کاربر:Seyed Ehsan/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
Seyed Ehsan (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Seyed Ehsan (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
[[رده:نظامیان اهل ایران در جنگ ایران و عراق]] | [[رده:نظامیان اهل ایران در جنگ ایران و عراق]] | ||
[[رده:نظامیان اهل ایران که درجه سرلشکری را پس از مرگ دریافت کردند]] | [[رده:نظامیان اهل ایران که درجه سرلشکری را پس از مرگ دریافت کردند]] | ||
</nowiki> | |||
----- | |||
{{Infobox military person | |||
| name = حسین فهمیده | |||
| image = Mohammad Hossein Fahmideh.JPG | |||
| image_size = | |||
| alt = | |||
| caption = تصویری از فهمیده در [[موزه شهدا]]ی [[تهران]] | |||
| native_name = محمدحسین فهمیده | |||
| native_name_lang = fa | |||
| birth_name = | |||
| nickname = | |||
| birth_date = {{تاریخ تولد|۱۳۴۶|۲|۱۶|گاه‌شمار=خورشیدی}} | |||
| birth_place = [[قم]]، [[ایران]] | |||
| death_date = {{تاریخ مرگ و سن|۱۳۵۹|۸|۸|۱۳۴۶|۲|۱۶|گاه‌شمار=خورشیدی}} | |||
| death_place = [[خرمشهر]]، [[ایران]] | |||
| placeofburial = [[بهشت زهرا]]، [[تهران]]، [[ایران]] | |||
| placeofburial_label = | |||
| placeofburial_coordinates = <!-- {{Coord|LAT|LONG|display=inline,title}} --> | |||
| allegiance = [[اسلام]] | |||
| branch = [[بسیج]] | |||
| serviceyears = | |||
| rank = | |||
| servicenumber = <!-- Do not use data from primary sources such as service records --> | |||
| battles = [[جنگ ایران و عراق]] | |||
* [[نبرد خرمشهر]]{{KIA}} | |||
| awards = [[پرونده:Order of Fat'h (1st Class).svg|110px|وسط]] [[نشان فتح]] | |||
}} | |||
'''محمدحسین فهمیده''' (۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ – ۸ آبان ۱۳۵۹) کودک-سرباز ایرانی در [[جنگ ایران و عراق]] بود که در ۱۳ سالگی در حین [[عملیات انتحاری]] علیه تانک‌های عراقی کشته شد. | |||
== زندگی == | |||
محمدحسین فهمیده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ ه.ش<ref>{{پک/بن|صدا2|ک=خبرگزاری صدا و سیما|ف=روایت شهادت محمد حسین فهمیده}}</ref> در محله پامنار شهر [[قم]] زاده شد. در سال‌های ۱۳۵۲ تا 1356 به همراه خانواده در قم سکونت داشت و پس از آن به همراه خانواده به کرج مهاجرت کرد.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref> | |||
پخش اعلامیه‌های [[سید روح‌الله خمینی]] در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ در سن حدود ده تا یازده سالگی؛ دیدار خمینی در بازگشت به ایران، شرکت در تظاهرات [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران|انقلاب اسلامی]] در زمستان ۱۳۵۷ و شرکت در درگیری‌های [[خوزستان]] از جمله اقدامات او هستند.<ref>{{پک/بن|ایرنا|ک=خبرگزاری ایرنا|ف=درباره محمدحسین فهمیده}}</ref> فهمیده در پی درگیری‌های کردستان خود را به آن ناحیه رساند اما به خاطر سن کم، توسط کمیته انقلاب به کرج بازگردانده شد و از خانواده او تعهد گرفته شد که دیگر از کرج خارج نشود.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref> | |||
=== در جنگ ایران و عراق === | |||
گفته شده است که با آغاز جنگ ایران و عراق، به بهانه خرید نان خارج شد و خود را به تهران رساند تا به مناطق جنگی برود. با اصرارهای او، وی به همراه گروهی از دانشجویان افسری به منطقه خرمشهر منتقل می‌شود. قرار بود تا وی کمتر از یک هفته در منطقه بماند اما در همین مدت مجروح می‌شود و به بیمارستان منتقل می‌شود. او با وجود جراحت و مخالفت‌های فرماندهان، مجدد به خط مقدم بازگشت و توانست با اقداماتی، لیاقت خود را برای ماندن به فرماندهان ثابت کند. او بیشتر زمان حضورش در جنگ را در کنار محمدرضا شمس گذراند.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref> وی در غروب سی و یکم شهریور ۱۳۵۹ از نخستین روزهای اعلام تجاوز نظامی [[نیروهای مسلح عراق|ارتش عراق]] همراه با محمدرضا شمس در جبهه نبرد حضور رسمی یافت.<ref>{{پک/بن|تسنیم1|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟}}</ref> | |||
== کشته‌شدن == | |||
در ۸ آبان ماه ۱۳۵۹ در منطقه کوت شیخ در نزدیکی رودخانه خرمشهر<ref>{{پک/بن|تسنیم1|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟}}</ref> ۵ دستگاه تانک عراقی به طرف رزمندگان ایران هجوم آورده و در صدد محاصره آن‌ها بودند. محمدحسین درحالی که تعدادی [[نارنجک]] به کمرش بسته بود، به سمت یکی از تانک‌ها در حرکت شد و در بین راه، یک گلوله به پایش برخورد کرد؛ اما خودش را به زیر یکی از تانک‌ها پرت کرده و منفجر نمود.<ref>{{پک/بن|405ش|ک=خبرآنلاین|ف=روایتی از شهادت محمد حسین فهمیده}}</ref> عراقی‌ها گمان می‌کنند که آن منطقه مین گذاری شده و عقب‌نشینی می‌کنند.<ref>{{پک/بن|تسنیم1|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟}}</ref> به گفته برخی منابع دیگر، عراقی‌ها به این تصور که نیروهای کمکی به منطقه رسیده‌اند، منطقه را ترک می‌کنند.<ref>{{پک/بن|405ش|ک=خبرآنلاین|ف=روایتی از شهادت محمد حسین فهمیده}}</ref> | |||
