نجمه خاتون: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| نام = نجمه | | نام = نجمه | ||
| پسوند افتخاری = خاتون | | پسوند افتخاری = خاتون | ||
| نام_تصویر = Najmeh.png | |||
| توضیح_تصویر = تایپوگرافی عبارت «السلام علی سیدة نجمة» به خط ثلث | |||
| نام‌های دیگر = سَکَن، سَمّان، صَقر، سَلامه، شَهده، خَیزُران، اَرْویٰ و تُکتَم | | نام‌های دیگر = سَکَن، سَمّان، صَقر، سَلامه، شَهده، خَیزُران، اَرْویٰ و تُکتَم | ||
| تاریخ_تولد = نامشخص | | تاریخ_تولد = نامشخص | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۹: | ||
== همسر و فرزندان == | == همسر و فرزندان == | ||
همسر او، [[موسی کاظم|موسیَ بن جعفر]] مُلقَّب به کاظِم، هفتمین امام [[تشیع دوازده امامی|شیعیانِ دوازده امامی]] و از خاندان [[بنی‌هاشم]] و از قبیلهٔ [[قریش|قُرَیْش]] است.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> موسیٰ کاظم متولد ۱۲۸ ه. ق، در [[ابواء|اَبْواء]]، منطقه‌ای در میان [[مکه]] و [[مدینه]] یا مدینه است.<ref>{{پک|Kohlberg|1993|ف=Mūsā al-Kāẓim|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> او تا سال ۱۷۹ ه.ق در مدینه می‌زیست و پس از دستگیری و انتقالش به عراق توسط هارون، اموال و دستورهایش به پسرش علی الرضا رسید.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> سرآخر موسی کاظم در زندان [[بغداد]] در [[رجب|رَجَبِ]] ۱۸۳ ه. ق، درگذشت.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> پیش از دستگیری آخرش، موسی کاظم چندین بار به‌دستور هارون به زندان افتاد و آخرین زندانی او در [[زندان سندی بن شابک|زندانِ سِنْدی بنِ شاهِک]] در [[بغداد]] گذرانده شد.<ref>{{پک|Kohlberg|1993|ف=Mūsā al-Kāẓim|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> | همسر او، [[موسی کاظم|موسیَ بن جعفر]] مُلقَّب به کاظِم، هفتمین امام [[تشیع دوازده امامی|شیعیانِ دوازده امامی]] و از خاندان [[بنی‌هاشم]] و از قبیلهٔ [[قریش|قُرَیْش]] است.<ref dir=ltr>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> موسیٰ کاظم متولد ۱۲۸ ه. ق، در [[ابواء|اَبْواء]]، منطقه‌ای در میان [[مکه]] و [[مدینه]] یا مدینه است.<ref dir=ltr>{{پک|Kohlberg|1993|ف=Mūsā al-Kāẓim|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> او تا سال ۱۷۹ ه.ق در مدینه می‌زیست و پس از دستگیری و انتقالش به عراق توسط هارون، اموال و دستورهایش به پسرش علی الرضا رسید.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> سرآخر موسی کاظم در زندان [[بغداد]] در [[رجب|رَجَبِ]] ۱۸۳ ه. ق، درگذشت.<ref dir=ltr>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> پیش از دستگیری آخرش، موسی کاظم چندین بار به‌دستور هارون به زندان افتاد و آخرین زندانی او در [[زندان سندی بن شابک|زندانِ سِنْدی بنِ شاهِک]] در [[بغداد]] گذرانده شد.<ref dir=ltr>{{پک|Kohlberg|1993|ف=Mūsā al-Kāẓim|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> | ||
مشهور آن است که غیر از فاطمه معصومه و علی بن موسی الرضا، برای او فرزند دیگری گزارش نشده است.<ref>{{پک|1=مصباح موسوی|2=۱۴۰۰|ک=بانوی اندلس|ص=۸۲}}</ref><ref>{{پک|1=زاهدی|2=۱۳۹۰|ک=سخن تاریخ|ف=بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم}}</ref> اما برخی فرزند دیگری به نام [[قاسم بن موسی کاظم|قاسم]] را نیز به او منسوب دانسته‌اند. به عقیده احمدی جلفایی، از پژوهشگران شیعه، فاصله زمانی ۲۵ ساله بین تولد علی بن موسی الرضا و فاطمه معصومه، با توجه به شرایط و زمانه موسی کاظم و تعداد زیاد فرزندان منسوب به وی، صحیح به نظر نمی‌رسد و احتمال اینکه فرزندان دیگری نیز از نجمه‌خاتون به دنیا آمده باشد، بسیار است. در منابع از فرزند دیگری به نام [[ابراهیم‌اصغر بن موسی کاظم|ابراهیم‌اصغر]] با پسوند نجمیه یاد شده است که به عقیده احمدی، تصحیفی از نام مادرش نجمه می‌تواند باشد.