احمدشاه قاجار

احمدشاه قاجار
شاه ایران
سلطنت	۲۵ تیر ۱۲۸۸ – ۹ آبان ۱۳۰۴
پیشین	محمدعلی‌شاه
جانشین	رضاشاه
نایب السلطنه	عضدالملک ابوالقاسم ناصرالملک
نخست‌وزیران	ببینید محمدولی‌خان تنکابنی حسن مستوفی‌الممالک صمصام‌السلطنه محمدعلی علاءالسلطنه حسن پیرنیا عبدالمجید عین‌الدوله حسن وثوق فتح‌الله خان اکبر سید ضیاءالدین طباطبایی احمد قوام رضاخان
متولد	۱۲ بهمن ۱۲۷۵ تبریز، آذربایجان، ایران
درگذشته	۹ اسفند ۱۳۰۸ (۳۳ سال) نویی-سور-سن، او-دو-سن، فرانسه
آرامگاه	حرم حسین بن علی (کربلا)
همسر(ان)	بدرالملوک، فاطمه خانم
فرزند(ان)	مریم‌دخت ایراندخت همایون‌دخت فریدون
دودمان	قاجاریان
پدر	محمدعلی‌شاه
مادر	ملکه جهان
طغرا	احمدشاه قاجار's signature

احمدشاه قاجار، (تبریز ۱۳۱۴ پاریس ۱۳۴۸ ه‍.ق) پسر دوم محمد علیشاه، هفتمین و آخرین پادشاه از دودمان قاجار بود. در دوران او ایران بارها اشغال شد و در نهایت با اقدامات رضاخان، از سلطنت خلع و از ایران خارج شد.

سرگذشت

احمدشاه، پسر دوم محمدعلیشاه قاجار بود. او در تبریز به سال ۱۳۱۴ ه‍.ق به دنیا آمد.

سلطنت

در تاریخ ۲۹ جمادی الثانی ۱۳۲۷ ه‍.ق هیئت مدیره‌ای از رجال مشروطه که در پی فتح تهران تشکیل شد، پس از برکنار کردن محمد علیشاه، پسرش احمدشاه را که ۱۲ سال داشت، به سلطنت برگزیند. او که هنوز به سن قانونی نرسیده بود، تا زمانی که خود رسماً زمام امور را به دست گرفت، از ۲۸ جمادی الثانی ۱۳۲۷ تا ۱۷ رمضان ۱۳۲۸ ه‍. ق، شخصی به نام علیرضاخان عضدالملک و پس از او، تا سال ۱۳۳۲ ه‍.ق شخص دیگری به نام ابوالقاسم‌خان ناصرالملک نیابت سلطنت را عهده‌دار بودند. هیئت مدیره به تصفیه دربار پرداخت و معلمان تازه‌ای برای پادشاه استخدام کرد.

در ۱۳۲۹ ه‍.ق هیأتی از کارشناسان آمریکائی به ریاست مرگان شوستر برای اصلاح مالیه ایران استخدام گردیدند و در همان سال گروهی از مستشاران سوئدی نیز برای تشکیل نیروی امنیه (بعدها به نام ژاندارمری) به ایران آمدند، اما با اتمام حجت روسیه تزاری در تاریخ ۷ ذیحجه ۱۳۲۹ ه‍. ق، دولت ایران ناگزیر شد هیئت آمریکائی را از ایران بیرون کند. در همین ایام، روس‌ها گروهی از آزادی خواهان را در رشت و تبریز به دار آویختند و در مشهد، حرم امام رضا را به توپ بستند.

احمدشاه در ۲۸ شعبان ۱۳۳۲ ه‍.ق تاجگذاری کرد و یک هفته پس از آن جنگ جهانی اول آغاز شد. با اینکه مستوفی الممالک، ایران را دولتی بی‌طرف اعلام کرد، ایران از شمال و جنوب اشغال شد. در ۱۳۳۳ ه‍.ق / ۱۹۱۵ م دو دولت روس و انگلیس قرارداد مجددی دربارهٔ تقسیم ایران بستند و منطقه بی‌طرف میان مناطق نفوذ خود را که به موجب قرارداد ۱۳۲۵ ه‍.ق/ ۱۹۰۷ م به وجود آورده بودند به کلّی حذف کردند. در پی وقوع انقلاب بلشویکی در روسیه و اعلام لغو قرارداد ۱۹۱۵ از سوی دولت جدید شوروی، انگلیسی‌ها که ایران را از حریف نیرومند خالی دیدند، نفوذ خود را در سراسر ایران بسط داده و سرانجام در کابینه وثوق‌الدوله قراردادی با ایران امضاء کردند که به موجب آن اختیار تمامی امور نظامی و مالی و گمرکی ایران در دست کارشناسان انگلیسی قرار می‌گرفت. در غوغای مخالفت با این قرارداد جنبش‌های گوناگونی در ایران به وقوع پیوست که مهم‌ترین آنها عبارت بودند از قیام جنگل، قیام محمدتقی خان پسیان و قیام محمد خیابانی.

