محمد در هنر، فرهنگ و ادبیات اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (Aboammar صفحهٔ محمد در فرهنگ و ادبیات اسلامی را به محمد در هنر، فرهنگ و ادبیات اسلامی منتقل کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{محمد۲}} | {{محمد۲}} | ||
برخلاف ادیان [[مسیحیت]] و [[بودیسم]]، که عمده هنرهای مذهبی آنان شمایلی (iconic) است، [[هنر اسلامی|هنرهای اسلامی]] به‌طور اکید، غیر شمایلی (aniconic) بوده و مسلمانان از به تصویر کشیدن خداوند و | '''محمد در هنر، فرهنگ و ادبیات اسلامی''' به عنوان یکی از مهمترین موضوعات مذهبی شناخته می‌شود و در دوران‌های مختلف مورد توجه ادیبان و هنرمندان [[مسلمان]] قرار گرفته است. برخلاف ادیان [[مسیحیت]] و [[بودیسم]]، که عمده هنرهای مذهبی آنان شمایلی (iconic) است، [[هنر اسلامی|هنرهای اسلامی]] به‌طور اکید، غیر شمایلی (aniconic) بوده و مسلمانان از به تصویر کشیدن [[خدا|خداوند]] و [[محمد]]، منع شده‌اند. | ||
== در هنر == | == در هنر == | ||
برخلاف ادیان [[مسیحیت]] و [[آیین بودایی|بودایی]]، که عمده هنرهای مذهبی آنان شمایلی<ref group="یادداشت">به انگلیسی: iconic</ref> است، [[هنر اسلامی|هنرهای اسلامی]] به‌طور اکید، غیر شمایلی<ref group="یادداشت">به انگلیسی: aniconic</ref> بوده و مسلمانان از به تصویر کشیدن خداوند و محمد، منع شده‌اند. اما این بدان معنا نیست که محمد در هنرهای اسلامی به اشکال دیگری حضور نداشته‌باشد. اسامی او، به خصوص نام «محمد»، به صورت [[خوشنویسی در جهان اسلام|خوشنویسی]] در سرتاسر جهان اسلام و به‌خصوص در [[مسجد]]های | برخلاف ادیان [[مسیحیت]] و [[آیین بودایی|بودایی]]، که عمده هنرهای مذهبی آنان شمایلی<ref group="یادداشت">به انگلیسی: iconic</ref> است، [[هنر اسلامی|هنرهای اسلامی]] به‌طور اکید، غیر شمایلی<ref group="یادداشت">به انگلیسی: aniconic</ref> بوده و مسلمانان از به تصویر کشیدن خداوند و محمد، منع شده‌اند. اما این بدان معنا نیست که محمد در هنرهای اسلامی به اشکال دیگری حضور نداشته‌باشد. اسامی او، به خصوص نام «محمد»، به صورت [[خوشنویسی در جهان اسلام|خوشنویسی]] در سرتاسر [[جهان اسلام]] و به‌خصوص در [[مسجد]]های [[امپراتوری عثمانی]]، به‌چشم می‌خورد. همچنین [[نگارگری ایرانی|مینیاتورهای ایرانی]]، [[نگارگری ترکی|ترکی]] و [[نگارگری مغولی|مغولی]] بسیاری با سبک‌های خاص، وجود دارد که پیکر محمد در آنها ترسیم و صورت او اغلب مخفی یا محو و در هاله‌ای از نور ترسیم شده‌است.<ref>{{پک|Nasr|2005|ف=Muhammad|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> معجزات او از موضوع‌های [[مینیاتور اسلامی|مینیاتورهای اسلامی]] است؛ در یک مینیاتور مربوط به قرن ۱۹ م یک پادشاه [[هند|هندی]] در حال تماشای [[شق‌القمر]] در منطقه هند به تصویر کشیده شده‌است.<ref>{{پک|Schimmel|1993|ف=Muḥammad: The Prophet in popular Muslim piety|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> | ||
