حرم امام علی

با بقعه علی اشتباه نشود.

حرم امام علی
پرونده:Shrine of Imam Ali Najaf August 2023.jpg
دین
وابستگی	شیعه
هیئت حاکمه	آستان قدس علوی
مکان
مکان	نجف، عراق
مختصات
معماری
سبک	صفوی
بنیان‌گذار	هارون رشید
پیمان‌کار	ستاد بازسازی عتبات عالیات
بنیان‌گذاری	سده ۲ (قمری)
مساحت داخلی	۱۳٬۲۴۴ مترمربع
گنبد(ها)	۱
بلندی بیرونی گنبد	۱۸٫۱۵ متر
بلندی درونی گنبد	۲۳٫۵ متر
مناره(ها)	۲
بلندی مناره	۲۹ متر
وبگاه
www.imamali.net

حرم علی بن ابی‌طالب یا در اصطلاح شیعیان حرم امام علی، مدفن علی، امام یکم شیعیان و خلیفه چهارم اهل سنت در شهر نجف عراق است و بر اساس منابع اسلامی، در پشت کوفه دفن گردید که بر اساس وصیت خود، قبر او مخفی نگه داشته شد و قرن دوم هجری در عصر هارون الرشید، محل قبر علنی شد. به عقیده شیعیان، آدم و نوح هم در کنار علی دفن شده‌اند. همچنین جمع فراوانی از عالمان شیعه در این حرم مدفونند.

تاریخچه

موقعیت آرامگاه

بر اساس وصیت علی بن ابی‌طالب، قبر او را پنهان نگه داشتند و جز امامان و برخی شیعیان ویژهٔ این خاندان، کسی از محل دفن آگاهی نداشت. کتاب‌های شیعه به تفصیل سبب نهفتگی قبر را شرح داده‌اند. در دوران حکومت حجاج ابن یوسف ثقفی بر کوفه حدود ۳۰۰۰ قبر برای پیدا کردن آرامگاه او نبش گشت، ولی موفق نشدند.

آشکار شدن آرامگاه

منابع اسلامی از عبدالله بن حازم گزارش کرده‌اند که: «روزی با هارون‌الرشید از کوفه [برای شکار] به جانب «غریّین» [نجف] بیرون رفتیم، در آن جا آهوانی را دیدیم، بازهای شکاری و سگهای تربیت‌شده را به سویشان فرستادیم، ساعتی پِیشان رفتند تا این که آهوان به تپّه‌ای پناه بردند و در آن جا آرمیدند. بازها و سگها از تعقیبشان دست کشیدند و برگشتند! هارون از این صحنه شگفت‌زده شد، سپس آهوان از آن بلندی فرود آمدند و بازها و سگها در پِیشان رفتند، ولی دوباره آهوها به آن تپه بازگشتند و بازها و سگها هم دوباره از آن‌ها صرف‌نظر کردند، سه‌باره هم این صحنه تکرار شد. هارون فرمان داد که به کوفه روند و کسی که سنش از همه بیشتر است را نزدش بیاورند، پیرمردی از بنی‌اسد را نزدش آوردند، هارون به او گفت: «قصه این تپه چیست؟» جواب داد: «پدرم از نیاکانش نقل کرده که می‌گفتند زیر این تپه قبر علی بن ابی‌طالب است، خداوند آن را حرم امن برای هر چیزی قرار داده است!»».

ساخت و بنای حرم

عمارت نخست آستانهٔ حیدریه

حرم چهار درب داشت و ضریح از سنگ سفید بوده و گنبد از گل سرخ که بالایش علامت سبزی نصب بود.

عمارت دوم

عمر بن یحیی از اصحاب موسی کاظم این عمارت را بنا کرد.

عمارت سوم

پس از به قدرت رسیدن داعی صغیر از نوادگان زید پسر زین‌العابدین در طبرستان، ساخت سوم این آستانه در نهایت شکوه عظمت آغاز شد. عمارت هفتاد طاق داشت.