بدنبال کشته شدن محمدحسین فهمیده، [[سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران|صدای جمهوری اسلامی ایران]] با قطع برنامه‌های خود اعلام می‌کند که نوجوانی سیزده‌ساله با فداکاری زیر تانک عراقی رفته، آن را منفجر کرده و خود نیز کشته شده‌است.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref> پس از اعلام خبر، رادیو اعلام کرد که کسانی که از هویت این نوجوان خبر دارند، با شماره تلفن اعلام شده، تماس بگیرند. از این طریق خانواده او نیز از رویداد صورت گرفته، با خبر می‌شوند.<ref>{{پک/بن|تسنیم1|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟}}</ref> سید روح‌الله خمینی در پیامی که به مناسبت دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی بیان کرد، چنین گفت:<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref> | |||
{{نقل قول|... رهبر ما آن طفل سیزده‌ساله‌ای است که با قلب کوچک خود که ارزشش از صدها زبان و قلم بزرگ‌تر است، با نارنجک، خود را زیر تانک دشمن انداخت و آن را منهدم نمود و خود نیز شربت شهادت نوشید. خداوندا! من از پیشگاه مقدس تو عذر می خواهم که کودکان و جوانان عزیز ما خود را فدا کنند و ما بهره کشی نماییم.}} | |||
بقایای جسد تکه‌تکه شده او، به تهران بازگردانده و در قطعه 24 بهشت زهرا شد.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref> | |||
== تردیدها پیرامون زندگانی و درگذشت == | |||
یکی از تردیدهای شکل گرفته پیرامون زندگانی محمدحسین فهمیده، داشتن یا نداشتن وصیتنامه است. برادر او معتقد است که فهمیده، هیچگونه وصیت‌نامه‌ای نداشته است اما پیشتر و بعدتر از این سخن، وصیت‌نامه‌ای منصوب به محمدحسین فهمیده منتشر شده بود.<ref>{{پک/بن|090ش|ک=خبرانلاین|ف=تحریف جنجالی تاریخ روی آنتن صداوسیما با چاشنی وصیتنامه شهید فهمیده}}</ref> | |||
[[حمید هوشنگی]] نخستین فردی بود که نحوهٔ کشته شدن فهمیده را روایت کرد. ساعاتی پس از مرگ هوشنگی، نگین شیرآقایی؛ خبرنگار بی بی سی فارسی در [[توییتر]] ادعا کرد که هوشنگی در گفتگویی با وی اذعان داشت که روایت مرگ فهمیده جزئی از تبلیغات جنگ بوده و بر طبق واقعیت نیست.<ref>{{پک/بن|وایر|ک=ایران وایر|ف=نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده}}</ref><ref>{{پک/بن|انصاف|ک=خبرگزاری انصاف|ف=واکنش خانواده‌ی حسین فهمیده به ادعای خبرنگار بی‌بی‌سی}}</ref> کمی بعد توئیت مشابهی هم توسط رضا ویسی روزنامه‌نگار جنگ و خبرنگار کنونی [[رادیو فردا]] با همین موضوع منتشر شد.<ref>{{پک/بن|وایر|ک=ایران وایر|ف=نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده}}</ref> در همین باره، [[سرتیپ دوم]] [[مسعود بختیاری (نظامی)|مسعود بختیاری]]، از فرماندهان [[نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران]] در زمان جنگ، در برنامه خشت خام در سال ۱۳۹۶ روایت نقل شده رسمی در مورد محمدحسین فهمیده را زیر سؤال برد. او با تأکید بر لزوم حضور ارتش کلاسیک برای مقابله با ارتش مجهز و پرتعداد عراق در جنگ، دربارهٔ زیر تانک رفتن نوجوان سیزده ساله و منفجر کردن آن با نارنجک می‌گوید: «به هر حال جنگ‌های این‌گونه اسطوره‌سازی می‌کند. اما من فکر نمی‌کنم بشود زیر تانک رفت و [آن را منفجر کرد]».<ref>{{پک/بن|بی‌بی‌سی|ک=بی‌بی‌سی فارسی|ف=حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی}}</ref><ref>{{پک/بن|وایر|ک=ایران وایر|ف=نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده}}</ref> پس از این موضوع، فرشته فهمیده، خواهر محمدحسین فهمیده، در گفت‌وگو با ''انصاف نیوز'' مدعی شد که روایت جمهوری اسلامی از مرگ برادرش صحیح است.<ref>{{پک/بن|انصاف|ک=خبرگزاری انصاف|ف=واکنش خانواده‌ی حسین فهمیده به ادعای خبرنگار بی‌بی‌سی}}</ref> | |||
== پاسداشت == | |||
=== داستان فهمیدن در کتب درسی === | |||
در کتب درسی مورد استفاده در آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، ماجرای کشته شدن حسین فهمیده، به عنوان یکی از داستان‌های درسی قرار گرفته بود.<ref>{{پک/بن|مشرق|ک=خبرگزاری مشرق|ف=روایت ۹ روزه از ماجرای حذف «شهید فهمیده» از کتاب ششم}}</ref> در سال‌های اخیر جمعی از کنشگران رسانه‌ای، تلاش زیادی برای حذف داستان محمدحسین فهمیده از کتاب‌های دوران دبستان داشته‌اند.<ref>{{پک/بن|بی‌بی‌سی|ک=بی‌بی‌سی فارسی|ف=حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی}}</ref> حذف درس مرتبط با محمدحسین فهمیده از کتب آموزشی دوره دبستان، تبدیل به یکی از جنجالی‌ترین موضوعات مرتبط با [[ایران و سند ۲۰۳۰ یونسکو|سند ۲۰۳۰]] در سال‌های اخیر شد. طیف‌های نزدیک به حکومت معتقد بودند که این اتفاق، اقدامی در راستای مبارزه با [[استفاده نظامی از کودکان]] (که در ایران بسیج دانش آموزی نامیده می‌شود) بر اساس قوانین بین‌المللی مبنی است و با هدف حذف فرهنگ شهادت طلبی صورت گرفته‌است. اما چنین خبری به صورت رسمی تکذیب شد.<ref>{{پک/بن|مشرق|ک=خبرگزاری مشرق|ف=روایت ۹ روزه از ماجرای حذف «شهید فهمیده» از کتاب ششم}}</ref> | |||
