عملیات‌های نظامی در طول جنگ ایران و عراق، شامل عملیات‌هایی است که ایران بر علیه عراق یا بالعکس آغاز شده است. آغاز این جنگ در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ (۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰) با حمله هوایی عراق به ده فرودگاه و حمله نیروی زمینی عراق در تمام مرزهای زمینی بود و سه هفته پس از شکست سازمان مجاهدین خلق در عملیات مرصاد و تلاش برای تسخیر تهران، در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ پایان یافت و با حضور نیروهای بین‌المللی آتش‌بس در سراسر مرزهای ایران و عراق برقرار شد.
پیشینه
دولت عراق پیش از آغاز هجوم همه‌جانبه به مرزهای ایران و حملات هوایی، مقدماتی را برای شروع جنگ آغاز کرده بود. اخراج ایرانی‌های ساکن عراق و ایجاد جبهه تحریر عربستان در خوزستان، از اقدامات دولت عراق بود. ایجاد اختلاف‌های قومی و قبیله‌ای برای جداسازی خوزستان از ایران یکی از برنامه‌های جنگ روانی عراق در این نبرد بود. عراق همچنین به صورت رسمی، خواستار حاکمیت بر جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی بود و از تسلط کامل بر اروندرود سخن می‌گفت. صدام حسین در جلسه مجلس این کشور به تاریخ ۲۶ شهریور ۱۳۵۹ ه.ش، عهدنامه الجزایر را ملغی اعلام کرد و چند روز بعد، عملا به ایران اعلام جنگ کرد.[۱] تا پیش از آغاز جنگ زمینی و هوایی رسمی بین عراق و ایران، بیشتر درگیری‌های عراقی‌ها با ایرانی‌ها در مناطق مرزی و توسط پاسگاه‌های مرزی بود که نهایتا به تبادل آتش سبک و سنگین می‌انجامید.[۲]
اهدافی که عراق در جنگ به دنبال آن بود، گسترش خط ساحلی با خلیج فارس، تصرف نفت ایران و بعدا کویت به عنوان سرمایه اقتصادی خود، استرداد جزایر سه‌گانه و تجزیه خوزستان و جلوگیری از انتقال تفکر انقلابی و اسلام‌گرایانه ایرانی‌ها به عراق بود.[۳]
عملیات‌های سال ۱۳۵۹
عملیات‌های سال ۱۳۵۹ در جنگ ایران و عراق
| تاریخ
|
نام عملیات
|
منطقه عملیات
|
رویداد
|
تاریخ پایان
|
نتیجه
|
| ۳۱ شهریور
|
پژواک قادسیه
|
|
آغاز جنگ با تهاجم نظامی رژیم بعث عراق به جمهوری اسلامی ایران[۴]
|
۳۱ شهریور
|
تصرف کیلومترها از خاک ایران توسط ارتش عراق[۵]
|
| ۲۳ مهر
|
پل نادری
|
محور اندیمشک-غرب پل نادری
|
|
|
|
| ۲۶ آبان[۶]
|
سوسنگرد[۷]
