عملیات سوسنگرد

سوسنگرد (۲)
تاریخ ۲۶/۸/۱۳۵۹ تا ۲۶/۸/۱۳۵۹ موقعیت سوسنگرد
فرماندهان و رهبران
مشترک
واحدهای درگیر
مشترک (ارتش -سپاه - ستاد نیروهای نامنظم)

عملیات سوسنگرد (۲) از عملیات جنگی ایران در جریان جنگ ایران و عراق بود. این عملیات در محور سوسنگرد به صورت نیمه گسترده در تاریخ ۱۳۵۹/۸/۲۶ به فرماندهی مشترک انجام شد.

عملیات سوسنگرد که از آن تحت عناوینی همانند «آزادسازی سوسنگرد» (عملیات آزادسازی سوسنگرد) یا «شکست حصر سوسنگرد» نیز یاد می‌شود، در پایان با شکسته شدن حصر سوسنگرد و آزادسازی این شهر در سال ۱۳۵۹ همراه شد.

موقعیت منطقهٔ عملیاتی

شهر سوسنگرد در ابتدا روستایی به نام خفاجیه بود که با توسعه در دوران پهلوی، به شهر سوسنگرد تغییر نام یافت. این شهر، مرکز شهرستان دشت آزادگان در استان خوزستان ایران بود. فاصله این شهر تا اهواز، 55 کیلومتر و تا بستان 28 کیلومتر فاصله داشت. رودخانه کرخه از شما این شهر عبور می‌کند و شعبه‌ای از آن در داخل شهر در جریان است. در جنوب شهر نیز دو رود به نام‌های سابله و مالکیه وجود دارند که انشعاب‌هایی از کرخه به حساب می‌آیند.

اهمیت عملیات

یکی از اهداف مهم صدام در آغاز حمله به ایران، تصرف کامل بر خوزستان و تثبیت این موقعیت بود. این مهم با تصرف شهرهای مرکزی و مهم خوزستان از جمله بستان، سوسنگر و اهواز محقق می‌شد. از این رو منطقه سوسنگر برای ادامه پیشروی‌های عراق، بسیار مهم تلقی می‌شد.

تاریخچه رویدادها

سقوط سوسنگرد

پس از انقلاب 1357 در ایران و با گسترش فعالیت‌های پان‌عربیسم در منطقه خوزستان، زمزمه‌های جدایی‌طلبی در منطقه خوزستان مطرح شد. این اقدام با همکاری و حمایت صدام حسین همراه بود. این گروه‌ها جدایی‌طلب با تجهیزات ارسالی توسط دولت عراق، توانستند عملیات‌هایی همچون انفجار پل‌ها، انفجار در مراکز شهرها، و مین‌گذاری در جاده‌ها، مناطقی از جمله سوسنگرد را ناأمن سازند. ارتش عراق از زمان آغاز جنگ ایران و عراق، سه مرتبه قصد کرد تا سوسنگرد را به تصرف خود درآورد. در نهایت در تاریخ 31 شهریور 1359، ارتش عراق به صورت زمینی به منطقه حمله جدی کرد و پس از محاصره سوسنگرد، کنترل شهر را در دست گرفت. در این حمله، تیپ 3 زرهی لشکر 93 اهواز، نتوانست در برابر نیروهای عراقی مقاومت داشته باشد و در نتیجه شهر بستان سقوط کرد و یک هفته بعد در 6 مهر 1359، شهر سوسنگرد نیز به اشغال نیروهای عراقی درآمد. پس از آن، اداره شهر سوسنگرد به گروه جبهة التحریر سپرده شد.

آغاز عملیات سوسنگرد

ارتش عراق، پس از تصرف سوسنگرد، در حال پیشروی به سمت اهواز بود. نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فرماندهی علی غیور اصلی، برای جلوگیری از این پیشرفت، در شب 9 مهرماه 1359، شبیخونی را علیه ارتش عراق انجام دادند که منجر به عقب‌نشینی عراقی‌ها شد. تعقیب عراقی‌ها تا فردای آن روز ادامه داشت تا آنکه نیروهای ایرانی به شهر سوسنگرد و بستان رسیدند. در این شبیخون و عقب‌نشینی، شهرهای سوسنگرد و بستان در تاریخ 10 مهر آزاد شدند اما نیروهای عراقی، در 17 مهر مجدد در حملات تلافی‌جویانه، به نیروهای ایرانی حمله برده و توانستند تا 21 مهرماه بستان را اشغال و در 24 آبان، سوسنگرد را از سه طرف محاصره کنند. در تاریخ 26 آبان، نیروهای ارتش (ستاد جنگ‌های نامنظم) به فرماندهی مصطفی چمران، به کمک نیروهای سپاه مدافع سوسنگرد پیوستند و موفق شدند مجدد شهر را آزاد نمایند.