=== پس از کشته شدن === | |||
روز کشته شدن فهمیده، هشتم آبان به عنوان «روز [[بسیج دانشجویی#بسیج دانش آموزی|بسیج دانش‌آموزی]]» نامگذاری شد و سازمانی به همین نام زیر نظر [[بسیج|بسیج مستضعفین]] تشکیل‌شد. روز 13 آبان هم به افتخار او روز دانش‌آموز نامیده شد. این سازمان با همکاری [[وزارت آموزش و پرورش ایران]] در بسیاری از مدارس اقدام به تشکیل واحدهای مقاومت بسیج نمود. اشیای بازمانده از محمدحسین فهمیده در [[موزه شهدا]] [[تهران]] نگهداری می‌شود. خانهٔ پدری او در کرج به موزه شهدای دانش‌آموز تبدیل شده‌است؛ همچنین پیشتر تصویر وی به صورت [[نقش‌آب]] بر روی [[اسکناس دو هزار ریالی ایران|اسکناس دو هزار ریالی]] چاپ شده بود.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref> | |||
=== نشان فتح === | |||
در اولین مراسم (همزمان با سالروز شکست [[حصر آبادان]]) اعطای نشان فتح، توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران، نشان فتح درجه یک به حسین فهمیده اعطا و به یکی از افراد خانواده او تحویل داده شد. همچنین در این مراسم به [[محسن رضایی]] فرمانده [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و [[علی صیاد شیرازی]] فرمانده نیروی زمینی [[ارتش جمهوری اسلامی ایران]] نشان فتح یک داده شد و به دیگران، نشان فتح درجه دو یا سه اعطا گردید.<ref>{{پک/بن|فارس|ک=خبرگزاری فارس|ف=از «اقدس» تا «فتح»؛ مدال‌هایی که بر سینه سرداران ایرانی نشسته است}}</ref> | |||
== اثرشناسی == | |||
حسین فهمیده یکی از مشهورتین شخصیت‌های ادبیات جنگ ایران و عراق در ایران است.<ref>{{پک/بن|بی‌بی‌سی|ک=بی‌بی‌سی فارسی|ف=حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی}}</ref> کتاب «شهید فهمیده» اثر محمدرضا اصلانی از کتاب‌های نوشته شده درباره زندگانی اوست.<ref>{{پک/بن|تسنیم2|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=شهید فهمیده؛ نوجوانی که مسئولیت‌پذیر بود}}</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[پاولیک موروزوف]] | |||
* [[حمله انتحاری]] | |||
* [[عملیات استشهادی]] | |||
* [[حسن جنگجو]] | |||
== پانویس == | |||
=== ارجاعات === | |||
{{پانویس|۲}} | |||
=== منابع === | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=زندگینامه: محمد حسین فهمیده (۱۳۴۶ - ۱۳۵۹)|ناشر=|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/200137/زندگینامه-محمد-حسین-فهمیده-۱۳۴۶-۱۳۵۹|تاریخ=16 بهمن 1391|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|هم400}}|نویسنده=همشهری آنلاین|کد زبان=fa|وبگاه=hamshahrionline.ir}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=روایت شهادت محمد حسین فهمیده|ناشر=|نشانی=https://www.iribnews.ir/fa/news/4031846/روایت-شهادت-محمد-حسین-فهمیده|تاریخ=8 آبان 1402|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|صدا2}}|نویسنده=خبرگزاری صدا و سیما|کد زبان=fa|وبگاه=iribnews.ir}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟|ناشر=|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/02/17/2890568/رادیو-خبر-شهادت-حسین-فهمیده-را-چگونه-اعلام-کرد-جشن-تولد-پسری-که-رهبر-روح-الله-بود-فیلم|تاریخ=17 اردیبهشت 1402|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|تسنیم1}}|نویسنده=خبرگزاری تسنیم|کد زبان=fa|وبگاه=tasnimnews.com}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=شهید فهمیده؛ نوجوانی که مسئولیت‌پذیر بود|ناشر=|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/08/12/548317/شهید-فهمیده-نوجوانی-که-مسئولیت-پذیر-بود|تاریخ=12 آبان 1393|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|تسنیم2}}|نویسنده=خبرگزاری تسنیم|کد زبان=fa|وبگاه=tasnimnews.com}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=درباره محمدحسین فهمیده|ناشر=|نشانی=https://www.irna.ir/news/84091203/درباره-محمدحسین-فهمیده|تاریخ=8 آبان 1399|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|ایرنا}}|نویسنده=خبرگزاری ایرنا|کد زبان=fa|وبگاه=irna.ir}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=از «اقدس» تا «فتح»؛ مدال‌هایی که بر سینه