سوره حج
| حج | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| دسته‌بندی | مدنی | ||||
| اطلاعات آماری | |||||
| شمارهٔ نزول | ۱۰۴ | ||||
| جزء | ۱۷ | ||||
| شمار آیه‌ها | ۷۸ | ||||
| شمار واژه‌ها | ۱۲۸۲ | ||||
| شمار حرف‌ها | ۵۳۱۵ | ||||
| متن سوره | |||||
 | |||||
|
|
||||
سوره حج بیست و دومین سوره قرآن که دارای ۷۸ آیه، ۱۲۹۱ یا ۱۲۸۲ کلمه و ۵۰۷۰ یا ۵۳۱۵ حرف است. این سوره از نظر ترتیب نزول سوره‌ها، یکصد و سومین سوره قرآن محسوب می‌شود که بنابه نقل مشهور، نزول آن پیش از سوره منافقون و پس از سوره نور بوده است. هرچند در ترتیب مصحف کنونی در میان سوره‌های انبیاء و مؤمنون قرار دارد.[۱] در مکی یا مدنی بودن آن میان مفسران اختلاف هست و برخی کل سوره را مکی و گروهی تمام آیات آن رامدنی دانسته‌اند.[۲] از نظر کمیت، از سوره‌های مثانی و شامل نیم جزء قرآن است و از سوره‌های سجده‌دار قرآن به‌شمار می‌آید که تلاوت آیه ۷۷ آن موجب سجده مستحب می‌شود. همچنین دارای دو یا سه آیه منسوخ است.[۳] براساس آنچه که در دانشنامه جهان اسلام گزارش شده، برخی از نقل‌ها تعداد آیات منسوخ سوره را پنج آیه گفته‌اند؛ اما در ادامه نویسنده این سخن را صحیح ندانسته است.[۴]
نام
منابع اسلامی نام سوره را «حج» گزارش کرده‌اند. «حج» به معنای قصد و آهنگ نام یکی از عبادات در اسلام است. دلیل نام‌گذاری و شهرت سوره به حج، امر خدا به ابراهیم و بنابه قولی پیامبر اسلام، برای دعوت عمومی مردم به حج بوده که در آیه ۲۷ سوره ذکر شده و سپس بیان برخی از مناسک و احکام آن در آیات ۲۷ تا ۳۵ است.[۵][۶][۷]
شأن و محل نزول
به گزارش فرهنگنامه علوم قرآن، درباره محل نزولش اختلاف است و برخی آن را مکی و گروهی مدنی دانسته‌اند. گفته شده آیات ۵۲ تا ۵۵ سوره در بین مکه و مدینه نازل شده است و گروهی از مفسران نیز بر این عقیده‌اند که آیات سوره حج ترکیبی از مکی و مدنی می‌باشد. اما با توجه به معیارهای مکی و مدنی بودن، می‌توان گفت این سوره از جنبه‌هایی شبیه سوره‌های مدنی قرآن است. دلیل این سخن نیز آمدن دستور به انجام حج و بیان بعضی از مناسک آن و دستور جهاد در این سوره است.[۸]
محتوا و ساختار
سوره با ترسیمی هول‌انگیز از قیامت آغاز می‌شود و سپس به برخی از صفات مومنان و سرنوشت آنان و معرفی سه گروه از کافران اشاره شده است.[۹] براساس گزارش دایرة المعارف بزرگ اسلامی، این سوره را زوج «سوره مؤمنون» دانسته‌اند و علت این تناسب به خاطر هماهنگی موضوع «فلاح مؤمنان» در آیه پایانی این سوره و نخستین آیه «سوره مؤمنون» است.[۱۰] براساس آنچه که در دانشنامه جهان اسلام گزارش شده، برای آیه نوزدهم سوره، اسباب نزول مختلفی بیان شده است و برخی مفسران معتقدند این آیه در شأن سه نفر از مسلمانان (حمزة بن عبدالمطلب، عبیدة بن حارث و علی بن ابی‌طالب) و سه نفر کفار (عتبة بن ربیعه، شیبة بن ربیعه و ولید بن عتبه) که در غزوه بدر با یکدیگر پیکار کردند؛ نازل شده است. اما به عقیده نویسنده معنای آیه عام است و منظور از دشمنی مومنان و کافران، با وجود تفاوت آرا در میان هر دو گروه است. شاهد این جمله آیه قبل آن است که در آن آیه موجودات به دو گروه تقسیم شدند: گروهی که بر خدا سجده می‌کنند و اهل طاعتند. گروه دیگر که مشرک و اهل گناهند و گرفتار عذاب الهی می‌شوند. بخش عمده‌ای از سوره، درمورد مسجدالحرام، نخستین تشریع حج و بیان برخی از احکام حج است.[۱۱] به گزارش فرهنگنامه علوم قرآن، بیان خلقت انسان و مراحل مختلف رشد او، اشاره به داستان زندگی بعضی از پیامبران، موضوعاتی مانند هجرت، دفاع و جهاد و بیان برخی از مسائل فقهی از مباحث مهم این سوره است.[۱۲]
پانویس
ارجاعات
- ↑ دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگنامه علوم قرآن، ۱: ۲۸۶۸.
- ↑ صادقیان هرات، «حج»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگنامه علوم قرآن، ۱: ۲۸۶۸.
- ↑ صادقیان هرات، «حج»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ صادقیان هرات، «حج»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگنامه علوم قرآن، ۱: ۲۸۶۸.
- ↑ مطیع، «حج»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگنامه علوم قرآن، ۱: ۲۸۶۸.
- ↑ صادقیان هرات، «حج»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ مطیع، «حج»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ صادقیان هرات، «حج»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگنامه علوم قرآن، ۱: ۲۸۶۸.
منابع
- صادقیان هرات، محمد (۱۳۹۳). «حج». دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
- مطیع، مهدی (۱۳۹۸). «حج». دانشنامه بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۹۰). «سوره حج». فرهنگنامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.