فهرست غزوه‌های محمد

فهرست
فهرست غزوه‌های محمد

مینیاتور حرکت محمد به سوی مکه
نوع↘	فهرست متنی
تعداد غزوات↘	۲۹
تلفات مسلمانان↘	۱۱۹-۱۳۸
تلفات جبهه مقابل↘	۹۸۱-۱۵۵۷
منابع و پانوشت

فهرست غزوه‌های محمد، فهرستی است شامل جنگ‌های محمد، پیامبر اسلام، که در بین سال‌های اول تا نهم هجری قمری، به دستور مستقیم محمد و با شرکت شخص خود او در صحنه نبرد شکل گرفته‌است. پیامبر اسلام طی سیزده سال دعوت به اسلام در مکه، تعداد اندکی به اسلام گرویدند که با مخالفت قبیله قریش و برخی دیگر از قبیله‌های عرب روبه‌رو شدند و با آنان با خشونت رفتار می‌شد. محمد برای رهایی از این آزار و اذیت‌ها به همراه پیروان خویش، در سالی که بعدها مبدأ تقویم هجری شمسی و قمری شد، به شهر یثرب — که بعدها مدینة النبی نامیده شد — هجرت کرد. او در مدینه توانست قبایلِ درحال‌ستیزِ اوس و خزرج را متحد کند. وی بر پایهٔ مسلمانان مهاجر مکه و مردم مدینه جامعه و دولتی نوین با نام اُمَّت تأسیس کرد. بین مسلمانان با قبایل مکه و هم‌پیمانان آن‌ها جنگ درگرفت و سرانجام پس از هشت سال جنگ، محمد به همراه پیروانش — که تا آن زمان به بیش از ده‌هزار نفر بالغ شده بودند — شهر زادگاهش را فتح کرد.

غزوه به جنگ‌هایی گفته می‌شود که پیامبر اسلام شخصاً در آنها حضور داشته‌است و سپاه اسلام را رهبری می‌کرده‌است. سریه نیز به جنگ‌هایی اطلاق می‌شود که پیامبر رهبری را برگزیده و به همراه گروهی برای نبرد اعزام می‌نمود. در تعداد غزوات محمد، اختلاف‌هایی گزارش شده‌است. برخی تعداد غزوه‌ها را ۲۶ و برخی دیگر ۲۷ غزوه می‌دانند. دلیل این اختلاف، یکی دانستن دو غزوه خیبر و وادی القری است که با فاصله ای اندک پس از هم رخ داده٬است. غزوه سفوان نیز توسط برخی به عنوان غزوه بدراولی شناخته می‌شود.

همین‌طور در اهداف این غزوات نیز اختلاف نظرهای وجود دارد، برخی از شرق‌شناسان دلیل این غزوات را پاسخ به غریزه جنگ طلب اعراب تازه مسلمان، انتقام از دشمنان، نیازهای اقتصادی تازه مسلمانان، ابراز خشونت در مبارزه با سایر ادیان و قدرت‌نمایی مسلمانان در مقابل مخالفان خویش دانسته‌اند. پژوهشگران مسلمان نیز اهدافی چون دفاع در مقابل دشمنان، پاسخ به نقض عهدهای قبایل هم‌پیمان و دفاع از حقوق الهی و انسانی را از جمله اهداف پیامبر اسلام در انجام غزوات متعدد دانسته‌اند.

پیش زمینه

هیاتی دربردارندهٔ دوازده تن از بزرگان خاندان‌های مهم مدینه، از محمد دعوت کردند تا به عنوان یک ناشناس (بیطرف) برای عرب‌ها و یهودیان که تا پیش از سال ۲ ق. ه‍/۶۲۰ م، نزدیک به صد سال درگیرِ جنگ‌های داخلی بودند و کشت و کشتارهای پی در پی و عدم توافق در پرداخت خون‌بهای کشته‌شدگان داشتند، داوری کند؛ به ویژه پس از جنگ بُعاث که همگی قبیله‌های یثرب (مدینه) در آن شرکت داشتند، این امر را برای ایشان آشکار ساخته بود که مفهوم‌های قبیله‌ای مانند «قصاص» دیگر قابل انجام نیست مگر این که کسی صلاحیت‌دار در بخش‌های دارای اختلاف داوری کند. نمایندگان فرستاده شده از مدینه، از سوی خود و مردم شهر یثرب متعهد شدند تا محمد را در جامعه خویش بپذیرند و از او در برابر خطرهای جانی، مانند خود، نگهبانی کنند.