<ref>{{پک|1=احمدی جلفایی|2=۱۳۹۳|ک=نجمه خاتون|ص=۹۷–۹۹}}</ref> به عقیده مصباح موسوی، پژوهشگر شیعه، در صورت قبول نظر دو فرزند، منظور از ام‌البنین (مادر پسران) که یکی از القاب نجمه بوده است، تشبیه فاطمه معصومه به فرزند پسر و تمجید او بوده است. او همچنین احتمال می‌دهد که ممکن است هدف از این لقب، مخفی کردن تک پسر بودن نجمه و انحراف اذهان دشمنان از جانشین بعدی خود بوده‌باشد.<ref>{{پک|1=مصباح موسوی|2=۱۴۰۰|ک=بانوی اندلس|ص=۸۲_۸۴}}</ref> | مشهور آن است که غیر از فاطمه معصومه و علی بن موسی الرضا، برای او فرزند دیگری گزارش نشده است.<ref>{{پک|1=مصباح موسوی|2=۱۴۰۰|ک=بانوی اندلس|ص=۸۲}}</ref><ref>{{پک|1=زاهدی|2=۱۳۹۰|ک=سخن تاریخ|ف=بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم}}</ref> اما برخی فرزند دیگری به نام [[قاسم بن موسی کاظم|قاسم]] را نیز به او منسوب دانسته‌اند. به عقیده احمدی جلفایی، از پژوهشگران شیعه، فاصله زمانی ۲۵ ساله بین تولد علی بن موسی الرضا و فاطمه معصومه، با توجه به شرایط و زمانه موسی کاظم و تعداد زیاد فرزندان منسوب به وی، صحیح به نظر نمی‌رسد و احتمال اینکه فرزندان دیگری نیز از نجمه‌خاتون به دنیا آمده باشد، بسیار است. در منابع از فرزند دیگری به نام [[ابراهیم‌اصغر بن موسی کاظم|ابراهیم‌اصغر]] با پسوند نجمیه یاد شده است که به عقیده احمدی، تصحیفی از نام مادرش نجمه می‌تواند باشد.<ref>{{پک|1=احمدی جلفایی|2=۱۳۹۳|ک=نجمه خاتون|ص=۹۷–۹۹}}</ref> به عقیده مصباح موسوی، پژوهشگر شیعه، در صورت قبول نظر دو فرزند، منظور از ام‌البنین (مادر پسران) که یکی از القاب نجمه بوده است، تشبیه فاطمه معصومه به فرزند پسر و تمجید او بوده است. او همچنین احتمال می‌دهد که ممکن است هدف از این لقب، مخفی کردن تک پسر بودن نجمه و انحراف اذهان دشمنان از جانشین بعدی خود بوده‌باشد.<ref>{{پک|1=مصباح موسوی|2=۱۴۰۰|ک=بانوی اندلس|ص=۸۲_۸۴}}</ref> | ||
در تاریخ تولد اولین فرزندش اختلافات بسیاری گزارش شده است. به‌گزارش ''[[دانشنامه جهان اسلام|دانشنامهٔ جهانِ اسلام]]''، نقل مشهور دربارهٔ روز و سال ولادت علی بن موسی، پنجشنبه ۱۱ [[ذیقعده|ذیقَعْدهٔ]] سال ۱۴۸ ه.ق است. روزهای دیگری که برای ولادت مطرح می‌شود، ۱۵ ذیقعده، ۱۱ [[ربیع‌الاول|رَبیعُ‌الْاَوَّل]] یا [[ذیحجه|ذیحَجّه]]، و ششم، هفتم یا هشتم [[شوال|شَوّال]] است.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> به‌گزارش مادلونگ در ''[[ایرانیکا]]''، سال‌های ۱۴۸ ه.ق/۷۶۵ م، ۱۵۱ ه.ق/۷۶۸ م، ۱۵۳ ه.ق/۷۷۰ م و ۱۵۹ ه.ق/۷۷۶ م برای سالِ تولدِ علی بن موسی ذکر شده، اما از این میان، تاریخ اول اعتبار کمتری دارد.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> در سال ۲۰۰ ه. ق، علی الرضا به مرو عزیمت کرد تا [[ولایتعهدی علی بن موسی الرضا|ولیعهد خلیفه]] شود.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> او در این سفر، تنها بود هیچ‌یک از اعضاء خانواده حتی پسر خردسالش را با خود همراه نکرد.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> یک سال بعد، فاطمه معصومه دیگر فرزندش به همراه جمعی زیادی از زنان و مردان بنی‌هاشم، عازم مرو شدند.<ref>{{پک|سجادی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=آستانه حضرت معصومه}}</ref><ref>{{پک|قرشی|۱۴۱۳|ک=حیاة الامام موسی بن جعفر|ص=۴۳۹|ج=۲}}</ref> | در تاریخ تولد اولین فرزندش اختلافات بسیاری گزارش شده است. به‌گزارش ''[[دانشنامه جهان اسلام|دانشنامهٔ جهانِ اسلام]]''، نقل مشهور دربارهٔ روز و سال ولادت علی بن موسی، پنجشنبه ۱۱ [[ذیقعده|ذیقَعْدهٔ]] سال ۱۴۸ ه.ق است. روزهای دیگری که برای ولادت مطرح می‌شود، ۱۵ ذیقعده، ۱۱ [[ربیع‌الاول|رَبیعُ‌الْاَوَّل]] یا [[ذیحجه|ذیحَجّه]]، و ششم، هفتم یا هشتم [[شوال|شَوّال]] است.