عبارت [[محمد رسول الله]] به عنوان یکی از شعارهای [[اسلام]]، به صورت کتیبه و نقوش اسلامی، بخشی از [[هنر اسلامی]] را شکل داده‌است. در طول دوره‌های مختلف، هنرمندان اسلامی، به نمادپردازی نام محمد اقدام کرده‌اند و سعی نمودند تا در لطیف‌ترین و زیباترین شکل ممکن، آن را ترسیم کنند. طرح [[شمسه (تذهیب)|شمسه]] نیز با وجود آنکه معانی و مفاهیم نمادین مختلفی برای آن گزارش شده‌است، در برخی آثار به عنوان نماد محمد گزارش شده‌است. هنرمندان [[خراسان|خراسانی]]، اولین نقوش شمسه را با نگارش نام محمد شکل داده‌اند.<ref>{{پک|خزایی|۱۳۸۷|ک=کتاب ماه هنر|ف=شمسه؛ نقش حضرت محمد (ص)}}</ref> | |||
== در ادبیات == | == در ادبیات == | ||
با ظهور اسلام و نخستین پیروزی‌هایش، اسلام در [[شعر عربی|شعر عرب]] بازتاب یافت. با قدرت یافتن محمد، جمعی از شاعران عرب برای جلب توجه و کسب صله، به سوی او شتافتند. با این وجود اشعاری که از آن دوران گزارش شده‌اند، لزوماً مربوط به آن دوران نبوده و احتمال جعل در آنها وجود دارد. کهن‌ترین شعر در موضوع اسلام، مربوط به | با ظهور اسلام و نخستین پیروزی‌هایش، اسلام در [[شعر عربی|شعر عرب]] بازتاب یافت. با قدرت یافتن محمد، جمعی از شاعران عرب برای جلب توجه و کسب صله، به سوی او شتافتند. با این وجود اشعاری که از آن دوران گزارش شده‌اند، لزوماً مربوط به آن دوران نبوده و احتمال جعل در آنها وجود دارد. کهن‌ترین شعر در موضوع اسلام، مربوط به [[اعشی]]، شاعر دوران محمد است که در شعر او تنها به «محمد» و «نبی» اشاره شده‌است.<ref>{{پک|آذرنوش|۱۳۸۸|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=تأثیر اسلام در ادبیات ملل مسلمان}}</ref> [[حسان بن ثابت]]، شاعر پرآوازه عرب بود که در دوره حیات [[محمد در مدینه]] به او پیوست. اشعار او در وصف پیامبر اسلام، بخشی از منابع تاریخی دربارهٔ زندگانی محمد به حساب می‌آید. موضوع اشعار او ستایش محمد، وصف اوصاف او و گزارش [[فهرست غزوه‌های محمد|جنگ‌های محمد]] بود.<ref>{{پک|Schimmel|۱۹۸۴|ک=And Muhammad Is His Messenger|ص=۹|زبان=en}}</ref> | ||
{{جعبه گفتاورد|عنوان=نشید [[طلع البدر علینا]]|گفتاورد={{وسط‌چین}} | {{جعبه گفتاورد|عنوان=نشید [[طلع البدر علینا]]|گفتاورد={{وسط‌چین}} | ||
---- | ---- | ||
{{شعر}}{{ب|طَلَعَ الْبَدْرُ عَلَینا من ثنیات الوداع|وجب الشکر علینا ما دعا لله داع}}{{ب|أیها المبعوث فینا جئت بالأمر المطاع|جئت شرّفت المدینة مرحباً یا خیر داع}}{{پایان شعر}}{{سخ}}<small>منسوب به انصار که در هنگام ورود محمد به مدینه خواندند</small> | {{شعر}}{{ب|طَلَعَ الْبَدْرُ عَلَینا من ثنیات الوداع|وجب الشکر علینا ما دعا لله داع}}{{ب|أیها المبعوث فینا جئت بالأمر المطاع|جئت شرّفت المدینة مرحباً یا خیر داع}}{{پایان شعر}}{{سخ}}<small>منسوب به انصار که در هنگام ورود محمد به مدینه خواندند</small> | ||
{{پایان وسط‌چین}}|عرض=|حاشیه=2px|تراز=راست}} | {{پایان وسط‌چین}}|عرض=|حاشیه=2px|تراز=راست}} | ||
