الگو:زبان و ادبیات عربی در دوره عباسی

زبان و ادبیات عربی در دوران عبّاسی و مملوکی

دوران عباسیان : ۷۵۰ - ۱۲۵۸ میلادی/ ۱۳۲ - ۶۵۶ قمری • دوران مملوکان : ۱۲۵۰ - ۱۵۱۷ میلادی/ ۶۴۸ - ۹۲۳ قمری

دورهٔ اول عبّاسی

دوره‌نگاری رسمی: ۷۵۰ - ۸۴۷م/ ۱۳۲ - ۲۳۲ق (عصر زرین عباسی)

افراد

عبدالله بن مُقفع • هلال بن اسعر مازنی • رؤبه • ابوالهندی • سدیف • ابن‌میاده • ابونخیله راجز • سعید دارمی • ابوعمرو بن العلاء • افلح بن یسار • حماد عجرد • حماد راویه • حسین اسدی • ابو دلامه • ابن‌المولی • اسماعیل بن عمار • صالح بن عبدالقدوس • بشار بن برد • ابراهیم بن هرمه • احیمر سعدی • والبه بن حباب • مطیع بن ایاس • عکاشه عمی • آدم بن عبدالعزیز • سید حمیری • خلیل بن احمد • نُصیب • اخفش اکبر • مفضل ضبی • سیبویه • خلف الاحمر • ابن‌دمینه

نوگرایان
(مُحدِث)

رابعه عدویه • مروان بن ابی‌حفصه • یونس بن حبیب • سلم خاسر • معاذ هراء • کسائی کوفی • مؤمل بن امیل • منصور نمری • عباس بن احنف • اشجع سلمی • رؤاسی • مؤرج سدوسی • ابوالشیص • عمانی راجز • ابن‌مناذر • ربیعه رقی • • ابونواس • نویب • ابان لاحقی • فضل رقاشی • شافعی • نضر مازنی • قطرب • ابوعمرو شیبانی • الفرّاء • صریع الغوانی • ابوالشمقمق • هیثم بن عدی • ابوعبیده معمر • علیه بنت المهدی • ابوحیه نمیری • ابوالعتاهیه • علی العکوک • ابن‌هشام • ابوزید انصاری • اصمعی • عبدالملک حارثی • سهل بن هارون • عمرو بن مسعده • اخفش اوسط • کلثوم عتابی • ریاشی • ابومسحل • ابراهیم یزیدی • ابوحفص شطرنجی • عوف خزاعی • قاسم هروی • ابراهیم بن مهدی • جَرمی • ابوالحسن لحیانی • ابودلف عجلی • ابونصر عتبی • محمود الوراق • بکر بن نطاح • محمد سعد • ابن‌اعرابی • محمد بن امیه • ابن‌سلام جمحی • ابوتمام • محمد زیات • دیک الجن • محمد وُهیب • عبدالصمد معذل • ابراهیم صولی • ابن‌السکیت • محمد بن حبیب • دعبل خزاعی • ابواسحاق زیادی • علی الجهم • ابوعثمان مازنی • محمد بن صالح علوی • حسین ضحاک • ابوزید قرشی • محمد عطوی • • جاحظ • ابوحاتم سجستانی • ریاشی نحوی • حسین عبدالسلام • فضل • سعید کاتب • پوران • خدیجه بنت مأمون • بکر بن خارجه • خالد، کاتب بغدادی • ابوالعنبس صیمری • ابوسعید سُکّری • ابن‌قتیبه دینوری • ابراهیم مدبر • ابن‌ابی‌دنیا • ابوالعیناء • ابن‌رومی • ابوالعباس مبرد • • بحتری • ابوعثمان اشناندانی • ابوالعباس ثعلب • ابوطالب مفضّل • ناشئ اکبر • ابن‌معتز • محمد بن داوود • ابوبکر ظاهری اصفهانی • ابن‌بسام بغدادی • ابوجعفر طبری • ابواسحاق زجاج • ابوعثمان ناجم • اخفش اصغر • ابن‌العلاف • بدر التمام • نجیرمی • حسناء •

آثار

کلیله و دمنه • الف لیلة و لیلة • البیان و التبیین • الحیوان • البخلاء • المحاسن والأضداد • الکتاب (سیبویه) •

