فهرست فرق و مذاهب کلامی شیعه

فهرست فرق و مذاهب اعتقادی شیعه فهرستی است از فرقه‌ها و مذاهب اسلامی هستند که از شاخه اصلی شیعه منشعب شده باشند. فرقه‌های اسلامی که بنابر روایاتی از پیامبر اسلام، تعداشان به ۷۳ فرقه می‌رسد، در منابع به دو دسته فرقه‌های کلامی و فرقه‌های فقهی تقسیم شده‌اند. هر کدام از فرقه‌های اصلی که در این فهرست به مذهب شناخته می‌شوند، دارای زیر شاخه‌های منشعب شده از خود می‌باشند که از جهت اختلاف در اعتقادات، در دسته‌های جداگانه قرار گرفته‌اند.

فرقه و مذهب

تفاوت فرقه و مذهب

فرقه در لغت به معنای دسته و طایفه است و در اصطلاح، به گروه و افرادی که به جهت اختلافات اعتقادی از یک دین جدا می‌شود؛ اطلاق می‌شود. در فرهنگ علوم سیاسی نیز به بخشی از جامعه که از مذهب رسمی جدا شده یا به آئین دیگری گرویده است، فرقه گفته می‌شود. این تعریف شامل جنبش‌های سیاسی نیز می‌شود. فرقه‌ها دسته‌بندی مختلفی از جهت نوع فعالیت، چگونگی شکل‌گیری، هدف فرقه، زمان تشکیل، نگرش سیاسی یا مذهبی و… تقسیم‌بندی می‌شود. این واژه در آیه ۱۲۲ سوره توبه نیز بکار رفته است و در اصطلاح قرآنی آن، به معنای جمعیتی از افراد است که نسبت به طایفه تعداد بیشتری را داشته است.

علت پیدایش و تعداد مذاهب اسلامی

معیار اسلامی بودن هر فرقه و مذهبی، پذیرش اسلام به عنوان دین است. شهرستانی در بیان اختلاف‌های امت اسلامی، مهم‌ترین اختلاف میان امت اسلامی را در مسئله امامت و خلافت پس از پیامبر اسلام می‌داند.

تعداد فرقه‌ها یا مذاهب اسلامی همواره مورد اختلاف منابع قرار گرفته است. با این حال بدوی معتقد است که این فرقه‌ها یا مذاهب منحصر به تعدادی محدود نیست و تلاش گروهی از نویسندگان در انحصار مذاهب اسلامی، ناتمام بوده است. بدوی با نقدی بر روایت فرقه ناجیه در منابع اهل سنت، تلاش برخی از مورخان را که سعی در ذکر ۷۳ فرقه یا توجیه تعداد زیاد فرق اسلامی توسط آنان را اشتباه دانسته است و گوشزد می‌نماید که تعداد فرقه‌های اسلامی پس از نگارش کتب مورخین و گذران عصر آنان، همچنان رو به افزایش بوده است. بنابر آنچه منابع روایی شیعه و سنی نقل کرده‌اند، پس از پیامبر اسلام، ملت مسلمان به هفتاد و سه فرقه منشعب خواهند شد. در برخی از این روایات از نجات و بر حق بودن یکی از فرقه‌های هفتاد و سه‌گانهٔ اسلام یاد شده است که به آن روایت «فرقه ناجیه» گفته می‌شود. با توجه به اینکه تعداد فرقه‌های اسلامی، بدون احتساب مذاهب فرعی، از عدد مذکور در روایت کمتر، و با احتساب مذاهب فرعی از عدد هفتاد و سه بالاتر خواهند بود، نویسندگان ملل و نحل به توجیه روایت دست زده‌اند. ضمن آنکه برخی منابع به نقد این روایت پرداخته و با ضعیف یا جعلی دانستن این روایت؛ تعداد کثیری از فرقه‌های موجود در کتب ملل و نحل را ساختگی، سیاسی یا با اغراض شخصی دانسته‌اند. از این رو، کتب ملل و نحل به فرقه سازی متهم شده‌اند. از منابع اهل سنت، سنن ابن‌ماجه، مسند احمد بن حنبل، سنن ابن‌داود، سنن ترمذی و المستدرک علی الصحیحین حاکم این روایت را به نقل از ابوهریره، ابودردا، جابر بن عبدالله انصاری، ابوسعید خدری، انس بن مالک، عبدالله بن عمرو بن عاص، ابوامامه و واثله نقل کرده‌اند. در منابع شیعی نیز کلینی در روضه کافی، روایت را به نقل از امام محمد باقر نقل کرده است. در اعتبار یا عدم اعتبار این روایت از لحاظ سند، اختلافاتی گزارش شده است. در این بین، فخر رازی در مفاتیح الغیب، ابن حزم اندلسی و ذهبی در کتب خویش این روایت را ضعیف و غیرقابل اعتماد دانسته‌اند. در کنار تضعیف روایت، گروهی دیگر سکوت رااختیار کرده‌اند؛ از جمله ابوالحسن اشعری -موسس فرقه اشاعره- را می‌توان یاد کرد که در صحت یا عدم صحت این حدیث، سکوت اختیار کرده است. گروه دیگری نیز به تأیید روایت همت گماشته‌اند و با ذکر مواردی همچون تواتر، تکرار و اسناد مختلف حدیث، اقدام به تصحیح و تأیید روایت کرده‌اند. افرادی چون مناوی در فیض القدیر، حاکم نیشابوری در المستدرک، شاطبی در الاعتصام و سفارینی در لوامع الانوار البهیه این روایت را تأیید کرده‌اند.

کتب ملل و نحل، از فرقه‌های بسیاری یاد کرده‌اند و در موارد بسیاری نیز تنها به ذکر نام فرقه اکتفا نموده‌اند. در تدوین فهرست حاضر، از فرقه‌هایی که تنها به ذکر نامشان اکتفا شده، در بخش توضیحات فرقه اصلی که از آن منشعب شده‌اند اکتفا شده است.

فهرست فرقه‌های کلامی شیعه

^{راهنمای فهرست: (      = فرقه شیعی       = فرقه مستقل       = منقرض شده       = منقرض نشده       ن/م = نامشخص)، (ن/م = نامشخص)، (مـ = متوفی)، (تـ = تولد)}