بر پایهٔ روایت‌های اسلامی، قریش از بیرون رفتن مسلمانان از مکه آگاه شد و برای کشتن محمد نقشه‌ای را به اجرا گذاشت. محمد به کمک علی که در بستر وی خوابید، کسانی که نگهبانش بودند را گمراه کرد و پنهانی به همراه ابوبکر از شهر بیرون رفت. به این سان در سال ۱ ه‍.ق/۶۲۲ م (برابر با سال سیزدهم پس از آغاز دعوت خود) محمد به مدینه، که یک واحه (آبادی) کشاورزیِ بزرگ بود، هجرت کرد و همراهان وی که با او از مکه به مدینه مهاجرت کردند به مهاجران شهرت یافتند و مردم یثرب که پیامبر و مهاجران را یاری رسانده بودند، انصار نامیده شدند. بعدها (در زمان خلیفه دوم) این هجرت، مبدأی تاریخ مسلمانان شد. مدینه تا پیش از هجرت محمد «یثرب» نامیده می‌شد و پس از این هجرت «مدینة النبی» یا به‌اختصار «مدینه» (برگرفته از مدینة النبی یا المدینة المنورة) خوانده شد.

متعاقب مهاجرت مسلمانان به مدینه، اهالی مکه اموال آن‌ها را مصادره کردند. به دلیل اینکه مهاجرین در مدینه از نظر اقتصادی تحت فشار بودند و هیچ شغل خالی برای آن‌ها نبود که مشغول به کار شوند، آن‌ها جهت امرارمعاش، شروع به یورش به کاروان‌های اهل مکه کردند. این حرکت باعث شروع جنگ مسلح بین اهل مکه و مدینه شد. محمد آیات ۳۹–۴۰ سوره حج را ایراد کرد که در آن‌ها اجازه استفاده از نیروی نظامی صادر می‌شود.

بعدها محمد تصمیم به حمله به یکی از کاروان‌های مکه گرفت، سپس اهل مکه سپاهی فراهم آوردند ولی در غزوه بدر شکست خوردند. یک سال بعد در غزوه احد قریش در جنگی مسلمانان را شکست داد و محمد زخمی شد ولی چون قریش خود را به اندازه کافی قوی نمی‌دید، تا مدینه پیشروی نکردند و عقب‌نشینی کردند. در ۵ ه‍.ق/آوریل ۶۲۷ م قریش با ۱۰٬۰۰۰ تن در غزوه خندق به مدینه حمله کرد؛ اما به سبب وجود خندق گرد مدینه، سپاه قریش پس از ۴۰ روز (به روایت دیگر دو هفته) ناامید شد و عقب‌نشینی کرد. در خلال این جنگ‌ها، بعلت همدستی سه قبیله از یهودیان با مشرکان با وجود تعهد قبلی مبنی بر عدم خیانت، بین مسلمانان و این سه قبیله اختلاف و درگیری پیش‌آمد. دو قبیله بنی‌قینقاع و بنی نضیر تبعید و قبیله بنی قریظه مورد حمله نظامی قرار گرفت.

هدف از غزوات

گستره قلمروی اسلامی

  در زمان محمد (۶۲۲–۶۳۲)

  در زمان خلافت راشدین (۶۳۲–۶۶۱)

  در زمان خلافت اموی (۶۶۱–۷۵۰)

دیدگاه مستشرقان

ویلیام مونتگمری وات[A]، پیروزی سریع مسلمانان را در غزوات محمد، نه به جهت گسترش اسلام، بلکه به جهت کسب غنائم گزارش کرده‌است. وی کمی تلفات انسانی در جنگ‌ها را شاهدی بر این ادعا می‌داند. توماس آرنولد[B]، ایرام لاپیدوس[C] و ستانلی لان‌بول[D] نیز هدف از این جنگ‌ها را کسب غنائم به جهت فقر و تنگدستی اعراب تازه مسلمان می‌داند. برخی شرق‌شناسان همچون نویسنده فصل زندگانی محمد در تاریخ اسلام کمبریج[E] نیز هدف از این جنگ‌ها را، پاسخ مثبت پیامبر اسلام به اعراب تازه مسلمان دانسته‌است که جنگ‌طلب در خوی آنان جای گرفته بود. دیوید هیوم[F]، با اشاره به خشونت و سخت‌گیری اسلام از ابتدا، هدف از این جنگ‌ها را گسترش اسلام و ممانعت از گسترش سایر ادیان می‌داند. در دائرةالمعارف اسلام لیدن[G] نیز به انتقام از مخالفان اشاره شده‌است. جان دیون پورت[H] و ساوارای[I]، معتقدند که دفاع از مسلمانان مهمترین هدف از غزوات محمد است؛ این دو احتمال نشر اسلام به زور شمشیر را به‌طور کل باطل قلمداد می‌کنند. آر اف بودلی[J] نیز با اشاره به برخی آزادی‌های اعطاء شده توسط محمد نسبت به مخالفان خود از جمله آزادی اسیر در انتخاب پرداخت جزیه یا پذیرش اسلام، جنگ طلبی و انتقام جویی محمد را منتفی دانسته‌است.