سرداران ایرانی نشسته است|ناشر=|نشانی=https://farsnews.ir/news/13921029000489/از-اقدس-تا-فتح-مدال%E2%80%8Cهایی-که-بر-سینه-سرداران-ایرانی-نشسته-است|تاریخ=30 دی 1392|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|فارس}}|نویسنده=خبرگزاری فارس|کد زبان=fa|وبگاه=farsnews.ir}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=روایت ۹ روزه از ماجرای حذف «شهید فهمیده» از کتاب ششم/ ورود «شهیده سهام خیام» به کتب دانش‌آموزان/ ماجرای تماس‌های حدادعادل و فانی|ناشر=|نشانی=https://www.mashreghnews.ir/news/637257/روایت-۹-روزه-از-ماجرای-حذف-شهید-فهمیده-از-کتاب-ششم-ورود-شهیده|تاریخ=9 مهر 1395|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|مشرق}}|نویسنده=خبرگزاری مشرق|کد زبان=fa|وبگاه=mashreghnews.ir}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=واکنش خانواده‌ی حسین فهمیده به ادعای خبرنگار بی‌بی‌سی|ناشر=|نشانی=https://ensafnews.com/144371/واکنش-خانواده%E2%80%8Cی-حسین-فهمیده-به-ادعای/|تاریخ=19 آبان 1397|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|انصاف}}|نویسنده=خبرگزاری انصاف|کد زبان=fa|وبگاه=ensafnews.com}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده|ناشر=|نشانی=https://iranwire.com/fa/features/28347/|تاریخ=18 آبان 1397|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|وایر}}|نویسنده=ایران وایر|کد زبان=fa|وبگاه=iranwire.com}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی|ناشر=|نشانی=https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-41252249|تاریخ=22 شهریور 1396|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|بی‌بی‌سی}}|نویسنده=بی‌بی‌سی فارسی|کد زبان=fa|وبگاه=bbc.com}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=تحریف جنجالی تاریخ روی آنتن صداوسیما با چاشنی وصیتنامه شهید فهمیده|ناشر=|نشانی=https://www.khabaronline.ir/news/1831610/ببینید-تحریف-جنجالی-تاریخ-روی-آنتن-صداوسیما-با-چاشنی-وصیتنامه|تاریخ=10 آبان 1402|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|090ش}}|نویسنده=خبرآنلاین|کد زبان=fa|وبگاه=khabaronline.ir}} | |||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=روایتی از شهادت محمد حسین فهمیده|ناشر=|نشانی=https://www.khabaronline.ir/news/1315585/روایتی-از-شهادت-محمد-حسین-فهمیده|تاریخ=8 آبان 1398|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|405ش}}|نویسنده=خبرآنلاین|کد زبان=fa|وبگاه=khabaronline.ir}} | |||
== پیوند به بیرون == | |||
* [https://www.khabaronline.ir/news/1831610/ببینید-تحریف-جنجالی-تاریخ-روی-آنتن-صداوسیما-با-چاشنی-وصیتنامه برادر حسین فهمیده در صداوسیما می‌گوید برادرم وصیتنامه ندارد] (خبرآنلاین) | |||
<nowiki> | |||
{{ترتیب‌پیش‌فرض:فهمیده، محمدحسین}} | |||
[[رده:استفاده نظامی از کودکان]] | |||
[[رده:اهالی قم]] | |||
[[رده:اهالی کرج]] | |||
[[رده:خاک‌سپاری‌ها در قطعه ۲۴ بهشت زهرا]] | |||
[[رده:داوطلبان بسیجی در جنگ ایران و عراق]] | |||
[[رده:درگذشتگان ۱۳۵۹]] | |||
[[رده:درگذشتگان ۱۹۸۰ (میلادی)]] | |||
[[رده:دریافت‌کنندگان نشان فتح]] | |||
[[رده:زادگان ۱۳۴۶]] | |||
[[رده:زادگان ۱۹۶۷ (میلادی)]] | |||
[[رده:سربازان اهل ایران]] | |||
[[رده:کشتگان ایرانی در جنگ ایران و عراق]] | |||
[[رده:کشته‌شدگان کودک]] | |||
[[رده:کودکان اهل ایران]] | |||
[[رده:نظامیان اهل ایران در جنگ ایران و عراق]] | |||
[[رده:نظامیان اهل قم]] | |||
</nowiki> | </nowiki> | ||
نسخهٔ ۲۶ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۲۶
احمد کشوری | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۳۱ تیر ۱۳۳۲ کیاکلا، مازندران، ایران |
| درگذشته | ۵ آذر ۱۳۵۹ (۲۷ سال) میمک، ایلام، ایران(هدف قرار گرفتن بالگردش بوسیله میگ ارتش عراق) |
| آرامگاه | قطعه ۲۴ بهشت زهرای تهران |
| ملیت | ایرانی |
| تخصص | خلبان |
| خدمات نظامی | |
| وفاداری | ایران |
| خدمت/شاخه | ارتش شاهنشاهی ایران (۵۷–۱۳۵۱)ارتش جمهوری اسلامی ایران (۵۹–۱۳۵۷) |
| سال‌های خدمت | ۱۳۵۹–۱۳۵۱ |
| درجه | سرلشکر |
| یگان | نیروی زمینی ارتش (هوانیروز) |
| فرمانده | هوانیروز استان کرمانشاه |
| جنگ‌ها/عملیات | جنگ ایران و عراقشورش ۱۳۵۷ کردستان |
احمد کشوری (زادهٔ ۳۱ تیر ۱۳۳۲ – درگذشتهٔ ۱۵ آذر ۱۳۵۹) سرگرد خلبان بالگردهای بل-۲۰۶آ جت رنجر و بل ای‌اچ-۱ کبرا در هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران بود که در جنگ ایران و عراق کشته شد. سرشناسی وی به دلیل شرکت در سرکوب شورش ۱۳۵۹–۱۳۵۷ کردستان ایران، حضور فعال ۳ ماهه در جنگ ایران و عراق و نحوه کشته شدنش است. درجهٔ او پس از درگذشتش به سرلشکر ارتقا یافت.