|
سوسنگرد[۸]
|
بازپس‌گیری شهر سوسنگرد از تصرف ارتش عراق[۹]
|
۲۶ آبان[۶]
|
آزادسازی شهر سوسنگرد به دست ارتش جمهوری اسلامی ایران[۱۰]حالت تدافعی گرفتن و تغییر تاکتیک پیشروی سریع در ارتش عراق[۱۱]
|
| ۱۳ آذر[۱۲]
|
|
در خاک عراق[۱۳]
|
هجوم نیروهای هوانیروز ارتش ایران به اهدافی در عمق خاک عراق[۱۴]
|
۱۸ آذر[۱۵]
|
نابودی اهداف در خاک عراق، انهدام یک بالگرد هوانیروز ایران و کشته شدن سرگرد خلبان احمد کشوری و انهدام یک فروند میگ عراقی[۱۶]
|
| ۱۵ دی
|
نصر
|
هویزه
|
|
18 دی
|
کشته شدن جمعی از نیروهای ایرانی به فرماندهی حسین علم‌الهدی
|
| ۲۰ دی
|
توکل
|
محور آبادان - سه راهی ماهشهر
|
|
|
|
| ۲۶ اسفند
|
عملیات امام مهدی
|
منطقهٔ عملیاتی غرب سوسنگرد
|
|
|
|
عملیات‌های سال ۱۳۶۰
عملیات‌های سال ۱۳۶۰ در جنگ ایران و عراق
| تاریخ
|
نام عملیات
|
منطقه عملیات
|
تاریخ پایان
|
رویداد
|
نتیجه
|
| ۱۵ فروردین
|
|
محور کرخه-دزفول
|
|
|
|
| ۲۵ فروردین
|
|
محور شوش
|
|
|
|
| ۸ا ردیبهشت
|
|
|
|
|
کشته شدن سروان خلبان علی‌اکبر شیرودی
|
| ۲۵ اردیبهشت
|
شهید فضل‌الله نوری
|
تپه‌های مودنی-مدن در شمال آبادان
|
|
|
|
| ۳۱ اردیبهشت
|
عملیات امام علی
|
|
|
|
|
| ۳۱ اردیبهشت
|
|
محور شوش
|
|
|
|
| ۳۱ اردیبهشت
|
عملیات حضرت مهدی
|
ارتفاعات الله اکبر در شمال سوسنگرد
|
|
|
|
| ۲۱ خرداد
|
فرمانده کل قوا خمینی روح خدا
|
شرق کارون و جنوب دارخوین
|
|
|
|
| ۳۱ خرداد
|
|
|
|
|
کشته شدن مصطفی چمران
|
| ۱۱ تیر
|
روح‌الله
|
|
|
|
آزادسازی منطقه مرزی نوسود
|
| ۵ مرداد
|
رمضان
|
محور حمیدیه، کرخه نور
|
|
|
|
| ۱۱ شهریور
|
|
محورشحیطیه، غرب ارتفاعات الله اکبر
|
|
|
|
| ۲۷ شهریور
|
شهید مدنی
|
منطقهٔ عملیاتی سوسنگرد
|
|
|
|
| ۲۸ شهریور
|
|
|
|
|
آزادی سوسنگرد
|
| ۵ مهر
|
ثامن الائمه
|
|
|
|
شکسته شدن حصرآبادان
|
| ۸ آذر
|
طریق القدس
|
منطقهٔ عملیاتی عمومی غرب شهرستان سوسنگرد و منطقه عمومی بستان
|
|
|
|
| ۲۰ آذر
|
مطلع الفجر
|
منطقه گیلان غرب و سرپل ذهاب
|
|
|
|
| ۱۲ دی
|
محمد رسول‌الله
|
صدر منطقهٔ عملیاتی غرب نوسود
|
|
|
|
| ۱ اسفند
|
مولای متقیان
|
منطقهٔ چزابه
|
|
|
|
| ۲۴ اسفند
|
ام الحسنین
|
منطقه کرخه نور
|
|
|
|
عملیات‌های سال ۱۳۶۱