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> به‌گزارش مادلونگ در ''[[ایرانیکا]]''، سال‌های ۱۴۸ ه.ق/۷۶۵ م، ۱۵۱ ه.ق/۷۶۸ م، ۱۵۳ ه.ق/۷۷۰ م و ۱۵۹ ه.ق/۷۷۶ م برای سالِ تولدِ علی بن موسی ذکر شده، اما از این میان، تاریخ اول اعتبار کمتری دارد.<ref dir=ltr>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> در سال ۲۰۰ ه. ق، علی الرضا به مرو عزیمت کرد تا [[ولایتعهدی علی بن موسی الرضا|ولیعهد خلیفه]] شود.<ref dir=ltr>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> او در این سفر، تنها بود هیچ‌یک از اعضاء خانواده حتی پسر خردسالش را با خود همراه نکرد.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> یک سال بعد، فاطمه معصومه دیگر فرزندش به همراه جمعی زیادی از زنان و مردان بنی‌هاشم، عازم مرو شدند.<ref>{{پک|سجادی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=آستانه حضرت معصومه}}</ref><ref>{{پک|قرشی|۱۴۱۳|ک=حیاة الامام موسی بن جعفر|ص=۴۳۹|ج=۲}}</ref> | ||
== کتاب‌شناسی == | == کتاب‌شناسی == | ||
| خط ۵۸: | خط ۶۰: | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=پاک‌نیا|نام۱=عبدالکریم|تاریخ=۱۳۹۶|عنوان=نجمه خاتون، مادر امام رضا علیه السلام|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1301720/|ژورنال=مبلغان|شماره=۲۱۷|صفحات=۲۲_۳۰}} | * {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=پاک‌نیا|نام۱=عبدالکریم|تاریخ=۱۳۹۶|عنوان=نجمه خاتون، مادر امام رضا علیه السلام|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1301720/|ژورنال=مبلغان|شماره=۲۱۷|صفحات=۲۲_۳۰}} | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=زاهدی|نام۱=یاسین|تاریخ=۱۳۹۰|عنوان=بررسی تاریخی دختران امام کاظم|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/494624|ژورنال=سخن تاریخ|شماره=۶|صفحات=۸۲_۱۰۹}} | * {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=زاهدی|نام۱=یاسین|تاریخ=۱۳۹۰|عنوان=بررسی تاریخی دختران امام کاظم|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/494624|ژورنال=سخن تاریخ|شماره=۶|صفحات=۸۲_۱۰۹}} | ||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=سجادی|نام=صادق|مقاله=آستان حضرت معصومه|دانشنامه=[[دانشنامه بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دانشنامه بزرگ اسلامی|سال=۱۳۸۸|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/12293/4/1348/}} | |||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=شیرودی|نام۱=مرتضی|تاریخ=۱۳۸۶|عنوان=جغرافیای تاریخی اماکن زیارتی و عبادتی مادران ائمه (ع)|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/368257|ژورنال=بانوان شیعه|شماره=۱۲|صفحات=۱۹۱_۲۱۸|نام۲=حسین|نام خانوادگی۲=مهربان}} | * {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=شیرودی|نام۱=مرتضی|تاریخ=۱۳۸۶|عنوان=جغرافیای تاریخی اماکن زیارتی و عبادتی مادران ائمه (ع)|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/368257|ژورنال=بانوان شیعه|شماره=۱۲|صفحات=۱۹۱_۲۱۸|نام۲=حسین|نام خانوادگی۲=مهربان}} | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=طیبی|نام۱=ن.|تاریخ=بهمن ۱۳۷۸|عنوان=نجمه، نگین بندگی|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/469911|ژورنال=فرهنگ کوثر| مکان = قم|شماره=۳۵|صفحات=۵۳–۵۶| دسترسی پیوند = آبونمان | توسط = [[نورمگز]]}} | * {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=طیبی|نام۱=ن.|تاریخ=بهمن ۱۳۷۸|عنوان=نجمه، نگین بندگی|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/469911|ژورنال=فرهنگ کوثر| مکان = قم|شماره=۳۵|صفحات=۵۳–۵۶| دسترسی پیوند = آبونمان | توسط = [[نورمگز]]}} | ||