زندگی
احمد کشوری در ۳۱ تیر ۱۳۳۲ ه.ش در فیروزکوه به دنیا آمد. کشوری اصالتاً بروجردی بود.[۱][۲] او دوران دبستان و دبیرستان را در مناطق کیاکلا، سرپل تالار و بابل گذراند. پدر او در ابتدا از فرماندهان ژاندارمری بود و سپس از این سمت استعفا داد و به کشاورزی پرداخت.[۳][۴] وی در دوران نوجوانی علاقه‌مند به هنر بود و در مسابقه طراحی، مقام نخست کشوری را کسب کرده بود.[۵] او پس از اخذ مدرک دیپلم، قصد ورود به دانشگاه داشت اما به خاطر فقر و مشکلات مالی، از این هدف درماند و برای به هوانیروز وارد شد.[۶][۷] او بعداً در سال ۱۳۵۵ ه.ش ازدواج کرد و از این ازدواج یک پسر و دختر داشت.[۸]
سوابق نظامی
کشوری در سال ۱۳۵۱ وارد ارتش شاهنشاهی ایران شد و دوره آموزشی بالگرد بل-۲۰۶آ جت رنجر و سپس بالگرد جنگنده بل ای‌اچ-۱ کبرا را با موفقیت پشت سر گذاشت. او در دوران خدمتش در ارتش، چند بار مورد بازجویی قرار گرفت. به گفته منابع ایرانی، وی تدارک یک کودتا بر علیه دولت شاپور بختیار را داشت و طرح آن را به پسندیده، برادر روح‌الله خمینی داد؛ اما پیش از قطعی شدن این اقدام، انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید.[۹]
در دوران پس از انقلاب اسلامی، کشوری به عنوان خلبانان در خدمت ارتش، فعال بود. احمد کشوری جزء گروهی بود که برای رفع محاصره نیروهای مصطفی چمران در پاوه، اقدام کرد و توانست او را از محاصره نجات دهد.[۱۰] وی در یک پرواز عمیلیاتی در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۵۹ در منطقه سقز، پس از انهدام ادوات نظامی دشمن، از ناحیه سینه و بازو به خاطر برخورد ترکش، آسیب دید و به بیمارستان تهران منتقل شد. در همین حین، خبر حمله عراق به ایران منتشر شد و وی برای درگیری با نیروهای عراقی، به منطقه عملیاتی بازگشت.[۱۱] او در این دوران مسئول حراست از منطقه سرپل ذهاب تا مهران بود.[۱۲] او در این دوره فرماندهی تیم آتش هوانیروز در استان ایلام را برعهده داشت.[۱۳]
آخرین عملیات و کشته شدن
در پی عملیاتی که از ۱۳ آذر ۱۳۵۹ ه.ش آغاز شد،[۱۴][۱۵] کشوری به همراه چند تن دیگر از نیروهای هوانیروز برای انهدام ادوات جنگی عراقی به داخل عراق می‌رود و در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۵۹ پس از انجام عملیات، در راه بازگشت، مورد تعقیب دو میگ عراقی قرار می‌گیرد. تعقیب و گریز ادامه پیدا می‌کند و در داخل خاک ایران و در ایلام (منطقه میمک - دره ب‍ی‍ن‍ا) مورد اص‍اب‍ت راک‍ت‌ه‍ای ۲ فروند میگ عراقی قرار گرفته و در خاک ایران سقوط کرده و کشته می‌شود. در این عملیات، کمک خلبان او زنده می‌ماند و توسط نیروهای ایرانی نجات پیدا می‌کند و یکی از ۲ فروند میگ عراقی نیز با پدافند هوایی ایران، منهدم می‌گردد. پیکر او در ابتدا به کرمانشاه و سپس به تهران منتقل شد و در قطعه ۲۴ بهشت زهرای تهران دفن شد.[۱۶]
پاسداشت
روز کشته شدن او در تقویم جمهوری اسلامی ایران، روز هوانیروز نامیده شده است.[۱۷] در آذرماه ۱۳۹۱ نام شهرستان کیاکلا به سیمرغ تغییر یافت. گفتنی است که فاطمه سیلاخوری مادر وی، پیشتر در دیدار با استاندار مازندران در منزل احمد کشوری از تغییر نام شهرستان کیاکلا به سیمرغ دفاع کرده و ضمن اعلام موافقت با تغییر نام کیاکلا و ارتقا به شهرستان گفت: «سیمرغ رمز عملیات احمد کشوری بود و مسئولین منطقه به این دلیل این نام را انتخاب کردند.»[۱۸]
اثرشناسی
مجموعه تلویزیونی سیمرغ ساخته حسین قاسمی جامی، محصول سال ۱۳۷۱ شبکهٔ ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران روایت‌گر زندگی ۲ تن از خلبانان هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران احمد کشوری و علی‌اکبر شیرودی است.[۱۹] داستان زندگانی او به صورت رمان برای نوجوانان نیز منتشر شده است.[۲۰] کتاب چای آخر که توسط سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران تهیه و چاپ شده است، دربارهٔ زندگی احمد کشوری نوشته شده است. کتاب «سیمرغ» به کوشش حجت شاه‌محمدی و امیر معصومی، توسط نشر هفت منتشر شده است. این کتاب دربردارنده خاطرات همرزمان کشوری است. کتاب خانه‌ای کوچک با گردسوز روشن کتابی مصور از خاطرات کشوری است که توسط مسعود آب‌آذری با همکاری ابراهیم فلاح نوشته شده است. کتاب «ققنوس» کتاب دیگری است که براساس زندگی کشوری نوشته شده و اثر زینب عطائی است. این کتاب توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.[۲۱]
همچنین ببینید
پانویس
- ↑ «زندگینامه شهید احمد کشوری»، پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد.
- ↑ «سرلشکر شهید «احمد کشوری»»، خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ «زندگینامه احمد کشوری»، همشهری آنلاین.
- ↑ «سالروز شهادت خلبان احمد کشوری»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «سرلشکر شهید «احمد کشوری»»، خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ «زندگینامه احمد کشوری»، همشهری آنلاین.
- ↑ «سالروز شهادت خلبان احمد کشوری»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «سرلشکر شهید «احمد کشوری»»، خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ «زندگینامه احمد کشوری»، همشهری آنلاین.