رویدادها: آغاز عصر زرین اسلامی (سدهٔ هشتم میلادی/ از ۸۱ قمری) • براندازی خلافت امویان

در شام و برپایی عباسیّان در کوفه، ۷۵۰م/ ۱۳۲ق • بنیان‌گذاری شهر بغداد، پایتخت عباسیان در ۷۶۲م / ۱۴۵ق به‌دست ابوجعفر منصور • بنیان‌گذاری بیت‌الحکمه در بغداد و آغاز جنبش ترجمه

دورهٔ دوم عبّاسی

دوره‌نگاری رسمی: ۸۴۷ - ۱۰۵۵م/ ۲۳۲ - ۴۴۷ق (عصر نفوذ ترکان یا عصر سلجوقی)

افراد

از میانهٔ سدهٔ سوم
تا میانهٔ سدهٔ پنجم هجری

ابن‌درید • ابن‌طباطبا علوی • نفطویه • جحظه برمکی • عبدالرحمن همدانی • محمد بن قاسم انباری • قدامة بن جعفر • مسعودی • ابوابراهیم فارابی • ابن‌ورقاء شیبانی • ابوطیب لغوی • ابوطیب متنبی • سیف الدوله حمدانی • ابوعلی قالی • ابوالفرج اصفهانی • ابوفراس حمدانی • ابوالفضل بن عمید • ابن‌لنکک • خبز أرزی • کشاجم • سری الرفاء • ابوسعید سیرافی • ابن‌خالویه • ابوالقاسم آمدی • ابوعلی فارسی • ابوبکر خوارزمی • مرزبانی • صاحب بن عباد • ابن‌ندیم • ابوهلال عسکری • احمد بن فارس • بدیع‌الزمان همدانی • ابوالفرج ببغاء • جوهری • ابوالعباس نامی • ابن‌رقعمق

سدهٔ پنجم هجری
تا پایان آن

ابوالفتح بستی • ابوبکر باقلانی • قابوس بن وشمگیر • شریف رضی • عبدالصمد بن بابک • ابوحیان توحیدی • ابن‌خلف نیرمانی • ابوعلی مرزوقی • مهیار دیلمی • ابومنصور ثعالبی • ابن‌دوست • شریف مرتضی • ابوالفضل میکالی • ابوالحسن بصروی • ابوالعلاء معری • ابن‌ابی‌حصینه • خطیب بغدادی • صردر • ابن‌سنان خفاجی • باخرزی • واحدی • شریف بیاضی • ابن‌بابشاذ • مؤید فی الدین • عبدالقاهر جرجانی • ابن‌حیوس • ابن‌شبل بغدادی • ابواسحاق شیرازی • ابوالعباس جرجانی • ابن‌شخبا عسقلانی • ابن‌ناقیا بغدادی • ظهیرالدین رودراوری • ابن‌همماه رامشی • ابن‌ابی‌صقر واسطی • سراج قاری • ابن‌خطیب تبریزی • راغب اصفهانی

آثار

الأغانی • یتیمة الدهر • المثل السائر • تاریخ الأمم والملوک • جامع البیان عن تاویل آیَ القرآن • الفرج بعد الشدة • مقامات • الغفران • جمهرة اللغة • نهج البلاغة • أسرار البلاغة • الشعر والشعراء • أدب الکاتب • مروج الذهب •

رویدادها: آغاز سلطنت سلجوقیان

، ۱۰۳۷م/ ۴۲۹ق در اصفهان • فرمانروایی اخشیدیان بر مصر و شام (۹۳۵- ۹۶۹م/ ۳۲۳- ۳۵۸ق) • فرمانروایی حمدانیان در شمال عراق و شام (۹۰۵- ۱۰۰۴م/ ۲۹۳- ۳۹۴ق) • فرمانروایی بویهیان در غرب ایران و عراق (۹۳۲- ۱۰۵۵م/ ۳۲۰- ۴۴۷ق) • آغاز دولت فاطمیان