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = قرشی | نام = باقر شریف | عنوان = حیاة الامام الرضا علیه السلام | سال = ۱۳۸۰ | ناشر = سعید بن جبیر | مکان = قم|دوره=دوم|پیوند نویسنده=باقر شریف قرشی|زبان=عربی}} | * {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = قرشی | نام = باقر شریف | عنوان = حیاة الامام الرضا علیه السلام | سال = ۱۳۸۰ | ناشر = سعید بن جبیر | مکان = قم|دوره=دوم|پیوند نویسنده=باقر شریف قرشی|زبان=عربی}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=قرشی|سال=۱۴۱۳|زبان=عربی|مکان=بیروت|ناشر=دارالبلاغه|نام=باقر شریف|کوشش=|عنوان=حیاة الامام موسی بن جعفر علیهما السلام|پیوند نویسنده=باقر شریف قرشی}} | |||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مصباح موسوی|نام=محمدصادق|عنوان=بانوی اندلس|سال=۱۴۰۰|مکان=تهران|ناشر=چاپ و نشر بین‌الملل|شابک=978-964-308-33-4|شابک نادرست=بله}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مصباح موسوی|نام=محمدصادق|عنوان=بانوی اندلس|سال=۱۴۰۰|مکان=تهران|ناشر=چاپ و نشر بین‌الملل|شابک=978-964-308-33-4|شابک نادرست=بله}} | ||
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = ناجی | نام = محمدرضا | پیوند نویسنده = | نام خانوادگی۲ = باغستانی | نام۲ = اسماعیل | پیوند نویسنده۲ = | نام خانوادگی ویراستار = حداد عادل | نام ویراستار = غلامعلی | پیوند ویراستار = غلامعلی حداد عادل | مدخل = الرضا، امام | پیوند مدخل = https://rch.ac.ir/article/Details/13988 | دانشنامه = [[دانشنامه جهان اسلام]] | جلد = ۲۰ | سال = ۱۳۹۴ | ناشر = [[بنیاد دائرةالمعارف اسلامی]] | مکان = تهران}} | * {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = ناجی | نام = محمدرضا | پیوند نویسنده = | نام خانوادگی۲ = باغستانی | نام۲ = اسماعیل | پیوند نویسنده۲ = | نام خانوادگی ویراستار = حداد عادل | نام ویراستار = غلامعلی | پیوند ویراستار = غلامعلی حداد عادل | مدخل = الرضا، امام | پیوند مدخل = https://rch.ac.ir/article/Details/13988 | دانشنامه = [[دانشنامه جهان اسلام]] | جلد = ۲۰ | سال = ۱۳۹۴ | ناشر = [[بنیاد دائرةالمعارف اسلامی]] | مکان = تهران}} | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۶: | ||
== برای مطالعهٔ بیشتر == | == برای مطالعهٔ بیشتر == | ||
{{زنان نمونه در تشیع}}{{شیعه-افقی}} | {{زنان نمونه در تشیع}} | ||
{{شیعه دوازده‌امامی-افقی}} | |||
{{مباحث اسلام}} | {{مباحث اسلام}} | ||
{{علی بن موسی الرضا}}{{شجره‌نامه علی بن موسی الرضا}} | {{علی بن موسی الرضا}} | ||
{{شجره‌نامه علی بن موسی الرضا}} | |||
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | |||
[[رده:افراد مقدس نزد شیعه دوازده‌امامی]] | [[رده:افراد مقدس نزد شیعه دوازده‌امامی]] | ||
[[رده:اهالی اندلس]] | [[رده:اهالی اندلس]] | ||
[[رده:تاریخ اسلام]] | [[رده:تاریخ اسلام]] | ||
[[رده:زنان محدث شیعه]] | [[رده:زنان محدث شیعه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۶:۳۹
| نجمه خاتون | |
|---|---|
 تایپوگرافی عبارت «السلام علی سیدة نجمة» به خط ثلث | |
| متولد | نامشخص آفریقا یا اسپانیا |
| وفات | مدینه در عربستان |
| مدفن | مشربه ام‌ابراهیم در مدینه |
| دیگر نام‌ها | سَکَن، سَمّان، صَقر، سَلامه، شَهده، خَیزُران، اَرْویٰ و تُکتَم |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| همسر(ها) | موسی کاظم |
| فرزندان | علی بن موسی الرضا و فاطمه معصومه |
نجمه خاتون همسر موسی کاظم و مادر علی بن موسی الرضا و فاطمه معصومه بوده است. نظر مشهور آن است که وی کنیزی از آفریقا بوده است اما تحلیل‌هایی او را اسیر یا زندانی از اسپانیا و فرانسه نیز دانسته است.
