عملیات نظامی جنگ ایران و عراق

عملیات‌های نظامی در طول جنگ ایران و عراق، شامل عملیات‌هایی است که ایران بر علیه عراق یا بالعکس آغاز شده است. آغاز این جنگ در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ (۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰) با حمله هوایی عراق به ده فرودگاه و حمله نیروی زمینی عراق در تمام مرزهای زمینی بود و سه هفته پس از شکست سازمان مجاهدین خلق در عملیات مرصاد و تلاش برای تسخیر تهران، در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ پایان یافت و با حضور نیروهای بین‌المللی آتش‌بس در سراسر مرزهای ایران و عراق برقرار شد.

پیشینه

دولت عراق پیش از آغاز هجوم همه‌جانبه به مرزهای ایران و حملات هوایی، مقدماتی را برای شروع جنگ آغاز کرده بود. اخراج ایرانی‌های ساکن عراق و ایجاد جبهه تحریر عربستان در خوزستان، از اقدامات دولت عراق بود. ایجاد اختلاف‌های قومی و قبیله‌ای برای جداسازی خوزستان از ایران یکی از برنامه‌های جنگ روانی عراق در این نبرد بود. عراق همچنین به صورت رسمی، خواستار حاکمیت بر جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی بود و از تسلط کامل بر اروندرود سخن می‌گفت. صدام حسین در جلسه مجلس این کشور به تاریخ ۲۶ شهریور ۱۳۵۹ ه.ش، عهدنامه الجزایر را ملغی اعلام کرد و چند روز بعد، عملا به ایران اعلام جنگ کرد. تا پیش از آغاز جنگ زمینی و هوایی رسمی بین عراق و ایران، بیشتر درگیری‌های عراقی‌ها با ایرانی‌ها در مناطق مرزی و توسط پاسگاه‌های مرزی بود که نهایتا به تبادل آتش سبک و سنگین می‌انجامید.

اهدافی که عراق در جنگ به دنبال آن بود، گسترش خط ساحلی با خلیج فارس، تصرف نفت ایران و بعدا کویت به عنوان سرمایه اقتصادی خود، استرداد جزایر سه‌گانه و تجزیه خوزستان و جلوگیری از انتقال تفکر انقلابی و اسلام‌گرایانه ایرانی‌ها به عراق بود.

عملیات‌های سال ۱۳۵۹

عملیات‌های سال ۱۳۵۹ در جنگ ایران و عراق

تاریخ	نام عملیات	منطقه عملیات	رویداد	تاریخ پایان	نتیجه
۳۱ شهریور	پژواک قادسیه		آغاز جنگ با تهاجم نظامی رژیم بعث عراق به جمهوری اسلامی ایران	۳۱ شهریور	تصرف کیلومترها از خاک ایران توسط ارتش عراق
۲۳ مهر	پل نادری	محور اندیمشک-غرب پل نادری
۲۶ آبان	سوسنگرد	سوسنگرد	بازپس‌گیری شهر سوسنگرد از تصرف ارتش عراق	۲۶ آبان	آزادسازی شهر سوسنگرد به دست ارتش جمهوری اسلامی ایرانحالت تدافعی گرفتن و تغییر تاکتیک پیشروی سریع در ارتش عراق
۱۳ آذر		در خاک عراق	هجوم نیروهای هوانیروز ارتش ایران به اهدافی در عمق خاک عراق	۱۸ آذر	نابودی اهداف در خاک عراق، انهدام یک بالگرد هوانیروز ایران و کشته شدن سرگرد خلبان احمد کشوری و انهدام یک فروند میگ عراقی
۱۵ دی	نصر
۱۶ دی		هویزه			کشته شدن جمعی از نیروهای ایرانی به فرماندهی حسین علم‌الهدی
۲۰ دی	توکل	محور آبادان - سه راهی ماهشهر
۲۶ اسفند	عملیات امام مهدی	منطقهٔ عملیاتی غرب سوسنگرد