فهرست
نام (های) مذهب	نام (های) فرقه	موسس یا رهبر فرقه	سال و محل تأسیس فرقه	سال انقراض یا پراکندگی جمعیت	علت نامگذاری	باورها	توضیحات / فرقه‌های منشعب‌شده	منبع
شیعه (خاصه، رافضیه)	اِمامِیّه (شیعه، قطعیّه، شیعه دوازده‌امامی، شیعه إثنی‌عشری، عدلیّه، تشیّع)			مذهب رسمی در ایران و مذهب غالبعراق و بحرین	امامیه: اتخاذ از واژه امامت از اساس باورهای فرقه رافضی (ـه): به جهت رهاکردن (به عربی: رَفَضَ) سه خلیفه اول اهل سنت عدلیه: به جهت باور به عدل الهی قطعیه: به جهت قطع و یقین به مرگ موسی کاظم (برخلاف واقفیه)	امامت و وصایت علی بن ابی‌طالب و دوازده فرزند از فرزندان وی پس از محمد عصمت امامان رجعت شفاعت توسل خمس و متعه مهدویت عدالت خدا	شاخه‌های منشعب: عقیراویه، کرجیه، یعفوریه، کاغذیه، انصار المهدی و مزرعیه
	ناووسیّه (صارمیه)	عجلان بن ناووس	۱۴۸ ه‍.ق ناووس از حوالی بصره	منقرض شده	ناووسیه: اقتباس شده از نام مؤسس فرقه، عجلان بن ناووس یا شهری که فرقه در آنجا ظهور کرده است.	برتری علی بر امت اسلام و کفر منکر این فضیلت انکار مرگ جعفر صادق و مهدویت وی
	سمیطیّه (شمیطیه)	یحیی بن ابی‌شمیط	۱۴۸ ه‍.ق در مدینه	ن/م	سمیطیه، شمیطیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه، یحیی بن ابی‌سمیط (شمیط)	امامت محمد بن جعفر پس از جعفر صادق مهدویت و قائمیت یکی از اولاد محمد بن جعفر	این طایفه پس از مرگ جعفر صادق با ادعای امامت فرزندش محمد از امامیه منشعب شدند.
	فطحیّه (افطحیه)	عبدالله بن جعفر افطح (مـ ۱۴۸ ه‍.ق)	۱۴۸ ه‍.ق در مدینه	۱۴۸ ه‍.ق	فطحیه، افطحیه: اقتباس از نام رهبر فرقه	امامت عبدالله افطح پس از جعفر صادق	اکثریت فطحیه پس از مرگ عبدالله بن جعفر، مجدداً به مذهب امامیه بازگشتند. شاخه‌های منشعب: فطحیه خلّص و عماریه
	واقفیّه (مَمطورِه، مولّفه، موسویّه)	علی بن اَبی‌حَمزهٔ بَطائِنی (مـ ۲۰۰ ه‍.ق) زیاد بن مَروان قَندی و عثمان بن عیسی رَواسی (مـ ۲۰۳ ه‍.ق)	۱۸۳ ه‍.ق در عراق و مدینه	قرن ششم ه‍.ق	واقفیه: به جهت وقف در امامت موسی کاظم ممطوره: اقتباس از عبارت «کلب ممطوره» به معنای سگ خیس	ختم امامت به موسی کاظم مهدویت و غیبت موسی کاظم	اکثریت این فقه تا پیش از قرن سوم، به امامیه پیوستند اما اندکی از آنان پس از مرگ علی بن موسی مجدداً به واقفیه بازگشتند و مولفه شناخته شدند.
	مِتوالیّه (میتوالیه)		قرن ششم ه‍.ق در لبنان (میان بلعلبک و صفه)	لبنان و سوریه	متوالیه: اقتباس از کلمه «متولی» به معنای یار خالص علی بن ابی‌طالب	نجاست غیر مسلمانان اعتقاداتی همچون امامیه	این طایفه ایرانی الاصل بودند و احتمالاً از کردهای مهاجر در دوره صلاح الدین ایوبی باشند.
	سَیّابیه (مقلده)	عبدالرحمن بن سیابه کوفی بجلی	قرن دوم ه‍.ق در مدینه	ن/م	سیابیه: اقتباس از نام رهبر فرقه	لزوم سکوت در صفات خداوند صحت سخنان جعفر صادق در صفات خدا
	محمدیه	محمد بن علی الهادی	۲۵۴ ه‍.ق در عراق	منقرض شده	محمدیه: به جهت باور به امامت محمد (برادر حسن عسکری) پس از وی	انکار امامت حسن عسکری امامت و مهدویت محمد برادر حسن عسکری
	عسکریه	حسن عسکری (مـ ۲۶۰ ه‍.ق)	۲۶۰ ه‍.ق	ن/م	عسکریه: به جهت باور به مهدویت حسن عسکری	مهدیت و غیبت حسن عسکری	شیخ صدوق این گروه را شاخه‌ای از واقفیه ذکر کرده است. این فرقه خود شاخه‌ای از امامیه است.
	نعمانیه (شیطانیه)	ابوجعفر محمد بن نعمان احول (مـ ۱۶۰ ه‍.ق)	قرن دوم ه‍.ق در کوفه	ن/م	شیطانیه: مخالفان ابوجعفر (مؤمن الطاق)، وی را شیطان الطاق و مذهبش را شیطانیه خواندند نعمانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	حرکت دانستن افعال آفریدگان به جهت امر به فعل خدا به بندگان اضطراری بودن معارف امامت امامان دوازده‌گانه
	احمدالحسنی (یمانی، انصار المهدی)	احمد الحسن بصری ملقب به یمانی (تـ ۱۳۹۳ ه‍.ق)	۱۴۲۱ ه‍.ق در بصره، نجف و کربلا	عراق و ایران	انصار المهدی: نامی که رهبر فرقه برای پیروان خود برگزیده است، به جهت ادعای همراهی با حجت بن الحسن	از فرزندان حجت بن الحسن بودن احمد الحسن جانشینی احمد الحسن برای حجت بن الحسن امامت احمد الحسن	نام اصلی رهبر فرقه، احمد اسماعیل گاطع است و در سال ۱۳۹۳ ه‍.ق به دنیا آمده است. فرقه در سال ۱۴۲۱ و پس از فارغ‌التحصیلی وی از دانشکده مهندسی نجف شکل گرفته است.
	نفیسیه	نفیس (غلام علی النقی)	قرن سوم ه‍.ق در کاظمین	ن/م	نفیسیه: اقتباس از نام نفیس، که اعتقادات این فرقه از قول او منتشر شده است.	انکار امامت حسن عسکری امامت محمد بن علی پس از علی النقی امامت جعفر بن علی پس از محمد بن علی قائمیت جعفر بن علی	محمد بن علی قبل از علی النقی از دنیا رفت. نفیس، غلام علی النقی بود که سرانجام در حوضی غرق شد.
	سکاکیه	محمد بن خلیل سکّاک	قرن سوم ه‍.ق	ن/م	سکاکیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	ذاتی دانستن وصف علمیت برای خدا	رهبر فرقه از شاگردان هشام بن حکم است.
زیدیه	زِیدیه	زید بن علی (مـ ۱۲۲ ه‍.ق)	۱۲۰ ه‍.ق در کوفه	صنعا در کشور یمن	زیدیه: اقتباس از نام یکی از رهبران آنان	حذف عمر و ابوبکر از فهرست امامان خویش با وجود اعتقاد زید بن علی به امامت آنان. گرایش در فقه و کلام به اهل سنت امامت هر فاطمی نسبی که عالم، زاهد و شجاع باشد و قیام کند. انکار عصمت و رجعت	در سال ۱۲۱ ه‍.ق و با قیام زید فرزند سجاد، و همین‌طور قیام فرزند او در سال ۱۲۶ ه‍.ق که شکست آن دو را به همراه داشت، فرقه زیدیه شکل گرفت. آورده‌اند زید یکسال قبل از قیام دعوت مخفیانه خود را شروع کرده بود. شاخه‌های منشعب: حسینیان، حسنیه، خلفیه، دکینیه، ذکیریه، مرثیه، طالقانیه، طرفیه، صباحیه، مطرفیه، نعیمیه، یعقوبیه و عقبیه
	خَشبیّه (سرخابیه)	سرخاب	قرن اول ه‍.ق	منقرض شده	سرخابیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه خشبیه: به جهت تنها سلاحشان که چوب بوده است.	ن/م	این فرقه پس از خروج مختار ثقفی، قیام کردند.
	کوکبیّه	حسین کوکبی	قرن سوم ه‍.ق در قزوین	ن/م	کوکبیه: اقتباس از نام رئیس فرقه	امامت حسین کوکبی
