ابوعلی قالی
| ابوعلی قالی اسماعیل بن قاسم | |
|---|---|
| متولد | جمادی‌الثانی سال ۲۸۸ منازجرد، دیاربکر |
| وفات | ۲۶ دسامبر ۹۶۲/ ربیع‌الاول ۳۵۱ قرطبه |
| نژاد | عرب |
| حرفه | لغوی و نحوی |
| آثار | «کتاب الأمالی» |
اسماعیل بن قاسم عیذون بن هارون بن عیسی بن محمد بن سلمان، معروف به ابن‌عیذون و ابوعلی قالی، یکی از ائمه لغت و نحو به مذهب بصریین بود.
نام و نسب
نام او را اسماعیل بن قاسم عیذون بن هارون بن عیسی بن محمد بن سلمان گزارش کرده‌اند که به ابن‌عیذون و ابوعلی قالی مشهور است. جد اعلای وی، سلمان از موالی عبدالملک بن مروان بود. گفته شده که نسبت قالی او، به خاطر انتسابش به شهر قالی قلا است اما به گزارش برخی منابع این نسبت، بی‌اساس است.[۱]
سرگذشت
ابوعلی قالی، یکی از ائمه لغت و نحو به مذهب بصریین بود. محل تولد او را منازجرد نزدیک شهر خرت برت از خطه دیاربکر گزارش کرده‌اند و گفته شده که در جمادی‌الثانی سال ۲۸۸ ه.ق به دنیا آمده است. او در طلب علم، به شهرهای بسیاری سفر کرد و شاگرد ابوبکر بن درید، ابوبکر انباری، نفطویه، زجاج، اخفش صغیر، ابن‌سراج، ابن ابی‌الازهر، ابن‌شقیر، مطرزی، جحظه و دیگران بود. او الکتاب سیبویه را بر ابن‌درستویه خواند و از ابوبکر بن داود خراسانی، حسین بن اسماعیل محاملی، ابوبکر بن مجاهد، یحیی بن محمد بن صاعد، ابوالقاسم بن بنت منیع، حدیث شنید.
ابوعلی در سال ۳۰۳ ه.ق برای استماع حدیث از ابی یعلی موصلی به موصل سفر کرد و در سال ۳۰۵ ه.ق به بغداد رفت و تا سال ۳۲۸ ه.ق در آنجا ماند. او سپس به اندلس سفر کرد و در شعبان ۳۳۰ ه.ق به قرطبه مهاجرت کرد و در آنجا ماند. او کتاب آمالی و بیشتر کتب دیگر خویش در این شهر به نام خلیفه اموی و پسر وی تألیف کرد. به گفته خود او، چون خبر حضور وی به حکم بن عبدالرحمن ناصر اموی رسید، امیر بن رماحس عامل خود را با موکبی جلیل از اشراف و امراء و علما و طبقات دیگر مردم از چند منزلی به استقبال وی فرستاد و او با شکوهی تمام به قرطبه درآمد. یوسف بن هارون رمادی در قصیدهای بدیع وی را مدح گفته است. تا هنگام درگذشت ابوعلی، خلیفه اموی اندلس او را مرفه و معزز داشت. صلاح‌الدین صفدی در وافی و یاقوت در معجم الأدباء و شمس‌الدین اربلی در وفیات و صاحب نفح الطیب و سیوطی و زبیدی در طبقات و ابن‌خلکان در وفیات و ابوزید عبدالرحمن بن خلدون در تاریخش، ذکر او آورده‌اند.
درگذشت ابوعلی را در ربیع‌الثانی و به قولی جمادی‌الاول سال ۳۵۶ ه.ق در شهر قرطبه گزارش کرده‌اند. گفته شده که ابوعبدالله جبیری بر وی نماز خواند و جسد او به ظاهر قرطبه، در مقبره متعه، دفن شد.
آثار
از جمله کتب ابوعلی قالی، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: کتاب الامالی، کتاب البارع در غریب الحدیث مبنی بر حروف معجم و آن پنج هزار ورقه است. کتاب المقصور و الممدود، کتاب فی الابل و نتاجها، کتاب فی حلی الأنسان یا خلق الأنسان و الخیل و شیاتها، کتاب فعلت و افعلت، مقاتل الفرسان، شرح قصائد معلّقات.
جایگاه علمی
زبیدی او را عالمترین انسان‌ها در نحو در مذهب بصریون گزارش می‌کند که در لغت حافظه‌ای قوی داشته است. همچنین او را در حفظ شعر جاهلی ستوده است. ابن‌خلدون نیز گزارش کرده است که کتاب النوادر ابوعلی قالی، در کنار سه کتاب دیگر ادب الکاتب ابن‌قتبیه، کتاب الکامل مبرد و البیان و التبیین جاحظ، اصول اساسی در علم نحو هستند. ابوبکر محمد بن الحسن الزبیدی اندلسی صاحب مختصر العین و ابوعبدالله فهری از مشهورترین شاگردان اویند. از این میان فهری به لقب غلام ابوعلی، یعنی شاگرد ابوعلی قالی مشهور است.
پانویس
ارجاعات
منابع
- اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «ابوعلی قالی». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.
.jpg)
