محمدباقر صدر

سید محمد باقر صدر (یا شهید صدر)، از پیشگامان نظریه‌پردازی اسلامی در عرصه علوم انسانی و اجتماعی بود. او جزو افرادی بود که تلاش کرد جواب جدید به مسائل جدید اسلام در دنیای مدرن دهد، نه پاسخ‌های جدید غیر اسلامی و نه پاسخ‌های قدیمی اسلامی که مربوط به مسائل دیگر بود.

از جمله مهم‌ترین آثار او دو کتاب «اقتصادنا» و «فلسفتنا» بود که با تدوینی منسجم و آسان و قابل فهم برای دانشجویان، دو خاکریز قوی در مقابل هجوم مادیون و خصوصاً مارکسیست‌ها در زمینه اقتصاد و فلسفه بود.

نظرات

فقه

شهید صدر در فقه به آنچه پیشینیان گفته بودند بسنده نکرده و بر این باور بود که تحقیقات فقهی باید نیازهای روز را برآورده کنند. مثلاً در مورد الکل بدست آمده از چوب، این دیدگاه را برگزیده که مستی آور و نجس نیست و برای اثبات این مطلب در رابطه با ترکیبات شیمیایی الکل بحث می‌کند. او آن بخش از نظریات علمی را که از مرحلهٔ فرضشیه گذشته و به اثبات رسده باشد را می‌پذیرد.

او در نظر داشت فقه را وارد اجتماع کند، ولی تقسیم‌بندی رایج فقه (عبادات، عقود، ایقاعات و احکام) را برای این منظور نارسا می‌دانست، چون بیشتر به بعد فردی نظر داشت تا بعد اجتماعی. در این راستا فقه را به چهار دسته کلی تقسیم‌بندی می‌کند:

1. عبادات
2. اموال
3. سلوک و آداب شخصی
4. سلوک و آداب عمومی و حکومتی

اقتصاد

شهید صدر معتقد است اسلام به دنبال ارائه مذهب اقتصادی اسلامی است؛ یعنی به دنبال ارائه روشی عادلانه جهت تنظیم زندگی اقتصادی است و هیچگاه به دنبال اکتشافات علمی در حوزه اقتصاد نیست؛ مثلاً در حجاز به دنبال کشف علل و عوامل ربا نبود، بلکه آن را ممنوع کرد و نظام جدید اقتصادی براساس مضاربه را جایگزین آن نمود.

لذا شهید صدر معتقد است باید تمایزی بین «مذهب اقتصاد» و «علم اقتصاد» در نظر گرفت و اینکه مقصود از اقتصاد اسلامی «مذهب اقتصادی» است نه علم اقتصاد و تصریح می‌کند که علم اقتصاد اسلامی نداریم. البته همزمان اظهار می‌دارد که این سخن به این معنا نیست که در اقتصاد اسلامی نمی‌توانیم علم اقتصاد داشته باشیم، بلکه پس از پیاده‌سازی اقتصاد اسلامی، عالِم اقتصاد می‌ـواند پدیده‌های اقتصادی را کشف و تفسیر کند.

منابع

• رحیم‌پور ازغدی، حسن (۱۳۹۵). «شهید صدر از فاتحان نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی در دوره جدید». علوم انسانی اسلامی صدرا (۱۷).
• ذاکری، علی‌اکبر (۱۳۷۶). «دیدگاه‌های فقهی شهید آیة الله صدر». حوزه (۷۹-۸۰).
• حائری، کاظم؛ یوسفی، احمد علی (۱۳۸۰). «اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر». اقتصاد اسلامی (۱).