عمارت چهارم

پرونده:Old photo of the Amiralmomenin shrine.jpg

تصویری قدیمی از حرم

ساخت ساختمان چهارم

ابن بطوطه که به سال ۷۲۷ (قمری) وارد نجف شد در سفرنامه‌اش می‌نویسد: «از باب حضرت وارد مدرسه بزرگی می‌شوند که طلاب و صوفیان شیعه درش سکونت دارند. در این مدرسه از هر مسافر تازه‌وارد تا سه روز پذیرایی می‌شود و هر روز دوبار غذایی مرکب از نان و گوشت و خرما به مهمانان می‌دهند. از مدرسه وارد باب‌القبه می‌شوند. حاجبان و نقیبان و سرایداران در این محل مراقب زوار اند و چون کسی برای زیارت وارد می‌شود به نسبت وضع و مقام او همگی آن جماعت یا یکی از آن‌ها بلند می‌شوند و با او در آستانهٔ حرم می‌ایستند و اذن دخول می‌خواهند، سپس اشارت می‌کنند که آستانه و دو طرف چهارچوبهٔ در ورودی را ببوسند و داخل حرم بشوند. داخل حرم به انواع فرش‌های ابریشم و غیره مفروش است و قندیل‌های بزرگ و کوچک از طلا و نقره در آن آویخته. در وسط حرم مصطبهٔ [=سکو] چهارگوشی است که صندوقی چوبین دارد و بر روی صندوق صفحات طلای پرنقش‌ونگار که در ساختن آن کمال استادی و مهارت را به‌کار برده‌اند و با میخ‌های نقره فروکوفته‌اند، چنان‌که هیچ چیزی از چوب نمودار نیست. ارتفاع مصطبه کمتر از ارتفاع قامت آدمی است و در آن سه قبر هست که می‌گویند یکی از آن آدم و دیگری از آن نوح و سومی از آن علی می‌باشد و بین این سه قبر در تشت‌های زرین و سیمین، گلاب و مشک و انواع عطریات دیگر گذاشته‌اند که زوّار دست خود را در آن فروبرده به تبرک بر سر و روی خود می‌کشند. در دیگر حرم که آستانهٔ نقره‌ای و پرده‌های ابریشمین الوان [=رنگارنگ] دارد به سوی مسجدی باز می‌شود که آن خود چهار در دارد و هر چهار در دارای آستانه‌های نقره و پرده‌های ابریشم می‌باشد. داخل مسجد نیز فرش‌های عالی انداخته‌اند و دیوارها و سقف آن با پرده‌های حریر مستور است…». در ادامه توضیحاتی از وصف آن روز نجف و زیارت مردم نجف حرم را آمده است.

آتش‌سوزی عمارت

شیخ کمال‌الدین عبدالرحمان عتایقی حلی نجفی که خود آتش‌سوزی آستانهٔ علوی را نگریسته‌بود، بی این که به حجم و مقدار آسیب آتش اشاره نماید، در آخر کتابش خود می‌نویسد: «تألیف این کتاب در محرم سنهٔ ۷۵۵ (قمری)، سال آتش‌سوزی در آستانهٔ علوی، پایان گرفت.» سپس افزود که عمارت آستانه در سنهٔ ۷۶۰ (قمری) تجدید بنا شد. ابن عنبه که کتابش را در سال ۸۱۲ (قمری) گردآورد، دقیق‌تر حجم و مقدار حریق را مشخص کرده است

حرم در عصر حاضر

ضریح

پرونده:InsideImamAliMosqueNajafIraq.JPG

نمایی از ضریح

روی این صندوق، ضریح نقره‌ای است که سیف‌الدین، رهبر اسماعیلیه اهدا نموده است. در ۱۳ رجب ۱۳۶۱ (قمری) (۵ مرداد ۱۳۲۱) طی تشریفاتی خاص و جشنی که نخست‌وزیر وقت نوری السعید و دیگر مهتران سیاسی شیعه حاضر بودند از آن پرده‌برداری شد، هنرمندان هندی پنج سال بر رویش کار کرده‌بودند. ضریح از ده‌هزار و پانصد مثقال زر ناب و دومیلیون مثقال نقره درست شده است. همچنین گفته‌اند که ضریح را از ۸۷۵۰ مثقال زر ناب و ۱٫۵ میلیون نقره ناب ساخته‌اند.

گنبد

گنبد از درون به شکل نیم‌دایره‌ای به کاشی معرق آراسته است. بلندی گنبد تویی از کف حرم ۲۳٫۵ متر است. قطرش ۱۳٫۵ متر است. از بیرون نیز پیازی شکل است. ارتفاع این گنبد از قاعده تا نوک میله ۱۸٫۱۵ متر است. قطر گنبد بیرونی ۱۶٫۶ است و میان این دو لایه فضایی خالی هست. زیبایی نمای بیرونی در میان مسجدها و حرم‌های دنیا بی‌نظیر است. به دستور نادرشاه افشار کتیبه داخلی گنبد مطهر مینا کاری شده است.

فضیلت حرم و زیارت علی در باور شیعیان

روایت‌هایی از امامان شیعه دربارهٔ زیارت علی بن ابی‌طالب آمده است، از جمله: جعفر صادق گفته است که روزانه هفتادهزار فرشته پس از طواف بیت المعمور و کعبه به آرامگاه پیغمبر و علی بی ابی‌طالب می‌روند و به ایشان سلام می‌کنند.

