عملیات سوسنگرد

سوسنگرد
تاریخ ۲۶/۸/۱۳۵۹ تا ۲۶/۸/۱۳۵۹ موقعیت سوسنگرد
فرماندهان و رهبران
مشترک
واحدهای درگیر
مشترک (ارتش -سپاه - ستاد نیروهای نامنظم)

عملیات سوسنگرد از عملیات جنگی ایران در جریان جنگ ایران و عراق بود. این عملیات در محور سوسنگرد به صورت نیمه گسترده در تاریخ ۱۳۵۹/۸/۲۶ به فرماندهی مشترک انجام شد. عملیات سوسنگرد که از آن تحت عناوینی همانند «آزادسازی سوسنگرد» یا «شکست حصر سوسنگرد» نیز یاد می‌شود، در پایان با شکسته شدن حصر سوسنگرد و آزادسازی این شهر در سال ۱۳۵۹ همراه شد.

موقعیت منطقهٔ عملیاتی

شهر سوسنگرد در ابتدا روستایی به نام خفاجیه بود که با توسعه در دوران پهلوی، به شهر سوسنگرد تغییر نام یافت. این شهر، مرکز شهرستان دشت آزادگان در استان خوزستان ایران بود. فاصله این شهر تا اهواز، 55 کیلومتر و تا بستان 28 کیلومتر فاصله داشت. رودخانه کرخه از شما این شهر عبور می‌کند و شعبه‌ای از آن در داخل شهر در جریان است. در جنوب شهر نیز دو رود به نام‌های سابله و مالکیه وجود دارند که انشعاب‌هایی از کرخه به حساب می‌آیند.

اهمیت عملیات

یکی از اهداف مهم صدام در آغاز حمله به ایران، تصرف کامل بر خوزستان و تثبیت این موقعیت بود. این مهم با تصرف شهرهای مرکزی و مهم خوزستان از جمله بستان، سوسنگر و اهواز محقق می‌شد. از این رو منطقه سوسنگر برای ادامه پیشروی‌های عراق، بسیار مهم تلقی می‌شد. سوسنگرد بعد از آبادان، اهواز، خرمشهر و دزفول، پنجمین شهر پرجمعیت خوزستان بود و از این جهت، اهمیت استراتژیکی برای ایران داشت به طوری که در دست داشتن سوسنگرد، به معنای در دست داشتن تمام منطقه دشت آزادگان تلقی می‌شد.

تاریخچه رویدادها

سقوط سوسنگرد

پس از انقلاب 1357 در ایران و با گسترش فعالیت‌های پان‌عربیسم در منطقه خوزستان، زمزمه‌های جدایی‌طلبی در منطقه خوزستان مطرح شد. این اقدام با همکاری و حمایت صدام حسین همراه بود. این گروه‌ها جدایی‌طلب با تجهیزات ارسالی توسط دولت عراق، توانستند عملیات‌هایی همچون انفجار پل‌ها، انفجار در مراکز شهرها، و مین‌گذاری در جاده‌ها، مناطقی از جمله سوسنگرد را ناأمن سازند. ارتش عراق از زمان آغاز جنگ ایران و عراق، سه مرتبه قصد کرد تا سوسنگرد را به تصرف خود درآورد. در نهایت در تاریخ 31 شهریور 1359، ارتش عراق به صورت زمینی به منطقه حمله جدی کرد و پس از محاصره سوسنگرد، کنترل شهر را در دست گرفت. در این حمله، تیپ 3 زرهی لشکر 93 اهواز، نتوانست در برابر نیروهای عراقی مقاومت داشته باشد و در نتیجه شهر بستان سقوط کرد و یک هفته بعد در 6 مهر 1359، شهر سوسنگرد نیز به اشغال نیروهای عراقی درآمد. پس از آن، اداره شهر سوسنگرد به گروه جبهة التحریر سپرده شد.

آغاز عملیات سوسنگرد

ارتش عراق، پس از تصرف سوسنگرد، در حال پیشروی به سمت اهواز بود. نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فرماندهی علی غیور اصلی، برای جلوگیری از این پیشرفت، در شب 9 مهرماه 1359، شبیخونی را علیه ارتش عراق انجام دادند که منجر به عقب‌نشینی عراقی‌ها شد. تعقیب عراقی‌ها تا فردای آن روز ادامه داشت تا آنکه نیروهای ایرانی به شهر سوسنگرد و بستان رسیدند. در این شبیخون و عقب‌نشینی، شهرهای سوسنگرد و بستان در تاریخ 10 مهر آزاد شدند اما نیروهای عراقی، در 17 مهر مجدد در حملات تلافی‌جویانه، به نیروهای ایرانی حمله برده و توانستند تا 21 مهرماه بستان را اشغال و در 24 آبان، سوسنگرد را از سه طرف محاصره کنند. در 25 آبان، روح‌الله خمینی در پیامی، دستور داد تا که تا 24 ساعت دیگر، سوسنگر باید آزاد شود. این پیام سبب شد تا گروه عملیات، نقشه آزادسازی شهر را به سرعت عملیاتی کند.