	صالحیُه (اَبتریه، بُتریه، مبتوریه)	حسن بن صالح بن حی همدانی ثوری کوفی (مـ ۱۸۶ ه‍.ق) و کثیر النواء ملقب به ابتر	قرن دوم ه‍.ق	منقرض شده	ابتریه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه	تفویض امامت توسط علی بن ابی‌طالب به سایر خلفاء صحت امامت فاضل بر افضل با رضایت هر دو انتخابی بودن امام سکوت دربارهٔ عثمان	شهرستانی با وجود اینکه دو مذهب صالحیه و بتریه را جدای از هم ذکر کرده، آن دو را یک فرقه دانسته است. شیخ طوسی این فرقه را به جهت اعتقاد به انتخابی بودن امام، جزء فرقه‌های شیعه محسوب نمی‌کند.
	عَجلیّه	هارون بن سعید عجلی (مـ ۱۴۵ ه‍.ق)	قرن دوم ه‍.ق	ن/م	عجلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه		این طایفه نیز شاخه‌ای از بتریه محسوب می‌شوند. هارون از اصحاب جعفر صادق و از اهالی کوفه بود.
	سُلیمانیّه (جریریه)	سلیمان (سلیم) بن جریر	قرن دوم ه‍.ق	ن/م	سلیمانیه، جریریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	انتصابی بودن امام جواز امامت مفضول بر افضل پذیرش امامت ابوبکر و عمر کفر عثمان شورایی بودن امامت	شیخ طوسی این فرقه را به جهت اعتقاد به انتخابی بودن امام، جزء فرقه‌های شیعه محسوب نمی‌کند.
	قاسمیّه (هادیه)	قاسم بن ابراهیم بن اسماعیل الحسنی (مـ ۲۴۶ ه‍.ق)	۱۹۹ ه‍.ق در جبال قدس اطراف مدینه	ن/م	قاسمیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امامت قاسم بن ابراهیم پس از محمد بن ابراهیم (برادرش)	رهبر این فرقه پس از مرگ برادرش محمد بن ابراهیم ادعای امامت کرد.
	ناصریّه	ابومحمد الحسن بن علی اطروش (مـ ۳۰۱ ه‍.ق)	قرن دوم ه‍.ق دیلم و گیلان	ن/م	ناصریه: اقتباس از لقب مؤسس فرق	امامت ناصر الحق
	جارودیه (سَرحوبیه)	ابی جارود زیاد بن منذر همدانی (مـ ۱۵۰ ه‍.ق)	۱۲۲ ه‍.ق در خراسان	ن/م	جارودیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه سرحوبیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه	وضع امامت به وصف نه به نص اشتباه مسلمانان در تشخیص وصف در بیعت با ابوبکر انکار بدا و تقیه افضلیت علی بن ابی‌طالب و امامت وی مهدویت زید بن علی کفر هر سیدی که قیام نکند	شیخ مفید، در بین تمام مذاهب و فرق زیدیه، تنها جارودیه را لایق عنوان شیعه دانسته است. شاخه‌های منشعب: ابرقیه
	إدریسیه (ادریسیان)	ادریس بن عبدالله (مـ ۱۷۷ ه‍.ق)	۱۷۲ ه‍.ق در شهر ولیله کشور مراکش	۳۷۵ ه‍.ق	ادریسیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امامت ادریس بن عبدالله	ادریسیه به سرکردگی ادریس بن عبدالله، در مراکش توانست اولین حکومت مستقل شیعه را تأسیس کند.
	یَحیَویّه	یحیی بن عبدالله بن حسن بن علی	دیلم	ن/م	یحیویه: اقتباس از نام رهبر فرقه	انکار مرگ و مهدویت یحیی بن عبدالله
	حُسینیه	حسین بن قاسم (مـ ۴۰۴ ه‍.ق)	۳۹۲ ه‍.ق در یمن	۸۴۰ ه‍.ق	حسینیه: اقتباس از نام رهبر فرقه	انکار مرگ و مهدویت حسین بن قاسم برتری حسین بن قاسم بر پیامبر اسلام
	عُمَریّه	یحیی بن عمر بن یحیی بن حسین بن حسین بن زید بن علی	۲۳۵ ه‍.ق در خراسان	ن/م	ن/م	انکار مرگ یحیی بن عمر و مهدویت وی خروج یحیی بن عمر در آخرالزمان و سقوط بنی عباس	رهبر این فرقه دو بار قیام کرده و در قیام دوم به دست محمد بن طاهر و در کوفه کشته شده و سرش به نزد المستعین بالله عباسی برده شد.
	یمانیه	محمد بن یمانی کوفی	ن/م	ن/م	یمانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	اجزاء داشتن خدا تغییر در اجزاء خدا بجز در چهره وی همانند انسان بودن خدا انکار قیامت حلیت خوردن شراب و مردار
اسماعیلیه (تعلیمیه، حشیشیه، حشاشین، سبعیه، سفاکین، فدائیه، فداویه، ملاحده)	خالصه (واقفه، تعلیمیه، سبعیه)	مقلاص بن ابی الخطاب (مـ ۱۴۳ ه‍.ق)	۱۳۵ ه‍.ق در کوفه	با گذر زمان منقرض شده	اسماعیلیه: به جهت باور به امامتاسماعیل بن جعفر تعلیمیه: اقتباس از صفتشان که در خراسان به آن شهره‌اند سبعیه: به جهت باور به‌شمار ائمه به عدد هفت دور	امامت اسماعیل فرزند جعفر صادق ومهدویت وی	شاخه‌های منشعب: ناصریه و غیاثیه
	ناصریه	ناصرخسرو قبادیانی (مـ ۴۸۱ ه‍.ق)	قرن پنجم ه‍.ق در طخارستان	ن/م	ناصریه: اقتباس از نام رهبر فرقه	رهبر بودن ناصرخسرو در مسائل دینیه تقدس و زیارت قبر وی	این فرقه از اسماعیلیه خالصه منشعب شده و مورد توجه سایر فِرَق اسماعیله قرار گفته است.
	مبارکیه	مبارک غلام اسماعیل بن جعفر	قرن دوم ه‍.ق کوفه	ن/م	مبارکیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امامت محمد بن اسماعیل پس از امامت جعفر صادق
	قرمطیان (قرمطیه، قرامطه، باطنیه، مأمونیه)	حمدان بن اشعث قرمط	۲۶۱ ه‍.ق در منطقه واسط، کشور عراق	با گذر زمان و در بین سال‌های ۳۷۸ ه‍.ق تا ۴۴۴ ه‍.ق در عراق و در سال ۴۷۰ ه‍.ق در تمام مناطق و به‌طور کامل منقرض شدند.	قرمطیان: اقتباس از نام مؤسس فرقه باطنیه: به جهت اعتقاد به وجود ظاهر و باطن برای قرآن و احادیث مأمونیه: به جهت مأموریت مأمون بن مهرویه برای دعوت اهالی فارس به این فرقه	انکار مرگ محمد بن اسماعیل و رجعت و مهدویت وی حلیت اکل خمر لغو حکم غسل جنابت نماز با شکلی متفاوت	قرامطه نسبت به دگراندیشان فرقه خویش، سخت‌گیر بوده و مال و جان آنان را مباح می‌دانستند؛ همین امر سبب شد تا آنان افراد زیادی را کشته و زخمی و اموال فراوانی را غارت کنند. این امور باعث شد تا افکار عمومی، قرمطیان را خارجی از دین بدانند. شاخه‌های منشعب: بقلیه، شباشیه، عقدانیه
	فاطمیان (ساطیان، فاطمیه، مهدویه)	عبیدالله مهدی (مـ ۳۲۲ ه‍.ق)	۲۹۲ ه‍.ق آفریقا و مصر	۵۶۷ ه‍.ق به دست صلاح الدین ایوبی	فاطمیان: به جهت نسب سرکردگان فرقه که به فاطمه زهرا ختم می‌شود ساطیان: نگارش اشتباه از فاطمیان	حذف نام علی بن ابی‌طالب از فهرست امامان به جهت اساسیت وی در فهرست امامت اسماعیل بن جعفر به عنوان ششمین امام	احتمال یکی بودن دو فرقه فاطمیان و قرمطیان داده‌شده است.
	دروزیه (مذهب توحید)	حمزه بن علی لباد	۴۰۸ ه‍.ق در مصر	لبنان، دمشق و جبل حوران	دروزیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه (به معنای خیاط)	الوهیت حاکم بامرالله انکار مرگ حاکم بامرالله حلولیت و تناسخ حلیت ازدواج با محارم	رئیس این فرقه از اسماعیلیان فاطمی بود که از آنها جدا و فرقه جدیدی تأسیس کرد.
