آدم بن اسحاق

آدم بن اسحاق
مسجد امام حسن عسکری که بنابر گزارش‌هایی توسط خاندان اشعری در قم تأسیس شده است.
متولد	قم
وفات	قرن سوم هجری قمری قم
مدفن	گورستان شیخان قم
محل زندگی	قم
شناخته‌شده برای	راوی حدیث

آدم بن اسحاق اشعری قمی، از خاندان اشعری و یکی از راویان حدیث شیعی است که در نزد شیعه به وثاقت شناخته می‌شود. از او روایاتی چند گزارش شده است. منابع رجالی او را از اصحاب علی بن موسی الرضا، محمد تقی و علی النقی گزارش کرده‌اند. وی از مدفونان در گورستان شیخان قم، در نزدیکی حرم فاطمه معصومه است.

نسب و خاندان

نسب او به خاندان اشعری می‌رسد که از بزرگ‌ترین خاندان‌های شیعه و مورد اعتماد در نزد سایر شیعیان بوده است. پدر او اسحاق بن آدم از شاگردان علی بن موسی الرضا بوده است و در همین فضا اقدام به تربیت فرزندان و شاگردانش نمود. زکریا بن آدم که عموی اوست نیز از بزرگان راویان بوده است که از علی بن موسی الرضا و محمد تقی نقل روایت داشته است. نسب کامل او را «آدم بن اسحاق بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعری» گزارش کرده‌اند. اشعریان از قدیمی‌ترین خاندان‌های شیعه در عصر غیبت صغری بودند. این خاندان از قبایل عرب در کوفه بودند که در قرن اول ه‍. ق، تحت شرایط خاص به قم مهاجرت کردند و از همان قرن اول تا قرن چهارم ه‍. ق، رهبری مذهبی و علمی شیعیان در شهر قم را بر عهده داشتند. از فعالیت‌های این خاندان در زمینه کلام و حدیث، تأسیس مکتب حدیثی قم است.

زندگانی

گورستان شیخان، در مجاورت حرم فاطمه معصومه (شهر قم، ایران) که محل دفن افرادی از خاندان اشعری است.

نوشته روی سنگ قبر:

«هذا المرقد الشریف للشیخ الاجل ادم بن اسحق بن ادم بن عبدالله بن سعد الاشعری القمی جلیل القدر له کتاب و کان من اصحاب ابی الحسن الهادی علیه السلام و کان ابوه اسحق من اصحاب مولانا الرضا علیه السلام، لم نقف علی سنة وفاته»
یعنی: «این آرامگاه شریف شیخ اجل، ادم بن اسحاق بن ادم بن عبدالله بن سعد اشعری قمی جلیل القدری است که دارای کتاب بوده، و از اصحاب ابوالحسن هادی علیه السلام شمرده شده، و پدرش اسحاق از اصحاب مولایمان رضا علیه السلام بوده است. سال وفاتش بر ما معلوم نگشت.»

میرزا محمد قمی، اربعین الحسینیه

بر اساس گزارش منابع رجالی، وی در قرن دوم هجری در شهر قم می‌زیست. از زوایای زندگی او، گزارش‌های چندانی وجود ندارد و منابع تاریخی به ذکر نام و معرفی مختصر او پرداخته‌اند. او را از اصحاب علی بن موسی الرضا، محمد تقی و علی النقی گزارش کرده‌اند. بر روی سنگ قبر کنونی او نیز او را از اصحاب علی النقی گزارش کرده‌اند.

وی سرآخر در اواخر قرن سوم هجری درگذشت و در شهر قم، دفن شد. محل دفن او امروزه به گورستان شیخان مشهور است و امروزه محل دقیق دفن او در این گورستان مشخص نیست.

جایگاه در علم رجال

نام وی در کتاب‌های رجالی شیعه و بعضاً اهل سنت به چشم می‌خورد. مؤلفان غالباً از او به نیکی یاد کرده‌اند. آدم بن اسحاق در آثاری رجالی شیعه همچون نجاشی و علامه حلی، به ثقه بودن معرفی شده است و ابن حجر عسقلانی از دانشمندان اهل سنت نیز از او نام برده است و او را زاهدی فروتن گزارش می‌کند. از میان اساتید او منابع تنها به پنج تن اشاره کرده‌اند. احمد بن محمد بن عیسی و ابراهیم بن هاشم از جمله شاگردان آدم بن اسحاق هستند که هر یک به تنهایی روایت‌ها و احادیث فراوانی نقل کرده‌اند و در ردیف راویان موثق نزد شیعه قرار گرفته‌اند. به گفته نمازی در مستدرکات علم رجال، در موثق بودن او نزد شیعه، اجماع وجود دارد. در کتاب جامع الرواه نیز از وی به عنوان یکی ار رجالیون موثق شیعه یاد شده است.

آثار

از آدم بن اسحاق یک کتاب با عنوان «کتاب الحدیث» گزارش شده است که امروزه با گذشت زمان، اثری از آن باقی نمانده است. با این وجود روایاتی چند از او گزارش شده است که به‌طور مستقیم و بعضاً غیر مستقیم از امامان شیعه نقل شده است. تعداد روایاتی که از او در مجامع روایی چون وسائل الشیعه، بحارالانوار و کتب اربعه گزارش شده است، سی و یک مورد است که با حذف روایات تکراری، به هفت روایت تقلیل می‌یابد. ابوالقاسم خویی نیز ۱۱ روایت را برای او گزارش کرده است. محقق اردبیلی نیز ۶ روایت را به او نسبت داده است که در میان کتب اربعه نقل شده است. از او روایتی طولانی باقی مانده است که به نقل از محمد باقر به تفسیر آیاتی از آیات محکمات قرآن پرداخته است.

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «آدم بن اسحاق». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.