از زندگی شخصی او و تاریخ ولادت و مرگش، هیچ اطلاعات دقیقی وجود ندارد. بر اساس منابع شیعی، او در مدینه توسط حمیده یا موسی کاظم، خریداری شده و در منزل حمیده ساکن بود تا آنکه با موسی کاظم ازدواج کرد و حاصل این ازدواج، دو فرزند به نام‌های علی و فاطمه شد. برخی منابع فرزندهای دیگری نیز برای او مدعی شده‌اند. او پس از درگذشت در مدینه و در محلی به نام مشربه ام‌ابراهیم دفن شد. بر مزار او، بقعه ساخته بودند که بعدها تخریب شد.
نام و تبار
تاریخ‌نگاران برای مادر علی بن موسی، نام‌های مختلفی ذکر کرده‌اند؛ از جمله: سَکَن، نَجمه، سَمّان، صَقر، سَلامه، شَهده، خَیزُران، نَجمه، اَرْویٰ و تُکتَم.[یادداشت ۱][۱][۲] اما مشهورترین نامش، تکتم بوده[۳] و با لقب شقراء نیز خوانده شده است. پس از تولد علی بن موسی به نام‌های طاهره و اُمُّ‌الْبَنین نامیده شده است. به‌گزارش دانشنامهٔ جهان اسلام، دلیل تعدّد نام‌های وی شاید به‌خاطر آن باشد که کنیز، نزد هر یک از صاحبانِ خود به نامی خوانده می‌شده است.[۴]
از آنجا که یکی از القاب او «خَیزُران مَرسِیَّه» گزارش شده، عده‌ای احتمال داده‌اند که وی اهل مارْسِی در جنوب فرانسه بوده است. گروهی دیگر نیز منظور از مارسی را مورسیا در اسپانیا یا شهری بندری در الجزایر می‌دانند.[۵] دانشنامهٔ جهان اسلام صفت مَرسیّه را مربوط به انتساب وی به منطقه مریس مصر و صفت نوبیّه را دربارهٔ انتسابش به منطقهٔ نوبه در آفریقا دانسته است.[۶] بر اساس روایتی در بحارالانوار، نجمه خاتون از اهالی مغرب عنوان شده است.[۷] خاتون آبادی وی را اهل نوبه و زنگبار می‌داند.[۸] مصباح موسوی، با استناد به برخی گزاره‌ها و تحلیل‌ها، نجمه‌خاتون را اهل اسپانیا و از خانواده‌ای مسلمان می‌داند که کنیز نبوده است.[۹] غیر از اطلاعات فوق، هیچ اطلاعی از خانواده نجمه خاتون و تبار او وجود ندارد.[۱۰]
سرگذشت
در اینکه او کنیز بوده است، اکثر منابع اتفاق نظر دارند، اما مصباح موسوی مدعی است که در سال‌های ۱۴۵ تا ۱۴۸ ه. ق، هیچ جنگی بین مسلمانان و کافران صورت نگرفته است و بر این اساس، نجمه، نمی‌تواند برده باشد. به عقیده همو، نجمه خاتون از یک خانواده مسلمان ساکن در اندلس، توسط قوم بربرها ربوده و به عنوان برده فروخته شده است. شاهد این مدعا، ناآرامی‌های اندلس در سال‌های قبل از ۱۳۹ ه.ق و درگیری‌های داخلی بربرها با دیگر اقوام اندلس عنوان شده است.[۱۱]
در روایتی که مجلسی در بحارالانوار از هشام بن احمر نقل کرده است، ماجرای خریداری این کنیز چنین گزارش شده است که موسی کاظم قصد داشت تا کنیزی را برای مادرش خریداری کند، به نزد برده‌فروش مغربی مراجعه کرد و طلب کنیزی کرد، اما هیچ‌کدام از کنیزان را نپسندید. مرد کنیز فروش، دختر جوان دیگری نیز داشت که به موسی کاظم، به بهانه بیماری نشان نداد. روز بعد، هشام بن احمر از طرف موسی کاظم به نزد برده‌فروش رفت و مجدد طلب کنیز بیمار را کرد، تا آنکه سرآخر نجمه خاتون خریداری شد. در دلائل الامامه، محمد بن جریر طبری نیز روایت می‌کند که موسی کاظم بر اساس خوابی که دیده است و دستور محمد در خواب به خرید چنین کنیزی، اقدام به خریدن او کرده است.[۱۲] شبیه به همین روایت را منابع شیعه از حمیده گزارش کرده‌اند که دلیل بخشش کنیزش به موسی کاظم را، خوابی از پیامبر دانسته است.[۱۳] اما بنابر نقلی دیگر، مادر موسی کاظم، حمیده — که از زنانِ عجم بود — کنیزی خریداری کرد که در سرزمین عرب به‌دنیا آمده و در همان‌جا پرورش یافته بود. پس از آنکه حمیده آن کنیز را آزمود و دریافت که در دین و خِرَد از دیگران برتر است، وی را برای فرزندش موسی بن جعفر برگزید.[۱۴] در روایت سومی، جعفر صادق، هشام بن احمر را به خرید کنیزی دستور می‌دهد.[۱۵]