حجم قابل توجهی از ادبیات اسلامی به شرح فضایل محمد اختصاص یافته‌است.<ref>{{پک|Campo|۲۰۰۹|ف=Muhammad|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> زندگی‌نامه او در اشعار و ادبیات تمام مناطق مسلمان رسوخ کرده‌است؛ شعرهای عامیانه از آفریقا تا ترکیه و | حجم قابل توجهی از ادبیات اسلامی به شرح فضایل محمد اختصاص یافته‌است.<ref>{{پک|Campo|۲۰۰۹|ف=Muhammad|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> زندگی‌نامه او در اشعار و ادبیات تمام مناطق مسلمان رسوخ کرده‌است؛ شعرهای عامیانه از [[آفریقا]] تا [[ترکیه]] و [[اندونزی]]، همگی از توصیف گسترده محمد و معجزه‌های او سخن گفته‌اند. موضوع شق‌القمر از موضوع‌های مورد علاقه در ادبیات هندی است.<ref>{{پک|Schimmel|1993|ف=Muḥammad: The Prophet in popular Muslim piety|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> [[معراج]] نیز به‌طور گسترده‌ای در [[ادبیات عربی]]، [[ادبیات اندونزیایی]]، کشورهای غرب و شرق آفریقا و [[نگارگری ایرانی|مینیاتورهای ایرانی]] — که به «[[معراج‌نامه (نگارگری)|معراج‌نامه]]» معروفند — به‌کار رفته‌است.<ref>{{پک|Donzel|1994|ک=Islamic Desk Reference|ص=269|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Glassé|Smith|2003|ک=The new Encyclopaedia of Islam|ص=346|زبان=en}}</ref> روابط او با حیوانات و سخن گفتن با آنها از موضوعاتی است که در ادبیات‌های اسلامی مورد توجه قرار گرفته‌است. داستان [[ضمانت آهو]] توسط او و سخن گفتن با [[زنبور در اسلام|زنبور]] از مهمترین این وقایع هستند. اینکه محمد نور اولیه خلقت است، نیز از موضوعات داستان‌ها و شعرهای اسلامی است.<ref>{{پک|Schimmel|1993|ف=Muḥammad: The Prophet in popular Muslim piety|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> | ||
در ادبیات مسلمانان، محمد نمادی منحصر به فرد از یک سیاستمدار، قهرمان انقلابی و یک استراتژیست نظامی درخشان به تصویر کشیده شده‌است.<ref>{{پک|Campo|۲۰۰۹|ف=Muhammad|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> از محمد در آهنگ‌ها و اشعار مختلفی تمجید شده‌است.<ref>{{پک|Campo|۲۰۰۹|ف=Muhammad|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> جلوه محمد در اشعار فارسی، تا پیش از [[عصر مشروطه]]، عمدتاً در موضوع‌های [[بعثت]]، معراج و حوادث زندگانی و سخنان او خلاصه می‌شد. [[فردوسی]]، از سخنان محمد در جای‌جای [[شاهنامه]] بهره برده‌است. [[نظامی گنجوی|نظامی]]، ماجرای معراج را و [[مولوی]] وقایع زندگی محمد را به شعر درآورده‌اند. پس از [[انقلاب مشروطه]] و همزمان با تغییرهایی در نوع نگرش به شعر و ادبیات فارسی، شعر معاصر از ترسیم عوالم ماورایی به سمت جوهره‌های زمینی سوق داده شد. این عصر، محمد را در چهار بعد مورد توجه قرار داد: بعد مدحی، بعد حادثه‌ای، بعد روایتی و بعد تصویری.<ref>{{پک|بزرگ بیگدلی|صادقی|۱۳۸۶|ک=پژوهش زبان و ادبیات فارسی|ف=بازتاب شخصیت پیامبر در شعر معاصر فارسی}}</ref> | |||
== در فرهنگ اسلامی == | == در فرهنگ اسلامی == | ||