در 25 آبان، نیروهای ایرانی یک عملیات برای آزادسازی سوسنگرد طراحی کردند. در این عملیات، تیپ 2 لشکر 92 زرهی خوزستان به فرماندهی امرالله شهبازی و گروه 148 پیاده از لشکر 77 خراسان به مقابله با نیروهای عراقی وارد منطقه شدند. در تاریخ 26 آبان، نیروهای ارتش (ستاد جنگ‌های نامنظم) به فرماندهی مصطفی چمران، به کمک نیروهای سپاه مدافع سوسنگرد پیوستند. بنی‌صدر، فرمانده وقت کل قوا، از مخالفان حضور ارتش در این عملیات بود و معتقد بود که حضور این تیپ، منجر به از بین رفتن آن خواهد شد. در ساعت 12 شب 25 آبان و ساعاتی پیش از آغاز عملیات، غلامرضا قاسمی‌نو فرمانده تیپ 92 طی تماسی اعلام کرد که به دستور بنی‌صدر، ارتش در این عملیات اقدامی نخواهد کرد. پس از آن روح‌الله خمینی به واسطه علی خامنه‌ای دستور داد که دستور بنی‌صدر برای حضور ارتش در این عملیات، لزومی ندارد. مصطفی چمران نیز تهدید کرد که در صورت عدم عملکرد تیپ، با متخلفین برخورد جدی خواهد کرد. در این لحظه تیپ، آمادگی شرکت خود را اعلام کرد. در ساعت 6 روز 26 آبان، عملیات آفندی نیروهای ایرانی آغاز شد. پس از چند ساعت درگیری، نیروهای ایرانی وارد شهر سوسنگرد شدند و با هجوم‌های پیاپی، سبب عقب‌نشینی ارتش عراق را فراهم کردند. نیروهای عراقی پس از عقب‌نشینی دیگر عملیاتی برای بازپس‌گیری سوسنگرد نداشتند. در این عملیات، چند فروند بالگرد توپ‌دار کبری، هواپیما F14 و F5 شرکت کردند.

استعداد نیروهای درگیر

ایران

مجموع استعدادهای ایران، 6 گردان پیاده و زرهی بود:

• تیپ 2 لشکر 92 زرهی خوزستان به فرماندهی امرالله شهبازی
• تیپ 3 لشکر 92 زرهی خوزستان
• گروه 148 پیاده از لشکر 77 خراسان
• نیروهای ارتش (ستاد جنگ‌های نامنظم) به فرماندهی مصطفی چمران
• نیروهای پشتیبانی هوانیروز

عراق

مجموع استعدادهای عراق، 8 گردان پیاده و زرهی بود. تعداد تانک‌های عراقی در سوسنگرد را 200 تا 250 دستگاه تانک گزارش کرده‌اند.

• لشکر 9 مکانیزه عراق

پیامدهای عملیات

پس از این نبرد، استراتژی صدام برای حمله‌های برق‌آسا و تصرف سریع مناطق و حفظ آنها، به طور کلی تغییر کرد. پیروزی در این عملیات، روحیه نیروهای ایرانی را برای حملات بعدی تامین کرد. یکی از درس‌هایی که نیروهای ایرانی برای عملیات‌های بزرگ بعدی خود از این عملیات گرفتند، سرعت در نمایش عکس‌العمل بود. این عملیات از همکاری‌های موفقیت‌آمیز سپاه و ارتش در میان نیروهای ایرانی بود. به گفته نیروهای ایرانی، در این عملیات از جنگ الکترونیک بر علیه ارتش عراق استفاده شده بود که بعدا تجربه خوبی برای عملیات‌های مشابه در دیگر عملیات‌های هوانیروز بود.

تلفات و خسارات

در این عملیات، مصطفی چمران از ناحیه پا مجروح و یکی از محافظانش کشته شد. همچنین در این عملیات، 6 تن از عوامل هوانیروز کشته شدند. از نیروهای عراقی نیز تعداد زیادی کشته شدند و نزدیک به 70 دستگاه تانک و خودروی نظامی نابود شد. تعداد کشته‌های عراقی در این عملیات را 795 نفر گزارش کرده‌اند و 45 نفر نیز به اسارت ایرانی‌ها درآمدند. از میان ادوات نظامی عراق، 25 تانک نیز به غنیمت ایرانی‌ها درآمد.

سوسنگرد، تانک باقی مانده ازجنگ ایران عراق

پرونده:Susangerd 003.jpg

از جمله یادمان‌های جنگ هشت‌ساله ایران-عراق، سوسنگرد

مصطفی چمران، فرمانده عملیات سوسنگرد

پانویس

منابع

• نریمانی، علیرضا؛ سنایی‌زاده، محمدصادق (۱۳۹۸). «تجزیه‌وتحلیل عملیات آزادسازی سوسنگرد مبتنی بر اصول جنگ» (PDF). فصلنامه علمی مطالعات جنگ. اول (۱): ۵–۳۴.
• خبرگزاری ایرنا (۲۶ آبان ۱۳۹۵). «خلبان ایرانی از عملیات آزاد سازی سوسنگرد می گوید». irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰ خرداد ۱۴۰۳.
• خبرگزاری مسجد (۹ بهمن ۱۳۹۷). «عملیات آزادسازی "سوسنگرد" + لیست اسامی خلبانان شرکت‌کننده در عملیات». masjed.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰ خرداد ۱۴۰۳.
• باشگاه خبرنگاران جوان (۲ مهر ۱۳۹۲). «عملیات آزادسازي "سوسنگرد" + ليست اسامي خلبانان شرکت‌کننده در عمليات». yjc.ir. دریافت‌شده در ۲۰ خرداد ۱۴۰۳.
• خبرآنلاین (۲۶ آبان ۱۳۹۹). «ارتش و سپاه، حصر را شکستند /جنگ تن به تن تانک ها در کدام عملیات دفاع مقدس رقم خورد؟». khabaronline.ir. دریافت‌شده در ۲۰ خرداد ۱۴۰۳.
• سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس. «عملیات آزادسازی سوسنگرد». defadocs.ir. دریافت‌شده در ۲۰ خرداد ۱۴۰۳.
• صبح نو (۲۶ آبان ۱۴۰۰). «عملیات سوسنگرد و آزادسازی بستان و سوسنگرد». sobhe-no.com. دریافت‌شده در ۲۰ خرداد ۱۴۰۳.