- ↑ «زندگینامه احمد کشوری»، همشهری آنلاین.
- ↑ «سرلشکر شهید «احمد کشوری»»، خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ «زندگینامه احمد کشوری»، همشهری آنلاین.
- ↑ «کتابشناسی شهید احمد کشوری؛ دلاورمرد هوانیروز»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «زندگینامه شهید احمد کشوری»، پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد.
- ↑ «سرلشکر شهید «احمد کشوری»»، خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ «زندگینامه احمد کشوری»، همشهری آنلاین.
- ↑ «سالروز شهادت خلبان احمد کشوری»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «شهید کشوری آتش را به جان خرید»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «سریال سیمرغ در شبکه آفتاب»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ «شهید کشوری آتش را به جان خرید»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «کتابشناسی شهید احمد کشوری؛ دلاورمرد هوانیروز»، خبرگزاری ایبنا.
منابع
- پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد (۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۸). «زندگینامه شهید احمد کشوری». navideshahed.com. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری ایبنا (۱۵ آذر ۱۳۹۹). «کتابشناسی شهید احمد کشوری؛ دلاورمرد هوانیروز». ibna.ir. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری ایسنا (۱۵ آذر ۱۳۹۵). «سالروز شهادت خلبان احمد کشوری». isna.ir. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری صدا و سیما. «سریال سیمرغ در شبکه آفتاب». markazi.irib.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری دفاع مقدس (۲۱ اسفند ۱۴۰۲). «سرلشکر شهید «احمد کشوری»». defapress.ir. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری مهر (۱۸ آذر ۱۳۸۹). «شهید کشوری آتش را به جان خرید/ زندگینامه شهید کشوری رمان شد». mehrnews.com. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۳.
- همشهری آنلاین (۱۶ خرداد ۱۳۹۳). «زندگینامه: احمد کشوری (۱۳۳۲–۱۳۵۹)». hamshahrionline.ir. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۳.
{{ترتیب‌پیش‌فرض:کشوری، احمد}} [[رده:افسران نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران]] [[رده:ایران در ۱۹۸۰ (میلادی)]] [[رده:خاک‌سپاری‌ها در قطعه ۲۴ بهشت زهرا]] [[رده:خلبانان بالگرد]] [[رده:خلبانان هوانیروز ارتش ایران]] [[رده:درگذشتگان ۱۳۵۹]] [[رده:درگذشتگان ۱۹۸۰ (میلادی)]] [[رده:زادگان ۱۹۵۳ (میلادی)]] [[رده:قربانیان سوانح و تصادفات بالگرد در ایران]] [[رده:کشتگان ایرانی در جنگ ایران و عراق]] [[رده:نظامیان اهل ایران در جنگ ایران و عراق]] [[رده:نظامیان اهل ایران که درجه سرلشکری را پس از مرگ دریافت کردند]]
حسین فهمیده | |
|---|---|
 تصویری از فهمیده در موزه شهدای تهران | |
| نام بومی | محمدحسین فهمیده |
| زاده | ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ قم، ایران |
| درگذشته | ۸ آبان ۱۳۵۹ (۱۳ سال) خرمشهر، ایران |
| مدفن | |
| وفاداری | اسلام |
| شاخه نظامی | بسیج |
| جنگ‌ها و عملیات‌ها | جنگ ایران و عراق |
| نشان‌ها | .svg) |
محمدحسین فهمیده (۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ – ۸ آبان ۱۳۵۹) کودک-سرباز ایرانی در جنگ ایران و عراق بود که در ۱۳ سالگی در حین عملیات انتحاری علیه تانک‌های عراقی کشته شد.
زندگی
محمدحسین فهمیده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ ه.ش[۱] در محله پامنار شهر قم زاده شد. در سال‌های ۱۳۵۲ تا 1356 به همراه خانواده در قم سکونت داشت و پس از آن به همراه خانواده به کرج مهاجرت کرد.[۲]
پخش اعلامیه‌های سید روح‌الله خمینی در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ در سن حدود ده تا یازده سالگی؛ دیدار خمینی در بازگشت به ایران، شرکت در تظاهرات انقلاب اسلامی در زمستان ۱۳۵۷ و شرکت در درگیری‌های خوزستان از جمله اقدامات او هستند.[۳] فهمیده در پی درگیری‌های کردستان خود را به آن ناحیه رساند اما به خاطر سن کم، توسط کمیته انقلاب به کرج بازگردانده شد و از خانواده او تعهد گرفته شد که دیگر از کرج خارج نشود.[۴]
در جنگ ایران و عراق
گفته شده است که با آغاز جنگ ایران و عراق، به بهانه خرید نان خارج شد و خود را به تهران رساند تا به مناطق جنگی برود. با اصرارهای او، وی به همراه گروهی از دانشجویان افسری به منطقه خرمشهر منتقل می‌شود. قرار بود تا وی کمتر از یک هفته در منطقه بماند اما در همین مدت مجروح می‌شود و به بیمارستان منتقل می‌شود. او با وجود جراحت و مخالفت‌های فرماندهان، مجدد به خط مقدم بازگشت و توانست با اقداماتی، لیاقت خود را برای ماندن به فرماندهان ثابت کند. او بیشتر زمان حضورش در جنگ را در کنار محمدرضا شمس گذراند.[۵] وی در غروب سی و یکم شهریور ۱۳۵۹ از نخستین روزهای اعلام تجاوز نظامی ارتش عراق همراه با محمدرضا شمس در جبهه نبرد حضور رسمی یافت.[۶]
کشته‌شدن
در ۸ آبان ماه ۱۳۵۹ در منطقه کوت شیخ در نزدیکی رودخانه خرمشهر[۷] ۵ دستگاه تانک عراقی به طرف رزمندگان ایران هجوم آورده و در صدد محاصره آن‌ها بودند. محمدحسین درحالی که تعدادی نارنجک به کمرش بسته بود، به سمت یکی از تانک‌ها در حرکت شد و در بین راه، یک گلوله به پایش برخورد کرد؛ اما خودش را به زیر یکی از تانک‌ها پرت کرده و منفجر نمود.[۸] عراقی‌ها گمان می‌کنند که آن منطقه مین گذاری شده و عقب‌نشینی می‌کنند.[۹] به گفته برخی منابع دیگر، عراقی‌ها به این تصور که نیروهای کمکی به منطقه رسیده‌اند، منطقه را ترک می‌کنند.[۱۰]
بدنبال کشته شدن محمدحسین فهمیده، صدای جمهوری اسلامی ایران با قطع برنامه‌های خود اعلام می‌کند که نوجوانی سیزده‌ساله با فداکاری زیر تانک عراقی رفته، آن را منفجر کرده و خود نیز کشته شده‌است.[۱۱] پس از اعلام خبر، رادیو اعلام کرد که کسانی که از هویت این نوجوان خبر دارند، با شماره تلفن اعلام شده، تماس بگیرند. از این طریق خانواده او نیز از رویداد صورت گرفته، با خبر می‌شوند.[۱۲] سید روح‌الله خمینی در پیامی که به مناسبت دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی بیان کرد، چنین گفت:[۱۳]
... رهبر ما آن طفل سیزده‌ساله‌ای است که با قلب کوچک خود که ارزشش از صدها زبان و قلم بزرگ‌تر است، با نارنجک، خود را زیر تانک دشمن انداخت و آن را منهدم نمود و خود نیز شربت شهادت نوشید. خداوندا! من از پیشگاه مقدس تو عذر می خواهم که کودکان و جوانان عزیز ما خود را فدا کنند و ما بهره کشی نماییم.