دیدگاه مسلمانان

نقاشی از حضور محمد در غزوه بنی‌نضیر، در کتاب جامع‌التواریخ متعلق به قرن چهاردهم میلادی

در منابع اسلامی اهداف خاصی برای هر یک از غزوات محمد گزارش شده‌است. برخی از غزوات پیامبر اسلام، برای قدرت‌نمایی نظامی به دشمنان خویش بود. پیامبر اسلام با اعزام نیروهای نظامی خویش به مناطقی در مسیر کاروان‌های تجاری مکیان، ضمن قدرت‌نمایی سپاهیان اسلام، پیامی را مبنی بر دسترسی سپاه اسلام به راه‌های حیات تجاری قریش را به مکه مخابره نمود. هدف محمد از معاهده‌های نظامی با بنی‌ضمره[K] و بنی‌مدلج[L] نیز تذکری به قریش بود تا در قبال تجارتی آزادانه، ترویج یکتاپرستی در مکه را مانع نشوند. برخی خاورشناسان بر این باورند که هدف، مصادره نمودن اموال قریش بوده‌است اما سبحانی معتقد است که این تحلیل با شواهد و قرائن تاریخی سازگاری ندارد. وی توضیح می‌دهد که غارت و چپاول با روحیه مسلمانان یثرب سازگاری ندارد و این اقدامات، از رسوم اعراب بادیه نشین بوده‌است. سبحانی با اشاره به عدم دستبرد مسلمانان به کاروان‌های سایر قبایل و تنها حمله به قبایل قریش؛ مسلمانان را از اتهام غارتگری مبری می‌داند. به‌طور کلی غزوات پیامبر اسلام با ۴ انگیزه کلی صورت می‌گرفت که عبارتند از:

• غزوات دفاعی
• غزوات تهاجمی پیش‌گیرانه
• غزوات به جهت پیمان‌شکنی یا خیانت
• غزوات به جهت دفاع از حقوق الهی یا انسانی

آمار

در گزارش تعداد غزوه‌های محمد، اختلافاتی گزارش شده‌است. برخی منابع تعداد غزوه‌ها را ۲۶ و برخی دیگر ۲۷ غزوه می‌دانند. دلیل این اختلاف، یکی دانستن دو غزوه خیبر و وادی القری است که با فاصله ای اندک پس از هم رخ داده٬است. غزوه سفوان نیز توسط برخی به عنوان غزوه بدراولی شناخته می‌شود. این غزوات در طول ۸ سال، از سال‌های دوم تا نهم هجری قمری صورت گرفته‌است. در خصوص نفرات کشته شده از جبهه مقابل اسلام در غزوه‌های محمد نیز، اختلافاتی در آمار وجود دارد. در این خصوص مؤلف کتاب تاریخ تحلیلی صدر اسلام، پس از انعکاس گزارش منابع مختلف، عدد میانگین در خصوص کشته شدگان به دست مسلمانان در غزوات، با احتساب سریه موته را ۱۳۰۶ نفر گزارش کرده‌است. از این میان، ۷۰۰ تا ۸۵۰ نفر مربوط به غزوه بنی‌قریظه است.

