اپرای عاشورا

اپرای عاشورا اولین اپرای ملی ایران است. که در سال ۱۳۸۷ لیبرتو آن توسط بهروز غریب‌پور نوشته و موسیقی آن توسط بهزاد عبدی ساخته شد. این اپرا برای اولین بار به شکل عروسکی در تالار فردوسی به کارگردانی بهروز غریب‌پور به روی صحنه رفت و پس از آن اجرا بارها به مناسبت روز عاشورا در ایران و خارج از ایران به اجرا درآمده است.

این اپرا با مطلع ترکیب‌بند مشهور «باز این چه شورش است» سروده محتشم کاشانی آغاز می‌شود. در آن از هنرهای عروسک‌گردانی، موسیقی و آواز بهره برده شده است. این اپرا توانست نظر منتقدان بسیاری را به خود جلب کند و شاکله اصلی اپرای ملی ایران را شکل دهد. یکی از حاشیه‌های ایجاد شده برای این اپرا، تک‌خوانی یک زن در آن بود که با انتقادهایی همراه شد و سبب تعطیلی موقت اپرا و تغییر در برنامه آن شد.

تاریخچه

اجرا

اپرای عاشورا اولین اپرای ملی ایران است. که در سال ۱۳۸۷ لیبرتو آن توسط بهروز غریب‌پور نوشته و موسیقی آن توسط بهزاد عبدی ساخته شد. این اپرا برای اولین بار به شکل عروسکی در تالار فردوسی به کارگردانی بهروز غریب‌پور به روی صحنه رفت و پس از آن اجرا بارها به مناسبت روز عاشورا در ایران و خارج از ایران به اجرا درآمده است. علاوه بر تهران و شیراز این اپرا در کشورهای ایتالیا، فرانسه و لهستان نیز اجرا شده است.

انتشار

اپرای عاشورا به صورت دو نسخه تصویری دی وی دی و صوتی سی دی، توسط انتشارات بنیاد فرهنگی هنری رودکی در سال ۱۳۸۷ تولید و انتشار یافت.

بازآفرینی اپرای عاشورا

اپرای عاشورا پس از پانزده سال از اولین سال اجرایش در تالار فردوسی، به شیوه مدرن و با طراحی جدید، از نوزدهم مردادماه ۱۴۰۱ به کارگردانی بهروز غریب پور توسط گروه تئاتری عروسکی آران به مدت پنج شب به روی صحنه رفت. این اجرا که رویکردی مدرن در کارگردانی اپرای عروسکی می‌باشد، هیچ‌گونه پشت صحنه ای به منظور پنهان ماندن بازی دهندگان از دید تماشاگران تعبیه نشده است. و تماشاگران علاوه بر آواگران، همزمان حضور بازی دهندگان و چگونگی نقش آفرینی آنان را بر روی صحنه می‌بینند. همچنین غریب پور نیز بازآفرینی اپرای عاشورا را فرصت مناسبی برای تجلیل از بازی دهندگان و عوامل گروه تئاتر آران دانست تا تماشاگر همزمان شاهد هنرنمایی و چگونگی به وقوع پیوستن اپرای عروسکی بر روی صحنه باشد.

عوامل

بهزاد عبدی گزارش می‌کند که تمام عوامل کر خوانی در این اپرا، اوکراینی هستند و با شیوه خاصی، فارسی می‌خوانند.

عوامل اپرای عاشورا

نوع	نقش	عامل	توضیحات	منبع
صداگردان	حر	محمد معتمدی
	حسین بن علی	علی خدایی
	عباس بن علی	مهدی امامی
	یزید	مهدی جاور
	عمر بن سعد	فرشاد فولادوند
	شمر	محمد رضا صادقی
	همسر شمر	بهار موحد
	مصعب	کیوان فرزین
	ابن‌زیاد	عامر شادمان
	سکینه	سینا ولی‌پور
	قاصد	اسماعیل مؤمن ثانی
	همخوانان جبریل	بهار موحد
		همخوان جبریل
		سارا رضازاده
نویسنده		بهروز غریب‌پور
آهنگساز		بهزاد عبدی
کارگردان		بهروز غریب‌پور
رهبری ارکست		نصیر حیدریان
مدیر هنری		علی رهبری

نقد و حاشیه‌ها

این اپرا با مطلع ترکیب‌بند مشهور «باز این چه شورش است» سروده محتشم کاشانی آغاز می‌شود. و محشتم به عنوان راوی این داستان، بر روی صحنه حاضر می‌شود. در تولید این اپرا از هنرهای مختلفی چون عروسک‌سازی، عروسک‌گردانی، نورپردازی، آواز و موسیقی، استفاده شده است. فضای کاملاً تاریک تئاتر، و پخش موسیقی وابسته به نور و هماهنگی میان آن، تأثیرگذاری بر مخاطب را چندبرابر کرده است. به گفته منتقدان این اثر، اپرای عاشورا، هم در فرم و هم در محتوا ابداع و نوآوری داشته است. این اپرا با اشعاری از محتشم کاشانی شروع می‌شود. استفاده از رنگ‌های قرمز، سبز و سفید در کنار نمادهای اسب‌بالدار، فرشتگان و پرنده، سعی کرده است تا فضایی اساطیری و مقدس را به صحنه این اپرا منتقل کند. این اپرا، توانسته است تا به عنوان شاکله اصلی اپرای ملی در ایران کاربرد پیدا کند.

به‌طور کلی، تقابلی بین سنت‌گرایان عموماً روحانی و روشنفکران مدرن‌گرا، وجود دارد که گروه اول، هرگونه پدیده جدید در آئین‌های عزاداری را بدعت و تحریف و در مقابل گروه دوم، با توجه به رویکرد نخبه‌گرایی به دنبال راه‌کارهای جدید در فرهنگ عزاداری و حتی دینداری مردم است. دعوای این دو گروه بر سر روایت اصیل و روایت برتر است. برخی از این اشکالات، اشکال به ساختار اجرایی بوده است. برای نمونه پس از انتشار اپرای عاشورا در تالار وحدت، انتقادهایی به تک‌خوانی یک زن در بخشی از این اپرا مطرح شد. برخی این موضوع را وهن مقدسات دانستند و گروهی نیز آن را تعبیر به مسجد ضرار کردند. این موضوع حتی با واکنش کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی همراه بود. یکی دیگر از حاشیه‌های این اپرا، عدم اطلاع نویسنده اثر و انتقادهای او از عدم آگاه کردنش از بازسازی اپرا بود.

برای مطالعهٔ بیشتر

• نگاهی به اپرای عاشورا نوشته سجاد پورقناد
• اپرای «عاشورا» در ماه صفر روی صحنه می‌رود
• سجاد پورقناد اپرای بهزاد عبدی را نقد می‌کند