	نزاریه (خوجه، آقاخانیه، صباحیه، مسقطیه)	حسن صباح (مـ ۵۱۸ ه‍.ق)	۱۷۱ ه‍.ق در شام، عراق و ایران (قلعه الموت)	ایران، آسیای میانه، آفریقا و هند	خوجه: از جانب مخالفان به این نام خوانده شدند. آقاخانیه: اقتباس از نام مؤسس این فرقه مسقطیه: به جهت باور به اسقاط فروع دین توسط امام	انکار امامت حسن بن علی آغاز فهرست امامان از علی بن ابی‌طالب فارسی دانستن زبان دین بی‌اهمیت نسبت به تعالیم و تکالیف دینی	شاخه‌های منشعب: سنانیه، مومن‌شاهی، قاسم‌شاهی و آقاخانیه
	حافظیه (مجیدیه)	ابوالمیمون عبدالمجید (مـ ۵۴۴ ه‍.ق)	۵۲۶ ه‍.ق در مصر، شام و یمن	ن/م	مجیدیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امامت ابوالمیمون عبدالمجید پس از مرگ جانشین الآمر باحکام الله	این فرقه از انشعاب فرقه مستعلویه، پس از فوت الآمر باحکام الله (جانشین مستعلی) به وجود آمد.
	طیبیه (آمریه)	طیب بن آمر باحکام الله	۵۲۴ ه‍.ق در مصر و شام	ن/م	طیبیه، آمریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امامت طیب بن آمر مهدویت و غیبت طیب بن آمر	این فرقه از انشعاب فرقه مستعلویه، پس از فوت الآمر باحکام الله (جانشین مستعلی) به وجود آمد.
	داودیه (بهره داودی)	داود برهان الدین		این فرقه به دو شاخه علویه و ناکوشیه منشعب شدند که فرقه دوم پس از مدتی به مذهب اهل سنت و جماعت و فرقه اول به دین هندوئیسم تمایل یافت.	داودیه، بهره داودی: اقتباس از نام مؤسس فرقه	این دو انشعاب از فرقه طیبه، از جهت اعتقادات با هم یکی بوده و تنها در شخص داعی اختلاف داشته‌اند.	با مرگ داوود بن عجب شاه (بیست و ششمین داعی و نماینده مطلق امام اسماعیلیان)، فرقه طیبیه به دو فرقه داودیه و سلیمانیه منشعب شد.
	سلیمانیه (بهره سلیمانی)	سلیمان بن حسن	۹۹۶ ه‍.ق در یمن	نواحی شمالی یمن و بخش‌هایی از هندوستان	سلیمانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
	مقنعه (ابیضیه)	عطاء مروی مقنع (مـ ۱۶۳ ه‍.ق)	قرن دوم ه‍.ق	پیروان مقنع، پس از مرگش، به دیگر فرق اسماعیله گرویدند و مذهب آنان خود به خود منقرض شد.	مقنعه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	حلول روح ابومسلم خراسانی در بدن عطاء مروی مقنع نبوت و الوهیت عطاء مروی مقنع
	مراغیه (کله بزیه، مانوی)	ن/م	الموت و مراغه	اطراف شاهرود و روستای گوره‌در و دیگین در نزدیکی الموت و خرقان قزوین	کله بزیه: به جهت نگهداری کله بز در خانه خود مراغیه: به جهت تأسیس فرقه در مراغه	کراهت خوردن گوشت حیوانات مریض احترام به حسن صباح پرهیز از رابطه جنسی با زنان باردار حرمت خرید برده حرمت طلاق حرمت تعدد زوجات	این فرقه از باطنیان بوده و به مزدکیان نسبت داده شدند.
کیسانیه	مختاریه (کیسانیه خالص، کیسانیه خلص)	مختار ثقفی (مـ ۶۷ ه‍.ق) و کیسان ابوعمره	۶۶ ه‍.ق در کوفه	منقرض شدند.	کیسانیه: اقتباس از نام رئیس پلیس حکومت مختار مختاریه: اقتباس از نام مختار که دعوت به امامت محمد حنفیه می‌نمود	امامت محمد حنفیه پس از حسین بن علی مهدویت و بدا در امامت محمد حنفیه تناسخ و حلول رجعت	این فرقه اولین انشعاب در فرقه تشیع بود که با مرگ محمد حنفیه به ۱۲ فرقه دیگر منشعب شد.
	سراجیه	حسان بن سراج	ن/م		سراجیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امامت محمد حنفیه و مهدویت وی
	هاشمیه	ابوهاشم عبدالله بن محمد بن حنفیه	قرن اول ه‍.ق		هاشمیه: اقتباس از نام رهبر فرقه	امامت ابوهاشم ادامه امامت در فرزندان عباس بن عبدالمطلب پس از ابوهاشم عالم بودن امام به تمام امور عالم بودن علی بن ابی‌طالب به تمام علوم و آموختن علوم به محمد حنفیه و سپس به ابوهاشم	پس از مرگ ابوهاشم، این فرقه به پنج فرقه دیگر منشعب شد.
	کربیه	ابوکرب ضریر	ن/م		کربیه: اقتباس از نام رهبر فرقه (به معنای نابینایی)	امامت محمد حنفیه انکار مرگ و اعتقاد به مهدویت محمد حنفیه زیستن محمد حنفیه در کوه رضوی
شیخیه	شیخیه (پشت سری‌ها، پشت سریه)	زین‌الدین احمد احسائی (مـ ۱۲۴۱ ه‍.ق)	قرن سیزدهم ه‍.ق در عراق	ن/م	شیخیه: مقتبس از لقب مؤسس فرقه پشت سری: به جهت خواندن نماز در پشت سر قبر امامان و باطل دانستن نماز در جلوی قبرشان	اصول دین (ارکان اربعه): توحید، نبوت، امامت و رکن رابع انکار معاد جسمانی لازم دانستن حقانیت قرآن و عدل و معاد به واسطه اعتقاد به نبوت	پس از احمد احسائی، شاگردش سید کاظم رشتی (م ۱۲۵۹ ه‍.ق) جانشین وی شد.
	کشفیه	سید کاظم رشتی (مـ ۱۲۵۹ ه‍.ق)	۱۲۴۱ ه‍.ق در ایران	ن/م			این فرقه انشعابی از شیخیه است. رهبر این فرقه شاگرد و نائب احمد احسائی بوده است.
	کریمخانیه (کرمانیه، رکنیه)	محمد کریم‌خان قاجار (مـ ۱۲۷۶ه‍.ق)	قرن سیزدهم ه‍.ق در کرمان	ن/م	کریمخانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه رکنیه: به جهت ابداع رکن رابع توسط مؤسس این فرقه کرمانیه: به جهت تأسیس فرقه در کرمان		محمد کریم‌خان پسر عمو و داماد فتحعلی شاه و از شاگردان کاظم رشتی بوده است. فرقه تأسیس شده توسط او، شاخه‌ای از کشفیه است.
	باقریه	محمدباقر خندق‌آبادی	۱۲۷۶ ه‍.ق در همدان	ن/م	باقریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه		وی از شاگردان محمد کریم‌خان بوده است. این فرقه شاخه‌ای از کریمخانیه است.
	احقاقیه	ملا محمدباقر اسکوئی (مـ ۱۳۰۱ ه‍.ق)	قرن سیزدهم ه‍.ق در کربلا	منطقه آذربایجان، کشور کویت، شهر کربلا و حواشی خلیج فارس	احقاقیه: اقتباس از نام کتابی از مؤسس فرقه	انکار رکن رابع به عنوان اصول دین لعن محمد کریم‌خان	این فرقه شاخه‌ای از کشفیه است و از دسته شیخیه آذربایجان محسوب می‌شود. رهبر کنونی این طایفه رسول احقاقی است.
	حجةالاسلامیه	محمد مامقانی (مـ ۱۲۶۹ ه‍.ق)	۱۲۴۱ ه‍.ق در تبریز		حجت‌الاسلامیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه		این فرقه انشعابی از شیخیه است و در دسته‌بندی از شیخیه آذربایجان محسوب می‌شود. پیروان این فرقه به مخالفت و تکفیر علی‌محمد باب پرداختند.
	ثقةالاسلامیه	شفیع ثقةالاسلام تبریزی (م۱۳۰۱ه‍.ق)	قرن سیزدهم ه‍.ق در تبریز		ثقةالاسلامیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه		این فرقه شاخه‌ای از کشفیه بوده و از دسته شیخیه آذربایجان محسوب می‌شوند. شاخه‌ها منشعب: عمیدالاسلامیه
