سعدی: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام                    = سعدی شیرازی
| نام                    = سعدی شیرازی
| تصویر                  = Saadi_by_Hossein_Behzad_(Inverted).jpg
| تصویر                  = Saadi_by_Hossein_Behzad_(Inverted).jpg
| توضیح تصویر            = سعدی اثر [[حسین بهزاد]] (با رنگ‌های معکوس)<ref name="sadmu 5714">{{یادکرد وب|عنوان=تابلوی "سعدی"|تاریخ=۲ دی ۱۳۹۶|وبگاه=وبسایت کاخ‌موزه سعدآباد|پیوند=http://sadmu.ir/detail/5714|کد زبان=fa|تاریخ بازبینی=۱۹ آوریل ۲۰۱۹|archive-date=19 آوریل 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190419093112/http://sadmu.ir/detail/5714}}</ref>
| توضیح تصویر            = سعدی اثر [[حسین بهزاد]] (با رنگ‌های معکوس)
| نام اصلی              = '''[[لقب]]''': مُشرِف‌الدین{{سخ}}'''[[کنیه]]''': ابومحمد{{سخ}}'''[[نام کوچک]]''': مُصلِح{{سخ}}'''[[تخلص|تخلص شعری]]''': سعدی{{سخ}}'''نسبت''': شیرازی
| نام اصلی              = '''[[لقب]]''': مُشرِف‌الدین{{سخ}}'''[[کنیه]]''': ابومحمد{{سخ}}'''[[نام کوچک]]''': مُصلِح{{سخ}}'''[[تخلص|تخلص شعری]]''': سعدی{{سخ}}'''نسبت''': شیرازی
| زمینه فعالیت          = شعر و نثر فارسی
| زمینه فعالیت          = شعر و نثر فارسی
خط ۴۷: خط ۴۶:
|امضا                    =
|امضا                    =
}}
}}
'''ابومحمّد مُشرف‌الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف''' (۶۰۶ – ۶۹۰ هجری قمری) [[تخلص|متخلص]] به '''سعدی'''، شاعر و نویسندهٔ پارسی‌گوی ایرانی است. اهل ادب به او لقب «استادِ سخن»، «پادشاهِ سخن»، «شیخِ اجلّ» و حتی به‌طور مطلق، «استاد» داده‌اند. او در [[نظامیه بغداد|نظامیهٔ بغداد]]، که مهم‌ترین مرکز علم و دانش [[جهان اسلام]] در آن زمان به حساب می‌آمد، تحصیل و پس از آن به‌عنوان [[سخنرانی|خطیب]] به مناطق مختلفی از جمله [[شام (سرزمین)|شام]] و [[حجاز]] سفر کرد. سعدی سپس به زادگاه خود [[شیراز]]، برگشت و تا پایان عمر در آن‌جا اقامت گزید. آرامگاه وی در شیراز واقع شده‌است که به [[سعدیه]] معروف است.
'''ابومحمّد مُشرف‌الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف''' (۶۰۶ – ۶۹۰ هجری قمری) [[تخلص|متخلص]] به '''سعدی'''، شاعر و نویسندهٔ پارسی‌گوی ایرانی است. اهل ادب به او لقب «استادِ سخن»، «پادشاهِ سخن»، «شیخِ اجلّ» و حتی به‌طور مطلق، «استاد» داده‌اند. او در [[نظامیه بغداد|نظامیهٔ بغداد]]، که مهم‌ترین مرکز علم و دانش [[جهان اسلام]] در آن زمان به حساب می‌آمد، تحصیل و پس از آن به‌عنوان [[سخنرانی|خطیب]] به مناطق مختلفی از جمله [[شام (سرزمین)|شام]] و [[حجاز]] سفر کرد. سعدی سپس به زادگاه خود [[شیراز]]، برگشت و تا پایان عمر در آن‌جا اقامت گزید. آرامگاه وی در شیراز واقع شده است که به [[سعدیه]] معروف است.


بیشتر عمر او مصادف با حکومت [[اتابکان فارس]] در شیراز و هم‌زمان با [[حمله مغول به ایران]] و سقوط بسیاری از حکومت‌های وقت نظیر [[خوارزمشاهیان]] و [[خلافت عباسی|عباسیان]] بود. البته [[فارس (سرزمین)|سرزمین فارس]]، به واسطهٔ تدابیر [[ابوبکر بن سعد زنگی|ابوبکر بن سعد]]، ششمین و معروف‌ترین اتابکان سَلغُری شیراز، از حملهٔ مغول در امان ماند. همچنین قرن ششم و هفتم هجری مصادف با اوج‌گیری [[تصوف]] در ایران بود و تأثیر این جریان فکری و فرهنگی در آثار سعدی قابل ملاحظه است. نظر اغلب سعدی‌پژوهان بر این است که سعدی تحت تأثیر آموزه‌های مذهب [[شافعی]] و [[اشاعره|اشعری]] و بنابراین [[سرنوشت‌باوری|تقدیرگرا]] است. در مقابل، نشانه‌هایی از ارادت وی به خاندان [[محمد|پیامبر اسلام]] مشاهده می‌شود. سعدی بیش از آن که تابع [[اخلاق]] به‌صورت مطلق و فلسفی آن باشد، [[مصلحت‌اندیشی|مصلحت‌اندیش]] است و ازین‌رو اصولاً نمی‌تواند طرفدار ثابت و بی‌چون‌وچرای قاعده‌ای باشد که احیاناً در جای دیگری آن را بیان کرده‌است. برخی از [[جریان روشنفکری در ایران|نوگرایان معاصر ایران]] آثار او را غیراخلاقی، بی‌ارزش، متناقض و ناهماهنگ قلمداد کرده‌اند.
بیشتر عمر او مصادف با حکومت [[اتابکان فارس]] در شیراز و هم‌زمان با [[حمله مغول به ایران]] و سقوط بسیاری از حکومت‌های وقت نظیر [[خوارزمشاهیان]] و [[خلافت عباسی|عباسیان]] بود. البته [[فارس (سرزمین)|سرزمین فارس]]، به واسطهٔ تدابیر [[ابوبکر بن سعد زنگی|ابوبکر بن سعد]]، ششمین و معروف‌ترین اتابکان سَلغُری شیراز، از حملهٔ مغول در امان ماند. همچنین قرن ششم و هفتم هجری مصادف با اوج‌گیری [[تصوف]] در ایران بود و تأثیر این جریان فکری و فرهنگی در آثار سعدی قابل ملاحظه است. نظر اغلب سعدی‌پژوهان بر این است که سعدی تحت تأثیر آموزه‌های مذهب [[شافعی]] و [[اشاعره|اشعری]] و بنابراین [[سرنوشت‌باوری|تقدیرگرا]] است. در مقابل، نشانه‌هایی از ارادت وی به خاندان [[محمد|پیامبر اسلام]] مشاهده می‌شود. سعدی بیش از آن که تابع [[اخلاق]] به‌صورت مطلق و فلسفی آن باشد، [[مصلحت‌اندیشی|مصلحت‌اندیش]] است و ازین‌رو اصولاً نمی‌تواند طرفدار ثابت و بی‌چون‌وچرای قاعده‌ای باشد که احیاناً در جای دیگری آن را بیان کرده است. برخی از [[جریان روشنفکری در ایران|نوگرایان معاصر ایران]] آثار او را غیراخلاقی، بی‌ارزش، متناقض و ناهماهنگ قلمداد کرده‌اند.


سعدی تأثیر انکارناپذیری بر [[زبان فارسی]] گذاشته‌است؛ به‌طوری‌که شباهت قابل توجهی بین [[زبان فارسی#فارسی نو|فارسی]] امروزی و زبان سعدی وجود دارد. آثار او مدت‌ها در مدرسه‌ها و مکتب‌خانه‌ها به‌عنوان منبع آموزش زبان و [[ادبیات فارسی]] تدریس می‌شده و بسیاری از [[ضرب‌المثل]]های رایج در زبان فارسی از آثار وی اقتباس شده‌است. او برخلاف بسیاری از نویسندگان معاصر یا پیش از خود، ساده‌نویسی و [[ایجاز]] را در پیش گرفت و توانست — حتی در زمان حیاتش — شهرت زیادی به دست آورد. آثار سعدی در اصطلاح ''سهل ممتنع (سادهٔ دشوار)'' است و در آن‌ها نکته‌سنجی و طنز آشکار یا پنهان ملاحظه می‌شود.
سعدی تأثیر انکارناپذیری بر [[زبان فارسی]] گذاشته است؛ به‌طوری‌که شباهت قابل توجهی بین [[زبان فارسی#فارسی نو|فارسی]] امروزی و زبان سعدی وجود دارد. آثار او مدت‌ها در مدرسه‌ها و مکتب‌خانه‌ها به‌عنوان منبع آموزش زبان و [[ادبیات فارسی]] تدریس می‌شده و بسیاری از [[ضرب‌المثل]]های رایج در زبان فارسی از آثار وی اقتباس شده است. او برخلاف بسیاری از نویسندگان معاصر یا پیش از خود، ساده‌نویسی و [[ایجاز]] را در پیش گرفت و توانست — حتی در زمان حیاتش — شهرت زیادی به دست آورد. آثار سعدی در اصطلاح ''سهل ممتنع (سادهٔ دشوار)'' است و در آن‌ها نکته‌سنجی و طنز آشکار یا پنهان ملاحظه می‌شود.