فهرست غزوات محمد

^{راهنمای فهرست: (      ن/م = نامشخص       هیچ = بدون مورد (هیچ))}

ر	نام غزوه نام‌های دیگر	تاریخ وقوع مکان	جبهه مقابل	جانشین در مکه/مدینه	پرچم‌دار	علت غزوه توضیح بیشتر	نتایج غزوه	مـ
۱	الابواء ودان	۶۲۳ (اوت) ابواء	قریش	سعد بن عباده	حمزه بن عبدالمطلب	پس از مصادره اموال مسلمانان در مکه و سختگیری بر آنان، محمد دستور حمله به برخی از کاروانان قریش را صادر کرد.	عقد پیمان با قبیله بنی‌ضمره بازگشت بدون درگیری سپاه اسلام
۲	بواط	۶۲۳ (سپتامبر) بواطا[M]	قریش امیة بن خلف	سعد بن معاذ	سعد بن ابی‌وقاص		هیچ
۳	سفوان کرز بن جابر بدر اولی	۶۲۳ (سپتامبر) سفوان	کرز بن جابر[N]	زید بن حارثه	علی بن ابی‌طالب	پس از حمله گروهی به مزارع مسلمان در مدینه، پیامبر اسلام دستور دستگیری کرز بن جابر به عنوان رهبر این حرکت را صادر کرد.	هیچ
۴	عشیره	۶۲۳ (دسامبر) ذات‌العشیره[O]	قریش ابوسفیان	ابوسلمه بن عبدالاسد	حمزه بن عبدالمطلب	پس از مصادره اموال مسلمانان در مکه و سختگیری بر آنان، محمد دستور حمله به برخی از کاروانان قریش را صادر کرد.	عقد پیمان با قبیله مدلج فرار کاروان قریش
۵	بدر بدر کبری	۶۲۴ (مارس) بدر	قریش ابوسفیان	عبدالله بن ام‌مکتوم و ابولبابه انصاری	مصعب بن عمیر علی بن ابی‌طالب سعد بن معاذ	پس از اقدام مسلمانان در مصادره کاروان قریش در غزوه عشیره، ابوسفیان پیکی را برای درخواست نیروی کمکی از مکه به آن ناحیه فرستاد و پس از جمع شدن قوای قریش، حمله به مدینه آغاز شد.	شکست لشکریان قریش مکه اسارت ۷۰ تن از سپاه قریش
۶	بنی‌قینقاع	۶۲۴ (آوریل) مدینه	یهودیان مدینه	هیچ	ن/م	پس از توهین یکی از یهودیان بنی قینقاع به زنی مسلمان و به قتل رسیدن وی توسط مردی مسلمان، جمعی از مسلمانان با اهالی این قبیله درگیر شدند و در نهایت سبب درگیری بین قوا اسلام و بنی قینقاع شد.	محاصره قلعه بنی‌قینقاع به مدت ۱۵ روز اخراج یهودیان بنی‌قینقاع از مدینه
۷	سویق	۶۲۴ (ژوئن) اطراف مدینه	قریش ابوسفیان	ن/م	ن/م	ابوسفیان به همراه گروهی از قریش به مزارع مسلمانان در مدینه حمله کرد و باعث کشته شدن یک مسلمان انصاری شد. پس از آن سپاهیان مسلمان به تعقیب گروه مهاجم پرداختند.	تعقیب بی‌نتیجه ابوسفیان مصادره کیسه‌های سویق سپاهیان ابوسفیان
۸	قرقرة الکدر	۶۲۴ (مه) قرقرة الکدر	بنی‌سلیم	عبدالله بن ام‌مکتوم	ن/م	پس از ابلاغ خبر قصد حمله قبیله بنی سلیم به مدینه، به دستور پیامبر اسلام، لشکری از مسلمانان به سمت این قبیله در حرکت شدند.	هیچ
۹	ذی‌امر‎ غطفان	۶۲۴ (سپتامبر) غطفان[P]	غطفان	عثمان بن عفان	ن/م	پس از ابلاغ خبر قصد حمله قبیله غطفان به مدینه، به دستور پیامبر اسلام، لشکری از مسلمانان به سمت این قبیله در حرکت شدند.	فرار مهاجمان غطفانی اسلام آوردن یکی از لشکریان غطفان
۱۰	بحران	۶۲۴ (اکتبر) نامشخص	قریش	عبدالله بن ام‌مکتوم	ن/م	پس از ابلاغ خبر قصد حمله قبیله بنی سلیم به مدینه، به دستور پیامبر اسلام، لشکری از مسلمانان به سمت این قبیله در حرکت شدند.	هیچ
۱۱	احد	۶۲۵ (مارس) احد[Q]	قریش ابوسفیان	عبدالله بن ام‌مکتوم	حمزه بن عبدالمطلب	پس از شکست قریش در حمله اولشان در بدر، مجدد لشکری ۳۰۰۰ نفری را تدارک کرده و به مدینه حمله کردند. این حمله در نزدیکی کوه احد شکل گرفت.	شکست جبهه اسلام کشته شدن حمزه بن عبدالمطلب مثله کردن اجساد کشتگان مسلمان توسط قریشیان