بابیه	بابیه	سید علی‌محمد باب (مـ ۱۲۶۶ ه‍.ق)	۱۲۶۰ ه‍.ق شیراز در ایران	پس از مرگ باب، پیروانش به دو فرقه بهائیه و ازلیه گرویدند و فرقه بابیه به مرور زمان منقرض شد.	بابیه: اقتباس از باور آنان به بابیت علی‌محمد	بابیت (به معنای باب و درب علوم و راه اتصال به حجت بن الحسن) علی‌محمد مهدویت علی‌محمد نبوت علی‌محمد الوهیت علی‌محمد	علی محمد باب ابتدا به شیخیه گرایید ولی بعد از مدتی، ادعای مهدویت کرده و از آنان جدا و فرقه بابیه را تأسیس کرد. این فرقه نهایت به جهت اختلافات داخلی رهبران، به دو فرقه بهائیه و ازلیه منشعب شد. این فرقه از فرقه حروفیه، الهاماتی گرفته است.
	ازلیه	یحیی صبح ازل	۱۲۶۹ ه‍.ق در ایران	منقرض شده	ازلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	نیابت صبح ازل پس از علی‌محمد
	بهائیه	حسینعلی بهاء	۱۲۶۹ ه‍.ق در ایران	عشق آباد، عکا، شیکاگو و برخی شهرهای ایران	بهائیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	نیابت حسینعلی پس از علی‌محمد نبوت و الوهیت حسینعلی قبله بودن شهر عکا ممنوعیت نماز جماعت وجوب روزه به مدت ۱۹ روز (معادل یک ماه بهائی) به جای ماه رمضان
صوفیه (متصوفه)	حروفیه	فضل‌الله نعیمی تبریزی استرآبادی (مـ ۷۹۶ ه‍.ق)	۷۸۸ ه‍.ق تبریز	منقرض شده	حروفیه: به جهت باور به تقدس حروف الفبا	امامت و نبوت فضل‌الله نعیمی قدم عالم امکان رسیدن به الوهیت دوازدهمین امام بودن فضل‌الله نعیمی	میرانشاه تیمور، پس از اطلاع از ظهور مذهب حروفیه، فضل‌الله نعیمی را احضار و وی را کشته و جسدش را در خیابان‌های تبریز کشاند. برخی از اعتقادات این فرقه منقرض شده، در فرقه بکتاشیه وارد شده است.
	ذهبیه (الهیه، محمدیه، علویه، رضویه، مهدیه، معروفیه، کبرویه، احمدیه)	عبدالله برزش‌آبادی (مـ نیمه دوم قرن نهم ه‍.ق)	قرن نهم ه‍.ق	ایران و انگلستان	ذهبیه: اقتباس از نام حدیث سلسله الذهب و ارتباط این فرقه به علی بن موسی الرضا معروفیه: اقتباس از نام یکی از اقطاب فرقه به نام معروف کرخی	ولایت کلیه شمسه ولایت جزئیه قمریه	این فرقه به سبب یک کودتا توسط مؤسس آن، رخ داده است و این اولین کودتا در تصوف محسوب می‌شود. رهبر این فرقه در عصر معاصر، عبدالحمید گنجویان است که در انگلستان به سر می‌برد.
	اویسیه	اویس قرنی (مـ ۳۷ ه‍.ق)	قرن ششم ه‍.ق	آمریکا، کانادا و ایران	اویسیه: به جهت ختم طریقت به اویس قرنی	عدم انتساب به هیچ شیخ و پیری پیمودن سلوک با توسل به پیامبر اسلام	این طریقت توسط جلال الدین علی عنقا در ایران احیاء و مجدد تأسیس شد و به نام شاه مقصودی اویسی شناخته می‌شود. این طریق اکنون در ایران و برخی کشورها در جریان است.
	حیدریه (حیدری)	میر حیدر تونی (مـ ۸۳۰ ه‍.ق)	قرن نهم ه‍.ق در تبریز	ن/م	حیدریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	ن/م	برخی رهبر و مؤسس فرقه حیدریه را قطب‌الدین بن حیدری تونی (م ۶۱۸ ه‍.ق) مدفون در شهر زاوه (تربت حیدریه امروز) دانسته‌اند.
	شَبَک	ن/م	قرن نهم ه‍.ق در ایران	ن/م	ن/م	اقتباس اعتقادات از فرقه ملامتیه و مسیحیت شب غفران تجسم خدا لیلة الکفشه (روز دهم محرم) اباحه‌گری	این فرقه از طایفه کردهای عراق شکل گرفته است. شاخه‌های منشعب: صارلیه (از غلاة)
غالیان (غلاة، غالیه)	سَبائیه (طیّاریه)	عبدالله بن سباء (مـ ۴۰ ه‍.ق)	کوفه، دمشق و مصر	ن/م	سبائیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه؛ یا به جهت اعتقاد آنان به سب خلفاء اهل سنت طیرانیه: به جهت اعتقاد به طیران جان‌ها	الوهیت و مهدویت علی بن ابی‌طالب نبوت عبدالله بن سبا تناسخ رجعت	این فرقه امروزه با نام حربیه شناخته می‌شوند. برخی همچون سید مرتضی عسکری، عبدالله بن سبا را فردی خیالی می‌دانند که وجود خارجی نداشته است. شاخه‌های منشعب: تمییه، عمریه، فارسیه، نضریه، قتیبیه
	اهل حق (حقه، گوران)	سلطان اسحاق	لرستان و آذربایجان	غرب ایران از جمله شهرهای قصر شیرین و سرپل ذهاب، تهران، منطقه خراسان و نواحی همسایه این مناطق	اهل حق: اقتباس از شعار آنان که دین خود را دین حق یا حقیقت خوانند.	اعتقاداتی آمیخته از ادیان کهن ایرانی، مانوی و مذهب اسماعیلیه تناسخ حرمت تراشیدن سبیل اقامه نماز فقط به جماعت	اهل حق به فرقه‌های دیگری چون حروفی‌ها و متصوفه نیز اطلاق می‌شود ولی این عنوان بدون قرینه به طرفداران سلطان اسحاق اشاره دارد. شاخه‌های منشعب: اهل سر، یارسان، نصیری و علی‌اللهی
	نصیریه (انصاریه، علویه، مقصره)	ابی‌نصیر (قرن پنجم ه‍.ق)	قرن پنجم ه‍.ق در شمال غربی سوریه	جند الاردن و طبریه	نصیریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه مقصره: به جهت تقصیر این فرقه در برتری علی بر محمد علویه: به جهت باور به الوهیت علی بن ابی‌طالب	التقاط عناصر شیعه، مسیحیت و ایرانیان پیش از اسلام تثلیث در خداشناسی، نبوت و امامت خالقیت علی بن ابی‌طالب	این طایفه با فرقه علی اللهی یکی دانسته شده است. شاخه‌های منشعب: حیدریه، شمالیه (شمسیه)، کلازیه (قمریه) و غیبیه، جبلیه، حلبیه، حدادیه، خزمزجیه، رسالنه، سواحلیه، سوارخه، رشاونه، سرانیه، صرامتیه، شلاهمه، صوارمیه، عتاریه، عمامره، غیبیه، فخریه، فاوره، قبلیه، کلازیه، کلبیه، ماخوسیه، متاوره، مخازره، مخالسه، مهالبه، مرشدیه، نمیلانیه، نواصره، نیلانیه و یاشوطیه
	اسحاقیه	اسحاق بن زید بن حارث انصاری	۱۲۷ ه‍.ق در کوفه	قرن ششم ه‍.ق	اسحاقیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	الوهیت علی شراکت علی بن ابی‌طالب در نبوت با پیامبر اسلام عدم تفاوت بین نبوت و امامت حلول روح عبدالله بن معاویه در اسحاق بن زید	این فرقه شاخه‌ای از فرقه اباحیان است. پس از مرگ اسحاق بن زید، پیروانش به سه دسته تقسیم شدند و برخی به مهدویت وی، برخی به مرگ وی و برخی به قیام مجدد وی معقتد شدند.
	سمیعیه (بشریه، بشیریه)	سمیع بن محمد بن بشیر کوفی	۱۸۳ ه‍.ق	ن/م	سمیعیه، بشریه: اقتباس از نام رهبر فرقه	انکار مرگ موسی کاظم مهدویت موسی کاظم امامت محمد بن بشیر و فرزندش سمیع کفر علی بن موسی و سایر امامان دوازده‌گانه اباحه‌گری بجز نماز و روزه تناسخ	برخی این فرقه را همان بشریه می‌دانند.
	شریکیه	ن/م	ن/م	ن/م	شریکیه: به جهت باور به اشتراک نبوت محمد و علی	اشتراک در نبوت محمد و علی همچون موسی و هارون