نجمه خاتون، نزد حمیده به آموختن مسائل اسلامی پرداخت. در عیون اخبارالرضا گزارش شده است که نجمه به جهت احترام به حمیده، حتی در مقابل او نمی‌نشست. پس از مدتی، حمیده، نجمه را برای ازدواج با موسی کاظم به وی پیشنهاد کرد و او نیز پذیرفت. نجمه خاتون در سال ۱۴۸ ه. ق، علی بن موسی الرضا را در مدینه به دنیا آورد. بنابر روایت‌های شیعی، وی در دوران بارداری، عجایبی را نیز دیده است و خود گزارشگر آن بوده است. پس از آن در سال ۱۷۳، فاطمه معصومه به دنیا آمد.[۱۶] هرچند برخی به اشتباه سال تولد فاطمه معصومه را ۱۸۳ گزارش کرده‌اند.[۱۷]
نجمه خاتون از زنانی است که از علی بن موسی الرضا، روایت‌هایی را نقل کرده است.[۱۸]
درگذشت و مدفن
تاریخ دقیق درگذشت او مشخص نیست. برخی بر این باورند که چون موسی کاظم، در وصیت‌نامه خود نامی از نجمه‌خاتون نیاورده است، او پیش از موسی کاظم درگذشته است. در مقابل، برخی عدم ذکر نام نجمه در وصیت را به عنوان سیاستی برای مخفی نگاه‌داشتن نام و اثر وی از حاکمان عباسی می‌دانند.[۱۹] دفن او در مدینه و عدم حضورش در کاروان فاطمه معصومه در سفر به مرو، به این معناست که وی در قبل از سال ۲۰۰ ه.ق درگذشته است.[نیازمند منبع]
بنابر گزارش کتاب معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، نجمه خاتون در مشربه ام‌ابراهیم واقع در منطقه قبا در مدینه، و در کنار حمیده، دفن شد. تا پیش از سال ۱۴۰۵ ه. ق، بر این قبور، بقعه‌ای وجود داشت اما بعدها، به دست حکومت سعودی در عربستان، این بقعه‌ها تخریب شدند و بنای مشربه ام‌ابراهیم امروزه به صورت چهاردیواری است که درب آن بسته است. مکان امروزی این مشربه، خیابان العوالی شهر مدینه است.[۲۰]
همسر و فرزندان
همسر او، موسیَ بن جعفر مُلقَّب به کاظِم، هفتمین امام شیعیانِ دوازده امامی و از خاندان بنی‌هاشم و از قبیلهٔ قُرَیْش است.[۲۱] موسیٰ کاظم متولد ۱۲۸ ه. ق، در اَبْواء، منطقه‌ای در میان مکه و مدینه یا مدینه است.[۲۲] او تا سال ۱۷۹ ه.ق در مدینه می‌زیست و پس از دستگیری و انتقالش به عراق توسط هارون، اموال و دستورهایش به پسرش علی الرضا رسید.[۲۳] سرآخر موسی کاظم در زندان بغداد در رَجَبِ ۱۸۳ ه. ق، درگذشت.[۲۴] پیش از دستگیری آخرش، موسی کاظم چندین بار به‌دستور هارون به زندان افتاد و آخرین زندانی او در زندانِ سِنْدی بنِ شاهِک در بغداد گذرانده شد.[۲۵]
مشهور آن است که غیر از فاطمه معصومه و علی بن موسی الرضا، برای او فرزند دیگری گزارش نشده است.[۲۶][۲۷] اما برخی فرزند دیگری به نام قاسم را نیز به او منسوب دانسته‌اند. به عقیده احمدی جلفایی، از پژوهشگران شیعه، فاصله زمانی ۲۵ ساله بین تولد علی بن موسی الرضا و فاطمه معصومه، با توجه به شرایط و زمانه موسی کاظم و تعداد زیاد فرزندان منسوب به وی، صحیح به نظر نمی‌رسد و احتمال اینکه فرزندان دیگری نیز از نجمه‌خاتون به دنیا آمده باشد، بسیار است. در منابع از فرزند دیگری به نام ابراهیم‌اصغر با پسوند نجمیه یاد شده است که به عقیده احمدی، تصحیفی از نام مادرش نجمه می‌تواند باشد.[۲۸] به عقیده مصباح موسوی، پژوهشگر شیعه، در صورت قبول نظر دو فرزند، منظور از ام‌البنین (مادر پسران) که یکی از القاب نجمه بوده است، تشبیه فاطمه معصومه به فرزند پسر و تمجید او بوده است. او همچنین احتمال می‌دهد که ممکن است هدف از این لقب، مخفی کردن تک پسر بودن نجمه و انحراف اذهان دشمنان از جانشین بعدی خود بوده‌باشد.[۲۹]