۱۲	حمراء الاسد	۶۲۵ (مارس) حمراءالاسد[R]	قریش ابوسفیان	عبدالله بن ام‌مکتوم	علی بن ابی‌طالب	پس از پیروزی قریش در احد، سپاهیان قریش تصمیم گرفتند در حمله‌ای دیگر، کار پیامبر اسلام را تمام کنند و به همین دلیل تدارکات نظامی دیدند.	بازگشت سپاه قریش و صرف‌نظر از حمله به مدینه اسیر کردن ابوعمره جمحی و اعدام وی به جهت نقض عهد دوباره
۱۳	بنی‌نضیر	۶۲۵ (اوت) بنی‌نضیر	یهودیان بنی‌نضیر	عبدالله بن ام‌مکتوم	ن/م	پس از پیمان‌شکنی بنی نضیر با اقدام به ترور محمد، سپاهیان اسلام، قلعه آنان را محاصره کردند.	اخراج بنی‌نضیر از منطقه مصادره سلاح‌ها و اموال غیرمنقول بنی‌نضیر
۱۴	ذات‌الرقاع	۶۲۶ (ژوئن) غطفان[S]	بنی محارب بنی ثعلبه	ابوذر غفاری یا عثمان بن عفان	ن/م	پس از ابلاغ خبر قصد حمله قبیله‌های بنی محارب و بنی ثعلبه به مدینه، به دستور پیامبر اسلام، لشکری از مسلمانان به سمت این دو قبیله در حرکت شدند.	بازگشت به مدینه بدون درگیری مصادره برخی اموال مهاجمان
۱۵	بدر الآخره بدر دوم	۶۲۶ (آوریل) بدر	قریش ابوسفیان	عبدالله بن عبدالله بن ابی بن سلول	ن/م	پس از گذشت یکسال از جنگ بدر، ابوسفیان با جمعی از قریش به منطقه بدر وارد شد، اما به بهانه آذوقه به مکه بازگشت.	بازگشت به مدینه بدون درگیری شرکت تجاری در بازار اعراب در منطقه بدر
۱۶	دومة الجندل	۶۲۶ (اوت) دومةالجندل	گروه راهزنان	سبائة بن عرفطه	ن/م	پس از ابلاغ خبر تجاوز به کاروان‌ها و رهگذران در منطقه دمة الجندل، به دستور محمد، سپاهی به منطقه اعزام شد.	بازگشت به مدینه بدون درگیری فرار گروه متجاوزان از منطقه
۱۷	خندق احزاب	۶۲۷ (آوریل) مدینه	ائتلاف مخالفان	عبدالله بن ام‌مکتوم	ن/م	پس از اخراج گروه‌های یهودی از مدینه، با توطئه‌های این گروه‌ها، ائتلافی برای حذف مسلمانان شکل گرفت و مدینه به مدت یک ماه محاصره شد.	محاصره مدینه به مدت یک ماه توسط متهاجمان بازگشت احزاب مخالف بدون درگیری وسیع
۱۸	بنی‌قریظه	۶۲۷ (مه) اطراف مدینه	بنی‌قریظه	عبدالله بن ام‌مکتوم	علی بن ابی‌طالب	پس از کمک قبیله بنی‌قریظه به ائتلاف مخالف اسلام در جنگ خندق، محمد این اقدام را نقض عهد بنی‌قریظه تلقی کرده و به آنجا لشکرکشی کرد.	محاصره بنی‌قریظه توسط سپاه اسلام پذیرش تسلیم در برابر حکم سعد معاذ در حق بنی‌قریظه، توسط طرفین حکم اعدام برای تمام مردان جنگی و اسارت برای زنان و کودکان توسط سعد معاذ اسلام آوردن چهار تن از بنی قریظه و شفاعت یک تن دیگر توسط یک مسلمان اعدام تمام مردان جنگی و یک زن از زنان بنی‌قریظه از هم پاشیدن جامعه یهود در مدینه
۱۹	بنی‌المصطلق المُرَیسیع	۶۲۷ مریسیع[T]	بنی‌المصطلق حارث بن ابی ضرار	ابوذر غفاری	ن/م	پس از ابلاغ خبر قصد حمله قبیله بنی مصطلق به مدینه، به دستور پیامبر اسلام، لشکری از مسلمانان به سمت این قبیله در حرکت شدند.	پیروزی سپاه اسلام در اندک زمانی پس از شروع درگیری غنیمت‌گیری از بنی‌المصطلق اسارت گروهی از بنی‌المصطلق
۲۰	بنی‌لحیان	۶۲۷ (ژوئیه) بطن غران[U]	بنی‌لحیان	عبدالله بن ام‌مکتوم	ن/م	پس از اعزام مبلغان مسلمان به بنی‌لحیان؛ جمعی از آنان کشته شدند و این اقدام سبب شد تا محمد دستور اعزام نیروی نظامی به این منطقه را صادر کند.	گریختن بنی‌لحیان از منطقه سکونت‌شان بازگشت سپاه اسلام بدون درگیری با بنی‌لحیان مانورهای نظامی سپاه اسلام تا نزدیکی مکه