بقایای جسد تکه‌تکه شده او، به تهران بازگردانده و در قطعه 24 بهشت زهرا شد.[۱۴]
تردیدها پیرامون زندگانی و درگذشت
یکی از تردیدهای شکل گرفته پیرامون زندگانی محمدحسین فهمیده، داشتن یا نداشتن وصیتنامه است. برادر او معتقد است که فهمیده، هیچگونه وصیت‌نامه‌ای نداشته است اما پیشتر و بعدتر از این سخن، وصیت‌نامه‌ای منصوب به محمدحسین فهمیده منتشر شده بود.[۱۵]
حمید هوشنگی نخستین فردی بود که نحوهٔ کشته شدن فهمیده را روایت کرد. ساعاتی پس از مرگ هوشنگی، نگین شیرآقایی؛ خبرنگار بی بی سی فارسی در توییتر ادعا کرد که هوشنگی در گفتگویی با وی اذعان داشت که روایت مرگ فهمیده جزئی از تبلیغات جنگ بوده و بر طبق واقعیت نیست.[۱۶][۱۷] کمی بعد توئیت مشابهی هم توسط رضا ویسی روزنامه‌نگار جنگ و خبرنگار کنونی رادیو فردا با همین موضوع منتشر شد.[۱۸] در همین باره، سرتیپ دوم مسعود بختیاری، از فرماندهان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در زمان جنگ، در برنامه خشت خام در سال ۱۳۹۶ روایت نقل شده رسمی در مورد محمدحسین فهمیده را زیر سؤال برد. او با تأکید بر لزوم حضور ارتش کلاسیک برای مقابله با ارتش مجهز و پرتعداد عراق در جنگ، دربارهٔ زیر تانک رفتن نوجوان سیزده ساله و منفجر کردن آن با نارنجک می‌گوید: «به هر حال جنگ‌های این‌گونه اسطوره‌سازی می‌کند. اما من فکر نمی‌کنم بشود زیر تانک رفت و [آن را منفجر کرد]».[۱۹][۲۰] پس از این موضوع، فرشته فهمیده، خواهر محمدحسین فهمیده، در گفت‌وگو با انصاف نیوز مدعی شد که روایت جمهوری اسلامی از مرگ برادرش صحیح است.[۲۱]
پاسداشت
داستان فهمیدن در کتب درسی
در کتب درسی مورد استفاده در آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، ماجرای کشته شدن حسین فهمیده، به عنوان یکی از داستان‌های درسی قرار گرفته بود.[۲۲] در سال‌های اخیر جمعی از کنشگران رسانه‌ای، تلاش زیادی برای حذف داستان محمدحسین فهمیده از کتاب‌های دوران دبستان داشته‌اند.[۲۳] حذف درس مرتبط با محمدحسین فهمیده از کتب آموزشی دوره دبستان، تبدیل به یکی از جنجالی‌ترین موضوعات مرتبط با سند ۲۰۳۰ در سال‌های اخیر شد. طیف‌های نزدیک به حکومت معتقد بودند که این اتفاق، اقدامی در راستای مبارزه با استفاده نظامی از کودکان (که در ایران بسیج دانش آموزی نامیده می‌شود) بر اساس قوانین بین‌المللی مبنی است و با هدف حذف فرهنگ شهادت طلبی صورت گرفته‌است. اما چنین خبری به صورت رسمی تکذیب شد.[۲۴]
پس از کشته شدن
روز کشته شدن فهمیده، هشتم آبان به عنوان «روز بسیج دانش‌آموزی» نامگذاری شد و سازمانی به همین نام زیر نظر بسیج مستضعفین تشکیل‌شد. روز 13 آبان هم به افتخار او روز دانش‌آموز نامیده شد. این سازمان با همکاری وزارت آموزش و پرورش ایران در بسیاری از مدارس اقدام به تشکیل واحدهای مقاومت بسیج نمود. اشیای بازمانده از محمدحسین فهمیده در موزه شهدا تهران نگهداری می‌شود. خانهٔ پدری او در کرج به موزه شهدای دانش‌آموز تبدیل شده‌است؛ همچنین پیشتر تصویر وی به صورت نقش‌آب بر روی اسکناس دو هزار ریالی چاپ شده بود.[۲۵]
نشان فتح
در اولین مراسم (همزمان با سالروز شکست حصر آبادان) اعطای نشان فتح، توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران، نشان فتح درجه یک به حسین فهمیده اعطا و به یکی از افراد خانواده او تحویل داده شد. همچنین در این مراسم به محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و علی صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران نشان فتح یک داده شد و به دیگران، نشان فتح درجه دو یا سه اعطا گردید.[۲۶]
اثرشناسی
حسین فهمیده یکی از مشهورتین شخصیت‌های ادبیات جنگ ایران و عراق در ایران است.[۲۷] کتاب «شهید فهمیده» اثر محمدرضا اصلانی از کتاب‌های نوشته شده درباره زندگانی اوست.[۲۸]
جستارهای وابسته
پانویس
ارجاعات
- ↑ «روایت شهادت محمد حسین فهمیده»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ «محمد حسین فهمیده»، همشهری آنلاین.