عملیات‌های سال ۱۳۶۰

عملیات‌های سال ۱۳۶۰ در جنگ ایران و عراق

تاریخ	نام عملیات	منطقه عملیات	تاریخ پایان	رویداد	نتیجه
۱۵ فروردین		محور کرخه-دزفول
۲۵ فروردین		محور شوش
۸ا ردیبهشت					کشته شدن سروان خلبان علی‌اکبر شیرودی
۲۵ اردیبهشت	شهید فضل‌الله نوری	تپه‌های مودنی-مدن در شمال آبادان
۳۱ اردیبهشت	عملیات امام علی
۳۱ اردیبهشت		محور شوش
۳۱ اردیبهشت	عملیات حضرت مهدی	ارتفاعات الله اکبر در شمال سوسنگرد
۲۱ خرداد	فرمانده کل قوا خمینی روح خدا	شرق کارون و جنوب دارخوین
۳۱ خرداد					کشته شدن مصطفی چمران
۱۱ تیر	روح‌الله				آزادسازی منطقه مرزی نوسود
۵ مرداد	رمضان	محور حمیدیه، کرخه نور
۱۱ شهریور		محورشحیطیه، غرب ارتفاعات الله اکبر
۲۷ شهریور	شهید مدنی	منطقهٔ عملیاتی سوسنگرد
۲۸ شهریور					آزادی سوسنگرد
۵ مهر	ثامن الائمه				شکسته شدن حصرآبادان
۸ آذر	طریق القدس	منطقهٔ عملیاتی عمومی غرب شهرستان سوسنگرد و منطقه عمومی بستان
۲۰ آذر	مطلع الفجر	منطقه گیلان غرب و سرپل ذهاب
۱۲ دی	محمد رسول‌الله	صدر منطقهٔ عملیاتی غرب نوسود
۱ اسفند	مولای متقیان	منطقهٔ چزابه
۲۴ اسفند	ام الحسنین	منطقه کرخه نور

عملیات‌های سال ۱۳۶۱

عملیات‌های سال ۱۳۶۱ در جنگ ایران و عراق

تاریخ آغاز	نام عملیات	منطقه عملیات	رویداد	تاریخ پایان	نتیجه
۱ فروردین	فتح المبین	غرب رودخانهٔ کرخه، غرب دزفول و شوش و منطقهٔ عمومی غرب رودخانهٔ کرخه			انهدام سپاه چهارم عراق در جبهه شمال خوزستان و رسیدن به مرز فکه-العماره
۱۰ اردیبهشت	بیت‌المقدس	غرب کارون، جنوب غربی اهواز و شمال خرمشهر		۳ خرداد	فتح خرمشهر
۳۱ اردیبهشت					کشته شدن سرتیپ پاسدار محمدمهدی خادم‌الشریعه
۲۳ تیر	رمضان	شرق بصره		۶ مرداد
۱۵ مرداد	ثارالله	قصرشیرین
۲۶ شهریور	حسین بن علی	منطقهٔ عملیاتی میمک
۹ مهر	مسلم بن عقیل	غرب سومار -ارتفاعات مسلط برمندلی
۱۰ آبان	محرم	مناطق عملیاتی شرهانی، زبیدات، بیات، غرب عین خوش و جنوب شرقی دهلران
۲۸ آذر		دزفول	حمله موشکی رژیم بعث به دزفول
۹ بهمن		منطقه فکه			کشته شدن حسن غلامحسین افشردی و مجید بقائی
۱۸ بهمن	والفجر مقدماتی	منطقه فکه و چزابه

عملیات‌های سال ۱۳۶۲

عملیات‌های سال ۱۳۶۲ در جنگ ایران و عراق

تاریخ آغاز	نام عملیات	منطقه عملیات	رویداد	تاریخ پایان	نتیجه
۲۱ فروردین	والفجر ۱	شمال غرب فکه		۲۸ فروردین
۲۹ تیر	والفجر ۲	منطقهٔ حاج عمران		۱۳ مرداد
۷ مرداد	والفجر ۳	منطقه عملیاتی مهران
۲۷ مهر	والفجر ۴	شمال مریوان و منطقه عمومی پنجوین در دره شیلر
۲۱ بهمن	تحریر القدس	منطقهٔ دربندی خان
۲۱ بهمن	فتح ۴	منطقه یعمومی رواندوز-دیانا
۲۷ بهمن	والفجر ۵	حد فاصل مهران و دهلران، چنگوله		۳۰ بهمن
۲ اسفند	والفجر ۶	جنوب دهلران		۳ اسفند
۳ اسفند	خیبر	هور الهویزه و جزایر مجنون
۱۷ اسفند		دزفول، خرم‌آباد و مسجدسلیمان	حملات موشکی عراق به شهرهای جنوبی		کشته شدن محمدابراهیم همت

عملیات‌های سال ۱۳۶۳

عملیات‌های سال ۱۳۶۳ در جنگ ایران و عراق

تاریخ آغاز	نام عملیات	منطقه عملیات	رویداد	تاریخ پایان	نتیجه
۲۵ مهر	میمک	میمک -ارتفاعات منطقه مرزی
۲۷ مهر	عاشورا	محور ایلام - میمک
۱۷ آذر					کشته شدن مهدی زین‌الدین
۱۹ اسفند	بدر	شرق رودخانهٔ دجلهٔ و جزیره مجنون		۱۸ فروردین	کشته شدن سردار ولی‌الله چراغچی