۲۱	ذی قرد الغابه	۶۲۷ (اوت) ذی قرد[V]	غارتگران	عبدالله بن ام‌مکتوم	سلد بن زید	پس از حمله گروهی از غارتگران به مدینه و قتل یک مسلمان و اسارت یک زن مسلمان، به دستور محمد، گروهی از مسلمانان به تعقیب گروه غارتگر پرداختند.	آزادسازی زن اسیر بازپس‌گیری شتران فرار باقی‌مانده غارتگران و پناهندگی به غطفان
۲۲	حدیبیه	۶۲۸ (مارس) حدیبیه[W]	قریش ابوسفیان	عبدالله بن ام‌مکتوم یا نمیله بن عبدالله لیثی	ن/م	پیامبر اسلام دستور حرکت مسلمانان به سمت مکه برای انجام عمل حج را صادر کرد. اما کاروان مسلمانان در نزدیکی عسفان با گروهی از قریش مواجه شدند که از ادامه مسیر مسلمانان منع کردند.	عقد قرارداد با قریشیان مکه بازگشت بدون انجام مناسک حج به جهت مفاد قرارداد زمینه‌سازی برای فتح مکه
۲۳	خیبر	۶۲۸ (مه) خیبر	یهودیان خیبر	نمیلة بن عبدالله	علی بن ابی‌طالب	پس از نقض عهدهای مکرر یهودیان مدینه، محمد به قلعه خیبر در نزدیکی مدینه لشکرکشی کرد.	محاصره یک‌ماهه خیبر فتح دژهای خیبر یک به یک معاهده صلح با خیبریان مبنی بر حضور آزادانه در خیبر در ازای پرداخت نیمی از درآمد کشاورزی به مسلمانان
۲۴	وادی القری	۶۲۸ (مه) وادی القری	یهودیان وادی‌القری	نمیلة بن عبدالله	علی بن ابی‌طالب	پس از عقد پیمان جدید با خیبریان، تنها گروه یهودی منطقه نیز ملزم به پیمان جدید شد و برای این الزام، محمد به قبیله وادی القری، لشکرکشی کرد.	عقد پیمان صلح همچون پیمان‌نامه پیامبر اسلام با خیبریان
۲۵	عمره القضا	۶۲۸ مکه	قریش ابوسفیان	ن/م	ن/م	پس از صلح حدیبیه، مسلمانان برای انجام حج به مکه رهسپار شدند و برای امنیت سفر، گروهی نظامی دویست نفره، کاروان حجاج را پشتیبانی کردند.	هیچ
۲۶	فتح مکه	۶۳۰ (ژانویه) مکه	قریش ابوسفیان	ابورهم غفاری	علی بن ابی‌طالب ابوعبیده جراح زبیر بن عوام سعد بن عباده خالد بن ولید	پس از نقض عهد حدیبیه توسط قریش، محمد فرصت را برای فتح مکه مناسب دید و به مکه لشکرکشی کرد.	فتح مکه توسط مسلمانان بدون هیچگونه درگیری وضع قانون ممنوعیت بت‌پرستی در مکه
۲۷	حنین هوازن	۶۳۰ (ژانویه) وادی حنین	قبیله هوازن	عتاب بن اسید بن ابالعیص	علی بن ابی‌طالب حباب (یا سعد) بن منذر اسید بن حضیر	پس از فتح مکه، تحرکاتی در قبایل اطراف مکه از جمله هوازن مشاهده شد که پیامبر اسلام، در دستوری، به یکی از این قبایل، لشکرکشی کرد.	شکست مهاجمین به سپاه مسلمانان اسارت ۶۰۰۰ نفر از هوازن دستیابی به غنیمت بسیاری از قبیله هوازن
۲۸	طائف	۶۳۰ (فوریه) طائف	قبیله هوازن	عتاب بن اسید بن ابالعیص	ن/م	پس از حمله به منطقه حنین و قبیله هوازن، گروهی از هوازن به طائف گریختند. محمد دستور تعقیب آنان را داد و لشکریان مسلمان تا طائف، آنان را تعقیب نمودند.	محاصره ۲۰ روزه طائف بازگشت بدون درگیری
۲۹	تبوک	۶۳۰ (اکتبر) تبوک	بیزانس	علی بن ابیطالب محمد بن مسلمه	ن/م	پس از گزارش تحرکات نظامی رومیان در نزدیکی مرز سوریه به مدینه رسید؛ محمد دستور لشکرکشی عظیمی را به منطقه تبوک داد تا از حمله احتمالی رومیان جلوگیری به عمل آید.	بازگشت بدون درگیری