خلع از سلطنت

اگرچه قرارداد ۱۹۱۹ با فشارهای داخلی و خارجی لغو گردید، اما انگلیسی‌ها که از وقوع انقلاب بلشویکی در روسیه سخت هراسان شده بودند، پس از آنکه سعی ایشان در برانداختن آن بی‌نتیجه ماند، درصدد برآمدند تا با روی کار آمدن دولت مرکزی نیرومند، اما دست نشانده در ایران از سرایت این انقلاب به متصرفات خود در آسیای جنوبی، بالاخص هند جلوگیری کنند. این مأموریت به رضاخان میر پنج، فرمانده گردان پیاده آتریاد قزاق سپرده شد که با دستیاری ضیاءالدین طباطبائی، مدیر روزنامه رعد در سوم اسفند ۱۲۹۹ ش. با یک کودتا دولت فتح‌الله اکبر را ساقط کرد و قدرت را به دست گرفت. رضاخان با لقب سردار سپه به وزارت جنگ رسید و تا ۲۱ آذر ۱۳۰۴ ش که خود رئیس‌الوزرا گردید در این سمت باقی ماند. احمدشاه که مرعوب قدرت رضاخان شده بود در اواخر همان ماه به بهانه کسالت مزاج و لزوم معالجه برای سومین بار عازم اروپا گردید و پس از آن دیگر به ایران بازنگشت. با رفتن شاه به تحریک رضاخان، زمزمه جمهوری در ایران برخاست، اما چون روحانیون با این فکر مخالفت کردند، وی زیرکانه آن را متوقف ساخت. در ۹ آبان ۱۳۰۴ مجلس، رأی به انقراض دودمان قاجار داد و به تصویب مجلس مؤسسانی تشکیل گردید. در ۱۵ آذر ۱۳۰۴ رضاخان برغم مخالفت‌های پاره‌ای از نمایندگان مجلس همچون حسن مدرس و محمد مصدق، به سلطنت ایران برگزیده شد و به حکومت ۱۵۰ ساله قاجاریه خاتمه داده شد.

درگذشت

احمدشاه در سال ۱۳۴۸ در پاریس درگذشت. پس از مرگ، جسدش را به کربلا آوردند و در مقبره پدر و جدش در حرم امام حسین به خاک سپردند.

نقد

احمدشاه مانند اغلب شاهان قاجار پادشاهی بی کفایت بود. وی نتوانست از وقوع جنگ در اروپا و برافتادن دولت تزاری در روسیه به سود ایران بهره‌برداری کند. پیش از تاجگذاری محبوبیتی در میان مردم داشت، اما وقتی کارها را خود به دست گرفت رفته رفته مردم از وی روی گردان شدند. با این همه، احمدشاه بدنام‌تر از دیگر شاهان قاجار نبود.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «احمدشاه قاجار». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.

احمدشاه قاجار دودمان قاجار زادهٔ: ۱۲ بهمن ۱۲۷۵ درگذشتهٔ: ۸ اسفند ۱۳۰۸
عنوان سلطنتی
پیشین: محمدعلی‌شاه	ولیعهد ایران ۱۲۸۸–۱۲۸۵	پسین: محمدحسن میرزا
	شاه ایران ۱۳۰۴–۱۲۸۸	پسین: رضاشاه
از دست دادن عنوان	— عنوان ادعا شده — شاه ایران خط جانشینی پادشاهی ایران ۱۳۰۸–۱۳۰۴	پسین: محمدحسن میرزا
	رئیس دودمان سلطنتی قاجار ۱۳۰۸–۱۳۰۴
مناصب نظامی
پیشین: ابوالقاسم ناصرالملک سرپرست به عنوان نایب‌السلطنه	فرمانده کل نیروهای مسلح ۱۳۰۳–۱۲۹۳	پسین: رضا پهلوی به عنوان رئیس‌الوزرا