در تاریخ تولد اولین فرزندش اختلافات بسیاری گزارش شده است. به‌گزارش دانشنامهٔ جهانِ اسلام، نقل مشهور دربارهٔ روز و سال ولادت علی بن موسی، پنجشنبه ۱۱ ذیقَعْدهٔ سال ۱۴۸ ه.ق است. روزهای دیگری که برای ولادت مطرح می‌شود، ۱۵ ذیقعده، ۱۱ رَبیعُ‌الْاَوَّل یا ذیحَجّه، و ششم، هفتم یا هشتم شَوّال است.[۳۰] به‌گزارش مادلونگ در ایرانیکا، سال‌های ۱۴۸ ه.ق/۷۶۵ م، ۱۵۱ ه.ق/۷۶۸ م، ۱۵۳ ه.ق/۷۷۰ م و ۱۵۹ ه.ق/۷۷۶ م برای سالِ تولدِ علی بن موسی ذکر شده، اما از این میان، تاریخ اول اعتبار کمتری دارد.[۳۱] در سال ۲۰۰ ه. ق، علی الرضا به مرو عزیمت کرد تا ولیعهد خلیفه شود.[۳۲] او در این سفر، تنها بود هیچ‌یک از اعضاء خانواده حتی پسر خردسالش را با خود همراه نکرد.[۳۳] یک سال بعد، فاطمه معصومه دیگر فرزندش به همراه جمعی زیادی از زنان و مردان بنی‌هاشم، عازم مرو شدند.[۳۴][۳۵]
کتاب‌شناسی
اولین اثر مستقل منتشر شده با موضوع نجمه خاتون، کتاب بانوی اندلس است. این کتاب به شخصیت و زادگاه نجمه پرداخته است و اثر محمدصادق مصباح موسوی است و در سال ۱۴۰۰ منتشر شده است. برای نوشتن این اثر، هفت سال تحقیق و پژوهش تاریخی صورت گرفته است. در این کتاب سعی شده است تا از آزاد بودن، مسلمان‌زاده بودن و اهل اندلس بودن نجمه، دفاع شود.[۳۶] کتاب نجمه خاتون: مادر حضرت فاطمه معصومه، دیگر اثر در موضوع بررسی تاریخ زندگانی نجمه است. این کتاب، اثر حمید احمدی جلفایی است که در ۱۲۷ صفحه، به بررسی جوانب زندگی و شخصیت نجمه خاتون، پرداخته شده است.[۳۷]
پانویس
یادداشت‌ها
- ↑ معانی اسماء:
تکتم: نام دیگر چاه زمزم به معنای پوشیده.
ام‌البنین: مادر پسران
نجمه: ستاره درخشان
خیزران المرسیه: بانوی بلندقامت اهل مرسیه
شقرا: بانوی سرخ و سفید
اروی: ابر باران‌زا
طاهر: پاک و پاکیزه
سمان: شخصی که به دنبال افزایش شرافت است.
سکن: آرامش
صقر: خورشید تابان
سلامه:سالم از هرگونه عیب و نقص (رک: مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۷۰.)
ارجاعات
- ↑ قرشی، حیاة الامام الرضا، ۱: ۲۱.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ قرشی، حیاة الامام الرضا، ۱: ۲۱.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ طیبی، «نجمه، نگین بندگی»، فرهنگ کوثر.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ پاک‌نیا، «نجمه خاتون، مادر امام رضا»، مبلغان.
- ↑ زاهدی، «بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم»، سخن تاریخ.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۱۲۶.
- ↑ زاهدی، «بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم»، سخن تاریخ.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۱۳۴.
- ↑ پاک‌نیا، «نجمه خاتون، مادر امام رضا»، مبلغان.
- ↑ زاهدی، «بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم»، سخن تاریخ.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۱۹۷.
- ↑ پاک‌نیا، «نجمه خاتون، مادر امام رضا»، مبلغان.
- ↑ زاهدی، «بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم»، سخن تاریخ.
- ↑ نجف، الجامع لرواة، ۲: ۳۲۲–۳۳۶.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۲۴۸_۲۵۵.
- ↑ شیرودی و مهربان، «جغرافیای تاریخی اماکن زیارتی و عبادتی مادران ائمه»، بانوان شیعه.
- ↑ Madelung, “ʿAlī Al-Reżā”, Iranica.
- ↑ Kohlberg, “Mūsā al-Kāẓim”, Encyclopedia of Islam.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ Madelung, “ʿAlī Al-Reżā”, Iranica.
- ↑ Kohlberg, “Mūsā al-Kāẓim”, Encyclopedia of Islam.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۸۲.
- ↑ زاهدی، «بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم»، سخن تاریخ.
- ↑ احمدی جلفایی، نجمه خاتون، ۹۷–۹۹.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۸۲_۸۴.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ Madelung, “ʿAlī Al-Reżā”, Iranica.