آثار وی در کتاب ''[[کلیات سعدی]]''، شامل ''[[گلستان سعدی|گلستان]]'' به نثر، کتاب ''[[بوستان سعدی|بوستان]]'' در قالب [[مثنوی]] و نیز [[غزل]]یات، گردآوری شده‌است. علاوه بر این او آثاری در سایر قالب‌های ادبی نظیر [[قصیده]]، [[قطعه (شعر)|قطعه]]، [[ترجیع‌بند]] و [[مفرد|تک‌بیت]] به زبان فارسی و عربی نیز دارد. غزلیات سعدی، اغلب [[عشق|عاشقانه]] و توصیف‌کنندهٔ عشق زمینی است؛ هرچند که وی غزلیات [[ادبیات تعلیمی|پندآموز]] و [[عرفان|عارفانه]] نیز سروده‌است. ''گلستان'' و ''بوستان'' به‌عنوان کتاب‌های [[اخلاق]]ی شناخته می‌شوند و علاوه بر فارسی‌زبانان، بر اندیشمندان غربی از جمله [[ولتر]] و [[یوهان ولفگانگ فون گوته|گوته]] نیز تأثیرگذار بوده‌اند.
آثار وی در کتاب ''[[کلیات سعدی]]''، شامل ''[[گلستان سعدی|گلستان]]'' به نثر، کتاب ''[[بوستان سعدی|بوستان]]'' در قالب [[مثنوی]] و نیز [[غزل]]یات، گردآوری شده است. علاوه بر این او آثاری در سایر قالب‌های ادبی نظیر [[قصیده]]، [[قطعه (شعر)|قطعه]]، [[ترجیع‌بند]] و [[مفرد|تک‌بیت]] به زبان فارسی و عربی نیز دارد. غزلیات سعدی، اغلب [[عشق|عاشقانه]] و توصیف‌کنندهٔ عشق زمینی است؛ هرچند که وی غزلیات [[ادبیات تعلیمی|پندآموز]] و [[عرفان|عارفانه]] نیز سروده است. ''گلستان'' و ''بوستان'' به‌عنوان کتاب‌های [[اخلاق]]ی شناخته می‌شوند و علاوه بر فارسی‌زبانان، بر اندیشمندان غربی از جمله [[ولتر]] و [[یوهان ولفگانگ فون گوته|گوته]] نیز تأثیرگذار بوده‌اند.


سعدی در زمان حیات شهرت فراوانی داشت. آثار او حتی در [[هندوستان]]، [[آسیای صغیر]] و [[آسیای مرکزی|آسیای میانه]] به زبان فارسی یا به صورت ترجمه در دسترس مخاطبانش قرار داشت. او نخستین شاعر ایرانی است که آثارش به یکی از [[زبان‌های اروپایی]] ترجمه شده‌است. بسیاری از شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان از سبک وی تقلید کرده‌اند. [[حافظ]] از جمله شاعرانی بوده که تحت تأثیر سبک سعدی به سرودن غزل پرداخته‌است. در ادبیات معاصر نیز نویسندگانی مانند [[محمدعلی جمال‌زاده]] و [[ابراهیم گلستان]] از او تأثیر پذیرفته‌اند. آثار سعدی بعدها به موسیقی هم راه پیدا کرد و بسیاری از غزل‌های او را خوانندگانی چون [[جلال‌الدین تاج|تاج اصفهانی]]، [[محمدرضا شجریان]] و [[غلامحسین بنان]] خواندند. به‌منظور تجلیل از سعدی، اول اردیبهشت، روز آغاز نگارش کتاب ''گلستان''، در ایران [[روز سعدی]] نام‌گذاری شده‌است.
سعدی در زمان حیات شهرت فراوانی داشت. آثار او حتی در [[هندوستان]]، [[آسیای صغیر]] و [[آسیای مرکزی|آسیای میانه]] به زبان فارسی یا به صورت ترجمه در دسترس مخاطبانش قرار داشت. او نخستین شاعر ایرانی است که آثارش به یکی از [[زبان‌های اروپایی]] ترجمه شده است. بسیاری از شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان از سبک وی تقلید کرده‌اند. [[حافظ]] از جمله شاعرانی بوده که تحت تأثیر سبک سعدی به سرودن غزل پرداخته است. در ادبیات معاصر نیز نویسندگانی مانند [[محمدعلی جمال‌زاده]] و [[ابراهیم گلستان]] از او تأثیر پذیرفته‌اند. آثار سعدی بعدها به موسیقی هم راه پیدا کرد و بسیاری از غزل‌های او را خوانندگانی چون [[جلال‌الدین تاج|تاج اصفهانی]]، [[محمدرضا شجریان]] و [[غلامحسین بنان]] خواندند. به‌منظور تجلیل از سعدی، اول اردیبهشت، روز آغاز نگارش کتاب ''گلستان''، در ایران [[روز سعدی]] نام‌گذاری شده است.


== زمانهٔ سعدی ==
== زمانهٔ سعدی ==
خط ۶۳: خط ۶۲:
[[پرونده:Genghis Khan empire-fa.svg|بندانگشتی|300px|مسیر [[حمله مغول به آسیای میانه|حملهٔ مغول]] به مناطق مختلف جهان که از ۱۲۰۶ تا ۱۲۲۱ میلادی طول کشید.]]
[[پرونده:Genghis Khan empire-fa.svg|بندانگشتی|300px|مسیر [[حمله مغول به آسیای میانه|حملهٔ مغول]] به مناطق مختلف جهان که از ۱۲۰۶ تا ۱۲۲۱ میلادی طول کشید.]]


مهم‌ترین واقعهٔ قرن هفتم هجری، [[حمله مغول به ایران|حملهٔ مغول‌ها به ایران]] است. حملهٔ مغول در سال ۶۱۶ هجری که [[چنگیزخان|چنگیز]] آغاز کرد و در نهایت در سال ۶۵۶ هجری، [[هولاکو خان|هلاکو]] با تصرّف بیشتر قسمت‌های سرزمین [[ایران]] و [[عراق]] به سرانجام رساند. این هجوم با ویران کردن [[شهر]]ها، سوزاندن [[کتابخانه]]‌ها و [[غارت]] و کشتار مردم همراه بود.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref> چند میلیون نفر از مردم در این حملات کشته شدند و بسیاری از شهرها با خاک یکسان شدند. نخستین سرزمینی که مورد هجوم واقع شد، سرزمین [[فرارود]] بود و این حملات باعث شد تا بخشی از مردم به مناطق امن‌تر مانند [[پارس (سرزمین)|پارس]]، [[اصفهان]]، [[هند]] و [[آسیای صغیر]] پناه ببرند.<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱-۶|ج=۳}}</ref>
مهم‌ترین واقعهٔ قرن هفتم هجری، [[حمله مغول به ایران|حملهٔ مغول‌ها به ایران]] است. حملهٔ مغول در سال ۶۱۶ هجری که [[چنگیزخان|چنگیز]] آغاز کرد و در نهایت در سال ۶۵۶ هجری، [[هولاکو خان|هلاکو]] با تصرّف بیشتر قسمت‌های سرزمین [[ایران]] و [[عراق]] به سرانجام رساند. این هجوم با ویران کردن [[شهر]]ها، سوزاندن [[کتابخانه]]‌ها و [[غارت]] و کشتار مردم همراه بود.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref> چند میلیون نفر از مردم در این حملات کشته شدند و بسیاری از شهرها با خاک یکسان شدند. نخستین سرزمینی که مورد هجوم واقع شد، سرزمین [[فرارود]] بود و این حملات باعث شد تا بخشی از مردم به مناطق امن‌تر مانند [[پارس (سرزمین)|پارس]]، [[اصفهان]]، [[هند]] و [[آسیای صغیر]] پناه ببرند.<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱–۶|ج=۳}}</ref>


