حجة الوداع
حِجَّةُ الوَداع آخرین حجّی است که محمد در سال دهم هجری به‌جا آورد. گزاردن این حج در سال پایانی عمر او واقع شد و در آن مراسم با مسلمانان وداع کرد، بدین جهت به «حجة الوداع» مشهور است. تعداد بسیاری از مسلمانان با اعلان عمومی از جانب پیامبر در این حج او را همراهی می‌کردند. منابع اسلامی، تعداد مسلمانان حاضر در این مراسم را به اختلاف از ۱۲۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰۰ نفر گزارش کرده‌اند. سفر حج پیامبر اسلام بین ۲۸ تا ۳۰ روز طول کشیده که آغاز حرکت از مدینه، چهار روز مانده به پایان ماه ذی‌القعده و روز بازگشت احتمالا ۲۴ ذیالحجه بوده است. به عقیده شیعیان آیات تبلیغ و اکمال در طی این سفر حج نازل شده است. اهمیت این واقعه تاریخی در نزد مسلمانان، مربوط به جریاناتی است که در این سفرِ حدودا یک ماهه اتفاق افتاده است. آموزش مناسک حج به شیوه دین اسلام، ایراد خطبه در روز عرفه و اعلام و معرفی جانشین پس از خود در مسیر بازگشت از مهم‌ترین وقایع گزارش شده در منابع هستند. «حجّة البلاغ» و «حجّة الاسلام» از دیگر نام‌های معروف این حج عنوان شده‌اند.
نامگذاری
این حج آخرین حج محمد و در سال پایانی عمر او بوده است. او در این سفر به مسلمانان اعلام می‌کند که چند ماهی بیشتر از زندگیش نمانده است و با آنان وداع می‌کند؛ بدین جهت به «حجةالوداع» مشهور است. در منابع اسلامی، از نام‌های معروف این حج، به «حجة البلاغ» و «حجة الاسلام» اشاره شده است. به خاطر نازل شدن آیه تبلیغ بر پیامبر در این حج به «حجه البلاغ» نامیده شده است. علت نامگذاری آن به «حجة الاسلام» از آنروست که تنها حجى است كه پیامبر در دوره حاكمیت اسلام به جا آورده و مراسم آن طبق آیین اسلام بوده است.[۱]
چگونگی حجة الوداع
به گزارش منابع مختلف، محمد پس از هجرت به مدینه، ده سال در آنجا زندگی کرد و به حج نرفت. زمانیکه آیه ۲۷ سوره حج بر او نازل شد؛ در میان مسلمانان اعلام شد که حج امسال پیامبر برای ادای مناسک حج به مکه می‌رود. مسلمانان نیز از شهرها و روستاهای اطراف در مدینه جمع شدند تا همراه پیامبر اسلام باشند.[۲]
آغاز سفر
چهار روز تا پایان ماه ذی‌القعده مانده بود که کاروان مسافران به سمت مکه حرکت کردند. در منابع اهل سنت آمده است که محمد یک شب را در میقات ذی‌الحلیفه ماند و سپس به سمت مکه حرکت کرد. از همان میقات، پیامبر آموزش آداب مراسم حج را با انجام احرام شروع کرد.[۳]
آموزش مناسک
به جهت اهمیت این سفر، در منابع شیعه و اهل سنت گزارش‌های بسیاری از کارها و سخنانی که محمد در طول سفر داشته، موجود است که در این نقل‌ها و گزارش‌ها به ریزترین و جزئی‌ترین آنها اشاره شده است. بنا به نقل دانشنامه جهان اسلام، کارهایی که پیامبر در این سفر انجام داده‌اند؛ به ترتیب زمانی عبارتند از:[۴]
دوم یا سوم ذیالحجه: احرام در میقات، خواندن نماز ظهر در مسجد شجره
چهارم ذیالحجه: ورود به مکه، استلام حجرالاسود، طواف کعبه (سواره بر شتر)، نماز پشت مقام ابراهیم، خوردن آب زمزم، شروع سعی صفا و مروه از کوه صفا
سپس پیامبر اسلام چگونگی حج تمتع (عمره و حج) را به مسلمانان آموخت.
هشتم ذیالحجه: حرکت به سمت منا (وقوف در منا و عرفات)، ایراد خطبه در روزعرفه، حرکت و وقوف در مزدلفه (مشعرالحرام)، بازگشت به منا و انجام رمی جمره، قربانی کردن و انجام حلق، بازگشت به مسجدالحرام و طواف کعبه و خواندن نماز ظهر، برگشت دوباره به منا و رمی جمره، ایراد خطبه کوتاه در مسجد خیف در پایان مراسم حج.
سیزدهم ذیالحجه:بازگشت به مکه و خیمه زدن در ابطح، دستور برگشت مسلمانان به خانه و وطنشان.
چهاردهم ذیالحجه: حرکت به سمت مدینه.
معرفی جانشین
به اعتقاد شیعیان، در روز هجدهم ذیالحجه، با ورود پیامبر به جحفه و در کنار غدیر خم، بر طبق فرمان الهی در آیه ۶۷ سوره مائده، در میان مسلمانان على بن ابی‌طالب را به جانشینى خود منصوب كرد. بنا به گزارش طباطبایی مفسر شیعی، نزول آیه اکمال نیز در این روز بوده است.[۵]
پایان سفر
پس از توقف در غدیر خم، کاروان به سمت مدینه حرکت می‌کند و محمد احتمالا ۲۴ ذیالحجه وارد مدینه می‌شود. بنابراین سفر حج پیامبر اسلام بین ۲۸ تا ۳۰ روز طول کشیده و او روزهای آخر ماه ذیالحجه را درمدینه بوده است.[۶]
پانویس
ارجاعات
منابع
- واثقی، حسین (۱۳۹۶). «حجّةالوداع». دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.