ابوالفرج اصفهانی

ابوالفرج اصفهانی
تصویری از کتاب الاغانی
متولد	۲۸۴ ق ۸۹۷ میلادی اصفهان، ایران
وفات	۱۴ ذیحجه ۳۵۶ ق ۹۶۶ میلادی بغداد، عراق
دیگر نام‌ها	علی بن حسین بن محمد اموی قرشی
حرفه	محدث، مورخ، ادیب، شاعر و موسیقی‌شناس
آثار	مقاتل الطالبیین الاغانی
مذهب	زیدی

علی بن حسین بن محمد اموی قرشی اصفهانی (۲۸۴–۳۵۶ ه‍.ق)، مشهور به ابوالفَرَج اصفهانی، محدث، مورخ، ادیب، شاعر و موسیقی‌شناس ایرانی بود.

نام و نسب

نام او را علی بن حسین بن محمد اموی قرشی اصفهانی، مشهور به ابوالفَرَج اصفهانی بود. ابوالفرج اصفهانی از نسل مروان بن محمد ملقب به جعدی یا حمار، آخرین خلیفه اموی (۷۲–۱۳۲ ه‍.ق) بود. خاندان ابوالفرج در اصفهان، ساکن و بعضی از آنها، محدث و عالم بودند و مذهب تشیع داشتند. به گزارش منابع شیعه، خاندان ابوالفرج با اینکه مروانی نسب بودند، مانند بسیاری از روشنفکران آن زمان به مذهب شیعه گرایش داشتند.

سرگذشت

ابوالفرج در عهد خلافت معتضد عباسی (۲۴۲–۲۸۹ ه‍.ق) در اصفهان متولد شد. او در کودکی به بغداد رفت و در آنجا به تحصیل پرداخت. از دوران جوانی به جمع ادیبان و موسیقی‌دانان راه یافت. نبوغ و پشتکار و قریحه ابوالفرج، سبب شد تا به زودی در جهان اسلام مشهور شود و مورد تشویق آل‌بویه در ری و بغداد و آل‌حمدان در شام و امویان اندلس واقع شود. رکن‌الدوله او را به ری دعوت کرد و مدتی کاتب رسائل او و همکار ابن‌عمید وزیر (د ۳۵۹ ه‍.ق) بود. سپس مهلبی حسن بن محمد (د ۳۵۲ ه‍.ق) وزیر عزالدوله (د ۳۵۶ ه‍.ق) او را به بغداد خواند و مشاور و ندیم خاص او شد و تا آخر عمر آن وزیر از وی جدا نشد. ابوالفرج در سال‌های آخر عمر دچار فالج و اختلال حواس بود و سرانجام در بغداد در کنار دجله بین درب سلیمان و درب دجله، درگذشت.

مذهب

او در آثار و اشعار خویش اظهار تشیع نموده است. نام او و نام پدرش نیز گواهی بر تشیع اوست، چرا که در بنی‌مروان این نام‌ها معمول نبوده است. علمای رجال به تشیع او تصریح کرده‌اند و بعضی محدثین سنی مثل ابن‌تیمیه و ابن‌جوزی به همین علت، احادیث ابوالفرج را ضعیف شمرده‌اند. علاقه آل‌بویه و آل‌حمدان و آل‌مهلب به او نیز ناشی از همین امر بوده است. ولی علامه حلی و بعضی از علمای امامیه او را شیعه زیدی مذهب دانسته‌اند.

جایگاه علمی

ابوالفرج را از چهره‌های درخشان و از نوابغ تاریخ ادبیات عرب معرفی کرده‌اند. درویش صفتی، بی‌تکلفی و منیع الطبعی از اوصاف او برشمرده شده است. گفته‌اند که ابوالفرج را بیش از ۱۰۰ اثر است که مشهورترین آنها که از وی باقی مانده است، الاغانی، مقاتل الطالبین و ادب الغرباء است. کتاب مقاتل الطالبیین و اخبارهم، در سال ۳۱۳ ه‍.ق تألیف شده است. این اثر شرح احوال ۲۱۶ تن از اولاد ابوطالب است که به سبب سیاسی یا در میدان جنگ یا در زندان کشته شده‌اند. کتاب ادب الغرباء یا آداب الغرباء یا ادباء الغرباء، شامل شرح احوال و نمونه اشعار بعضی از شاعران سایر بلاد یا غیرعرب است که آن را در سال‌های آخر عمرش تألیف نموده است. این کتاب به سال ۱۹۷۲ م در بیروت به دست صلاح منجد، چاپ شده است.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «ابوالفرج اصفهانی». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.