سعدی در زمان حکومت [[اتابکان فارس]] (یا سَلغُریان) می‌زیست. این سلسله از سال ۵۴۳ هجری شروع شد و نزدیک به صد و پنجاه سال بعد، یعنی در سال ۶۸۵ هجری، به پایان رسید. ششمین و مشهورترین [[اتابک]] این سلسله [[ابوبکر بن سعد بن زنگی]] بود که در سال ۶۲۳ هجری به فرمان‌دهی رسید و ۳۵ سال حکومت کرد. پدر وی، [[سعد بن زنگی]] تبعیت [[علاءالدین محمد خوارزمشاه]] را پذیرفته بود؛ با از بین رفتن خوارزمشاهیان سرزمین پارس به سبب تدبیر ابوبکر بن سعد از تجاوز مغول در امان ماند؛ وی با پذیرفتن اطاعت خان مغول، اجازهٔ سلطنت در فارس (''[[یرلیغ]]'') را از جانب [[اوگتای خان]]، امپراتور مغول دریافت کرد. سپس [[هولاکو خان]]، سرسلسلهٔ [[ایلخانان]] نیز حکومت وی بر فارس را پذیرفت. او در سال ۶۵۶ هجری، عده‌ای از سپاه خود را برای کمک به هلاکوخان در تسخیر [[بغداد]] گسیل کرد. حملهٔ هلاکو به ''بغداد'' منجر به انقراض [[خلافت عباسی|حکومت عباسیان]] و کشته شدن [[مستعصم]]، آخرین خلیفهٔ عباسی شد. اما ابوبکر بن سعد، در سال ۶۵۸ هجری در [[شیراز]] درگذشت و پسرش [[سعد بن ابوبکر]] نیز در راه بازگشت از اردوی ایلخان در منطقهٔ [[تفرش]] درگذشت.<ref>{{پک|1=آل‌داوود|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=اتابکان فارس}}</ref> هلاکو در سال ۶۶۷، امیر [[انکیانو]] را به سمت فرماندار مغول در فارس منصوب کرد.<ref>{{پک|1=نذیر|2=۱۳۸۱|ک=فصلنامه‌نامه انجمن|ف=سعدی شیرازی و سردار مغول}}</ref>
سعدی در زمان حکومت [[اتابکان فارس]] (یا سَلغُریان) می‌زیست. این سلسله از سال ۵۴۳ هجری شروع شد و نزدیک به صد و پنجاه سال بعد، یعنی در سال ۶۸۵ هجری، به پایان رسید. ششمین و مشهورترین [[اتابک]] این سلسله [[ابوبکر بن سعد بن زنگی]] بود که در سال ۶۲۳ هجری به فرمان‌دهی رسید و ۳۵ سال حکومت کرد. پدر وی، [[سعد بن زنگی]] تبعیت [[علاءالدین محمد خوارزمشاه]] را پذیرفته بود؛ با از بین رفتن خوارزمشاهیان سرزمین پارس به سبب تدبیر ابوبکر بن سعد از تجاوز مغول در امان ماند؛ وی با پذیرفتن اطاعت خان مغول، اجازهٔ سلطنت در فارس (''[[یرلیغ]]'') را از جانب [[اوگتای خان]]، امپراتور مغول دریافت کرد. سپس [[هولاکو خان]]، سرسلسلهٔ [[ایلخانان]] نیز حکومت وی بر فارس را پذیرفت. او در سال ۶۵۶ هجری، عده‌ای از سپاه خود را برای کمک به هلاکوخان در تسخیر [[بغداد]] گسیل کرد. حملهٔ هلاکو به ''بغداد'' منجر به انقراض [[خلافت عباسی|حکومت عباسیان]] و کشته شدن [[مستعصم]]، آخرین خلیفهٔ عباسی شد. اما ابوبکر بن سعد، در سال ۶۵۸ هجری در [[شیراز]] درگذشت و پسرش [[سعد بن ابوبکر]] نیز در راه بازگشت از اردوی ایلخان در منطقهٔ [[تفرش]] درگذشت.<ref>{{پک|1=آل‌داوود|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=اتابکان فارس}}</ref> هلاکو در سال ۶۶۷، امیر [[انکیانو]] را به سمت فرماندار مغول در فارس منصوب کرد.<ref>{{پک|1=نذیر|2=۱۳۸۱|ک=فصلنامه‌نامه انجمن|ف=سعدی شیرازی و سردار مغول}}</ref>
خط ۶۹: خط ۶۸:
=== فرهنگ و ادبیات ===
=== فرهنگ و ادبیات ===
{{اصلی|سبک عراقی}}
{{اصلی|سبک عراقی}}
قرن ششم و هفتم هجری با اوج‌گیری [[تصوف]] مصادف است، که زمینهٔ گسترش آن از قرن پنجم هجری با پاسخگویی [[غزالی|ابوحامد محمد غزالی]] به «شبهات» و ایجاد آشتی بین [[اسلام|شرع]] و تصوف فراهم شده‌بود. در این دوران بسیاری از مشایخ صوفیه از جمله [[عبدالقادر گیلانی]] و [[شهاب‌الدین عمر سهروردی]] ظهور کردند. بسیاری از مکاتب صوفیه از جمله ''[[قادریه]]''، ''[[سهروردیه]]'' و ''[[کبرویه]]'' بنیان‌گذاری شدند و [[خانگاه|خانقاه‌های]] بسیاری ساخته‌شدند. بسیاری از امرا، وزرا و سلاطین ازجمله [[مستنصر عباسی]]، [[طغرل بیک|طغرل سلجوقی]] و [[نظام‌الملک|خواجه نظام الملک طوسی]] از مشایخ صوفیه حمایت کردند. در این دوره، عناصر صوفیانه در اشکال مختلف به [[شعر]] و [[نثر]] فارسی راه یافت و عالی‌ترین مظاهر شعر تعلیمی در [[حدیقةالحقیقه|حدیقه]] [[سنایی]] و بعد از آن در اشعار عطار نیشابوری و مولوی نمایان شد.<ref>{{پک|1=اعوانی|2=و دیگران|3=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=تصوف}}</ref> سهروردی در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم [[فلسفه اشراق|فلسفهٔ اشراق]] را با استفاده از آثار صوفیه، منابع [[فلسفه یونان باستان|فلسفهٔ یونانی]] و [[حکمت خسروانی]] پایه‌گذاری کرد. فلسفهٔ اشراق هم مبتنی بر [[منطق|استدلال عقلی]] و هم [[عرفان|سیر و سلوک عرفانی]] است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=مجتبی ولی پوریان|کد زبان=|تاریخ=۱۶ فروردین ۱۳۹۱|وبگاه=پایگاه خبری آفتاب|نشانی=http://www.aftabir.com/articles/view/religion/philosophy/c7_1333555599p1.php/سهروردی-پایه-گذار-مکتب-اشراق|عنوان=سهروردی پایه‌گذار مکتب اشراق|تاریخ بازدید=۲۲ شهریور ۱۳۹۶|archive-date=12 سپتامبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170912191226/http://www.aftabir.com/articles/view/religion/philosophy/c7_1333555599p1.php/%d8%b3%d9%87%d8%b1%d9%88%d8%b1%d8%af%db%8c-%d9%be%d8%a7%db%8c%d9%87-%da%af%d8%b0%d8%a7%d8%b1-%d9%85%da%a9%d8%aa%d8%a8-%d8%a7%d8%b4%d8%b1%d8%a7%d9%82}}</ref> او در صدد زنده کردن حکمت ایرانی در بین ایرانیانی بود که دین اسلام را پذیرفته بودند و ختم شدن ''[[حماسه|حماسهٔ]] [[پهلوان]]ی'' به ''[[حماسه عرفانی|حماسهٔ عرفانی]]'' یکی از ابعاد تحولی است که در این دوران به وقوع پیوست.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=هانری کربن|کد زبان=fa|تاریخ=۴ اسفند ۱۳۸۹|وبگاه=اطلاعات حکمت و معرفت|نشانی=http://www.ettelaathekmatvamarefat.com/new/index.php?option=com_content&view=article&id=241:1389-12-04-12-27-53&catid=15:mag-11&Itemid=24|عنوان=از حماسه پهلوانی تا حماسه عرفانی (بخش پنجم)|مترجم=انشاءاله رحمتی|بازبینی=۱۲ سپتامبر ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170912102739/http://www.ettelaathekmatvamarefat.com/new/index.php?option=com_content&view=article&id=241:1389-12-04-12-27-53&catid=15:mag-11&Itemid=24|archivedate=12 سپتامبر 2017|dead-url=yes}}</ref>
قرن ششم و هفتم هجری با اوج‌گیری [[تصوف]] مصادف است، که زمینهٔ گسترش آن از قرن پنجم هجری با پاسخگویی [[غزالی|ابوحامد محمد غزالی]] به «شبهات» و ایجاد آشتی بین [[اسلام|شرع]] و تصوف فراهم شده‌بود. در این دوران بسیاری از مشایخ صوفیه از جمله [[عبدالقادر گیلانی]] و [[شهاب‌الدین عمر سهروردی]] ظهور کردند. بسیاری از مکاتب صوفیه از جمله ''[[قادریه]]''، ''[[سهروردیه]]'' و ''[[کبرویه]]'' بنیان‌گذاری شدند و [[خانگاه|خانقاه‌های]] بسیاری ساخته‌شدند. بسیاری از امرا، وزرا و سلاطین ازجمله [[مستنصر عباسی]]، [[طغرل بیک|طغرل سلجوقی]] و [[نظام‌الملک|خواجه نظام الملک طوسی]] از مشایخ صوفیه حمایت کردند. در این دوره، عناصر صوفیانه در اشکال مختلف به [[شعر]] و [[نثر]] فارسی راه یافت و عالی‌ترین مظاهر شعر تعلیمی در [[حدیقةالحقیقه|حدیقه]] [[سنایی]] و بعد از آن در اشعار عطار نیشابوری و مولوی نمایان شد.<ref>{{پک|1=اعوانی|2=و دیگران|3=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=تصوف}}</ref> سهروردی در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم [[فلسفه اشراق|فلسفهٔ اشراق]] را با استفاده از آثار صوفیه، منابع [[فلسفه یونان باستان|فلسفهٔ یونانی]] و [[حکمت خسروانی]] پایه‌گذاری کرد. فلسفهٔ اشراق هم مبتنی بر [[منطق|استدلال عقلی]] و هم [[عرفان|سیر و سلوک عرفانی]] است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=مجتبی ولی پوریان|کد زبان=|تاریخ=۱۶ فروردین ۱۳۹۱|وبگاه=پایگاه خبری آفتاب|نشانی=http://www.aftabir.com/articles/view/religion/philosophy/c7_1333555599p1.php/سهروردی-پایه-گذار-مکتب-اشراق|عنوان=سهروردی پایه‌گذار مکتب اشراق|تاریخ بازدید=۲۲ شهریور ۱۳۹۶|archive-date=12 سپتامبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170912191226/http://www.aftabir.com/articles/view/religion/philosophy/c7_1333555599p1.php/%d8%b3%d9%87%d8%b1%d9%88%d8%b1%d8%af%db%8c-%d9%be%d8%a7%db%8c%d9%87-%da%af%d8%b0%d8%a7%d8%b1-%d9%85%da%a9%d8%aa%d8%a8-%d8%a7%d8%b4%d8%b1%d8%a7%d9%82}}</ref>{{منبع بهتر}} او در صدد زنده کردن حکمت ایرانی در بین ایرانیانی بود که دین اسلام را پذیرفته بودند و ختم شدن ''[[حماسه|حماسهٔ]] [[پهلوان]]ی'' به ''[[حماسه عرفانی|حماسهٔ عرفانی]]'' یکی از ابعاد تحولی است که در این دوران به وقوع پیوست.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=هانری کربن|کد زبان=fa|تاریخ=۴ اسفند ۱۳۸۹|وبگاه=اطلاعات حکمت و معرفت|نشانی=http://www.ettelaathekmatvamarefat.com/new/index.php?option=com_content&view=article&id=241:1389-12-04-12-27-53&catid=15:mag-11&Itemid=24|عنوان=از حماسه پهلوانی تا حماسه عرفانی (بخش پنجم)|مترجم=انشاءاله رحمتی|بازبینی=۱۲ سپتامبر ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170912102739/http://www.ettelaathekmatvamarefat.com/new/index.php?option=com_content&view=article&id=241:1389-12-04-12-27-53&catid=15:mag-11&Itemid=24|archivedate=12 سپتامبر 2017|dead-url=yes}}</ref>{{منبع بهتر}}


با روی کار آمدن حاکمان [[دودمان سلجوق|سلجوقی]] و پس از آن [[ایلخانان|ایلخانی]] – که علاقه‌ای به شعر نداشتند – سرودن [[مدح|مدیحه]] درآمدی برای شاعران ایجاد نمی‌کرد و در نتیجه، [[قصیده]] که [[قالب شعر|قالب]] متداول مدح در دوران پیشین بود، کم‌کم‌اهمیت خود را از دست داد.<ref name=":57"/> در نقطهٔ مقابل، از آن‌جا که [[غزل]] قالب مناسبی برای بیان مضامین [[عرفان|عارفانه]] و [[عشق|عاشقانه]] است، شاعران غزل‌سرا ظهور کردند و پایه‌های [[غزل]] استوارتر شد. [[سنایی]] نخستین شاعری است که به‌جد به سرودن غزل عارفانه و عاشقانه روی آورد و زمینه را برای تکامل آن در آثار شاعران بعد از خود، از جمله [[عطار]]، [[خاقانی]]، [[نظامی گنجوی|نظامی]]، سعدی، [[مولوی]] و [[حافظ]] فراهم کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سیر غزل در شعر فارسی|نام خانوادگی=شمیسا|نام=سیروس|ناشر=انتشارات فردوس|سال=۱۳۷۰|شابک=|مکان=تهران|صفحات=۶۷ تا ۷۵|فصل=فصل سوم (رواج غزل)}}</ref>
با روی کار آمدن حاکمان [[دودمان سلجوق|سلجوقی]] و پس از آن [[ایلخانان|ایلخانی]] – که علاقه‌ای به شعر نداشتند – سرودن [[مدح|مدیحه]] درآمدی برای شاعران ایجاد نمی‌کرد و در نتیجه، [[قصیده]] که [[قالب شعر|قالب]] متداول مدح در دوران پیشین بود، کم‌کم‌اهمیت خود را از دست داد.<ref>{{پک|1=نفیسی|2=۱۳۴۴|ک=تاریخ نظم و نثر در ایران|ص=۱۵۷|ج=۱}}</ref> در نقطهٔ مقابل، از آن‌جا که [[غزل]] قالب مناسبی برای بیان مضامین [[عرفان|عارفانه]] و [[عشق|عاشقانه]] است، شاعران غزل‌سرا ظهور کردند و پایه‌های [[غزل]] استوارتر شد. [[سنایی]] نخستین شاعری است که به‌جد به سرودن غزل عارفانه و عاشقانه روی آورد و زمینه را برای تکامل آن در آثار شاعران بعد از خود، از جمله [[عطار]]، [[خاقانی]]، [[نظامی گنجوی|نظامی]]، سعدی، [[مولوی]] و [[حافظ]] فراهم کرد.<ref>{{پک|1=شمیسا|2=۱۳۷۰|ک=سیر غزل در شعر فارسی|ص=۶۷–۷۵}}</ref>