مسلمانان از قرن دوازدهم میلادی، روز «میلاد محمد» را جشن می‌گیرند؛ این جشن‌ها بعدها توسط [[سلفی|محافظه‌کاران دینی]]، محکوم به [[بدعت در اسلام|بدعت]] شد. همچنین مدفن او، زیارتگاه حاجیانی است که در طول سفر، به شهر مدینه وارد می‌شوند. [[صلوات|صلوات بر محمد]]، از رسوم مسلمانان است که به عقیده آنان، سبب جلب [[شفاعت]] محمد در [[رستاخیز|قیامت]] می‌شود.<ref>{{پک|Campo|۲۰۰۹|ف=Muhammad|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Schimmel|۱۹۸۴|ک=And Muhammad Is His Messenger|ص=۱۴۴–۱۴۵|زبان=en}}</ref> | مسلمانان از قرن دوازدهم میلادی، روز «میلاد محمد» را جشن می‌گیرند؛ این جشن‌ها بعدها توسط [[سلفی|محافظه‌کاران دینی]]، محکوم به [[بدعت در اسلام|بدعت]] شد. همچنین [[مدفن محمد|مدفن]] او، زیارتگاه حاجیانی است که در طول سفر، به شهر [[مدینه]] وارد می‌شوند. [[صلوات|صلوات بر محمد]]، از رسوم مسلمانان است که به عقیده آنان، سبب جلب [[شفاعت]] محمد در [[رستاخیز|قیامت]] می‌شود.<ref>{{پک|Campo|۲۰۰۹|ف=Muhammad|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Schimmel|۱۹۸۴|ک=And Muhammad Is His Messenger|ص=۱۴۴–۱۴۵|زبان=en}}</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
===یادداشت‌ها=== | ===یادداشت‌ها=== | ||
نسخهٔ ۳۰ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۷
| محمد |
|---|
 |
محمد در هنر، فرهنگ و ادبیات اسلامی به عنوان یکی از مهمترین موضوعات مذهبی شناخته می‌شود و در دوران‌های مختلف مورد توجه ادیبان و هنرمندان مسلمان قرار گرفته است. برخلاف ادیان مسیحیت و بودیسم، که عمده هنرهای مذهبی آنان شمایلی (iconic) است، هنرهای اسلامی به‌طور اکید، غیر شمایلی (aniconic) بوده و مسلمانان از به تصویر کشیدن خداوند و محمد، منع شده‌اند.
در هنر
برخلاف ادیان مسیحیت و بودایی، که عمده هنرهای مذهبی آنان شمایلی[یادداشت ۱] است، هنرهای اسلامی به‌طور اکید، غیر شمایلی[یادداشت ۲] بوده و مسلمانان از به تصویر کشیدن خداوند و محمد، منع شده‌اند. اما این بدان معنا نیست که محمد در هنرهای اسلامی به اشکال دیگری حضور نداشته‌باشد. اسامی او، به خصوص نام «محمد»، به صورت خوشنویسی در سرتاسر جهان اسلام و به‌خصوص در مسجدهای امپراتوری عثمانی، به‌چشم می‌خورد. همچنین مینیاتورهای ایرانی، ترکی و مغولی بسیاری با سبک‌های خاص، وجود دارد که پیکر محمد در آنها ترسیم و صورت او اغلب مخفی یا محو و در هاله‌ای از نور ترسیم شده‌است.[۱] معجزات او از موضوع‌های مینیاتورهای اسلامی است؛ در یک مینیاتور مربوط به قرن ۱۹ م یک پادشاه هندی در حال تماشای شق‌القمر در منطقه هند به تصویر کشیده شده‌است.[۲]
عبارت محمد رسول الله به عنوان یکی از شعارهای اسلام، به صورت کتیبه و نقوش اسلامی، بخشی از هنر اسلامی را شکل داده‌است. در طول دوره‌های مختلف، هنرمندان اسلامی، به نمادپردازی نام محمد اقدام کرده‌اند و سعی نمودند تا در لطیف‌ترین و زیباترین شکل ممکن، آن را ترسیم کنند. طرح شمسه نیز با وجود آنکه معانی و مفاهیم نمادین مختلفی برای آن گزارش شده‌است، در برخی آثار به عنوان نماد محمد گزارش شده‌است. هنرمندان خراسانی، اولین نقوش شمسه را با نگارش نام محمد شکل داده‌اند.[۳]