جدول آماری غزوه‌های محمد

^{راهنمای فهرست: (      ن/م = نامشخص       هیچ = بدون مورد (هیچ))}

جدول آمار نفرات قوا و تلفات غزوات محمد

غزوه	جبهه اسلام		جبهه مقابل
	قوا	تلفات	قوا	تلفات
				غزوات النبی و فروغ ابدیت	تاریخ طبری	بحارالانوار	طبقات	تاریخ یعقوبی	سیره ابن هشام
الابواء	ن/م	هیچ	ن/م	هیچ	هیچ
بواط	۲۰۰	هیچ	۱۰۰	هیچ
سفوان	ن/م	هیچ	ن/م	هیچ
عشیره	۱۵۰−۲۰۰	هیچ	ن/م	ن/م
بدر	۳۰۰−۳۱۷	۱۴−۱۵	۹۵۰	۵۰−۷۰	۸۴	۸۴	۸۴	۸۶	۸۴
بنی‌قینقاع	ن/م	هیچ	۷۰۰	هیچ	هیچ
سویق	ن/م	هیچ	۲۰۰	هیچ
قرقرة الکدر	ن/م	هیچ	ن/م	هیچ
ذی‌امر‎	۴۵۰	هیچ	ن/م	هیچ
بحران	ن/م	هیچ	ن/م	هیچ
احد	۷۰۰	۷۰−۸۲	۳٫۰۰۰	۲۲	۷۰	۱۰۹	۱۰۹	۹۰	۹۲
حمراء الاسد	۶۰۰	هیچ	۳٫۰۰۰	هیچ	هیچ
بنی‌نضیر	ن/م	هیچ	ن/م	هیچ
ذات‌الرقاع	ن/م	هیچ	ن/م	هیچ
بدر الآخره	۱٫۵۰۰	هیچ	ن/م	هیچ
دومة الجندل	۱٫۰۰۰	هیچ	ن/م	هیچ
خندق	۹۰۰−۳٫۰۰۰	۶−۷	۱۰٫۰۰۰	۵−۸	۹	۹	۱۱	۱۴	۹
بنی‌قریظه	ن/م	۲	ن/م	۶۰۰−۸۰۰	۸۵۰	۹۰۰	۷۰۰	۷۵۰	۸۵۰
بنی‌المصطلق	ن/م	۱	ن/م	۱۰	ن/م	۱۰	۱۰	ن/م	ن/م
بنی‌لحیان	ن/م	هیچ	ن/م	هیچ	هیچ
ذی قرد	ن/م	۲	ن/م	۳
حدیبیه	۱٫۳۰۰−۱٫۸۰۰	هیچ	۲۰۰	هیچ
خیبر	۱٫۶۰۰	۲۰	۲۰٫۰۰۰	۹۳	۳	ن/م	۹۸	ن/م	۲۳
وادی القری	۱٫۶۰۰	هیچ	ن/م	هیچ	هیچ
عمره القضا	۲۰۰	هیچ	ن/م	هیچ
فتح مکه	۱۰٫۰۰۰	ن/م	ن/م	ن/م	۲۱	ن/م	۳۳	ن/م	۲۰
حنین	۱۲٫۰۰۰	۴−۹	ن/م	۷۰−۱۵۰	۸۵	۱۱۲	۸۷	ن/م	۱۰۱
طائف	ن/م	هیچ	ن/م	هیچ	هیچ
تبوک	۳۰٫۰۰۰	هیچ	۴۰٫۰۰۰	هیچ
مجموع:				۸۵۳−۱٫۱۵۶	۱٫۴۰۲	۱٫۵۵۷	۱٫۲۶۱	۹۴۰	۱٫۳۳۱