از سوی دیگر، روزگار سعدی مقارن با متداول شدن [[سبک عراقی]] در [[ادبیات فارسی]] است. رواج سبک عراقی به اواخر [[سده ۶ (قمری)|قرن ششم هجری]] و روی کار آمدن سلجوقیان بازمی‌گردد.<ref name=":57">{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی|نام خانوادگی=نفیسی|نام=سعید|ناشر=کتابفروشی فروغی|سال=۱۳۴۴|شابک=|جلد=۱ (تا پایان قرن دهم هجری)|مکان=تهران|صفحات=۱۵۷}}</ref> در این دوره بسیاری از حکما و ادبا به مناطق مرکزی و جنوبی ایران مهاجرت کردند که به [[عراق عجم]] شهرت داشت. این روند مهاجرت با [[حمله مغول به ایران|هجوم مغول به ایران]] سرعت و شدت بیشتری گرفت.<ref name=":57"/> با انتقال کانون‌های تأثیرگذار بر [[زبان فارسی]] به مناطق مرکزی و جنوبی، زمینهٔ بروز تغییرات در سبک سخنوری فارسی (که به [[سبک خراسانی]] مشهور بود) پدید آمد.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=طائفی|نام خانوادگی۲=رضایی حمزه کندی|نویسنده=|نام=شیرزاد|نام۲=وحید|کد زبان=fa|تاریخ=۱۳۹۵|توسط=پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی|نشانی=http://fa.seminars.sid.ir/ViewPaper.aspx?ID=22665|ژورنال=همایش ارتباطات، زبان و ادبیات فارسی و مطالعات زبان شناختی|دوره=۱|عنوان=نگرشی تطبیقی به سبک‌های شعر فارسی و عربی}}{{پیوند مرده}}</ref> در این دوران با نفوذ زبان عربی در زبان فارسی، [[بسامد]] استفاده از واژه‌ها و ترکیب‌های عربی در شعر و [[نثر فارسی|نثر]] فارسی بیشتر شد و [[نثر فنی]] متکلفانه نیز رواج پیدا کرد. کتاب ''[[مقامات حمیدی]]'' نمونه‌ای از این نوع نثر است. در قرن ششم، غلبهٔ زبان عربی بر فارسی به قدری زیاد شد که نویسندگان فارسی‌زبان به خلق آثار عربی روی آوردند و اگر هم به زبان فارسی می‌نوشتند، آن را با کلمه‌ها و ترکیب‌های عربی می‌آمیختند؛ به‌طوری‌که آثار این دوره پر از اشعار و اصطلاحات عربی و استدلالات [[قرآن]]ی است.<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۳۵۹-۳۶۴|ج=۲}}</ref> نویسندگان این عصر، در جستجوی [[سجع]]، به استفاده از واژگان نامأنوس روی آورده بودند و صفت جوهری نثر که انتقال مفهوم به ذهن خواننده است، بسیار کم‌رنگ شده بود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=قلمرو سعدی|نام خانوادگی=دشتی|نام=علی|ناشر=امیرکبیر|سال=۱۳۵۶|شابک=|مکان=تهران|صفحات= ۶۳ تا ۷۸ |فصل= فصل سوم (ابداع سعدی)}}</ref>
از سوی دیگر، روزگار سعدی مقارن با متداول شدن [[سبک عراقی]] در [[ادبیات فارسی]] است. رواج سبک عراقی به اواخر [[سده ۶ (قمری)|قرن ششم هجری]] و روی کار آمدن سلجوقیان بازمی‌گردد. در این دوره بسیاری از حکما و ادبا به مناطق مرکزی و جنوبی ایران مهاجرت کردند که به [[عراق عجم]] شهرت داشت. این روند مهاجرت با [[حمله مغول به ایران|هجوم مغول به ایران]] سرعت و شدت بیشتری گرفت.<ref>{{پک|1=نفیسی|2=۱۳۴۴|ک=تاریخ نظم و نثر در ایران|ص=۱۵۷|ج=۱}}</ref> با انتقال کانون‌های تأثیرگذار بر [[زبان فارسی]] به مناطق مرکزی و جنوبی، زمینهٔ بروز تغییرات در سبک سخنوری فارسی (که به [[سبک خراسانی]] مشهور بود) پدید آمد.<ref>{{پک|1=طائفی|2=رضایی|3=کندی|4=۱۳۹۵|ک=همایش ارتباطات، زبان و ادبیات فارسی و مطالعات زبان شناختی|ف=نگرشی تطبیقی به سبکهای شعر فارسی و عربی}}</ref> در این دوران با نفوذ زبان عربی در زبان فارسی، [[بسامد]] استفاده از واژه‌ها و ترکیب‌های عربی در شعر و [[نثر فارسی|نثر]] فارسی بیشتر شد و [[نثر فنی]] متکلفانه نیز رواج پیدا کرد. کتاب ''[[مقامات حمیدی]]'' نمونه‌ای از این نوع نثر است. در قرن ششم، غلبهٔ زبان عربی بر فارسی به قدری زیاد شد که نویسندگان فارسی‌زبان به خلق آثار عربی روی آوردند و اگر هم به زبان فارسی می‌نوشتند، آن را با کلمه‌ها و ترکیب‌های عربی می‌آمیختند؛ به‌طوری‌که آثار این دوره پر از اشعار و اصطلاحات عربی و استدلالات [[قرآن]]ی است.<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۳۵۹–۳۶۴|ج=۲}}</ref> نویسندگان این عصر، در جستجوی [[سجع]]، به استفاده از واژگان نامأنوس روی آورده بودند و صفت جوهری نثر که انتقال مفهوم به ذهن خواننده است، بسیار کم‌رنگ شده بود.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۶۳–۷۸}}</ref>


در سدهٔ هفتم هجری، از آن‌جا که حاکمان ایلخانی علاقهٔ زیادی به ثبت [[تاریخ|وقایع تاریخی]] داشتند، زمینهٔ گسترش تاریخ‌نگاری فراهم شد که از آن جمله می‌توان به [[جامع‌التواریخ|جامع التواریخ]] و [[تاریخ جهانگشای|تاریخ جهانگشا]] اشاره کرد.<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱-۶|ج=۳}}</ref>
در سدهٔ هفتم هجری، از آن‌جا که حاکمان ایلخانی علاقهٔ زیادی به ثبت [[تاریخ|وقایع تاریخی]] داشتند، زمینهٔ گسترش تاریخ‌نگاری فراهم شد که از آن جمله می‌توان به [[جامع‌التواریخ|جامع التواریخ]] و [[تاریخ جهانگشای|تاریخ جهانگشا]] اشاره کرد.<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱–۶|ج=۳}}</ref>