عملیات‌های سال ۱۳۶۱ در جنگ ایران و عراق
| تاریخ آغاز
|
نام عملیات
|
منطقه عملیات
|
رویداد
|
تاریخ پایان
|
نتیجه
|
| ۱ فروردین
|
فتح المبین
|
غرب رودخانهٔ کرخه، غرب دزفول و شوش و منطقهٔ عمومی غرب رودخانهٔ کرخه
|
|
|
انهدام سپاه چهارم عراق در جبهه شمال خوزستان و رسیدن به مرز فکه-العماره
|
| ۱۰ اردیبهشت
|
بیت‌المقدس
|
غرب کارون، جنوب غربی اهواز و شمال خرمشهر
|
|
۳ خرداد
|
فتح خرمشهر
|
| ۳۱ اردیبهشت
|
|
|
|
|
کشته شدن سرتیپ پاسدار محمدمهدی خادم‌الشریعه
|
| ۲۳ تیر
|
رمضان
|
شرق بصره
|
|
۶ مرداد
|
|
| ۱۵ مرداد
|
ثارالله
|
قصرشیرین
|
|
|
|
| ۲۶ شهریور
|
حسین بن علی
|
منطقهٔ عملیاتی میمک
|
|
|
|
| ۹ مهر
|
مسلم بن عقیل
|
غرب سومار -ارتفاعات مسلط برمندلی
|
|
|
|
| ۱۰ آبان
|
محرم
|
مناطق عملیاتی شرهانی، زبیدات، بیات، غرب عین خوش و جنوب شرقی دهلران
|
|
|
|
| ۲۸ آذر
|
|
دزفول
|
حمله موشکی رژیم بعث به دزفول
|
|
|
| ۹ بهمن
|
|
منطقه فکه
|
|
|
کشته شدن حسن غلامحسین افشردی و مجید بقائی
|
| ۱۸ بهمن
|
والفجر مقدماتی
|
منطقه فکه و چزابه
|
|
|
|
عملیات‌های سال ۱۳۶۲
عملیات‌های سال ۱۳۶۲ در جنگ ایران و عراق
| تاریخ آغاز
|
نام عملیات
|
منطقه عملیات
|
رویداد
|
تاریخ پایان
|
نتیجه
|
| ۲۱ فروردین
|
والفجر ۱
|
شمال غرب فکه
|
|
۲۸ فروردین
|
|
| ۲۹ تیر
|
والفجر ۲
|
منطقهٔ حاج عمران
|
|
۱۳ مرداد
|
|
| ۷ مرداد
|
والفجر ۳
|
منطقه عملیاتی مهران
|
|
|
|
| ۲۷ مهر
|
والفجر ۴
|
شمال مریوان و منطقه عمومی پنجوین در دره شیلر
|
|
|
|
| ۲۱ بهمن
|
تحریر القدس
|
منطقهٔ دربندی خان
|
|
|
|
| ۲۱ بهمن
|
فتح ۴
|
منطقه یعمومی رواندوز-دیانا
|
|
|
|
| ۲۷ بهمن
|
والفجر ۵
|
حد فاصل مهران و دهلران، چنگوله
|
|
۳۰ بهمن
|
|
| ۲ اسفند
|
والفجر ۶
|
جنوب دهلران
|
|
۳ اسفند
|
|
| ۳ اسفند
|
خیبر
|
هور الهویزه و جزایر مجنون
|
|
|
|
| ۱۷ اسفند
|
|
دزفول، خرم‌آباد و مسجدسلیمان
|
حملات موشکی عراق به شهرهای جنوبی
|
|
کشته شدن محمدابراهیم همت
|
عملیات‌های سال ۱۳۶۳
عملیات‌های سال ۱۳۶۳ در جنگ ایران و عراق
| تاریخ آغاز
|
نام عملیات
|
منطقه عملیات
|
رویداد
|
تاریخ پایان
|
نتیجه
|
| ۲۵ مهر
|
میمک
|
میمک -ارتفاعات منطقه مرزی
|
|
|
|
| ۲۷ مهر
|
عاشورا
|
محور ایلام - میمک
|
|
|
|
| ۱۷ آذر
|
|
|
|
