عملیات پل نادری

عملیات پل نادری
بخشی از جنگ ایران و عراق
تاریخ ۲۳ مهر ۱۳۵۹ تا ۲۳ مهر ۱۳۵۹ موقعیت غرب رودخانهٔ کرخه در منطقهٔ شوش و اندیمشک نتایج پیروزی قاطع ایران شکست نیروهای عراقی تغییرات قلمرو نیروهای عراقی از شرق کرخه عقب‌نشینی کردند.
طرف‌های درگیر
عراق	ایران
قوا
لشکر ۱۰ زرهی عراق ۳۰۰ تانک	پرونده:Seal of the Islamic Republic of Iran Army.svg ارتش ایران پرونده:IRGC Fin Flash.svg بسیج
تلفات و ضایعات
-کشته	بیش از ۱۰ کشته

پل نادری
تاریخ ۲۳/۷/۱۳۵۹ تا ۲۳/۷/۱۳۵۹ موقعیت اندیمشک - غرب پل نادری
فرماندهان و رهبران
بسیج و نیروهای مردمی، سرگرد کاظم قلاوند
واحدهای درگیر
بسیج و نیروهای مردمی، سرگرد کاظم قلاوند

عملیات پل نادری نام اولین عملیات نظامی در جنگ ایران و عراق است که در محور اندیمشک-غرب پل نادری به صورت گسترده در تاریخ ۲۳ مهر ۱۳۵۹ با فرماندهی لشکر ۹۲ زرهی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران علیه ارتش بعث عراق انجام شد.

موقعیت منطقهٔ عملیاتی

منطقهٔ عمومی عملیات غرب رودخانهٔ کرخه در منطقهٔ پای پل و محور «عین خوش» تا تپه‌های «ابوصلیبی خات»، در حدود ۳۰ کیلومتری جنوب و تپه‌های «علی گره زد» در ۱۵ کیلومتری غرب پل کرخه بود. به‌طور کلی، منطقهٔ عملیات پوشیده از تپه‌ماهور است و جاده اندیمشک-دهلران از مرکز آن می‌گذرد. طرفین جاده از دامنهٔ جنوبی تپه‌های علی گره زد در منطقه‌ای به طول ۸ کیلومتر و به عرض حدود ۶ کیلومتر شیب ملایمی دارد. بقیهٔ منطقه پوشیده از تپه‌ماهور است که تا ارتفاعات عین خوش و دوسلک امتداد دارد و دشت عباس بزرگ‌ترین دشت منطقه بعد از ارتفاعات علی گره زد قرار دارد. تپه‌های اسکندر خندان و سپتون در شمال جادهٔ دهلران در بعضی قسمت‌ها شیب تندی دارد و برای خودروهای شنی‌دار و چرخدار غیرقابل عبور است ولی حرکت خوردوهای زرهی در سایر تپه‌ها غالباً بدون اشکال انجام می‌شود. عوارض حساس منطقه که تصرف هر یک از آن‌ها در تأمین منطقه اهمیت شایانی دارد از شرق رودخانه تا غرب و جنوب غرب به ترتیب عبارتست از: تپهٔ کمانه در شرق رودخانه، تپه‌های اسکندر خندان، تپهٔ چشمه و تپه‌های سپتون در غرب رودخانه، تپهٔ کوت کاپون در سه‌راهی و بالاخره تپه‌های علی گره زد و شاوریه در غرب منطقه و تپه‌های رادار و ابوصلیبی خات در جنوب منطقه.

پل فلزی نادری در کیلومتر ۲۰ جاده اندیمشک دهلران و در شمال منطقه سرخه نادری و بر روی رودخانه کرخه قرار دارد که از این پل به عنوان به جسر نادری، پل کرخه، پای پل و پل سرخه نادری یاد می‌شود. این منطقه، پل ارتباطی استان‌های خوزستان - ایلام و شهرهای اندیمشک به دهلران محسوب می‌شود و جبهه‌های موسیان، عین خوش و دشت عباس را به یکدیگر متصل می‌کند.

رودخانهٔ کرخه در این منطقه غیرقابل عبور است. یک پل ثابت ۴۰ تنی در محلی (موسوم به پای پل) احداث شده و تنها محل عبور از رودخانه است. برای انجام دادن عملیات، یک پل شناور ۶۰ تنی نیز احداث گردید. در منطقهٔ عملیاتی، شهر و آبادی بزرگی وجود ندارد. چند آبادی کوچک در کنار رودخانهٔ کرخه هست که حائز اهمیت نیستند. ایستگاه رادار پایگاه هوایی چهارم شکاری مهم‌ترین تأسیسات احداثی در منطقه بود که در طول عملیات در اثر گلوله‌باران خودی و دشمن به‌کلی منهدم شد.