== زندگی‌نامه ==
== زندگی‌نامه ==
{| class="infobox" align="left" width="25%" style="border:1px solid #ddd; margin:0 1em 1em 0; padding:0 1em 1em 0; vertical-align:left; font-size:85%;"
{| class="infobox" align="left" width="25%" style="border:1px solid #ddd; margin:0 1em 1em 0; padding:0 1em 1em 0; vertical-align:left; font-size:85%;"
!colspan="2" align="center"|{{درشت|گاهشمار زندگی سعدی}}
! colspan="2" align="center" |{{درشت|گاهشمار زندگی سعدی}}
|-
|-
|colspan="2" align="center"|<small>مهمترین رویدادهای زندگی سعدی به اجمال
| colspan="2" align="center" |<small>مهم‌ترین رویدادهای زندگی سعدی به اجمال
|-
|-
|align="left">|۶۰۶
| align="left" > |۶۰۶
|تولد (تاریخ دقیق آن معلوم نیست؛ در منابعی ۵۸۵ و ۶۱۰ هم آمده‌است)<ref name=":10"/>
|تولد (تاریخ دقیق آن معلوم نیست؛ در منابعی ۵۸۵ و ۶۱۰ هم آمده است)<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۱۰
| align="left" > |۶۱۰
|صلح [[علاءالدین محمد خوارزمشاه|سلطان محمد خوارزمشاه]] با [[قراختائیان]]<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۳۴-۴۷|ف=تولد و وفات}}</ref>
|صلح [[علاءالدین محمد خوارزمشاه|سلطان محمد خوارزمشاه]] با [[قراختائیان]]<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۳۴–۴۷|ف=تولد و وفات}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۱۶
| align="left" > |۶۱۶
|آغاز [[حمله مغول به ایران]] و اشغال [[بخارا]]<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref>
|آغاز [[حمله مغول به ایران]] و اشغال [[بخارا]]<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۱۷
| align="left" > |۶۱۷
|درگذشت [[علاءالدین محمد خوارزمشاه|سلطان محمد خوارزمشاه]] در [[آبسکون|''جزیره آبسکون'']] (در حالی که از لشکر مغول می‌گریخت)<ref name=":10"/>
|درگذشت [[علاءالدین محمد خوارزمشاه|سلطان محمد خوارزمشاه]] در [[آبسکون|''جزیره آبسکون'']] (در حالی که از لشکر مغول می‌گریخت)<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۱۸
| align="left" > |۶۱۸
|غارت [[نیشابور]] و قتل‌عام نیشابوریان به دست لشکر مغول<ref name=":72">{{یادکرد|نام خانوادگی = اقبال آشتیانی| نام = عباس|پیوند نویسنده = عباس اقبال آشتیانی|کتاب=تاریخ مغول|سال= ۱۳۸۹|ناشر=موسسه انتشارات نگاه|شهر=تهران|شابک=978-964-351-452-5}}</ref>
|غارت [[نیشابور]] و قتل‌عام نیشابوریان به دست لشکر مغول<ref>{{پک|1=اقبال آشتیانی|2=۱۳۸۹|ک=تاریخ مغول|ص=؟}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۲۳
| align="left" > |۶۲۳
|عزیمت به [[بغداد]] و آغاز تحصیل و سفر به نقاط مختلف جهان،<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref> درگذشت [[سعد بن زنگی]]، حاکم فارس و جانشینی پسرش [[ابوبکر بن سعد زنگی|ابوبکر بن سعد]] در شیراز (وی موفق می‌شود با [[اوگتای‌خان|اوگتای خان]] و بعداً با [[هولاکو خان|هلاکو خان]] مصالحه کند و شیراز را از حملهٔ مغول در امان نگه دارد)<ref>{{پک|1=آل‌داوود|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=اتابکان فارس}}</ref>
|عزیمت به [[بغداد]] و آغاز تحصیل و سفر به نقاط مختلف جهان،<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref> درگذشت [[سعد بن زنگی]]، حاکم فارس و جانشینی پسرش [[ابوبکر بن سعد زنگی|ابوبکر بن سعد]] در شیراز (وی موفق می‌شود با [[اوگتای‌خان|اوگتای خان]] و بعداً با [[هولاکو خان|هلاکو خان]] مصالحه کند و شیراز را از حملهٔ مغول در امان نگه دارد)<ref>{{پک|1=آل‌داوود|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=اتابکان فارس}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۲۶
| align="left" > |۶۲۶
|آغاز موج دوم حملهٔ مغول به ایران به فرمان [[اوگتای‌خان|اوگتای خان]]<ref name=":72"/>
|آغاز موج دوم حملهٔ مغول به ایران به فرمان [[اوگتای‌خان|اوگتای خان]]<ref>{{پک|1=اقبال آشتیانی|2=۱۳۸۹|ک=تاریخ مغول|ص=؟}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۲۸
| align="left" > |۶۲۸
|مرگ [[جلال‌الدین خوارزمشاه]] و انقراض [[خوارزمشاهیان|حکومت خوارزمشاهیان]]<ref name=":72"/>
|مرگ [[جلال‌الدین خوارزمشاه]] و انقراض [[خوارزمشاهیان|حکومت خوارزمشاهیان]]<ref>{{پک|1=اقبال آشتیانی|2=۱۳۸۹|ک=تاریخ مغول|ص=؟}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۴۵
| align="left" > |۶۴۵
|آغاز موج هفتم [[جنگ‌های صلیبی|جنگهای صلیبی]] و اسارت سعدی به دست فرنگیان<ref name=":37"/>
|آغاز موج هفتم [[جنگ‌های صلیبی|جنگهای صلیبی]] و اسارت سعدی به دست فرنگیان<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۱۸–۳۷}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۵۳
| align="left" > |۶۵۳
|آغاز موج سوم یورش مغول به ایران به رهبری [[هولاکو خان|هلاکو خان]]<ref>{{پک|1=آل‌داوود|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=اتابکان فارس}}</ref>
|آغاز موج سوم یورش مغول به ایران به رهبری [[هولاکو خان|هلاکو خان]]<ref>{{پک|1=آل‌داوود|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=اتابکان فارس}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۵۵
| align="left" > |۶۵۵
|بازگشت به [[شیراز]] و نگارش ''[[بوستان سعدی|بوستان]]''<ref name=":10"/>
|بازگشت به [[شیراز]] و نگارش ''[[بوستان سعدی|بوستان]]''<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۵۶
| align="left" > |۶۵۶
|سقوط بغداد و به قتل رسیدن [[مستعصم|مستعصم عباسی]] به دستور هلاکو خان و انقراض خلافت [[بنی عباس]]، نگارش کتاب ''[[گلستان سعدی|گلستان]]''<ref name=":10"/>
|سقوط بغداد و به قتل رسیدن [[مستعصم|مستعصم عباسی]] به دستور هلاکو خان و انقراض خلافت [[بنی عباس]]، نگارش کتاب ''[[گلستان سعدی|گلستان]]''<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۵۸
| align="left" > |۶۵۸
|درگذشت [[ابوبکر بن سعد زنگی|ابوبکر بن سعد]]، حاکم فارس در شیراز تقریباً هم‌زمان با درگذشت پسرش [[سعد بن ابوبکر]] در راه بازگشت از بغداد، آغاز امارت [[اتابک محمد بن سعد|محمد بن سعد]] در شیراز در سنین کودکی<ref>{{پک|1=آل‌داوود|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=اتابکان فارس}}</ref>
|درگذشت [[ابوبکر بن سعد زنگی|ابوبکر بن سعد]]، حاکم فارس در شیراز تقریباً هم‌زمان با درگذشت پسرش [[سعد بن ابوبکر]] در راه بازگشت از بغداد، آغاز امارت [[اتابک محمد بن سعد|محمد بن سعد]] در شیراز در سنین کودکی<ref>{{پک|1=آل‌داوود|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=اتابکان فارس}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۸۳
| align="left" > |۶۸۳
|کشته شدن [[شمس‌الدین محمد جوینی|شمس الدین محمد جوینی]] مشهور به ''صاحب دیوان'' در دربار [[ایلخانان|''ایلخانی'']]<ref name=":72"/>
|کشته شدن [[شمس‌الدین محمد جوینی|شمس الدین محمد جوینی]] مشهور به ''صاحب دیوان'' در دربار [[ایلخانان|''ایلخانی'']]<ref>{{پک|1=اقبال آشتیانی|2=۱۳۸۹|ک=تاریخ مغول|ص=؟}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۸۵
| align="left" > |۶۸۵
|درگذشت [[ابش خاتون]] و پایان حکومت ''[[اتابکان فارس]]'' بر شیراز،<ref>{{پک|1=آل‌داوود|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=اتابکان فارس}}</ref> آغاز حکومت [[انکیانو]] بر شیراز (سعدی با او ارتباط نزدیکی داشت و در ستایش او اشعاری سروده‌است)<ref>{{پک|1=نذیر|2=۱۳۸۱|ک=فصلنامه‌نامه انجمن|ف=سعدی شیرازی و سردار مغول}}</ref>
|درگذشت [[ابش خاتون]] و پایان حکومت ''[[اتابکان فارس]]'' بر شیراز،<ref>{{پک|1=آل‌داوود|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=اتابکان فارس}}</ref> آغاز حکومت [[انکیانو]] بر شیراز (سعدی با او ارتباط نزدیکی داشت و در ستایش او اشعاری سروده است)<ref>{{پک|1=نذیر|2=۱۳۸۱|ک=فصلنامه‌نامه انجمن|ف=سعدی شیرازی و سردار مغول}}</ref>
|-
|-
|align="left">|۶۹۰
| align="left" > |۶۹۰
|درگذشت (تاریخ دقیق آن معلوم نیست؛ این واقعه ممکن است در یکی از سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ رخ داده باشد)<ref name=":10"/>
|درگذشت (تاریخ دقیق آن معلوم نیست؛ این واقعه ممکن است در یکی از سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ رخ داده باشد)<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>
|}
|}
در مورد زندگی سعدی اطلاعات قطعی بسیار کمی در دست است. حتی قدیمی‌ترین منابع، بسیاری از اطلاعات خود را از آثار خود او اقتباس کرده‌اند؛ اطلاعاتی که بسیاری از آن‌ها به لحاظ [[تاریخ]]ی غیرممکن‌اند و سعدی –شاید– به‌منظور تأثیر بیشتر کلام خود، آن‌ها را تغییر داده و با [[اغراق|مبالغه]] و [[افسانه]] درآمیخته‌است.<ref>{{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = | نام = | پیوند نویسنده = |نشانی مقاله=http://www.iranicaonline.org/articles/sadi-sirazi| دانشنامه = [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] | مقاله = SAʿDI | سال = February 1, 2012| ناشر = Bibliotheca Persica Press | مکان = | شابک = | صفحه = |بازبینی=2017-04-09| زبان = en}}</ref> بنابراین، هنوز تصویر دقیق و منسجمی از زندگی سعدی وجود ندارد.<ref name=":39">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=ابراهیمی دینانی|نام=غلامحسین|عنوان=سعدی و اشعریه|ژورنال=سعدی‌شناسی (دفتر دوم)|ناشر=مرکز سعدی‌شناسی|تاریخ=اردیبهشت ۱۳۷۸|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/321574/default.aspx|تاریخ دسترسی=۲۷ فروردین ۱۳۹۶}}</ref> به‌ویژه در مورد سال‌های پیش از سال ۶۵۵ و پس از ۶۸۰ دانسته‌ها متکی بر فرضیات است.<ref name=":62">{{یادکرد کتاب|نشانی=|عنوان=The Cambridge History of Iran|نام خانوادگی=Rypka|نام=Jan|ناشر=Cambridge University Press|سال=2007|شابک=978-0-521-06936-6|ویرایش=6|مکان=|صفحه=594-601|صفحات=|زبان=en|فصل=8 (Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods)|پیوند نویسنده=یان ریپکا}}</ref>
در مورد زندگی سعدی اطلاعات قطعی بسیار کمی در دست است. حتی قدیمی‌ترین منابع، بسیاری از اطلاعات خود را از آثار خود او اقتباس کرده‌اند؛ اطلاعاتی که بسیاری از آن‌ها به لحاظ [[تاریخ]]ی غیرممکن‌اند و سعدی –شاید– به‌منظور تأثیر بیشتر کلام خود، آن‌ها را تغییر داده و با [[اغراق|مبالغه]] و [[افسانه]] درآمیخته است.<ref>{{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = | نام = | پیوند نویسنده = |نشانی مقاله=http://www.iranicaonline.org/articles/sadi-sirazi| دانشنامه = [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] | مقاله = SAʿDI | سال = February 1, 2012| ناشر = Bibliotheca Persica Press | مکان = | شابک = | صفحه = |بازبینی=2017-04-09| زبان = en}}</ref> بنابراین، هنوز تصویر دقیق و منسجمی از زندگی سعدی وجود ندارد.<ref>{{پک|1=ابراهیمی دینانی|2=۱۳۷۸|ک=سعدی‌شناسی|ف=سعدی و اشعریه}}</ref> به‌ویژه در مورد سال‌های پیش از سال ۶۵۵ و پس از ۶۸۰ دانسته‌ها متکی بر فرضیات است.<ref name=":62">{{یادکرد کتاب|نشانی=|عنوان=The Cambridge History of Iran|نام خانوادگی=Rypka|نام=Jan|ناشر=Cambridge University Press|سال=2007|شابک=978-0-521-06936-6|ویرایش=6|مکان=|صفحه=594-601|صفحات=|زبان=en|فصل=8 (Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods)|پیوند نویسنده=یان ریپکا}}</ref>