پیامدهای عملیات

سوسنگرد، تانک باقی مانده ازجنگ ایران عراق

آزادسازی سوسنگرد

پرونده:Susangerd 003.jpg

از جمله یادمان‌های جنگ هشت‌ساله ایران-عراق، سوسنگرد

در این عملیاتِ آزادسازی، در ابتدا در تاریخ ۶ مهرماه سال ۵۹ نیروهای عراقی بعد از شکستن مقاومت پاسداران و نیروهای ژاندارمری، شهر سوسنگرد را اشغال کردند، ولی پس از گذشت سه روز، یعنی در ۹ مهرماه، سپاه موفق شد که با کمک نیروهای خود به فرماندهی «علی غیوراصلی» شهر سوسنگرد را از حصر نیروهای عراقی خارج و آزاد نمایند. نیروهای عراقی بعد از گذشت مدتی، یعنی در بیست و یکم مهرماه شهر «بستان» را تصرف کردند و در بیست و چهارم آبان ماه سوسنگرد را بار دیگر (اینبار از سه طرف) تصرف کردند و به آن ورود پیدا نمودند، این در حالی است که دویست نفر از نیروهای ایرانیِ مدافع شهر (شامل پاسداران، بسیجیان و شماری از اهالی شهر) توانستند با استقامت در برابر عراقی‌ها مانع از سقوط شهر سوسنگرد شوند. بعد از سپری شدن دو روز از این ماجرا، یعنی در تاریخ بیست و شش آبان ماه ۱۳۵۹، نیروهای ایرانی در ارتش، سپاه و ستاد جنگ‌های نامنظم (گروه "شهید چمران") به کمک محاصره‌شدگان آمدند و توانستند دوباره این شهر را از اشغال نیروهای دشمن آزاد کنند.

ویژه‌نامه دفاع مقدس باشگاه خبرنگاران پیرامون این عملیات اینگونه می‌گوید که: "عملیات سوسنگرد (آزادسازی سوسنگرد)" از جمله عملیات‌های جنگی ایران-عراق می‌باشد که در محور سوسنگرد به شکل نیمه گسترده --در تاریخ ۱۳۵۹/۸/۲۶-- با فرماندهی مشترک انجام گردید. این عملیات قرار بود با حضور پاسداران و تیپ ۲ لشکر ۹۲ زرهی خوزستان و همچنین نیروهای ستاد جنگ‌های نامنظم اجرا گردد. طی آن، تمامی هماهنگی‌ها به منظور اجرایی شدن (و نجات مدافعان) تحت نظر آیت الله سیدعلی خامنه ای و شهید مصطفی چمران انجام شد و اینگونه در آن برنامه‌ریزی شده بود که تیپ ۲ زرهی ۹۲ به عنوان نیروی اصلی در عملیات آغازگر حمله به سوسنگرد باشد. سرانجام، عملیات مذکور آغاز گردید و در آن، چند فروند "بالگرد توپ‌دار کبری" نیز از این عملیات پشتیبانی کردند و در نهایت، حصر شهر شکسته شد.

فرماندهان

مصطفی چمران، فرمانده عملیات سوسنگرد

در عملیات آزادسازی سوسنگرد مصطفی چمران و امیر قاسمی‌نو نقش فرمانده را ایفا می‌کردند که در آن، مصطفی چمران به عنوان فرمانده جنگ در خط مقدم آن حاضر شد و در نهایت پای وی جراحات زیادی پیدا کرد و حتی یکی از محافظان وی کشته شد، اما چمران ضمن کشتن یک راننده کامیون عراقی همراه با دیگر محافظش به سوی عقب بازگشت و برای مداوا به تهران منتقل شد.

حملات هوایی

طی این عملیات که با حضور و پشتیبانی هوایی نیز انجام شد و در آن از هواپیماهای اف-۵ و اف-۱۴ استفاده گردید، ۲۴ خلبان شرکت داشتند، از جمله «داود صادقی»، «محمود نعیمی»، «شیرافکن همتی»، «جلال آرام»، «پرویز نصری»، «بهنام غنامیان»، «احمد مهرنیا»،‌ «سیداسماعیل موسوی»، «سیاوش مشیری» «حبیب‌الله بقایی» ،«داوود سلمان»، «قاسم محمدامینی»، «ایرج عصاره»، «اکبر توانگریان» و ... که تعدادی از آنها در این عملیات کشته شدند، از جمله: «هوشنگ کیان‌آرا»، «سید محمدتقی حسینی»، «محمد کام‌بخش ضیایی»، «نعمت‌الله اکبری سامانی»، «یونس خوش‌بین» و «ابراهيم اميد بخش».

پانویس

منابع

• نریمانی، علیرضا؛ سنایی‌زاده، محمدصادق (۱۳۹۸). «تجزیه‌وتحلیل عملیات آزادسازی سوسنگرد مبتنی بر اصول جنگ» (PDF). فصلنامه علمی مطالعات جنگ. اول (۱): ۵–۳۴.