نبرد بویب

گاهشمار حملهٔ اعراب به ایران
رویدادهای مهم در حمله اعراب به ایران
۶۳۳ مارچ؛	آغاز اولین لشگرکشی به سمت عراق توسط خالد بن ولید
۶۳۳ آوریل؛	جنگ زنجیر
۶۳۳ آوریل؛	جنگ رودخانه
۶۳۳ آوریل یا مه؛	جنگ ولجه
۶۳۳ ماه مه؛	جنگ الیس
۶۳۳ ماه مه؛	جنگ حیره
۶۳۳ ماه مه؛	فتح حیره در زمان ابوبکر
۶۳۳؛ ژوئن؛	جنگ انبار
۶۳۳ جولای؛	فتح انبار
۶۳۳ جولای؛	جنگ عین‌التمر
۶۳۳ نوامبر؛	جنگ مصیخ
۶۳۳ نوامبر؛	جنگ ثنی
۶۳۳ نوامبر؛	جنگ زمیل
۶۳۴ ژانویه؛	جنگ فراض
۶۳۴ زمستان؛	پایان نخستین لشگرکشی به عراق با فتح میانرودان
۶۳۴ آگوست؛	فوت ابوبکر. شروع خلافت عمر
۶۳۴ نوامبر؛	جنگ پل
۶۳۴ نوامبر؛	جنگ بویب
۶۳۶	بنیان گذاری بصره به عنوان پادگان
۶۳۶ نوامبر؛	نبرد قادسیه
۶۳۶ نوامبر و دسامبر؛	فتح مجدد بین النهرین و غرب فرات
۶۳۷	بنیان گذاری کوفه به عنوان پادگان
۶۳۷ ژانویه تا مارچ؛	محاصره و جنگ تیسفون
۶۳۷ آوریل تا نوامبر؛	محاصره و نبرد جلولا
۶۳۷	تکمیل فتح عراق با تسخیر خانقین، تکریت و موصل
۶۳۸ ژانویه ؛	فتح حلوان (نزدیک کرمانشاه)
۶۴۰-۶۳۸؛	جنگ و صلح مکرر با هرمزان حاکم خوزستان
۶۴۰؛	شکست هرمزان در جنگ شوشتر
۶۴۱؛	فتح خوزستان با تسخیر شوش و جندی شاپور
۶۴۱ دسامبر؛	نبرد نهاوند
۶۴۲	عملیات فتح ایران مرکزی:همدان، ری، اصفهان و قم
۶۴۲	عملیات فتح ایران جنوبی:شیراز، اصطخر، فسا و داراب
۶۴۳	عملیات فتح سیستان و زرنج
۶۴۳	عملیات فتح کرمان و مکران
۶۴۳	عملیات فتح زنجان، اردبیل، دربند و آذربایجان
۶۴۴-۶۴۳	عملیات فتح خراسان بزرگ شامل فتح نیشابور، هرات و مرو و بلخ
۶۴۴-۶۴۳	عملیات فتح ارمنستان شرقی و قفقاز جنوبی با مرکزیت تفلیس
۶۴۴ اوائل سال؛	جنگ رسیل با پادشاهی رای و تثبیت مرزهای شرقی در رود سند
۶۴۴ میانه سال؛	جنگ آمودریا با یزدگرد سوم و تکمیل فتح قلمرو ساسانیان (جز مازندران)
۶۴۴	قتل عمر. شروع خلافت عثمان
۶۴۹–۶۵۱	شکست قیام های محلی بخصوص ارمنستان، آذربایجان، فارس ، سیستان، مکران، طبرستان و خراسان
۶۵۱	کشته شدن یزدگرد سوم و انقراض ساسانیان
۶۵۶	قتل عثمان. شروع خلافت علی

جنگ بویب جنگی میان سپاهیان عرب و ساسانی بود که در پی آن اعراب پیروز شدند. این نبرد در کنار رودخانه‌ای به این نام صورت گرفت و از همین رو به بویب گزارش شده است. این رود از شاخه‌های رود فرات است و از نزدیکی کوفه کنونی می گذرد.

نام‌ها

این نبرد در کنار رود بویب صورت گرفته است و از همین رو به بویب گزارش شده است. این رود از شاخه‌های رود فرات است و از نزدیکی کوفه کنونی می گذرد. از دیگر نام‌های این نبرد، نبرد مهران، نبرد نخیله و نبرد یوم الاعشار است.

تاریخ و شرح

درباره تاریخ وقوع این جنگ، اختلافاتی وجود دارد، برخی این نبرد را در ۱۳ نوامبر ۶۳۴ میلادی گزارش کرده‌اند. این درحالیست که اکثر مورخان همچون بلاذری و یعقوبی، این نبرد را در سال ۱۴ قمری آورده‌اند.

در میان منابع، سیف بن عمر تمیمی، ابن اسحاق، ابومخنف و مداینی از این نبرد گزارش‌هایی را آورده‌اند؛ اما محققان روایات سیف بن عمر را به جهت مبالغه‌آمیز بودن، دقیق و قابل اعتماد نمی‌دانند. بنابر روایت ابومخنف، پس از شکست مسلمانان در نبرد جسر، با وجود برخی دعوت‌ها به جنگ، عمر بن خطاب، اقدامی در این خصوص نکرد و پس از آن نیز وقتی دعوت به جهاد کرد، مردم از دعوتش سرباز زدند. چندی بعد و آنگاه که جریر بن عبدالله بجلی قصد جنگ با شامیان را داشت، خلیفه وی و طائفه همراهش را با وعده پاداش و غنیمت، به جنگ در عراق تشویق کرد و در نتیجه این گروه به همراه عده‌ای از اهل رده، روانه جنگ شدند. بر اساس گزارش بلاذری، فرماندهی شاهنشاهی ساسانی نیز با ۱۲ هزار سپاه روانه نبرد با اعراب شد. فرمانده این نبرد، مهران پسر مهربنداد همدانی بود. سپاهیان ایرانی از مدائن راهی حیره شدند و در ساحل فرات اردو زدند. سپاه اعراب نیز در جبهه مقابل رود قرار داشتند. در این میان گروهی از قبایل مسیحی عرب نیز به مسلمانان پیوستند. در اینکه فرمانده سپاه مسلمان جریر بن عبدالله بوده است یا مثنی بن حارثه، اختلافاتی گزارش شده است.

عمر دستور داده بود تا مسلمانان پیش از پیروزه، اجازه گذشت از رود و پل را نداشته باشند. به همین جهت مسلمانان در ساحل شرقی و محل نخیله اردو زدند. مهران فرمانده ایرانیان سرانجام از رود گذشت و جنگ درگرفت. مسلمانان توانستند با پیوسند قبایل عرب مسیحی به سپاهشان، بر ایرانیان پیروز گردند. منابع این جنگ را یوم الاعشار نامیدند چرا که هر مسلمان در جنگ توانست ۱۰ ایرانی را به قتل برساند. مثنی گروهی را به تعقیب فراریان ایرانی گمارد.

پیامدها

بر اساس این جنگ، اعراب بر منطقه سواد تا ساحل غربی دجله مسلط شدند. آنها چندین روستای اطراف ساباط را غارت کردند.

پانویس

منابع

• زرین‌کوب، روزبه (۱۳۶۷). «جنگ بویب». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. به کوشش موسوی بجنوری، محمدکاظم. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ‎۹-۶۶-۷۰۲۵-۹۶۴-۹۸۷.نگهداری یادکرد:خطاهای شابک چشم‌پوشی‌شده (رده)