در مصر و شمال آفریقا (۹۰۹م/ ۲۹۷ق) •

دورهٔ سوم عبّاسی

دوره‌نگاری رسمی: ۱۰۵۵ - ۱۲۵۸م/ ۴۴۷ - ۶۵۶ق

افراد

سدهٔ ششم هجری

ابوالمظفر ابیوردی • ابن‌مکنسه اسکندرانی • مرتضی شهرزوری • طغرایی • ابوعبدالله سنبسی • ابوالجوائز مطامیری • حریری • عمر خیّام • ابوالفضل میدانی • ابن‌منیر طرابلسی • ادیب غزی • ابن‌حکینا • بدیع دمشقی • ظافر حداد • بدیع اصطرلابی • بارع بغدادی • ابن‌افلح عبسی • جارالله زمخشری • ابومنصور جوالیقی • ابن‌قسیم حموی • ناصح‌الدین ارجانی • ابن‌قیسرانی • فضل‌الله راوندی • ابن‌قادوس دمیاطی • یحیی حصکفی • وأواء حلبی • ابن‌منجب صیرفی • طلائع بن رزیک • مؤید آلوسی • ابن‌قطان بغدادی • امین‌الدوله بن تلمیذ • قاضی مهذب و قاضی رشید • قاضی جلیس • ابن‌کیزانی • حمید بن مالک کنانی • ابن‌خلال • ابن‌خشاب بغدادی • عرقله دمشقی • ابن‌قلاقس اسکندری • ابوالمعالی حظیری • عماره یمنی • ابن‌الدهان بغدادی • ابن‌الدهان موصلی • ابن‌عساکر • کمال‌الدین شهرزوری • نشوان حمیری • رشیدالدین وطواط • ابوالبرکات انباری • محمد بن بختیار بغدادی • تقیه صوریه • ابن‌القم زبیدی • عمادالدین اصفهانی • ابن‌برّی • اسامه بن منقذ • موفق‌الدین بحرانی اربلی • محیی‌الدین شهرزوری • شهاب‌الدین یحیی سهروردی • سراج‌الدین اوشی • ابن‌معلم واسطی • کامل بن فتح • سعادة حمصی • قاضی فاضل • ابن‌ناهوج اسکافی • ابوالفتح بلطی • ضیاءالدین شهرزوری • علم‌الدین شاتانی

نیمهٔ اول سدهٔ هفتم هجری

یحیی صرصری • فخر رازی • ابن‌سناءالملک • ابوالفتح مطرزی • ابوالبقاء عکبری • قاسم بن حسین خوارزمی • محمد قتلمش • سراج‌الدین سکاکی • یاقوت حموی • فتح بنداری • عبداللطیف بغدادی • راجح حلی • محیی‌الدین بن عربی • جمال‌الدین قفطی • ابن‌حاجب • ابن‌مطروح • رضی‌الدین صغانی • کمال‌الدین زملکانی • ابن‌ابی‌حدید • بهاءالدین زهیر • ابن‌العدیم • شهاب‌الدین زنجانی • شمیم حلی • ابن‌نفاده • ابن‌مجاور • نفیس قطرسی • ابن‌ساعاتی • اسعد بن مماتی • مجدالدین بن اثیر • ابن‌الدهان واسطی • ابن‌ظافر ازدی • سلیمان بن بنین • فتیان شاغوری • قتاده بن ادریس • ابن‌نبیه • ابن‌شمس‌الخلافه • بهاءالدین سنجاری • یاقوت بن عبدالله • مظفر عیلانی • نجم‌الدین بن صابر بغدادی • ابن‌دنینیر • قاسم واسطی • شرف‌الدین حلی • ابن‌اردخل • ابن‌مقرب • عزالدین بن اثیر • ابن‌عنین • بهاءالدین بن شداد • عمر بن فارض • حسام‌الدین حاجری • شواء حلبی • ابن‌مستوفی اربلی • ابن‌دبیثی • ضیاءالدین بن اثیر • مکزون سنجاری • علم‌الدین سخاوی • عبدالمحسن بن حمود • نجم‌الدین قمراوی • ایدمر محیوی • جمال‌الدین بن نجار • ابراهیم بن اونبا • ابن‌ابی‌اصبع • سیف‌الدین مشد • ابن‌الحلاوی • نورالدین اسعردی • صدرالدین بصری • عزالدین حسن اربلی • ابن‌زیلاق • شرف‌الدین انصاری • یوسف نفیس