پیغمبر اسلام در روایت دیگری وقتی حسن مجتبی از او می‌پرسد که پاداش زائر تو چیست؟، در پاسخش گفت: «پسرم! کسی که مرا در زندگی یا مردگی، یا پدرت را زیارت کند، بر خداوند بایسته است که در روز رستاخیز زیارتش کند و از گناهانش پاک گرداند.»

این کار برای شیعیان خیلی مورد سفارش است. از ابووهب بصیری نقل می‌کنند که می‌گوید: «به مدینه شدم و خدمت امام صادق رسیدم و عرض کردم: «فدایت شوم؛ محضر شما رسیدم ولی قبر امیرمؤمنان را زیارت نکرده‌ام.» فرمود: «کار خوبی نکردی. اگر از شیعیان ما نبودی نگاهت نمی‌کردم به خاطر این که زیارت نکردی کسی را که خدای تعالی با فرشتگان و پیامبران و مؤمنان به زیارتش می‌روند.»»

در منابع شیعی گزارش شده که وقتی زائر امیرمومنان چیزی از خدا خواهد درهای آسمان برایش گشوده شود. «کسی که امیرمؤمنان را با شناخت به حقّ او و بی تکبّر زیارت کند، خداوند پاداش شهیدان را برایش می‌نویسد و گناهانش بخشوده می‌گردد و با امن و امان در قیامت مبعوث می‌شود و حساب و محاسبه بر او آسان می‌گردد و فرشتگان به پیشوازش می‌روند و وقتی از زیارت برگشت، فرشتگان تا منزلش همروی‌اش می‌کنند؛ اگر بیمار شود به عیادتش می‌روند و اگر بمیرد او را تشییع می‌کنند و برایش طلب آمرزش می‌نمایند».

پانویس

منابع

وب

• «چگونگی عمارت حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین (ع)». ستاد بازسازی عتبات عالیات. دریافت‌شده در ۱۳۹۱. به نقل از دانشنامهٔ تشیع:
• احمد صدر حاج‌سیدجوادی؛ بهاءالدین خرمشاهی؛ کامران فانی؛ دیگران (۱۳۸۳). دائرةالمعارف تشیع. ج. ۱ (آب-احیاء) (ویراست چاپ پنجم). نشر شهید سعید محبی. ص. ۶۸–۷۲.
• «گنبد طلا». آستان قدس علوی. دریافت‌شده در ۱۳۹۱.
• «ضریح مطهر». آستان قدس علوی. دریافت‌شده در ۱۳۹۱.
• «آثار حرم». آستان قدس علوی. دریافت‌شده در ۱۳۹۱.
• «آرامگاه‌های مشاهیر حرم» (به عربی). آستان قدس علوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۹.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• «صحن حضرت زهرا». تبیان. دریافت‌شده در ۱۳۹۱.

کتاب

• «History of the Holy Shrine of Imam Ali (A.S.)». Imam Reza (A.S.) Network. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۱.
• آیت‌الله مکارم شیرازی؛ دیگران. مفاتیح نوین.
• ابن بطوطه. رحلة ابن بطوطة [سفرنامه ابن‌بطوطه]. ج. ۱.
• ابن العتائقی. شرح الفصول الایلاقیة فی کلیات الطب (به العربية)(شاید این کتاب همان «الایماقی فی شرح الایلاقی» باشد، ولی معلوم نیست)
• ابن عنبة (۱۳۸۳) [[[سده ۹ (قمری)]]]. عمدة الطالب فی أنساب آل أبی طالب (به العربية). شابک ۹۶۴-۸۱۷۹-۳۱-X.
• ابومحمد حسن دیلمی (۲۵ اسفند ۱۳۸۳) [[[سده ۹ (قمری)]]]. ارشاد القلوب دیلمی. ترجمهٔ سید عباس طباطبایی. قم. شابک ۹۶۴-۴۷۰-۰۰۸-۲.
• آل محبوبه، جعفر بن باقر (۱۴۰۶ ق). ماضی النجف و حاضرها (به العربية). بیروت: دارالاضواء.
• سید بن طاووس. فرحة الغری فی تعیین قبر أمیر المؤمنین علی علیه السلام (به العربية). ترجمهٔ علامه مجلسی.
• سعاد ماهر، محمد. مشهدالامام علی فی النجف و به من الهدایا و التحف (به العربية). قاهرة: دارالمعارف.
• تمیمی، محمد علی (۱۳۴۷ (قمری)). مشهدالامام أو مدینة النجف (به العربية). نجف: مطبعة الحیدریة.
• الحکیم، حسن عیسی. المفصل فی تاریخ النجف الأشرف (به العربية). نجف: مطبعة الاداب.