	خطابیه (مخمسه)	ابوالخطاب محمد بن مقلاص بن راشد منقری (مـ ۱۳۸ ه‍.ق)	کوفه	با کشته شدن ابوالخطاب، فرقه خطابیه به چند فرقه کوچک منشعب شدند.	خطابیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه مخمسه: به جهت اعتقاد به ظهور خدا در پنج صورت محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین.	نبوت ابوالخطاب نبوت و الوهیت امامان الوهیت جعفر صادق تناسخ اباحه‌گری	والی کوفه با شنیدن اعتقادات ابوالخطاب، با پیروان وی به جنگ پرداخت و هفتاد تن از آنان را در مسجد کوفه به قتل رسانید. ابوالخطاب نیز کشته و به دار آویخته شد. شاخه‌های منشعب: عمیریه، غرابیه، معمریه،
	سریه	سریّ اقصم	ن/م	ن/م	سریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	الوهیت جعفر صادق نبوت سری اقصم حلول روح حلول روح موسی در سری	جعفر صادق دربارهٔ سری اقصم معتقد بود که وی دروغگوست.
	قزلباشیه	صفی‌الدین اردبیلی (مـ ۷۳۵ ه‍.ق)	آناتولی	ن/م	قزلباشیه: اقتباس از روایتی که به استناد آن فرقه تأسیس شده است	باور به برخی اعتقادات نصیریه حلول خدا در علی بن ابی طالب ترک نماز و روزه رمضان روزه گرفتن در ۱۲ روز اول محرم ارتباط بین خدا و انسان بواسطه دده‌ها	روحانیون این فرقه دده نام داشته و رابط بین خدا و انسان هستند. فرقه شبک زیرشاخه‌ای از این فرقه است.
	بزیعیه (بزیغیه)	بزیع بن موسی حائک	قرن دوم ه‍.ق	منقرض شدند	بزیعیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	الوهیت جعفر صادق نمایندگی و نبوت بزیع بن موسی	این فرقه از شاخه‌های خطابیه است.
	غمامیه (ربیعه، یعقوبیه)	محمد بن یعقوب	ن/م	ن/م	غمامیه، ربیعیه: از جهت اعتقادشان به هبوط خدا در فصل بهار به زمین یعقوبیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	نزول خدا در موسم بهار به زمین و طراوت بخشیدن به آن الوهیت علی بن ابی‌طالب ولادت علی در ابرها	این فرقه با فرقه سبائیه که سحابیه نیز نام دارد یکی دانسته شده.
	مالکیه	ن/م	آمل در مازندران ایران	آمل	مالکیه: به جهت اعتقادشان نسبت به امامت مالک اشتر	امامت مالک اشتر نخعی پس از علی بن ابی‌طالب	مسجد تشت زنان آمل به نام مالک اشتر است و ترمیم سالانه این مسجد از سنت‌های این فرقه محسوب می‌شود.
	بشاریه (علیائیه)	بشار شعیری کوفی (مـ ۱۸۰ ه‍.ق)	قرن دوم ه‍.ق در کوفه	ن/م	بشاریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه علیائیه: به جهت اعتقاد به الوهیت علی بن ابی‌طالب	الوهیت علی بن ابی‌طالب انکار نبوت محمد
	عبیداللهیه	ن/م	ن/م	ن/م	عبیداللهیه: به جهت اعتقاد به الوهیت عبیدالله مهدی	الوهیت عبیدالله مهدی	این طایفه شاخه‌ای از اسماعیلیه هستند.
	شباسیه (شباشیه)	شواس (شباس) المغیم	بصره	ن/م	شباسیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	الوهیت شواس المغیم
	مبرقعیه	موسی بن محمد تقی بن علی بن موسی الرضا (مـ ۲۹۶ ه‍.ق)	قرن سوم ه‍.ق کوفه	منقرض شدند	مبرقعیه: اقتباس از نام رهبر و مراد فرقه	امامت موسی مبرقع پس از محمدتقی	این طایفه پس از مدتی مجدداً به امامت علی النقی عدول کردند.
	حسینیه (کسفیه، منصوریه)	ابومنصور عجلی	قرن دوم ه‍.ق در کوفه	ن/م	کسفیه: به جهت تاویل آیه ۴۴ سوره طور و واژه کسف در آن آیه به ابومنصور عجلی منصوریه: اقتباس از نام رهبر فرقه	امامت علی بن ابی‌طالب تا محمدباقر امامت ابومنصور عجلی پس از محمدباقر به آسمان رفتن ابومنصور و سخن با خدا	این طایفه در امام بعدی اختلاف کرده و به دو طایفه محمدیه و حسینیه منشعب شدند.
	متربصه (مترابصه)	ن/م	زاهدان	ن/م	متربصه: به جهت انتظار برای ظهور مهدی (متربص در عربی به معنای منتظر)	انتصاب افراد به امامت و اعتقاد به مهدی آخرالزمان بودن وی انتصاب فرد جدید پس از مرگ امام قبلی جواز خروج بر حاکم مسلمان
	فواتیه	فوات بن احنف	ن/م	ن/م	فواتیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	اعطاء حق آفرینش، امر مرگ و زندگی و روزی دهندگی توسط خدا به علی بن ابی طالب و امامان از فرزندانش حلول خدا در انسان
	هشامیه (جوالیقه، جوالیقیه)	هشام بن سالم جوالیقی علاف (مـ ۱۸۳ ه‍.ق)	ن/م	ن/م	هشامیه، جوالیقه، جوالیقیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	تجسیم و تشبیه	اهل سنت، این فرقه را از مجسمه دانسته‌اند.
	بیانیه (سمعانیه)	بیان بن سمعان تمیمی نهدی (مـ ۱۱۹ ه‍.ق)	قرن دوم ه‍.ق در کوفه	منقرض شدند	بیانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	الوهیت علی بن ابی‌طالب نبوت بیان بن سمعان تناسخ رجعت	خالد بن عبدالله القسری، بیان بن سمعان را به همراه یاران او در مسجد کوفه به آتش کشید و فرقه آنان را نابود کرد.
	علبائیه (علیاویه، ذمیه)	علباء بن دراع اسدی یا علیاء بن دراع دوسی یا بشار شعیری (مـ ۱۸۰ ه‍.ق)	قرن دوم ه‍.ق در بحرین	ن/م	ذمیه: به جهت نکوهش محمد علبانیه: به جهت مسخ شدن یکی از پیروان این فرقه به شکل مرغی به نام علباء	برتری علی بن ابی طالب بر محمد الوهیت علی تناسخ اباحه‌گری	برخی کتب ملل و نحل این فرقه را همان علیائیه دانسته‌اند.
	شلمغانیه (عزاقریه)	ابوجعفر محمد بن علی شلمغانی	۳۲۲ ه‍.ق در بغداد	۳۴۰ ه‍.ق	شلمغانیه، عزاقریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	روح‌القدس بودن و حلول خدا در شلمغانی اباحه‌گری	شلمغان نام مکانی در نواحی شهر واسط است که رئیس این فرقه منسوب به آنجاست. شلمغانی با حسین بن روح به رقابت پرداخت و خود را باب دانست و در نهایت به امر حکومت به دار آویخته شد.
	شریعیه	ابومحمد حسن شریعی	۲۶۰ ه‍.ق	ن/م	شریعیه: اقتباس از نام رهبر فرقه	حلول خدا در پنج تن آل عبا حلول خدا در شریعی بابیت شریعی پس از حسن عسکری	پس از مرگ شریعی شخصی به نام نمیر ادعای جانشینی و حلول خدا در وی را کرد. این فرقه از شاخه‌های علیانیه دانسته شده است.
	عمرویه	عمرو نبطی	قرن دوم ه‍.ق در مدینه	ن/م	عمرویه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	کافی بودن معرفت امام از عبادات تعطیل احکام وجود علی بن ابی‌طالب در ابرها و حرکت با بادها	این فرقه همچون مفضلیه از غلات هستند.
	قحطبیه	ن/م	ن/م	ن/م	ن/م	ن/م
	عجلیه (عمیریه)	عمیر بن بیان عجلی	قرن دوم ه‍.ق در کوفه	ن/م	عجلیه، عمیریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	الوهیت جعفر صادق	یزید بن عمر بن هبیره، پس از دستگیری عمیر بن بیان عجلی، وی را به دار آویخت.