- ↑ «درباره محمدحسین فهمیده»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «محمد حسین فهمیده»، همشهری آنلاین.
- ↑ «محمد حسین فهمیده»، همشهری آنلاین.
- ↑ «رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «روایتی از شهادت محمد حسین فهمیده»، خبرآنلاین.
- ↑ «رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «روایتی از شهادت محمد حسین فهمیده»، خبرآنلاین.
- ↑ «محمد حسین فهمیده»، همشهری آنلاین.
- ↑ «رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «محمد حسین فهمیده»، همشهری آنلاین.
- ↑ «محمد حسین فهمیده»، همشهری آنلاین.
- ↑ «تحریف جنجالی تاریخ روی آنتن صداوسیما با چاشنی وصیتنامه شهید فهمیده»، خبرانلاین.
- ↑ «نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده»، ایران وایر.
- ↑ «واکنش خانواده‌ی حسین فهمیده به ادعای خبرنگار بی‌بی‌سی»، خبرگزاری انصاف.
- ↑ «نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده»، ایران وایر.
- ↑ «حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی»، بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده»، ایران وایر.
- ↑ «واکنش خانواده‌ی حسین فهمیده به ادعای خبرنگار بی‌بی‌سی»، خبرگزاری انصاف.
- ↑ «روایت ۹ روزه از ماجرای حذف «شهید فهمیده» از کتاب ششم»، خبرگزاری مشرق.
- ↑ «حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی»، بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «روایت ۹ روزه از ماجرای حذف «شهید فهمیده» از کتاب ششم»، خبرگزاری مشرق.
- ↑ «محمد حسین فهمیده»، همشهری آنلاین.
- ↑ «از «اقدس» تا «فتح»؛ مدال‌هایی که بر سینه سرداران ایرانی نشسته است»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی»، بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «شهید فهمیده؛ نوجوانی که مسئولیت‌پذیر بود»، خبرگزاری تسنیم.
منابع
- همشهری آنلاین (۱۶ بهمن ۱۳۹۱). «زندگینامه: محمد حسین فهمیده (۱۳۴۶ - ۱۳۵۹)». hamshahrionline.ir. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری صدا و سیما (۸ آبان ۱۴۰۲). «روایت شهادت محمد حسین فهمیده». iribnews.ir. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری تسنیم (۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲). «رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟». tasnimnews.com. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری تسنیم (۱۲ آبان ۱۳۹۳). «شهید فهمیده؛ نوجوانی که مسئولیت‌پذیر بود». tasnimnews.com. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری ایرنا (۸ آبان ۱۳۹۹). «درباره محمدحسین فهمیده». irna.ir. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری فارس (۳۰ دی ۱۳۹۲). «از «اقدس» تا «فتح»؛ مدال‌هایی که بر سینه سرداران ایرانی نشسته است». farsnews.ir. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری مشرق (۹ مهر ۱۳۹۵). «روایت ۹ روزه از ماجرای حذف «شهید فهمیده» از کتاب ششم/ ورود «شهیده سهام خیام» به کتب دانش‌آموزان/ ماجرای تماس‌های حدادعادل و فانی». mashreghnews.ir. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرگزاری انصاف (۱۹ آبان ۱۳۹۷). «واکنش خانواده‌ی حسین فهمیده به ادعای خبرنگار بی‌بی‌سی». ensafnews.com. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- ایران وایر (۱۸ آبان ۱۳۹۷). «نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده». iranwire.com. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- بی‌بی‌سی فارسی (۲۲ شهریور ۱۳۹۶). «حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی». bbc.com. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرآنلاین (۱۰ آبان ۱۴۰۲). «تحریف جنجالی تاریخ روی آنتن صداوسیما با چاشنی وصیتنامه شهید فهمیده». khabaronline.ir. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
- خبرآنلاین (۸ آبان ۱۳۹۸). «روایتی از شهادت محمد حسین فهمیده». khabaronline.ir. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۳.
پیوند به بیرون
{{ترتیب‌پیش‌فرض:فهمیده، محمدحسین}} [[رده:استفاده نظامی از کودکان]] [[رده:اهالی قم]] [[رده:اهالی کرج]] [[رده:خاک‌سپاری‌ها در قطعه ۲۴ بهشت زهرا]] [[رده:داوطلبان بسیجی در جنگ ایران و عراق]] [[رده:درگذشتگان ۱۳۵۹]] [[رده:درگذشتگان ۱۹۸۰ (میلادی)]] [[رده:دریافت‌کنندگان نشان فتح]] [[رده:زادگان ۱۳۴۶]] [[رده:زادگان ۱۹۶۷ (میلادی)]] [[رده:سربازان اهل ایران]] [[رده:کشتگان ایرانی در جنگ ایران و عراق]] [[رده:کشته‌شدگان کودک]] [[رده:کودکان اهل ایران]] [[رده:نظامیان اهل ایران در جنگ ایران و عراق]] [[رده:نظامیان اهل قم]]