اهمیت عملیات

عملیات پل نادری، از سوی نیروهای ایران، برای جلوگیری از پیشروی ارتش عراق بود. ارتش عراق پس از یک هفته تجاوز به خاک ایران، توانسته بود تا نزدیکی پل نادری را به تصرف خود در بیاورد. عبور نیروهای عراقی از رودخانه کرخه (که پل نادری یکی از راه‌های مواصلاتی آن بود) کار را برای پیشروی راحت عراقی‌های تا عمق ۴۰ کیلومتری فراهم می‌کرد. از همین رو نیروهای ایرانی، سعی کردند تا راه‌های پیشروی عراقی‌ها را از این پل فراهم کنند. جلوگیری از مسیر مواصلاتی استان خوزستان که در این سوی پل نادری بود، دلیل مهمی بود برای این عملیات. در عملیات پل نادری پیش‌بینی شده بود که عراقی‌ها تا غرب رودخانه کرخه عقب‌نشینی کنند و موجبات آزادسازی دو شهر بستان و سوسنگرد فراهم شود. به عقیده کارشناسان ایرانی، پیروزی در این عملیات می‌توانست نتیجه جنگ را در همان سال ابتدایی، مشخص نماید.

تاریخچه رویدادها

هدف، عقب راندن لشکرهای ۱ و ۱۰ عراق بود که از غرب کرخه، به این منطقه نزدیک شده بودند. با ورود لشکر ۲۱ پیاده حمزه در ۱۵ مهر ۱۳۵۹ به خوزستان، این لشکر مأموریت یافت ضمن پدافند در سرپل‌های موجود در ساحل غربی رودخانه کرخه، با اجرای عملیاتی تیپ ۲۴ مکانیزه عراق را که در مقابل سرپل غربی پل نادری پدافند می‌کرد، منهدم کند و سپس تپه‌های «علی گرده‌زد» و «ابوصلیبی خات» را آزاد کند. به لشکر ۱۶ زرهی قزوین مأموریت داده شد که عملیات را به سمت غرب ادامه داده و نیروهای دشمن را تا نوار مرزی عقب براند. تا پیش از این، مردم اندیمشک و نیروهای باقی‌مانده از ارتش اهواز، سعی در کند کردن پیشروی عراقی‌ها به سمت پل شده بودند. ارتش عراق، حد فاصل فکه تا پل نادری را با سرعت بیشتری طی نمود. فرماندهان ایرانی، پیشنهادهایی دربارهٔ تخریب پل دریافت کردند اما به خاطر اهمیت این پل، این پیشنهاد رد شد و قرار شد تا این منطقه، با پدافند حفظ شود.

عملیات «پل نادری» به‌فرماندهی بنی‌صدر رئیس‌جمهور ایران و فرمانده کل قوا، در ساعت هفت صبح ۲۳ مهر ۱۳۵۹ آغاز شد. در این عملیات تیپ ۳ لشکر ۲۱ ارتش ایران، نتوانست حرکتی انجام دهد و تنها تانک‌های واحدهای تیپ ۱ لشکر ۲۱ حمزه توانستند حرکت به سوی پل نادری را آغاز کنند. در ابتدا تانک‌های ایرانی توانستند تا ساعت ۸ صبح، پیشروی خوبی داشته باشند و هیچ‌گونه تبادل آتشی میان دو طرف انجام نشد اما پس از آنکه تانک‌های ایرانی به نزدیکی ۱ کیلومتری محل استقرار نیروهای عراقی رسیدند، تبادل آتش سنگینی صورت گرفت. حجم آتش ضد زره ارتش عراق به قدری بود که نیروهای ایرانی برای حفظ خود مجبور شدند پراکنده شوند و این پراکندگی موجب شد عملیات به صورت ناموفق، خاتمه یابد.

پیامدهای عملیات

پس از این عملیات، عراقی‌ها در ۹ آبان همان سال (۱۷ روز بعد از عملیات)، تحرکات و تهاجم وسیعی برای پیشروی و فتح پل انجام داد اما با پدافند نیروهای ایرانی پراکنده در آنسوی پل، مواجه بود. این شرایط تا عملیات فتح المبین در ۲ فروردین ۱۳۶۱ ادامه داشت. بعدها به خاطر اهمیت این پل، یک پاسگاه مشترک بین ارتش و سپاه با نام پاسگاه شهید قدوسی در کنار پل نادری ایجاد شد.