مذهب حنفی که براساس نام ابوحنیفه نعمان بن ثابت نامگذاری شده، از دل مکتب کوفه رشد یافته و همچنین مکتب فکری قدیمی بصره را نیز جذب خود کرد.[۱] از آنجا که مکتب حنفی از عراق سر برآورد، مورد حمایت اولین خلیفه عباسی بود و به سمت شرق گسترش یافت[۲] و اکنون حدود یک سوم مسلمانان جهان حنفی مذهبند.[۳]
ابوحنیفه جز رسائل کوچکی که یکی از آنها موسوم به «الفقه الاکبر» است کتابی در فقه تألیف نکرده است، بلکه شاگردانش فتاوی و سخنانش را بعد از او مکتوب کرده‌اند. اساس فقه ابوحنیفه مبتنی بر هفت منبع است:[۴]
کتاب الله
سنت
اقوال صحابه
قیاس
استحسان
اجماع
عرف
ابوحنیفه با وجود شکنجه و زندان در اواخر دورهٔ اموی و عباسیان حاضر به قبول منصب قضا نشد. ابوحنیفه قائل به رأی و اجتهاد شد و از اهل حدیث بیزاری جست، فقه ابداعی او را فقه حنفی می‌نامند. نوبختی و ابوالحسن اشعری و برخی از علمای کلامی او را از اهل ارجاء (مرجئه) شمرده و برای اثبات آن به جمله ای از فقه الاکبر او استناد می‌کنند، با این وجود اکثر فقا و متکلمین این نسبت را صحیح ندانسته‌اند.[۳]
ابن خلدون می‌نویسد که او هفده حدیث از احادیث نبوی را بیشتر قبول نداشته و در رأی و قیاس افراط می‌نمود. مذهب او توسط دو تن از یارانش به نام‌های حسن شیبانی و ابویوسف قاضی رواج یافت.[۳]
گروهی از منابع اسلامی بابیت و بهائیت را آئینی در اصل منشعب از کلامشناسی شیعه ([۱]، [۲]) میدانند و گروهی دیگر از منابع به مستقل بودن این دو از اسلام اشاره دارند ([۳]، [۴]).
.png)