	باقریه	ن/م	۱۱۴ ه‍.ق در مدینه	ن/م	باقریه: به جهت اعتقاد به مهدویت محمد باقر	امامت امامان شیعه تا محمد باقر رجعت محمدباقر مهدویت محمدباقر	برخی این فرقه را باقیمانده کیسانیه دانسته‌اند که از ابوهاشم جدا و به پیروی از محمدباقر پرداختند. این فرقه پس از مرگ محمد باقر تأسیس شد و از غلاة گزارش شده است.
	لاعنیه	ن/م	قرن اول ه‍.ق	ن/م	لاعنیه: به جهت التزامشان به لعن عمر، ابوبکر و…	لعن عمر بن خطاب، ابوبکر، عثمان، طلحه، زبیر، معاویه، عایشه و ابوموسی اشعری ثواب داشتن لعن
	نمیریه	محمد بن نصیر نمیری	قرن سوم ه‍.ق در بصره	پس از مرگ محمد بن نصیر، پیروان او به فرقه‌های مختلف دیگری منشعب شدند	نمیریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امامت علی النقی نبوت محمد بن نصیر نمیری پس از علی النقی تناسخ	فرقه نصیریه، به محمد بن نصیر نمیری منسوب است. این فرقه پس از مرگ محمد بن نصیر به سه فرقه دیگر منشعب شدند و پیروانش پراکنده گردیدند.
	مخمسه	ن/م	ن/م	ن/م	مخمسه: به جهت باورشان به مأموران خمسه در اجرای مصالح	اعطاء مأموریت اداره مصالح عالم توسط خدا به سلمان، مقداد، ابوذر، عمار و عمرو بن امیه ریاست سلمان بر گروه پنج نفره
	محمدیه	فیاض بن علی و بهنکی	نیمه دوم قرن سوم ه‍.ق	ن/م	محمدیه: به جهت باور به الوهیت محمد	الوهیت محمد	اعتقاد به الوهیت محمد، از مسیحیت به این فرقه رسوخ کرده است.
	ذبابیه (مخطئه، غرابیه)	ن/م	ن/م	ن/م	ذبابیه، غرابیه: به جهت اعتقاد به شباهت محمد و علی همانند شباهت دو ذباب (مگس) یا دو غراب (کلاغ)	اشتباه جبرئیل در انتقال وحی بین محمد و علی بن ابی‌طالب
	کیالیه	احمد بن کیّال	ن/م	ن/م	کیالیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امامت و نبوت احمد بن کیال قائمیت وی اعتقاداتی اقتباسی از فلسفه و عرفان و فرق گنوستیکی مسیحی	رهبر این فرقه به جهت اعتقادات خلاف آئین تشیع، توسط شیعیان مطرود شد.
	صائدیه	صائد نهدی و بیان بن سمعان	قرن دوم ه‍.ق	منقرض شده	صائدیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	مهدویت محمد بن حنفیه	این فرقه از شاخه‌های کربیه محسوب می‌شوند. جعفر صادق با آنان مخالفت شدیدی داشت.
	عینیه	ن/م	ن/م	ن/م	ن/م	تقدم علی بر محمد الوهیت علی	این احتمال وجود دارد که این فرقه همان علبائیه بوده است.
	یونسیه	یونس بن عبدالرحمن مولی علی بن یقطین	قرن سوم ه‍.ق	ن/م	یونسیه: اقتباس از نام رهبر فرقه	غلو در تشبیه خداوند و عرش	از آنجا که یونس بن عبدالرحمن از اصحاب خاص شیعه محسوب می‌شود، این احتمال وجود دارد که این فرقه، ساختگی و در تقبیح وی توسط اهل سنت ساخته شده باشد.
	صاحب زمانیه	سید حسن صاحب‌الزمانی (مـ ۱۳۵۵ ه‍.ق)	ن/م	ن/م	صاحب‌زمانیه: به جهت ادعای مؤسس این فرقه و اقتباس از شهرت وی	امامت سید حسن صاحب زمانی مهدویت سید حسن صاحب زمانی	رهبر این فرقه به جهت شباهتش به عکس‌های نقاشی شده از امامان شیعه، ادعای امامت و مهدویت کرد و مدعی شد که صاحب الزمان است. پس از ادعای سید حسن، برخی به وی گرویدند و وی به همراه احمد کرمانی دستگیر و راهی تهران شد و پس از مدتی آزاد شده و از ادعاهایش توبه نمود.
	مشعشعیه	سید محمد مشعشع (مـ ۸۶۶ ه‍.ق)	۸۴۰ ه‍.ق در واسط و خوزستان	۱۱۷۶ ه‍.ق	مشعشعیه: اقتباس از نام رهبر فرقه	امامت و مهدویت مشعشع الوهیت علی بن ابی طالب	وی با اعتقاد به زنده بودن علی بن ابی‌طالب، اقدام به تخریب بارگاه وی در نجف کرد و ضریح چوبی آن را نیز سوزانید.
	مفضلیه	مفضل صیرفی	قرن سوم ه‍.ق	ن/م	مفضلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	برتری علی بن ابی طالب بر دیگر خلفا الوهیت جعفر صادق	امامیه معتقدند که این فرقه، به دست مفضل صیرفی تأسیس نشده است و وی مردی دانشمند بوده است. این فرقه از خطابیه و پس از برائت جعفر صادق از ابوالخطاب، با برائت از وی و نه افکارش، توسط برخی پیروان او، تأسیس شد.
	سریغیه	سریغ (شریغ یا سریف)	ن/م	ن/م	سریغیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	حلول لاهوت در ناسوت در حق پنج تن (محمد، علی، عباس، جعفر و عقیل)
	میمیه	ن/م	ن/م	ن/م	ن/م	نبوت علی و محمد تقدم محمد بر علی در الوهیت	این فرقه در مقابل عینیه شکل گرفته است.
	معاویه (حارثیه، جناحیه، حربیه)	عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب (مـ ۱۳۱ ه‍.ق)	۱۲۷ ه‍.ق در کوفه	ن/م	حارثیه، معاویه: اقتباس از نام مؤسس فرقه جناحیه: به جهت شهرت جد مؤسس فرقه به ذوجناحین	تناسخ ارواح حلول روح خدا در انبیاء حلول روح خدا در علی انتقال روح خدا به محمد حنفیه سپس به پسرش ابوهاشم اباحه‌گری مهدویت عبدالله طالبی	رهبر این فرقه در زندان ابومسلم کشته شد. این فرقه انشعابی غالی از کیسانیه است. شاخه‌های منشعب: حربیه و مغیریه
	نحلیه	حسن بن علی نحلی	نفطه در تونس	ن/م	نحلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امامت در فرزندان حسن بن علی حرمت استفاده از میوه درختی که در پایش کود ریخته باشند	این فرقه، شاخه‌ای از کیسانیه است.
	یزیدیه	ن/م	ن/م	ن/م	ن/م	امامت فرزندان حسین بن علی در هنگام اقامه نماز عدم صحت اقتدا به دیگری در صورت حیات یکی از فرزندان حسین بن علی
	هلالیه	ابوجعفر احمد بن هلال عبرتائی کرخی (مـ ۲۶۷ ه‍.ق)	قرن سوم ه‍.ق در بغداد	ن/م	هلالیه: اقتباس از نمام پدر مؤسس فرقه	نیابت ابوجعفر از برای حجت بن الحسن انکار نیابت عثمان بن سعید عمری
	مغیریه	مغیره بن سعید عجلی کوفی (مـ ۱۱۹ ه‍.ق)	قرن دوم ه‍.ق در کوفه	۱۱۹ ه‍.ق	مغیریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امامت محمدباقر امامت مغیره بن سعید پس از وی مهدویت و نبوت وی کفر اصحاب پیامبر اسلام	خالد بن عبدالله القسری پس از دستیابی به مغیره، وی را به همراه پنج تن از یارانش، بسوزانید.
	قمیه	اسماعیل قمی	ن/م	ن/م	قمیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه	امکان تغییر شکل خدا به هر شکلی
	احمدیه	احمد بن موسی شاهچراغ (مـ ۲۰۲ ه‍.ق)	۲۰۳ ه‍.ق	منقرض شده	احمدیه: اقتباس از نام رهبر فرقه	انکار امامت محمد تقی به جهت سن کم امامت احمد بن موسی پس از علی بن موسی