=== تولد و کودکی ===
=== تولد و کودکی ===
{{همچنین ببینید|سال تولد سعدی}}
{{همچنین ببینید|سال تولد سعدی}}
''سعدی'' به احتمال زیاد در سال ۶۰۶ هجری قمری (برابر با حدود ۵۸۹ خورشیدی و ۱۲۱۰ میلادی) در [[شیراز]] زاده شده‌است. با این حال، برخی از صاحب‌نظران [[سال تولد سعدی|تولد وی]] را حدود سال ۵۸۵ هجری قمری می‌دانند.<ref name=":10">{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ ادبیات در ایران|نام خانوادگی=صفا|نام=ذبیح‌الله|ناشر=انتشارات فردوس|سال=۱۳۶۹|شابک=|جلد=سوم|مکان=تهران|صفحات=۵۸۴ تا ۶۲۲}}</ref> با توجه به این که هیچ منبع تاریخی مستقلی در مورد زادروز ''سعدی'' گزارشی نداشته‌است، هر دو تاریخ ذکرشده، بر اساس استنباط صاحب‌نظران از آثار خود او به دست آمده‌است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۳۴-۴۷|ف=تولد و وفات}}</ref><ref group="یادداشت">در دیباچهٔ ''گلستان'' آمده‌است: «یک شب تأمل ایام گذشته می‌کردم و بر عمر تلف کرده تأسف می‌خوردم و سنگ سراچهٔ دل به الماس آب دیده می‌سفتم و این بیت‌ها مناسب حال خود می‌گفتم:{{سخ}}هر دم از عمر می‌رود نفسی{{سخ}}چون نگه می‌کنم نمانده بسی{{سخ}}ای که پنجاه رفت و در خوابی{{سخ}}مگر این پنج روز دریابی …».{{سخ}}بنابراین سعدی در سال ۶۵۶ که ''گلستان'' را نوشته، پنجاه سال داشته و می‌توان نتیجه گرفت که سال تولد وی ۶۰۶ هجری بوده‌است.</ref><ref group="یادداشت">این بیت در آغاز باب نهم بوستان آمده‌است:{{سخ}}بیا ای که عمرت به هفتاد رفت{{سخ}}مگر خفته بودی که بر باد رفت{{سخ}}بنابراین سعدی در سال ۶۵۵ که ''بوستان'' را نوشته، هفتاد سال داشته و می‌توان نتیجه گرفت که سال تولد وی ۵۸۵ هجری بوده‌است.</ref>
''سعدی'' به احتمال زیاد در سال ۶۰۶ هجری قمری (برابر با حدود ۵۸۹ خورشیدی و ۱۲۱۰ میلادی) در [[شیراز]] زاده شده است. با این حال، برخی از صاحب‌نظران [[سال تولد سعدی|تولد وی]] را حدود سال ۵۸۵ هجری قمری می‌دانند.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> با توجه به این که هیچ منبع تاریخی مستقلی در مورد زادروز ''سعدی'' گزارشی نداشته است، هر دو تاریخ ذکرشده، بر اساس استنباط صاحب‌نظران از آثار خود او به دست آمده است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۳۴–۴۷|ف=تولد و وفات}}</ref><ref group="یادداشت">در دیباچهٔ ''گلستان'' آمده است: «یک شب تأمل ایام گذشته می‌کردم و بر عمر تلف کرده تأسف می‌خوردم و سنگ سراچهٔ دل به الماس آب دیده می‌سفتم و این بیت‌ها مناسب حال خود می‌گفتم:{{سخ}}هر دم از عمر می‌رود نفسی{{سخ}}چون نگه می‌کنم نمانده بسی{{سخ}}ای که پنجاه رفت و در خوابی{{سخ}}مگر این پنج روز دریابی …».{{سخ}}بنابراین سعدی در سال ۶۵۶ که ''گلستان'' را نوشته، پنجاه سال داشته و می‌توان نتیجه گرفت که سال تولد وی ۶۰۶ هجری بوده است.</ref><ref group="یادداشت">این بیت در آغاز باب نهم بوستان آمده است:{{سخ}}بیا ای که عمرت به هفتاد رفت{{سخ}}مگر خفته بودی که بر باد رفت{{سخ}}بنابراین سعدی در سال ۶۵۵ که ''بوستان'' را نوشته، هفتاد سال داشته و می‌توان نتیجه گرفت که سال تولد وی ۵۸۵ هجری بوده است.</ref>
به عقیدهٔ [[یان ریپکا]]، محتمل‌ترین فرضیه برای تولّد سعدی بین ۶۱۰ تا ۶۱۵ است که [[عباس اقبال آشتیانی|عباس اقبال]]، مورخ و ادیب معاصر، طرح کرده‌است؛ هرچند حتی با این فرض نیز عمر سعدی بسیار طولانی می‌شود.<ref name=":62"/>
به عقیدهٔ [[یان ریپکا]]، محتمل‌ترین فرضیه برای تولّد سعدی بین ۶۱۰ تا ۶۱۵ است که [[عباس اقبال آشتیانی|عباس اقبال]]، مورخ و ادیب معاصر، طرح کرده است؛ هرچند حتی با این فرض نیز عمر سعدی بسیار طولانی می‌شود.<ref name=":62"/>


طبق قدیمی‌ترین اسناد، نام وی '''مصلح‌الدین ابومحمد عبدالله بن مشرف بن مصلح بن مشرف''' است.<ref name=":62"/> نام کوچک سعدی، ''مصلح''، از نام پدربزرگ پدری‌اش اقتباس شد. پدر او ملازم دربار [[سعد بن زنگی]]، [[اتابکان فارس|اتابک فارس]]، بود و هم‌زمان به [[علوم دینی]] نیز اشتغال داشت.<ref name=":10"/> سعدی از کودکی تحت تعلیم و تربیت قرار گرفت. وی در آثارش ضمن یادآوری این تعالیم، از عشق و آموزه‌های خردمندانهٔ پدرش به نیکی یاد می‌کند.<ref name=":62"/><ref group="یادداشت">به عنوان نمونه حکایت شمارهٔ ۷ از باب دوم کتاب ''گلستان'':{{سخ}} «یاد دارم که در ایام طفولیت متعبد بودمی و شب‌خیز و مولع زهد و پرهیز، شبی در خدمت پدر رحمةالله‌علیه نشسته‌بودم و همه‌شب دیده برهم نبسته و مصحف عزیز بر کنار گرفته و طایفه‌ای گرد ما خفته. پدر را گفتم از اینان یکی سر برنمی‌دارد که دوگانه‌ای بگزارد چنان خواب غفلت برده‌اند که گویی نخفته‌اند که مرده‌اند! گفت جان پدر تو نیز اگر بخفتی به از آن که در پوستین خلق افتی.{{سخ}}نبیند مدعی جز خویشتن را{{سخ}}که دارد پرده پندار در پیش{{سخ}}گرت چشم خدا بینی ببخشند{{سخ}}نبینی هیچ‌کس عاجزتر از خویش»</ref> سعدی در دوازده‌سالگی پدرش را از دست داد<ref name=":62"/> و تحت تکفل پدربزرگ مادری خود، مسعود بن مصلح الفارسی، قرار گرفت. او در دوران کودکی، مقدمات علوم ادبی و [[شریعت|شرعی]] را در شیراز آموخت.
طبق قدیمی‌ترین اسناد، نام وی '''مصلح‌الدین ابومحمد عبدالله بن مشرف بن مصلح بن مشرف''' است.<ref name=":62"/> نام کوچک سعدی، ''مصلح''، از نام پدربزرگ پدری‌اش اقتباس شد. پدر او ملازم دربار [[سعد بن زنگی]]، [[اتابکان فارس|اتابک فارس]]، بود و هم‌زمان به [[علوم دینی]] نیز اشتغال داشت.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> سعدی از کودکی تحت تعلیم و تربیت قرار گرفت. وی در آثارش ضمن یادآوری این تعالیم، از عشق و آموزه‌های خردمندانهٔ پدرش به نیکی یاد می‌کند.<ref name=":62"/><ref group="یادداشت">به عنوان نمونه حکایت شمارهٔ ۷ از باب دوم کتاب ''گلستان'':{{سخ}} «یاد دارم که در ایام طفولیت متعبد بودمی و شب‌خیز و مولع زهد و پرهیز، شبی در خدمت پدر رحمةالله‌علیه نشسته‌بودم و همه‌شب دیده برهم نبسته و مصحف عزیز بر کنار گرفته و طایفه‌ای گرد ما خفته. پدر را گفتم از اینان یکی سر برنمی‌دارد که دوگانه‌ای بگزارد چنان خواب غفلت برده‌اند که گویی نخفته‌اند که مرده‌اند! گفت جان پدر تو نیز اگر بخفتی به از آن که در پوستین خلق افتی.{{سخ}}نبیند مدعی جز خویشتن را{{سخ}}که دارد پرده پندار در پیش{{سخ}}گرت چشم خدا بینی ببخشند{{سخ}}نبینی هیچ‌کس عاجزتر از خویش»</ref> سعدی در دوازده‌سالگی پدرش را از دست داد<ref name=":62"/> و تحت تکفل پدربزرگ مادری خود، مسعود بن مصلح الفارسی، قرار گرفت. او در دوران کودکی، مقدمات علوم ادبی و [[شریعت|شرعی]] را در شیراز آموخت.
سعدی به قولی، خواهرزادهٔ [[قطب‌الدین شیرازی]]، دانشمند و فیلسوف سرشناس است.<ref name=":10"/> دوران کودکی و نوجوانی سعدی هم‌زمان با [[اتابک]]ی سعد بن زنگی در فارس بود، که با [[حمله مغول به ایران|یورش مغول‌ها به ایران]] مصادف شد.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref> اوضاع نابسامان ایران در پایان دوران سلطان [[محمد خوارزمشاه]] و به‌ویژه حملهٔ سلطان [[غیاث‌الدین خوارزمشاه]]، برادر [[جلال‌الدین خوارزمشاه]]، به شیراز در سال ۶۲۰ هجری قمری، سعدی را بر آن داشت که در روزگار جوانی [[شیراز]] را ترک کند و به [[بغداد]] برود.<ref name=":10"/>
سعدی به قولی، خواهرزادهٔ [[قطب‌الدین شیرازی]]، دانشمند و فیلسوف سرشناس است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> دوران کودکی و نوجوانی سعدی هم‌زمان با [[اتابک]]ی سعد بن زنگی در فارس بود، که با [[حمله مغول به ایران|یورش مغول‌ها به ایران]] مصادف شد.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref> اوضاع نابسامان ایران در پایان دوران سلطان [[محمد خوارزمشاه]] و به‌ویژه حملهٔ سلطان [[غیاث‌الدین خوارزمشاه]]، برادر [[جلال‌الدین خوارزمشاه]]، به شیراز در سال ۶۲۰ هجری قمری، سعدی را بر آن داشت که در روزگار جوانی [[شیراز]] را ترک کند و به [[بغداد]] برود.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