جدول زمانی غزوه‌های محمد

تقویم زمانی غزوات محمد، بر پایه ماه و سال‌های هجری قمری

سال ← ماه ↓	۲	۳	۴	۵	۶	۷	۸	۹
محرم		قرقرة الکدر				خیبر
صفر	الابواء	ذی‌امر‎				وادی القری
ربیع الاول	بواط	بحران	بنی‌نضیر	دومة الجندل	ذی قرد
	سفوان
ربیع الثانی				ذات‌الرقاع
جمادی الاول					بنی‌لحیان
جمادی الثانی	عشیره
رجب								تبوک
شعبان			بدر الآخره		بنی‌المصطلق
رمضان	بدر						فتح مکه
شوال	بنی‌قینقاع	احد		خندق			حنین
		حمراء الاسد					طائف
ذی القعده				بنی‌قریظه	حدیبیه	عمره القضا
ذی الحجه	سویق

پانویس

منابع

منابع فارسی

• جمیلی، سید (۲۰۰۳). غزوات النبی (ص). بیروت: دار والمکتبه الهلال.
• سیدی، محمد (۱۳۸۸). «تبوک». دانشنامه بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• ناجی، محمدرضا (۱۳۸۸). «حنین». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• اداک، صابر (۱۳۸۸). «حدیبیه». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• ریاحی، وحید (۱۳۸۸). «طائف». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• معیر، زیبا (۱۳۸۸). «خندق». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• آهنچی، آذر (۱۳۸۸). «بنی قریظه». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• سبحانی، جعفر (۱۳۸۳). فروغ ابدیت، تجزیه و تحلی کاملی از تاریخ زندگی پیامبر اکرم. قم: بوستان کتاب. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۴۸-۷۸۱-۰.
• عبدالمحمدی، حسین؛ اکبری، هادی (۱۳۹۱). «نقد و بررسی دیدگاه مستشرقان دربارهٔ اهداف غزوات و سرایای پیامبر اعظم (ص) از منظر اسناد تاریخی». تاریخ اسلام (پنجاه و یکم): ۷–۴۱.

منابع انگلیسی

• Montgomery Watt, W. (1956). Muhammad At Medina (به انگلیسی). Oxford At The Clarendon Press.
• Boyce, Alex. "Prophet Mohammed". Minnesota State University (به انگلیسی). Mankato.
• Douglas Crow, Karim (2005). Facing one Qiblah: legal and doctrinal aspects of Sunni and Shi'ah Muslims (به انگلیسی). Pustaka Nasional Pte Ltd.
• Hitti, Philip Khûri (1973). Capital cities of Arab Islam (به انگلیسی). University of Minnesota Press.
• Hooker, Richard (1996). "Muhammad, messenger of god". Washington State University (به انگلیسی).
• Lewis, Bernard (1993). The Arabs in History (به انگلیسی). Oxford University Press.
• Momen, Moojan (1987). An Introduction to Shi'i Islam: The History and Doctrines of Twelver Shiʻism (به انگلیسی). Yale University Press.
• Neusner, Jacob (2003). God's rule: the politics of world religions (به انگلیسی). Georgetown University Press.
• Palmer-Fernández, Gabriel (2004). The encyclopedia of religion and war (به انگلیسی). Taylor & Francis.
• Rahman, Fazlur (1979). Islam. University Of Chicago Press (به انگلیسی).
• Watt, William Montgomery (1961). Muhammad: Prophet and Statesman (به انگلیسی). Oxford University Press.
• Welch, Alford T. (1993). "Muḥammad". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 7 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.
• Holt, P. M; Lambton, .Ann K. S; Lewis, Bernard (1970). The Cambridge history of Islam (به انگلیسی). Cambridge University Press.
• Groupe d'écrivains (2006), Britannica Encyclopedia of world relegions (به انگلیسی)