- ↑ Madelung, “ʿAlī Al-Reżā”, Iranica.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ سجادی، «آستانه حضرت معصومه»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
- ↑ قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۲: ۴۳۹.
- ↑ «اولین اثر مستقل دربارهٔ مادر امام رضا»، روزنامه جام‌جم.
- ↑ احمدی جلفایی، نجمه خاتون، ۱_۷.
منابع
- احمدی جلفایی، حمید (۱۳۹۳). نجمه خاتون:مادر حضرت فاطمه معصومه. قم: زائر. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۸۰-۲۶۶-۲.
- پاک‌نیا، عبدالکریم (۱۳۹۶). «نجمه خاتون، مادر امام رضا علیه السلام». مبلغان (۲۱۷): ۲۲_۳۰.
- زاهدی، یاسین (۱۳۹۰). «بررسی تاریخی دختران امام کاظم». سخن تاریخ (۶): ۸۲_۱۰۹.
- سجادی، صادق (۱۳۸۸). «آستان حضرت معصومه». دانشنامه بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- شیرودی، مرتضی؛ مهربان، حسین (۱۳۸۶). «جغرافیای تاریخی اماکن زیارتی و عبادتی مادران ائمه (ع)». بانوان شیعه (۱۲): ۱۹۱_۲۱۸.
- طیبی، ن. (بهمن ۱۳۷۸). «نجمه، نگین بندگی». فرهنگ کوثر. قم (۳۵): ۵۳–۵۶ – به واسطهٔ نورمگز.
- قرشی، باقر شریف (۱۳۸۰). حیاة الامام الرضا علیه السلام (به عربی). ج. دوم. قم: سعید بن جبیر.
- قرشی، باقر شریف (۱۴۱۳). حیاة الامام موسی بن جعفر علیهما السلام (به عربی). بیروت: دارالبلاغه.
- مصباح موسوی، محمدصادق (۱۴۰۰). بانوی اندلس. تهران: چاپ و نشر بین‌الملل. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۸-۳۳-۴.
- ناجی، محمدرضا؛ باغستانی، اسماعیل (۱۳۹۴). «الرضا، امام». در حداد عادل، غلامعلی. دانشنامه جهان اسلام. ج. ۲۰. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
- نجف، محمدمهدی (۱۴۰۶). کتاب الجامع لرواة أصحاب الإمام الرضا علیه السلام. مشهد: المؤتمر العالمی للإمام الرضا (علیه السلام).
- «اولین اثر مستقل دربارهٔ مادر امام رضا (ع) منتشر شد» (۵۹۶۸). روزنامه جام‌جم. ۱ تیر ۱۴۰۰: ۱۰.
- Kohlberg, Etan (1993). "Mūsā Al-Kāẓim". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی) (2nd ed.). E. J. Brill.
- Madelung, Wilfred (1985). "ʿAlī Al-Reżā". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). New York: Bibliotheca Persica Press.
برای مطالعهٔ بیشتر
موضوعات اسلام | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| عقاید |  | |||||
| تاریخ | گاهشمار تاریخ اسلام • تاریخنگاری صدر اسلام • امامت (شیعه) • فتوحات • دوران طلایی اسلامی •
خلافت: راشدین • امویان • عباسیان • فاطمیان • عثمانیان • شعوبیه | |||||
| منابع دینی | ||||||
| مذهبها | ||||||
| مسلمانان | مشاهیر: روحانیان شیعه • دانشمندان • فیلسوفان • مراجع تقلید • پزشکان مسلمان
اهل بیت • صحابه • صحابیات • دوازده امام • اصحاب کسا | |||||
| زندگی و فرهنگ | گاهشماری • مناسبتها • مسجد • اذان • زنان • فرزند • کشورهای مسلمان • حیوانات • فهرست کشورها بر پایه جمعیت مسلمان • شب جمعه • بازیها و ورزشها | |||||
| شریعت و فقه | ارتداد • بردهداری • بالغ • بانکداری • تکافل • بهرهکاری • صکوک • تاریخچه اقتصادی • نظافت • ذبیحه • طلاق • رژیم غذایی • اقتصاد • ادب • قمار • تفکیک جنسیتی • غسل • حدود • بهداشت • ارث • جزیه • رهبری • ازدواج • مهریه • محرم (خویشاوند) • خودارضایی • ارتش • مسواک • نجس • ازدواج موقت • اسیران جنگ • ربا • فاتحهخوانی • تمایلات جنسی • تکلف • تیمم • وضو • زنا • حجاب • منابع | |||||
| علوم | هنر: معماری • خطاطی • موسیقی • سفالگری • اسلیمی • آفرینش • بایزیزان
علوم: در کشورهای اسلامی • کیمیاگری • ستارهشناسی • طب • ریاضیات • اقتصاد • روانشناسی • اخلاق • سیاست • | |||||
| رابطه با دیگر ادیان | ||||||
| موضوعات مرتبط | ||||||