آثار

معجم الأدباء • مجمع الأمثال • أساس البلاغة • الکشّاف عن حقائق التنزیل

رویدادها: بنیان‌گذاری نظامیه بغداد (۱۰۶۸م/ ۴۵۹ق) • پایان عصر زرین اسلامی (سدهٔ سیزدهم میلادی/ پیش از سدهٔ ۶ هجری) • آغاز جنگ‌های صلیبی (۱۰۹۵م/ ۴۸۸ق) • پایان دولت فاطمیان

(۱۱۷۱م/ ۵۶۷ق) • فرمانروایی ایوبیان

(۱۱۷۴- ۱۲۵۰م/ ۵۶۹- ۶۴۷ق) • پایان سلطنت سلجوقیان

(۱۱۹۴م/ ۵۵۲ق) •  سقوط بغداد در ۱۰ فوریه ۱۲۵۸م/ ۹ صفر ۶۵۶ق به‌دست ایلخانان مغول

و پایان خلافت عباسیان در بغداد

•

دورهٔ اول مملوکی

دوره‌نگاری رسمی: ۱۲۵۰ - ۱۳۸۲م/ ۶۴۸ - ۷۸۴ق (دورهٔ ممالیک بحری)

افراد

نیمهٔ دوم سدهٔ هفتم هجری	ابو شامه • شرف‌الدین رحبی • ابن‌ابی‌اصیبعه • محیی‌الدین بن قرناص • جلال‌الدین رومی • نصرالله بن شقیر • شهاب‌الدین تلعفری • مجدالدین ابن‌ظهیر اربلی • محمد بن سوار • ابوالحسین جزار • ابن‌لؤلؤ ذهبی • ابن‌خلکان • ابن‌بارزی • مجیرالدین اسعردی • ابن‌نقیب • شاب الظریف • عفیف‌الدین تلمسانی • بهاءالدین اربلی • ابن‌لقمان • ابن‌عبدالظاهر • رسعنی • کمال‌الدین ابن‌اعمی • سعدی شیرازی • تقی‌الدین سروجی • شرف‌الدین بوصیری • علی بن عقبه • سراج‌الدین وراق • ابن‌واصل • یاقوت مستعصمی • ابن‌هتیمل • ابن‌جلنک • ابن‌دقیق العید • ابن‌معالی رقّی • ابن‌طقطقی • ابن‌عطاء اسکندری • شهاب‌الدین عزازی • ابن‌دانیال • ابن‌منظور • عمر بن مسعود • نصیرالدین حمامی • سلطان ولد •
سدهٔ هشتم هجری	شرف‌الدین قدسی • صدرالدین ابن‌وکیل • ابن‌طیبی • جمال‌الدین وطواط • محمد بن علی مازنی • ابن‌دمرتاش • شمس‌الدین صایغ • شهاب‌الدین محمود بن فهد • ابوالفداء • شهاب‌الدین نویری • ابن‌ابی‌جراده • عامر بصری • ابن‌سید الناس • جلال‌الدین قزوینی • محمد بن قاسم واسطی • یحیی بن حمزه علوی • ادفوی • ابن‌فضل‌الله عمری • ابن‌الوردی • صفی‌الدین حلی • ابن‌معتوق • فاضل یمانی • ابراهیم قیسرانی • ابن‌هشام انصاری • ابن‌شاکر • صلاح‌الدین صفدی • ابن‌نباته • یافعی • ابن‌عقیل • فیّومی • بهاءالدین سبکی • شریف نیشابوری • ابن‌حبیب حلبی • ابراهیم حکری • برهان‌الدین قیراطی • دمنهوری • جمال‌الدین امیوطی • ابواحمد شاعر • بُرعّی • کمال‌الدین دمیری • ابن‌مکانس • ابن‌بطوطه
سدهٔ نهم هجری	ابن‌خطیب داریا • فیروزآبادی • قلقشندی • بدرالدین دمامینی • ابن‌حجة حموی • تقی‌الدین مقریزی • بهاءالدین ابشیهی • ابراهیم بن موسی کرکی • ابن‌حجر عسقلانی • ابن‌عربشاه • شمس‌الدین نواجی • ابراهیم باعونی • شُمنّی • ابن‌تغری • شهاب‌الدین حجازی • برهان بقاعی • ابن‌ابی‌بکر • ابن‌الهائم