|
کشته شدن مهدی زین‌الدین
|
| ۱۹ اسفند
|
بدر
|
شرق رودخانهٔ دجلهٔ و جزیره مجنون
|
|
۱۸ فروردین
|
کشته شدن سردار ولی‌الله چراغچی
|
عملیات‌های سال ۱۳۶۴
عملیات‌های سال ۱۳۶۴ در جنگ ایران و عراق
| تاریخ آغاز
|
نام عملیات
|
منطقه عملیات
|
رویداد
|
تاریخ پایان
|
نتیجه
|
| ۱۷ خرداد
|
ظفر ۱
|
جزیرهٔ مینو
|
|
|
|
| ۲۴ خرداد
|
قدس ۱
|
هور الهویزه و شرق رودخانه دجله
|
|
|
|
| ۴ تیر
|
قدس ۲
|
منطقه هورالهویزه
|
|
|
|
| ۵ تیر
|
ظفر ۲
|
منطقهٔ پنجوین
|
|
|
|
| ۷ تیر
|
ظفر ۳
|
شمال غرب ایران
|
|
|
|
| ۱۰ تیر
|
ظفر ۴
|
منطقه فکه
|
|
|
|
| ۱۹ تیر
|
قدس ۳
|
جنوب دهلران
|
|
|
|
| ۲۳ تیر
|
قادر
|
جبههٔ شمال غرب-محور سیدکان
|
|
|
|
| ۱۶ مرداد
|
قدس ۵
|
غرب هورالهویزه
|
|
|
|
| ۲۴ مرداد
|
عاشورای ۲
|
منطقه چنگوله جنوب مهران
|
|
|
|
| ۲۵ مرداد
|
عاشورای ۳
|
منطقهٔ عملیاتی شمال فکه
|
|
|
|
| ۱۸ شهریور
|
قادر
|
غرب اشنویه و ارتفاعات کلاشین
|
|
|
|
| ۳۰ مهر
|
عاشورای ۴
|
غرب دریاچه امالنعاج درهور الهویزه
|
|
|
|
| ۲۰ بهمن
|
والفجر ۸
|
مصب اروند
|
|
|
|
| ۲۱ بهمن
|
نبرد اول فاو
|
شبه جزیره فاو
|
|
۲۱ دی
|
|
| ۱ اسفند
|
|
|
حمله ۲ جنگنده عراقی به هواپیمای مسافربری ایرانی
|
|
کشته شدن ۴۰ تن از نمایندگان مجلس
|
| ۵ اسفند
|
والفجر ۹
|
منطقهٔ عملیاتی شرق چوارتهٔ
|
|
۹ اسفند
|
|
عملیات‌های سال ۱۳۶۵
عملیات‌های سال ۱۳۶۵ در جنگ ایران و عراق
| تاریخ آغاز
|
نام عملیات
|
منطقه عملیات
|
رویداد
|
تاریخ پایان
|
نتیجه
|
| ۲۶ اردیبهشت
|
|
|
|
|
اشغال مهران توسط عراق
|
| ۲۷ اردیبهشت
|
بیت‌المقدس ۶
|
منطقهٔ عمومی سلیمانیه عراق
|
|
|
|
| ۱۰ تیر
|
کربلای ۱
|
مهران
|
|
|
|
| ۱ مرداد
|
قدس ۴
|
منطقهٔ جنوب شرق عماره و هورالهویزه
|
|
|
|
| ۱۰ شهریور
|
کربلای ۲
|
منطقه حاج عمران
|
|
|
|
| ۱۱ شهریور
|
کربلای ۳
|
شمال غربی خلیج فارس ترمینال نفتی الامیه و البکر
|
|
|
کشته شدن محمود کاوه
|
| ۱۹ مهر
|
فتح ۱
|
منطقهٔ کرکوک واقع
|
|
|
|
| ۸ آبان
|
فتح ۲
|
منطقه دوکان در شمال شرقی عراق
|
|
|
|
| ۲۴ آبان
|
فتح ۳
|
منطقه زاخو و دهوک
|
|
|
|
| ۳ دی
|
کربلای ۴
|
منطقهٔ غرب اروند رود جنوب خرمشهر در غرب جزیرهٔ مینو
|
|
|
|
| ۱۹ دی
|
کربلای ۵
|
منطقه عمومی شلمچه و شرق بصره