در ادبیات
با ظهور اسلام و نخستین پیروزی‌هایش، اسلام در شعر عرب بازتاب یافت. با قدرت یافتن محمد، جمعی از شاعران عرب برای جلب توجه و کسب صله، به سوی او شتافتند. با این وجود اشعاری که از آن دوران گزارش شده‌اند، لزوماً مربوط به آن دوران نبوده و احتمال جعل در آنها وجود دارد. کهن‌ترین شعر در موضوع اسلام، مربوط به اعشی، شاعر دوران محمد است که در شعر او تنها به «محمد» و «نبی» اشاره شده‌است.[۴] حسان بن ثابت، شاعر پرآوازه عرب بود که در دوره حیات محمد در مدینه به او پیوست. اشعار او در وصف پیامبر اسلام، بخشی از منابع تاریخی دربارهٔ زندگانی محمد به حساب می‌آید. موضوع اشعار او ستایش محمد، وصف اوصاف او و گزارش جنگ‌های محمد بود.[۵]
طَلَعَ الْبَدْرُ عَلَینا من ثنیات الوداع وجب الشکر علینا ما دعا لله داع أیها المبعوث فینا جئت بالأمر المطاع جئت شرّفت المدینة مرحباً یا خیر داع
منسوب به انصار که در هنگام ورود محمد به مدینه خواندند
حجم قابل توجهی از ادبیات اسلامی به شرح فضایل محمد اختصاص یافته‌است.[۶] زندگی‌نامه او در اشعار و ادبیات تمام مناطق مسلمان رسوخ کرده‌است؛ شعرهای عامیانه از آفریقا تا ترکیه و اندونزی، همگی از توصیف گسترده محمد و معجزه‌های او سخن گفته‌اند. موضوع شق‌القمر از موضوع‌های مورد علاقه در ادبیات هندی است.[۷] معراج نیز به‌طور گسترده‌ای در ادبیات عربی، ادبیات اندونزیایی، کشورهای غرب و شرق آفریقا و مینیاتورهای ایرانی — که به «معراج‌نامه» معروفند — به‌کار رفته‌است.[۸][۹] روابط او با حیوانات و سخن گفتن با آنها از موضوعاتی است که در ادبیات‌های اسلامی مورد توجه قرار گرفته‌است. داستان ضمانت آهو توسط او و سخن گفتن با زنبور از مهمترین این وقایع هستند. اینکه محمد نور اولیه خلقت است، نیز از موضوعات داستان‌ها و شعرهای اسلامی است.[۱۰]
در ادبیات مسلمانان، محمد نمادی منحصر به فرد از یک سیاستمدار، قهرمان انقلابی و یک استراتژیست نظامی درخشان به تصویر کشیده شده‌است.[۱۱] از محمد در آهنگ‌ها و اشعار مختلفی تمجید شده‌است.[۱۲] جلوه محمد در اشعار فارسی، تا پیش از عصر مشروطه، عمدتاً در موضوع‌های بعثت، معراج و حوادث زندگانی و سخنان او خلاصه می‌شد. فردوسی، از سخنان محمد در جای‌جای شاهنامه بهره برده‌است. نظامی، ماجرای معراج را و مولوی وقایع زندگی محمد را به شعر درآورده‌اند. پس از انقلاب مشروطه و همزمان با تغییرهایی در نوع نگرش به شعر و ادبیات فارسی، شعر معاصر از ترسیم عوالم ماورایی به سمت جوهره‌های زمینی سوق داده شد. این عصر، محمد را در چهار بعد مورد توجه قرار داد: بعد مدحی، بعد حادثه‌ای، بعد روایتی و بعد تصویری.[۱۳]
در فرهنگ اسلامی
مسلمانان از قرن دوازدهم میلادی، روز «میلاد محمد» را جشن می‌گیرند؛ این جشن‌ها بعدها توسط محافظه‌کاران دینی، محکوم به بدعت شد. همچنین مدفن او، زیارتگاه حاجیانی است که در طول سفر، به شهر مدینه وارد می‌شوند. صلوات بر محمد، از رسوم مسلمانان است که به عقیده آنان، سبب جلب شفاعت محمد در قیامت می‌شود.[۱۴][۱۵]
پانویس
یادداشت‌ها
ارجاعات
- ↑ Nasr, “Muhammad”, Britannica.