=== تحصیل و سفر ===
=== تحصیل و سفر ===
سعدی حدوداً از سال ۶۲۳ قمری در [[نظامیه بغداد|مدرسهٔ نظامیهٔ]] [[بغداد]] مشغول به تحصیل شد. این [[مدرسه]] در سال ۴۵۹ هجری به دستور [[خواجه نظام‌الملک طوسی]]، وزیر مشهور دربار [[سلجوقیان]]، تأسیس شده بود. در این مدرسه که به صورت [[شبانه‌روزی (مکان)|شبانه‌روزی]] اداره می‌شد، دانشجویان دروسی از قبیل [[صرف و نحو|صرف و نحو عربی]]، [[قرآن]]، [[فقه]]، [[حدیث]]، [[اصول فقه|اصول]]، [[پزشکی|طب]]، [[فلسفه]] و [[اخترشناسی|نجوم]] را فرا می‌گرفتند. هدف اصلی تأسیس مدارس نظامیه، تربیت [[قاضی]] و [[فقیه]] و [[علم حدیث|محدث]] [[اهل سنت]] بود. [[ابوحامد محمد غزالی|امام محمد غزالی]] از سال ۴۸۴ هجری در آن تدریس می‌کرد و تأثیر وی در محتوا و نظام آموزشی، در درازمدت (حتی در زمان تحصیل سعدی) هویدا بود؛ چنان‌که کتاب ''[[احیاء علوم‌الدین]]'' یکی از مهم‌ترین کتاب‌های درسی آن به‌شمار می‌رفت. این مدرسه و سایر مدارس نظامیه مروج [[فقه]] [[شافعی]] و [[علم کلام|کلام]] [[اشاعره|اشعری]] بود و مثل سدی در برابر تفکر [[اسماعیلیه]] عمل می‌کرد.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref>
سعدی حدوداً از سال ۶۲۳ قمری در [[نظامیه بغداد|مدرسهٔ نظامیهٔ]] [[بغداد]] مشغول به تحصیل شد. این [[مدرسه]] در سال ۴۵۹ هجری به دستور [[خواجه نظام‌الملک طوسی]]، وزیر مشهور دربار [[سلجوقیان]]، تأسیس شده بود. در این مدرسه که به صورت [[شبانه‌روزی (مکان)|شبانه‌روزی]] اداره می‌شد، دانشجویان دروسی از قبیل [[صرف و نحو|صرف و نحو عربی]]، [[قرآن]]، [[فقه]]، [[حدیث]]، [[اصول فقه|اصول]]، [[پزشکی|طب]]، [[فلسفه]] و [[اخترشناسی|نجوم]] را فرا می‌گرفتند. هدف اصلی تأسیس مدارس نظامیه، تربیت [[قاضی]] و [[فقیه]] و [[علم حدیث|محدث]] [[اهل سنت]] بود. [[ابوحامد محمد غزالی|امام محمد غزالی]] از سال ۴۸۴ هجری در آن تدریس می‌کرد و تأثیر وی در محتوا و نظام آموزشی، در درازمدت (حتی در زمان تحصیل سعدی) هویدا بود؛ چنان‌که کتاب ''[[احیاء علوم‌الدین]]'' یکی از مهم‌ترین کتاب‌های درسی آن به‌شمار می‌رفت. این مدرسه و سایر مدارس نظامیه مروج [[فقه]] [[شافعی]] و [[علم کلام|کلام]] [[اشاعره|اشعری]] بود و مثل سدی در برابر تفکر [[اسماعیلیه]] عمل می‌کرد.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref>


سعدی در مدت تحصیل در بغداد از حضور استادان بنام دوران خود از جمله [[سبط بن جوزی]] (منظور ابن جوزی دوم، نوادهٔ ''[[ابن جوزی]]'' مشهور است) و [[شهاب‌الدین عمر سهروردی]]، صوفی مشهور، بهره برد.<ref name=":10"/> به استناد یکی از سروده‌های سعدی،<ref group="یادداشت">بوستان سعدی، باب هفتم:{{سخ}}مرا در نظامیه ادرار بود{{سخ}}شب و روز تلقین و تکرار بود</ref> او در این دوره از مدرسهٔ نظامیه شهریه دریافت می‌کرده‌است. سعدی پس از تحصیل در نظامیه، شغل [[خطابه|واعظی]] پیشه می‌کند که مستلزم سفر به مناطق مختلف و ارائهٔ خطابه و ارشاد مردم بوده‌است.<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱-۱۵۶|ج=۳}}</ref> با توجه به شواهد متعددی که در ''بوستان'' و ''گلستان'' وجود دارد،<ref group="یادداشت">به‌طور مثال حکایت شمارهٔ ۱۱ از باب دوم ''گلستان'': «در جامع بعلبک وقتی کلمه‌ای همی‌گفتم به طریق وعظ، با جماعتی افسرده و دل مرده و ره از عالم صورت به عالم معنی نبرده، دیدم که نفسم درنمی‌گیرد و آتشم در هیزم تر اثر نمی‌کند …»</ref> سعدی مدتی را در شهرهای مختلف [[شام (سرزمین)|شام]] مانند ''[[دمشق]]'' و ''[[بعلبک]]'' به سر برده و به کار تدریس و موعظه مشغول بوده‌است.<ref name=":37">{{یادکرد کتاب |عنوان=سعدی، شاعر عشق و زندگی |نام خانوادگی=همایون کاتوزیان |نام=محمدعلی |ناشر=نشر مرکز |سال=۱۳۹۳ |شابک=978-964-305-894-4 |مکان=تهران |صفحات=۱۸ تا ۳۷ |فصل=فصل دوم (فرار سعدی از مدرسه؟)}}</ref> مسلم است که سعدی به [[حجاز]]، [[شام (سرزمین)|شام]] و [[امپراتوری روم شرقی|آسیای صغیر]] سفر کرده‌است.<ref name=":10"/> با این حال نشانه‌هایی از سفر به [[هندوستان]]، [[ترکستان]]، [[غزنین]]، [[آذربایجان (ایران)|آذربایجان]]، [[فلسطین]]، [[چین]]، [[یمن]] و [[آفریقای شمالی]] هم در سروده‌های وی یافت می‌شود. اما به‌نظر می‌رسد که بعضی از این سفرها داستان‌پردازی باشند و به‌طور منطقی پایهٔ [[نماد]]ین و اخلاقی داشته باشند.<ref name=":66"/> [[یان ریپکا]]، سفر او به شرق ایران، شامل [[ترکستان]] و هندوستان، را بسیار بعید می‌داند.<ref name=":62"/> این جهانگردی که مورد اشارهٔ خود سعدی نیز واقع شده‌است،<ref group="یادداشت">در اقصای عالم بگشتم بسی{{سخ}}به سر بردم ایام با هر کسی{{سخ}}تمتع به هر گوشه‌ای یافتم{{سخ}}ز هر خرمنی خوشه‌ای یافتم</ref> به روایتی سی سال به طول انجامید.<ref name=":66">{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = شایگان | نام = داریوش| پیوند نویسنده = | عنوان = [[پنج اقلیم حضور|پنج اقلیم حضور (فردوسی، خیام، مولوی، سعدی، حافظ): بحثی دربارهٔ شاعرانگی ایرانیان]]| ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۹۳| ناشر = انتشارات فرهنگ معاصر|مکان =تهران | شابک = | صفحه =۸۸| پیوند = | تاریخ بازبینی =}}</ref>
سعدی در مدت تحصیل در بغداد از حضور استادان بنام دوران خود از جمله [[سبط بن جوزی]] (منظور ابن جوزی دوم، نوادهٔ ''[[ابن جوزی]]'' مشهور است) و [[شهاب‌الدین عمر سهروردی]]، صوفی مشهور، بهره برد.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> به استناد یکی از سروده‌های سعدی،<ref group="یادداشت">بوستان سعدی، باب هفتم:{{سخ}}مرا در نظامیه ادرار بود{{سخ}}شب و روز تلقین و تکرار بود</ref> او در این دوره از مدرسهٔ نظامیه شهریه دریافت می‌کرده است. سعدی پس از تحصیل در نظامیه، شغل [[خطابه|واعظی]] پیشه می‌کند که مستلزم سفر به مناطق مختلف و ارائهٔ خطابه و ارشاد مردم بوده است.<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱–۱۵۶|ج=۳}}</ref> با توجه به شواهد متعددی که در ''بوستان'' و ''گلستان'' وجود دارد،<ref group="یادداشت">به‌طور مثال حکایت شمارهٔ ۱۱ از باب دوم ''گلستان'': «در جامع بعلبک وقتی کلمه‌ای همی‌گفتم به طریق وعظ، با جماعتی افسرده و دل مرده و ره از عالم صورت به عالم معنی نبرده، دیدم که نفسم درنمی‌گیرد و آتشم در هیزم تر اثر نمی‌کند …»</ref> سعدی مدتی را در شهرهای مختلف [[شام (سرزمین)|شام]] مانند ''[[دمشق]]'' و ''[[بعلبک]]'' به سر برده و به کار تدریس و موعظه مشغول بوده است.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۳۷–۱۸}}</ref> مسلم است که سعدی به [[حجاز]]، [[شام (سرزمین)|شام]] و [[امپراتوری روم شرقی|آسیای صغیر]] سفر کرده است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> با این حال نشانه‌هایی از سفر به [[هندوستان]]، [[ترکستان]]، [[غزنین]]، [[آذربایجان (ایران)|آذربایجان]]، [[فلسطین]]، [[چین]]، [[یمن]] و [[آفریقای شمالی]] هم در سروده‌های وی یافت می‌شود. اما به‌نظر می‌رسد که بعضی از این سفرها داستان‌پردازی باشند و به‌طور منطقی پایهٔ [[نماد]]ین و اخلاقی داشته باشند.<ref>{{پک|1=شایگان|2=۱۳۹۳|ک=پنج اقلیم حضور|ص=۸۸}}</ref> [[یان ریپکا]]، سفر او به شرق ایران، شامل [[ترکستان]] و هندوستان، را بسیار بعید می‌داند.<ref name=":62"/> این جهانگردی که مورد اشارهٔ خود سعدی نیز واقع شده است،<ref group="یادداشت">در اقصای عالم بگشتم بسی{{سخ}}به سر بردم ایام با هر کسی{{سخ}}تمتع به هر گوشه‌ای یافتم{{سخ}}ز هر خرمنی خوشه‌ای یافتم</ref> به روایتی سی سال به طول انجامید.<ref>{{پک|1=شایگان|2=۱۳۹۳|ک=پنج اقلیم حضور|ص=۸۸}}</ref>