|
|
۶ فروردین ۶۶
|
|
| ۲۳ دی
|
کربلای ۶
|
شمال سومار
|
|
|
|
| ۳ اسفند
|
عملیات تکمیلی کربلای ۵
|
|
|
|
|
| ۸ اسفند
|
|
|
|
|
کشته شدن حسین خرازی
|
| ۱۲ اسفند
|
کربلای ۷
|
منطقهٔ عملیاتی حاج عمران
|
|
|
|
عملیات‌های سال ۱۳۶۶
عملیات‌های سال ۱۳۶۶ در جنگ ایران و عراق
| تاریخ آغاز
|
نام عملیات
|
منطقه عملیات
|
رویداد
|
تاریخ پایان
|
نتیجه
|
| ۱۸ فروردین
|
کربلای ۸
|
منطقهٔ شرق بصره
|
|
|
|
| ۲۰ فروردین
|
کربلای ۹
|
منطقهٔ قصرشیرین
|
|
|
|
| ۲۵ فروردین
|
نصر ۱
|
غرب بانهدر
|
|
|
|
| ۲۵ فروردین
|
فتح ۵
|
منطقهٔ چوارته و ماووت از استان سلیمانیه عراق
|
|
|
|
| ۳۰ فروردین
|
کربلای ۱۰
|
منطقهٔ عمومی ماووت عراق
|
|
|
|
| ۱۳ خرداد
|
نصر ۲
|
منطقهٔ میمک
|
|
|
|
| ۲۷ خرداد
|
فتح ۶
|
منطقه عمومی شمال اربیل عراق
|
|
|
|
| ۲۷ خرداد
|
نصر ۳
|
جنوب دهلران
|
|
|
|
| ۳۱ خرداد
|
نصر ۴
|
استان سلیمانیه عراق
|
|
|
|
| ۳ تیر
|
نصر ۵
|
جنوب غربی سردشت در منطقه مرزی شمال عراق
|
|
|
|
| ۷ تیر
|
فتح ۷
|
منطقه حلبچه، شانه دری، اربت در شمال عراق
|
|
|
|
| ۸ تیر
|
|
|
بمباران شیمیائی سردشت
|
|
|
| ۲۴ تیر
|
|
|
حملهٔ هوائی جنگنده‌های عراقی به سکوی نفتی و میدان نفتی رشادت
|
|
|
| ۲۸ تیر
|
فتح ۸
|
شهر اتروش در شمال استان موصل عراق
|
|
|
|
| ۱۰ مرداد
|
نصر۶
|
منطقهٔ میمک
|
|
|
|
| ۱۴ مرداد
|
نصر ۷
|
غرب سردشت
|
|
|
|
| ۱۸ مرداد
|
فتح ۱۰
|
شمال شرق استان اربیل عراق
|
|
|
|
| ۲۷ شهریور
|
ظفر ۱
|
استان دهوک و استان سلیمانیه عراق
|
|
|
|
| ۳۰ شهریور
|
|
|
تهاجم بالگرد آمریکایی به کشتی تجاری ایران در خلیج فارس
|
|
|
| ۱۲ مهر
|
ظفر ۲
|
شهر کوی از توابع استان کرکوک عراق
|
|
|
|
| ۱۶ مهر
|
|
|
بمباران شیمیائی شهر سومار
|
|
|
| ۱۶ مهر
|
|
|
حمله بالگرد آمریکایی به قایق‌های گشتی سپاه درخلیج فارس
|
|
|
| ۲۵ آبان
|
ظفر ۳
|
منطقه دربندی خان عراق در جنوب سلیمانیه عراق و بخش سنگاوا از استان کرکوک
|
|
|
|
| ۲۸ آبان
|
ظفر ۴
|
استان دهوک عراق
|
|
|
|
| ۲۹ آبان
|
نصر ۸
|
منطقه عملیاتی ماووت از استان سلیمانیه عراق
|
|
|
|
| ۱ آذر
|
نصر ۹
|
منطقه حاج عمران عراق
|
|
|
|
| ۲۲ دی
|
ظفر ۵
|
کرکوک، دهوک و دیاله
|
|
|
|
| ۲۶ دی
|
بیت‌المقدس ۲
|
منطقهٔ سلیمانیه و ماووت عراق
