس و حملان بن ناووس گزارش می‌شود۔ او بر این عقیده بود که بهترین فرد امت، علی بن ابی‌طالب است و هرکس او را تفضیل ندهد، کافر خواهد بود۔ ابن حزم، ناووسیه را منصوب به ناووس مصری می‌داند و احتمال می‌رود که «مصری»، تصحیف از «بصری» باشد۔ یاقوت حمویی در معجم البلدان، ناووس را از نواحی هیت در شهر انبار می‌داند و یک موضع دیگر به همین نام در نزدیکی همدان گزارش می‌کند۔

سال ظهور این فرقه را حدود ۱۴۸ ه۔ق تخمین زده‌اند۔ به گزارش شیخ طوسی در الغیبه، این فرقه پس از چندی از بین رفته‌اند۔

پس از جعفر صادق نیز، برخی از شیعیان که به واقفیه مشهور شدند، دو حبس کوتاه و طولانی موسی کاظم را معادل غیب صغری و کبری منجی آخرالزمان تلقی کردند و مدعی شدند که او در زندان نمرده‌است و منجی آخرالزمان است۔ این گروه، روایتی که پیش از این ناووسیه به عنوان دلیلی بر حیات جعفر صادق می‌دانستند، اینبار با تغییری، پیش‌بینی جعفر صادق در حق پسرش، موسی کاظم تلقی کردند۔

پانویس

منابع

• اسفراینی، طاهر بن محمد (۱۴۰۳). التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین. اول (به عربی). به کوشش کمال یوسف الحوت. بیروت: عالم الکتب.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• سلیمیان، خدامراد (۱۳۸۳). فرهنگ‌نامه مهدویت. تهران: بنیاد فرهنگی مهدی موعود. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۴۲۸-۴۷-۷.
• مشکور، محمدجواد؛ مدیرشانه‌چی، کاظم (۱۳۸۷). فرهنگ فرق اسلامی. مشهد: مرکز پژوهش‌های اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۱۰۵۸.
• Arjomand, Said Amir (1996). "The Crisis of the Imamate and the Institution of Occultation in Twelver Shiism: A Sociohistorical Perspective". International Journal of Middle East Studies (به انگلیسی) (28): 491-515.
• Ed. (1986). "NAWUSIYYA". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی) (2rd ed.). Leiden: E. J. Brill. p. 1048.
• Haider, Najam (2009). "Prayer, Mosque, and Pilgrimage: Mapping Shīʿī Sectarian Identity in 2nd/8th Century Kūfa". Islamic Law and Society (به انگلیسی) (16): 151-174.
• Monnot, Guy (1975). "L'histoire des religions en Islam, Ibn al-Kalbī et Rāzī". Revue de l'histoire des religions (به انگلیسی) (188): 23-34.