ابوالعتاهیه
ابواسحاق اسماعیل بن قاسم بن سوید بن کیسان عینی عنزی (۱۳۰ ۲۱۰ ه.ق)، مشهور به ابوالعتاهیه یکی از شاعران مشهور دوران بنی‌عباس بود. او گرایش‌هایی به تشیع داشت و از همین رو مدتی را در زندان به سر می‌برد. وی شاعر دربار در دوران خلافت چند تن از خلفای بنی‌عباس بود و اشعار بسیاری سرود.
نام و نسب
نام کامل ابوالعتاهیه را ابواسحاق اسماعیل بن قاسم بن سوید بن کیسان عینی عنزی گزارش کرده‌اند. او را از روی طنز، ابوالعتاهیه به معنای گمراه و سفیه و پرمدعی، خوانده‌اند. به گفته دایرةالمعارف تشیع، اجدادش تا دو سه پشت موالی قبیله نجدی عنزه بودند.[۱]
سرگذشت
بر اساس گزارش منابع، او در سال ۱۳۰ ه.ق زاده شد. محل تولد او را عین التمر (حومه انبار) یا کوفه دانسته‌اند. او از کودکی شعر می‌سرود و بسیار جوان بود که در شاعری شهرت یافت. او برای برخورداری از موهبت و آزمودن بخت خود همراه با ابراهیم بن ماهان موصلی (م ۱۸۸ ه.ق) که بعدها استاد بزرگ موسیقی و ندیم هارون الرشید شد رهسپار بغداد شد. او در بغداد به نزد ابن‌حباب اسدی (م ۱۷۰ ه.ق)، که خود غزلسرایی مشهور بود رفته و شاگردی او را کرد. محرومیت و تهیدستی ابوالعتاهیه و خانواده‌اش مانع شد که تحصیلات مرتب ادبی و دینی داشته باشد. از همین رو هر چه را وی آموخته است، در مکتب زندگی و اجتماع فرا گرفت و به همین جهت شعرش فاقد هیمنه اسلوب قدیم است. وی به خاطر سختی‌هایی که در زندگی از سوی حاکمان عموما سنی مذهب زمانش می‌کشید، گرایش به تشیع پیدا کرده بود و نسبت به موسی کاظم، امام هفتم شیعیان دوازده‌امامی، علاقه پیدا کرده بود. او اشعاری در وصف و تمجید موسی کاظم سرود. بعدها وی توسط دستگاه حاکم، به «رفض و زندقه و مانویّت» متهم شد به همین دلیل، مدتی را در زندان بسر برد. ابوالعتاهیه در سفر اول بغداد توفیقی به دست نیاورد و ناچار به شهر کوچک حیره (نزدیک کوفه) عزیمت کرد. در این موقع طبع شاعری او تجلی کرده بود و روزی صد تا صد و پنجاه بیت شعر می‌سرود و نامش همه جا شنیده می‌شد. مهدی عباسی او را به بغداد دعوت نمود تا شاعر دربار باشد. از آن پس در دوران مهدی (م ۱۶۹ ه.ق) و هادی (م ۱۷۰ ه.ق) و هارون الرشید (م ۱۹۳ ق) و امین (م ۱۹۸ ه.ق) و قسمتی از روزگاران مأمون (م ۲۱۸ ه.ق) مقرب خلفا بود و او را در شاعری هم طراز بشار بن برد و ابونؤاس می‌شمردند. او را شاعری نوآور و حاضرجواب و بسیارگوی توصیف کرده‌اند. ابن‌عماد احمد بن عبدالله ثقفی (م ۳۱۹ ه.ق) کتاب اخبار ابوالعتاهیه را در شرح احوال او نوشت و یوسف بن عبدالله بن عبدالبرّ (م ۴۶۳ ه.ق) زهدیات او را در دیوانی جمع‌آوری نمود.[۲]
درگذشت ابوالعتاهیه به قول پسرش محمد، در سال ۲۱۰ ه.ق و بنا به اقوال دیگر در ۲۱۱ یا ۲۱۳ ه.ق اتفاق افتاده است.[۳]
اشعار
بیشتر غزل‌های ابوالعتاهیه از بین رفته‌است و در منابع، غزل‌های او را در مقایسه با دیگر سبک‌های وی، کم کیفیت‌تر گزارش کرده‌اند. او قصائد خود را به زبان ساده و درباره مضامین مردم‌پسند و در اوزان سبک می‌سرود. تحمیلات و فشارهائی از سوی حاکمان زمانش بر او و خانواده‌اش وارد شده بود در وجودش نفرتی عمیق از طبقه حاکم به وجود آورد و در خود همدلی و همبستگی با محرومان احساس می‌نمود که همه اینها در شعرش منعکس است. اشعار ابوالعتاهیه بسیار و در عین حال پراکنده است. جمعیت یسوعی بیروت نیز گزیدهای از اشعار او را به سال ۱۸۸۷ م در بیروت منتشر کرد.[۴]
پانویس
ارجاعات
منابع
- اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «ابوالعتاهیه». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.
.jpg)