|
|
|
|
| ۵ اسفند
|
ظفر ۶
|
منطقهٔ عمومی سنگاو در شرق استان کرکوک عراق
|
|
|
|
| ۱۰ اسفند
|
|
|
حملات گسترده موشکی رژیم بعث عراق
|
|
|
| ۲۳ اسفند
|
ظفر۷
|
شرق استان سلیمانیه عراق
|
|
|
|
| ۲۴ اسفند
|
بیت‌المقدس ۳
|
|
|
|
|
| ۲۵ اسفند
|
والفجر ۱۰
|
|
|
|
|
| ۲۸ اسفند
|
|
|
بمباران شیمیائی شهر حلبچه عراق توسط رژیم بعث عراق
|
|
|
عملیات‌های سال ۱۳۶۷
عملیات‌های سال ۱۳۶۷ در جنگ ایران و عراق
| تاریخ آغاز
|
نام عملیات
|
منطقه عملیات
|
رویداد
|
تاریخ پایان
|
نتیجه
|
| ۶ فروردین
|
بیت‌المقدس ۴
|
منطقه عمومی دربندی خان واقع در سلیمانیه عراق
|
|
|
|
| ۲۱ فروردین
|
بیت‌المقدس ۵
|
منطقه عمومی پنجوین عراق
|
|
|
|
| ۲۶ اردیبهشت
|
بیت‌المقدس ۶
|
|
|
|
|
| ۲۳ خرداد
|
بیت‌المقدس ۷
|
منطقه عمومی شلمچه عراق
|
|
|
|
| ۴ تیر
|
|
|
حمله گستردهٔ ارتش عراق در جبهه جنوب
|
|
بازپس‌گیری جزایر مجنون و منطقهٔ شمالی کوشک
|
| ۱ مرداد
|
|
|
اشغال شهر گیلان غرب توسط ارتش عراق
|
|
|
| ۲ مرداد
|
غدیر
|
جبههٔ غرب خرمشهر و شلمچه
|
|
|
|
| ۲ مرداد
|
|
منطقه خرمشهر، پادگان حمید و ایستگاه حسینیه
|
دفع مجدد ارتش عراق از مرزهای جنوبی
|
|
|
| ۳ مرداد
|
|
محور سرپل ذهاب
|
تهاجم و پیشروی مشترک مجاهدین خلق و ارتش عراق
|
|
|
| ۵ مرداد
|
مرصاد
|
منطقه غرب کشور، کرند، اسلام‌آباد
|
تهاجم نیروهای مجاهدین خلق
|
|
شکست و انهدام کامل نیروهای مجاهدین خلق
|
| ۱۰ مرداد
|
|
|
بازگشت ارتش عراق به پشت مرزهای بین‌المللی در جنوب
|
|
|
پانویس
ارجاعات
منابع
|
|---|
|
|
|---|
عملیات‌های
آمریکا | نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا | |
|---|
نیروی هوایی ایالات متحده | |
|---|
|
|---|
عملیات‌های
ایران | | |
|---|
| |
|---|
| |
|---|
وزارت کشور
جمهوری اسلامی ایران | |
|---|
|
|---|
عملیات‌های
عراق | نیروی زمینی عراق | |
|---|
نیروی هوایی عراق | |
|---|
سازمان مجاهدین خلق | |
|---|
| |
|---|
|
|---|
عملیات‌های
اسرائیل | |
|---|
|
|
|
|
|
 رده^ شمار عملیات‌های ایذایی جنگ ایران و عراق حدود ۱۰۰ مورد است که همگی توسط سپاه پاسداران و واحدهای جنگ نامنظم شهید چمران انجام شدهاست. بسیاری از آنها اسمی خاص نداشته و صرفاً تاریخ اجراشان معلوم است. |