پانویس

منابع

منابع فارسی

• آقانوری، علی (۱۳۸۲). مجله طلوع. پنجم٫مقاله: درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل
• ابن‌جوزی، جمال‌الدین بن فرج (۱۴۰۹). تلبیس ابلیس (به عربی). به کوشش محمد الصباح. بیروت: مکتبة الحیات.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• اسعدی، محمد (۱۳۸۸). «بررسی اجمالی فرقه ذکریه» (PDF). پژوهش‌های منطقه‌ای (دوم): ۱۵۷–۱۸۸.
• اسفراینی، طاهر بن محمد (۱۴۰۳). التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین. اول (به عربی). به کوشش کمال یوسف الحوت. بیروت: عالم الکتب.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• اسفندیاری، اسکندر (۱۳۷۵). «فرقه سبائیه» (PDF). مسجد. پنجم (سی‌ام): ۶۸–۸۳.
• اشعری، ابوالحسن (۱۴۰۰). مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین. سوم (به عربی). ویسبادن: فرانس شتاینر.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• اعتمادی‌نیا، مجتبی؛ احمدی، احسان (۱۳۸۹). «مسیح هندوستان (جستاری در آراء فکری و مواضع اجتماعی-سیاسی فرقه احمدیه)» (PDF). فروغ وحدت (بیستم): ۳۷–۵۳.
• امیری، آبتین (۱۳۹۴). مناظرات اهل سنت (PDF). اول (دیجیتال). به کوشش مجموعه موحدین. کتابخانه عقیده.
• اویسی، سید صادق (۱۳۸۷). «آسیب‌شناسی تصوف با تأکید بر فرقه اویسیه» (PDF). کتاب نقد (هفتاد و چهار): ۲۳۱–۲۵۸.
• بدوی، عبدالرحمن (۱۳۷۴). تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام (PDF). اول. ترجمهٔ صابری، حسین.
• بغدادی، عبدالقاهر (۱۹۷۷). الفرق بین الفرق و بیان الفرقه الناجیه. دوم. بیروت: دارالآفاق الجدیده.
• بقائی یمین، محمد (۱۳۹۴). «بررسی و نقد حدیث فرقه ناجیه» (PDF). مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (چهلم): ۵۷–۶۶.
• بیدختی گنابادی، حسنعلی (۱۳۸۵). «تحلیلی انتقادی از فرقه نعمت‌اللهیه گنابادیه» (PDF). کتاب نقد (سی و نهم): ۱۳۷–۱۶۵.
• حاجتی شورکی، سید محمد؛ صانعی، مرتضی (۱۳۹۲). «معرفی فرقه ذهبیه و نقد و بررسی برخی باورهای آن» (PDF). معرفت (صد و نود و سه): ۴۷–۶۱.
• حائری، محمدحسن (۱۳۸۲). عرفان و تصوف؛ کلیاتی در اصول و مبانی عرفان. اول. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
• جعفری، یعقوب (۱۳۸۶). «باورها و فرقه‌های خوارج» (PDF). معارف عقلی (هفتم): ۱۸–۴۸.
• جمعی از محققین (۱۳۸۴). عثمانیه (ویراست مجله طلوع). قم: مدرسه عالی امام خمینی.
• جمعی از محققین (۱۳۸۸). دانستنی‌های ادیان و مذاهب. اصفهان: مرکز تحقیقاتی قائمیه.
• جمعی از محققین (۱۳۸۸). دانشنامه بزرگ اسلام. مشهد: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• جمعی از محققین (۱۳۹۵). دانشنامه جهان اسلام. قم: دائرةالمعارف بزرگ اسلام.
• جمعی از محققین (۱۹۳۴). دایرة المعارف الاسلامیه. ترجمهٔ محمد ثابت الفندی، عبدالمجید الیونس، ابراهیم زکی خورشید و احمد الشنتاوی. بیروت: دار احیاء التراث.
• دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۴۱). لغتنامه دهخدا. اول. تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی.
• رازقی موسوی، سید قاسم (۱۳۹۵). تاریخ اسلام. ۶۶. قم: دانشگاه باقرالعلوم علیهم السلام.
• رضایی، محمد (۱۳۹۲). آیین برنامه سازی دربارهٔ زندگی امام رضا علیه السلام. قم: مرکز پژوهش‌های صدا و سیما.
• زرهانی، سید احمد (۱۳۸۸). «امت اسلامی از تنوع تا فرقه‌گرایی» (PDF). فروغ وحدت (هجدهم): ۳–۵.
• سجادی، جعفر (۱۳۹۵). فرهنگ معارف اسلامی. تهران: کومش.
• سلیمیان، خدامراد (۱۳۹۲). فرهنگ‌نامه مهدویت. قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج).
• صراف، احمد حامد (۱۳۷۳). الشبک. اول. بغداد: المعارف.
• صفری فروشانی، نعمت‌الله (۱۳۹۱). رفتارشناسی امام رضا علیه السلام و فرقه‌های درون شیعی. به کوشش زهرا بختیاری. مشهد: انتشارات قدس رضوی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۵۴۳-۰۳-۱.
• صفری فروشانی، نعمت‌الله (۱۳۸۰). «راهنمای مطالعات فرقه‌شناسی اسلامی» (PDF). هفت آسمان (نهم): ۱۲۱–۱۵۱.
• طباطبائی، سید محمدحسین (۱۳۸۸). شیعه در اسلام. پنجم. قم: بوستان کتاب.
• عمادی حائری، سید محمد (۱۳۸۲). «ناصریه یا فرقه منسوب به ناصرخسرو» (PDF). نامه پارسی (بیست و نهم): ۱۹۱–۲۰۸.
• غفاری هشجین، زاهد؛ کشاورز شکری، عباس؛ اکار، حمید (۱۳۹۰). «چرایی فرقه بودن بهائیت» (PDF). معرفت ادیان (ششم): ۴۳–۶۴.
• فاضل، محمود (۱۳۵۵). «فرقه‌های کلامی و سیر تاریخی آنها از آغاز اسلام تا قرن ششم هجری» (PDF). دانشکده الهیات و معارف مشهد (۱۳۵۵): ۷۰–۸۷.
• فرجامی، اعظم (۱۳۹۴). زیدیه و حدیث امامیه. اول. به کوشش پژوهشکده علوم و معارف اسلامی. (ویراست علی خنیفرزاده). قم: دارالحدیث.
• فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی (۱۳۹۳). یحیی بن عمر علوی. اول. به کوشش پژوهشکده حج و زیارت. تهران: مشعر.
• مشکور، محمدجواد (۱۳۷۲). فرهنگ فرق اسلامی. دوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
• ملطی، ابی‌الحسین (۱۴۱۳). التنبیه و الرد علی اهل الاهواء و البدع (به عربی). به کوشش محمدزاهد کوثری. قاهره: مکتبة الازهریه للتراث.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (۱۳۷۷). حدیقة الشیعه. سوم. ترجمهٔ صادق حسن‌زاده. به کوشش علی اکبر زمانی نژاد. قم: انصاریان. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۳۸-۵۸۰-۳.
• مقدسی، مطهر (۱۸۹۹). البدء و التاریخ. اول (به عربی). بیروت: دارصادر.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• موسوی‌نژاد، سید علی (۱۳۸۴). «مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه» (PDF). هفت آسمان (بیست و هفتم): ۱۲۷–۱۶۲.
• مهنا، امیر؛ خریس، علی (۱۹۹۴). جامع الفرق و المذاهب الاسلامیه. دوم. بیروت: مرکز الثقافی العربی.
• وحیدی، شهاب‌الدین (۱۳۸۹). «درآمدی به عقائد فرقه مرجئه» (PDF). اقوام و مذاهب (پانزدهم): ۶۵–۹۳.
• محمدی هوشیار، علی (۱۳۹۷). پیشوای اینترنتی، نقد آرا و عملکرد احمد الحسن بصری. اول. قم: مسجد جمکران. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۹۷۳-۵۰۱-۶.
• یوسفی، رضا (۱۳۹۵). از بابیت تا بهائیت. اول (دیجیتال). اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.

منابع آنلاین

«سنت‌های غذایی ایرانیان در گفت‌وگو با دکتر نصرالله پورجوادی صاحبنظر تاریخ عرفان اسلامی». مرکز دائرة المعارف اسلامی. سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. ۱۳۹۶.

نجاری، محمدحسین (۱۳۹۵). فرقه شیخیّه و انشعابات آن چگونه ایجاد شد؟. سایت خبرگزاری تسنیم.

منابع انگلیسی

• Madelung, Wilferd (۲۰۱۴). "ABU'L-JĀRŪD HAMDĀNĪ". Iranicaonline.org.