- ↑ Schimmel, “Muḥammad: The Prophet in popular Muslim piety”, Encyclopaedia of Islam.
- ↑ خزایی، «شمسه؛ نقش حضرت محمد (ص)»، کتاب ماه هنر.
- ↑ آذرنوش، «تأثیر اسلام در ادبیات ملل مسلمان»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Schimmel, And Muhammad Is His Messenger, 9.
- ↑ Campo, “Muhammad”, Encyclopedia of Islam.
- ↑ Schimmel, “Muḥammad: The Prophet in popular Muslim piety”, Encyclopaedia of Islam.
- ↑ Donzel, Islamic Desk Reference, 269.
- ↑ Glassé and Smith, The new Encyclopaedia of Islam, 346.
- ↑ Schimmel, “Muḥammad: The Prophet in popular Muslim piety”, Encyclopaedia of Islam.
- ↑ Campo, “Muhammad”, Encyclopedia of Islam.
- ↑ Campo, “Muhammad”, Encyclopedia of Islam.
- ↑ بزرگ بیگدلی و صادقی، «بازتاب شخصیت پیامبر در شعر معاصر فارسی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی.
- ↑ Campo, “Muhammad”, Encyclopedia of Islam.
- ↑ Schimmel, And Muhammad Is His Messenger, 144–145.
منابع
- خزایی، محمد (۱۳۸۷). «شمسه؛ نقش حضرت محمد (ص) در هنر اسلامی ایران». کتاب ماه هنر (صد و بیستم): ۵۶–۶.
- آذرنوش، آذرتاش (۱۳۸۸). «تأثیر اسلام در ادبیات ملل مسلمان». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- بزرگ بیگدلی، سعید؛ صادقی، مریم (۱۳۸۶). «بازتاب شخصیت پیامبر در شعر معاصر فارسی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی (نه): ۲۵۳–۲۸۰.
- Nasr, Seyyed Hossein (2012). "ʿAlī". Encyclopædia Britanica (به انگلیسی). Retrieved 22 January 2019.
- Nasr, Seyyed Hossein (2005). "Muhammad". Encyclopædia Britanica (به انگلیسی). Archived from the original on 29 March 2016.
Schimmel, Annemarie (1993). "MUHAMMAD: The Prophet in popular Muslim piety". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 7 (2rd ed.). Leiden: E. J. Brill. p. ۳۷۶–۳۷۷.
- Schimmel, Annemarie (1984). And Muhammad Is His Messenger (به انگلیسی).
- Campo, Juan E (2009). "Muhammad". In Melton, J. Gordon (ed.). Encyclopedia of Islam (به انگلیسی). New York: imprint of Infobase Publishing.
{{cite encyclopedia}}:|entry-url-access=requires|entry-url=(help)
Donzel, E. Van (1994). Islamic Desk Reference: compiled from the Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 7. E. J. Brill.{{cite encyclopedia}}: Missing or empty|title=(help)
- Glassé, Cyril; Smith, Huston (2003). The new Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Rowman Altamira.