عملیات‌های سال ۱۳۶۴

عملیات‌های سال ۱۳۶۴ در جنگ ایران و عراق

تاریخ آغاز	نام عملیات	منطقه عملیات	رویداد	تاریخ پایان	نتیجه
۱۷ خرداد	ظفر ۱	جزیرهٔ مینو
۲۴ خرداد	قدس ۱	هور الهویزه و شرق رودخانه دجله
۴ تیر	قدس ۲	منطقه هورالهویزه
۵ تیر	ظفر ۲	منطقهٔ پنجوین
۷ تیر	ظفر ۳	شمال غرب ایران
۱۰ تیر	ظفر ۴	منطقه فکه
۱۹ تیر	قدس ۳	جنوب دهلران
۲۳ تیر	قادر	جبههٔ شمال غرب-محور سیدکان
۱۶ مرداد	قدس ۵	غرب هورالهویزه
۲۴ مرداد	عاشورای ۲	منطقه چنگوله جنوب مهران
۲۵ مرداد	عاشورای ۳	منطقهٔ عملیاتی شمال فکه
۱۸ شهریور	قادر	غرب اشنویه و ارتفاعات کلاشین
۳۰ مهر	عاشورای ۴	غرب دریاچه امالنعاج درهور الهویزه
۲۰ بهمن	والفجر ۸	مصب اروند
۲۱ بهمن	نبرد اول فاو	شبه جزیره فاو		۲۱ دی
۱ اسفند			حمله ۲ جنگنده عراقی به هواپیمای مسافربری ایرانی		کشته شدن ۴۰ تن از نمایندگان مجلس
۵ اسفند	والفجر ۹	منطقهٔ عملیاتی شرق چوارتهٔ		۹ اسفند

عملیات‌های سال ۱۳۶۵

عملیات‌های سال ۱۳۶۵ در جنگ ایران و عراق

تاریخ آغاز	نام عملیات	منطقه عملیات	رویداد	تاریخ پایان	نتیجه
۲۶ اردیبهشت					اشغال مهران توسط عراق
۲۷ اردیبهشت	بیت‌المقدس ۶	منطقهٔ عمومی سلیمانیه عراق
۱۰ تیر	کربلای ۱	مهران
۱ مرداد	قدس ۴	منطقهٔ جنوب شرق عماره و هورالهویزه
۱۰ شهریور	کربلای ۲	منطقه حاج عمران
۱۱ شهریور	کربلای ۳	شمال غربی خلیج فارس ترمینال نفتی الامیه و البکر			کشته شدن محمود کاوه
۱۹ مهر	فتح ۱	منطقهٔ کرکوک واقع
۸ آبان	فتح ۲	منطقه دوکان در شمال شرقی عراق
۲۴ آبان	فتح ۳	منطقه زاخو و دهوک
۳ دی	کربلای ۴	منطقهٔ غرب اروند رود جنوب خرمشهر در غرب جزیرهٔ مینو
۱۹ دی	کربلای ۵	منطقه عمومی شلمچه و شرق بصره		۶ فروردین ۶۶
۲۳ دی	کربلای ۶	شمال سومار
۳ اسفند	عملیات تکمیلی کربلای ۵
۸ اسفند					کشته شدن حسین خرازی
۱۲ اسفند	کربلای ۷	منطقهٔ عملیاتی حاج عمران

عملیات‌های سال ۱۳۶۶

عملیات‌های سال ۱۳۶۶ در جنگ ایران و عراق

تاریخ آغاز	نام عملیات	منطقه عملیات	رویداد	تاریخ پایان	نتیجه
۱۸ فروردین	کربلای ۸	منطقهٔ شرق بصره
۲۰ فروردین	کربلای ۹	منطقهٔ قصرشیرین
۲۵ فروردین	نصر ۱	غرب بانهدر
۲۵ فروردین	فتح ۵	منطقهٔ چوارته و ماووت از استان سلیمانیه عراق
۳۰ فروردین	کربلای ۱۰	منطقهٔ عمومی ماووت عراق
۱۳ خرداد	نصر ۲	منطقهٔ میمک
۲۷ خرداد	فتح ۶	منطقه عمومی شمال اربیل عراق
۲۷ خرداد	نصر ۳	جنوب دهلران
۳۱ خرداد	نصر ۴	استان سلیمانیه عراق
۳ تیر	نصر ۵	جنوب غربی سردشت در منطقه مرزی شمال عراق
۷ تیر	فتح ۷	منطقه حلبچه، شانه دری، اربت در شمال عراق
۸ تیر			بمباران شیمیائی سردشت
۲۴ تیر			حملهٔ هوائی جنگنده‌های عراقی به سکوی نفتی و میدان نفتی رشادت
۲۸ تیر	فتح ۸	شهر اتروش در شمال استان موصل عراق
۱۰ مرداد	نصر۶	منطقهٔ میمک
۱۴ مرداد	نصر ۷	غرب سردشت
۱۸ مرداد	فتح ۱۰	شمال شرق استان اربیل عراق
۲۷ شهریور	ظفر ۱	استان دهوک و استان سلیمانیه عراق
۳۰ شهریور			تهاجم بالگرد آمریکایی به کشتی تجاری ایران در خلیج فارس
۱۲ مهر	ظفر ۲	شهر کوی از توابع استان کرکوک عراق
۱۶ مهر			بمباران شیمیائی شهر سومار
۱۶ مهر			حمله بالگرد آمریکایی به قایق‌های گشتی سپاه درخلیج فارس
۲۵ آبان	ظفر ۳	منطقه دربندی خان عراق در جنوب سلیمانیه عراق و بخش سنگاوا از استان کرکوک
۲۸ آبان	ظفر ۴	استان دهوک عراق
۲۹ آبان	نصر ۸	منطقه عملیاتی ماووت از استان سلیمانیه عراق
۱ آذر	نصر ۹	منطقه حاج عمران عراق
۲۲ دی	ظفر ۵	کرکوک، دهوک و دیاله
۲۶ دی	بیت‌المقدس ۲	منطقهٔ سلیمانیه و ماووت عراق
۵ اسفند	ظفر ۶	منطقهٔ عمومی سنگاو در شرق استان کرکوک عراق
۱۰ اسفند			حملات گسترده موشکی رژیم بعث عراق
۲۳ اسفند	ظفر۷	شرق استان سلیمانیه عراق
۲۴ اسفند	بیت‌المقدس ۳
۲۵ اسفند	والفجر ۱۰
۲۸ اسفند			بمباران شیمیائی شهر حلبچه عراق توسط رژیم بعث عراق

عملیات‌های سال ۱۳۶۷

عملیات‌های سال ۱۳۶۷ در جنگ ایران و عراق

تاریخ آغاز	نام عملیات	منطقه عملیات	رویداد	تاریخ پایان	نتیجه
۶ فروردین	بیت‌المقدس ۴	منطقه عمومی دربندی خان واقع در سلیمانیه عراق
۲۱ فروردین	بیت‌المقدس ۵	منطقه عمومی پنجوین عراق
۲۶ اردیبهشت	بیت‌المقدس ۶
۲۳ خرداد	بیت‌المقدس ۷	منطقه عمومی شلمچه عراق
۴ تیر			حمله گستردهٔ ارتش عراق در جبهه جنوب		بازپس‌گیری جزایر مجنون و منطقهٔ شمالی کوشک
۱ مرداد			اشغال شهر گیلان غرب توسط ارتش عراق
۲ مرداد	غدیر	جبههٔ غرب خرمشهر و شلمچه
۲ مرداد		منطقه خرمشهر، پادگان حمید و ایستگاه حسینیه	دفع مجدد ارتش عراق از مرزهای جنوبی
۳ مرداد		محور سرپل ذهاب	تهاجم و پیشروی مشترک مجاهدین خلق و ارتش عراق
۵ مرداد	مرصاد	منطقه غرب کشور، کرند، اسلام‌آباد	تهاجم نیروهای مجاهدین خلق		شکست و انهدام کامل نیروهای مجاهدین خلق
۱۰ مرداد			بازگشت ارتش عراق به پشت مرزهای بین‌المللی در جنوب

پانویس

منابع

• خبرگزاری دفاع مقدس (۲۱ اسفند ۱۴۰۲). «سرلشکر شهید «احمد کشوری»». defapress.ir. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ایرنا (۲۶ آبان ۱۳۹۹). «آزادسازی سوسنگرد؛ نقطه عطفی در پیروزی‌های راهبردی جمهوری اسلامی». irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰ خرداد ۱۴۰۳.
• نریمانی، علیرضا؛ سنایی‌زاده، محمدصادق (۱۳۹۸). «تجزیه‌وتحلیل عملیات آزادسازی سوسنگرد مبتنی بر اصول جنگ» (PDF). فصلنامه علمی مطالعات جنگ. اول (۱): ۵–۳۴.