=== بازگشت به شیراز ===
=== بازگشت به شیراز ===
سعدی در حدود سال ۶۵۵ قمری به ''[[شیراز]]'' بازگشت و در [[خانقاه]] [[ابوعبدالله بن خفیف]] ساکن شد. سعدی در این زمان به حاکم [[فارس (سرزمین)|فارس]]، اتابک [[ابوبکر بن سعد زنگی]] بسیار نزدیک شد و –مانند پدر– به [[دربار سلطنتی|دربار]] رفت‌وآمد پیدا کرد. [[ذبیح‌الله صفا]]، معتقد است که اشتغال سعدی در دربار، به عنوان شاعر درباری نبوده‌است. در این دوران سعدی به تدوین و تصنیف اشعار و رسائل خود پرداخت.<ref name=":10"/>
سعدی در حدود سال ۶۵۵ قمری به ''[[شیراز]]'' بازگشت و در [[خانقاه]] [[ابوعبدالله بن خفیف]] ساکن شد. سعدی در این زمان به حاکم [[فارس (سرزمین)|فارس]]، اتابک [[ابوبکر بن سعد زنگی]] بسیار نزدیک شد و –مانند پدر– به [[دربار سلطنتی|دربار]] رفت‌وآمد پیدا کرد. [[ذبیح‌الله صفا]]، معتقد است که اشتغال سعدی در دربار، به عنوان شاعر درباری نبوده است. در این دوران سعدی به تدوین و تصنیف اشعار و رسائل خود پرداخت.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


با توجه به شواهدی که در کتاب ''[[بوستان سعدی|بوستان]]'' وجود دارد، سعدی در بازگشت از سفر تصمیم گرفت که ''«''سخن‌های شیرین‌تر از قند به سوغات آوَرَد»<ref group="یادداشت">دریغ آمدم زان همه بوستان{{سخ}}تهیدست رفتن سوی دوستان{{سخ}}به دل گفتم از مصر قند آورند{{سخ}}بر دوستان ارمغانی برند{{سخ}}مرا گر تهی بود از آن قند دست{{سخ}}سخن‌های شیرین‌تر از قند هست</ref> و بدین جهت کتاب بوستان را در سال ۶۵۵ قمری نوشت و به [[ابوبکر بن سعد زنگی]]، حاکم وقت ''شیراز''، تقدیم کرد. [[محمدعلی همایون کاتوزیان]]، منتقد ادبی، با توجه به شواهدی در [[گلستان سعدی|''گلستان'']]، معتقد است که سعدی پس از نگارش ''بوستان'' دچار نوعی [[افسردگی (حالت)|افسردگی]] شد و با این فکر که عمر خود را به بطالت گذرانده و به ایام پیری رسیده‌است، دست از کار کشید؛ اما دوست یا دوستانی او را به نوشتن کتاب جدیدی مصمم کردند. سعدی نگارش کتاب ''گلستان'' را کمتر از یک سال بعد از تدوین ''بوستان''، در ۱ اردیبهشت سال ۶۵۶ هجری شروع کرد و «هنوز از گلِ بوستان بَقیّتی موجود بود» که نگارش آن را به پایان رساند؛ بنابراین کتاب ''گلستان'' در مدت پنج یا شش ماه نوشته شد که — به نظر [[محمدعلی همایون کاتوزیان]] — شبیه به معجزه است و می‌تواند نشانی از فرح و انبساطی باشد که پس از یک دوره افسردگی — به‌صورت موقت — بروز می‌کند. سعدی این کتاب را تلویحاً به [[سعد بن ابوبکر|سعدبن ابوبکر زنگی]]، [[ولیعهد]] جوان [[اتابکان فارس|''فارس'']] تقدیم و ابراز امیدواری کرد که مورد پسند وی واقع شود.<ref name=":34">{{یادکرد کتاب|عنوان=سعدی، شاعر عشق و زندگی|نام خانوادگی=همایون کاتوزیان|نام=محمدعلی|ناشر=نشر مرکز|سال=۱۳۹۳|شابک=978-964-305-894-4|مکان=تهران|صفحات=۳۸ تا ۵۱|فصل=فصل سوم (گلستان و افسردگی سعدی)}}</ref> یان ریپکا می‌گوید این‌که سعدی توانسته در این مدت کوتاه این دو اثر بلیغ را در نهایت کمال تصنیف کند، از این مسئله نشات می‌گیرد که مطالبش را پیش‌تر نگاشته بوده‌است.<ref name=":62"/>
با توجه به شواهدی که در کتاب ''[[بوستان سعدی|بوستان]]'' وجود دارد، سعدی در بازگشت از سفر تصمیم گرفت که ''«''سخن‌های شیرین‌تر از قند به سوغات آوَرَد»<ref group="یادداشت">دریغ آمدم زان همه بوستان{{سخ}}تهیدست رفتن سوی دوستان{{سخ}}به دل گفتم از مصر قند آورند{{سخ}}بر دوستان ارمغانی برند{{سخ}}مرا گر تهی بود از آن قند دست{{سخ}}سخن‌های شیرین‌تر از قند هست</ref> و بدین جهت کتاب بوستان را در سال ۶۵۵ قمری نوشت و به [[ابوبکر بن سعد زنگی]]، حاکم وقت ''شیراز''، تقدیم کرد. [[محمدعلی همایون کاتوزیان]]، منتقد ادبی، با توجه به شواهدی در [[گلستان سعدی|''گلستان'']]، معتقد است که سعدی پس از نگارش ''بوستان'' دچار نوعی [[افسردگی (حالت)|افسردگی]] شد و با این فکر که عمر خود را به بطالت گذرانده و به ایام پیری رسیده است، دست از کار کشید؛ اما دوست یا دوستانی او را به نوشتن کتاب جدیدی مصمم کردند. سعدی نگارش کتاب ''گلستان'' را کمتر از یک سال بعد از تدوین ''بوستان''، در ۱ اردیبهشت سال ۶۵۶ هجری شروع کرد و «هنوز از گلِ بوستان بَقیّتی موجود بود» که نگارش آن را به پایان رساند؛ بنابراین کتاب ''گلستان'' در مدت پنج یا شش ماه نوشته شد که — به نظر [[محمدعلی همایون کاتوزیان]] — شبیه به معجزه است و می‌تواند نشانی از فرح و انبساطی باشد که پس از یک دوره افسردگی — به‌صورت موقت — بروز می‌کند. سعدی این کتاب را تلویحاً به [[سعد بن ابوبکر|سعدبن ابوبکر زنگی]]، [[ولیعهد]] جوان [[اتابکان فارس|''فارس'']] تقدیم و ابراز امیدواری کرد که مورد پسند وی واقع شود.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۳۸–۵۱}}</ref> یان ریپکا می‌گوید این‌که سعدی توانسته در این مدت کوتاه این دو اثر بلیغ را در نهایت کمال تصنیف کند، از این مسئله نشات می‌گیرد که مطالبش را پیش‌تر نگاشته بوده است.<ref name=":62"/>


سعدی تا پیش از نگارش ''بوستان'' و ''گلستان''، شاعری نام‌آشنا نبود، اما نگارش این دو کتاب سرآغاز شهرت و بلندآوازگی او شد. سعدی پس از سکونت در شیراز، زندگی خود را صرف سرودن شعر و [[مراقبه]] کرد و روزگار خود را با تقدیم شعری یا نصیحتی به امیران و رعایا و طرفداران خود و پذیرش هدایای آن‌ها می‌گذراند.<ref name=":62"/>
سعدی تا پیش از نگارش ''بوستان'' و ''گلستان''، شاعری نام‌آشنا نبود، اما نگارش این دو کتاب سرآغاز شهرت و بلندآوازگی او شد. سعدی پس از سکونت در شیراز، زندگی خود را صرف سرودن شعر و [[مراقبه]] کرد و روزگار خود را با تقدیم شعری یا نصیحتی به امیران و رعایا و طرفداران خود و پذیرش هدایای آن‌ها می‌گذراند.<ref name=":62"/>


سعدی در ''گلستان'' می‌گوید که با دو وزیر دربار [[ایلخانان|ایلخانی]] زمان خود یعنی [[شمس‌الدین محمد جوینی]] و [[عطاملک جوینی]] دوستی و مراوده داشت. این دو اهل سخن و شعر بودند و با سعدی مکاتبات و ملاقات‌هایی داشتند. سعدی پس از بازگشت به شیراز، یک بار به [[حج|سفر حج]] می‌رود و در بازگشت، از مسیر ''[[آذربایجان]]''، به دیدار این دو برادر نائل می‌شود.<ref name=":10"/> آن‌ها او را به دیدار [[اباقاخان]]، پادشاه وقت ایلخانی، بردند و او هم از سعدی خواست که او را نصیحتی کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سعدی، شاعر عشق و زندگی|نام خانوادگی=همایون کاتوزیان|نام=محمدعلی|ناشر=نشر مرکز|سال=۱۳۹۳|شابک=978-964-305-894-4|مکان=تهران|صفحات=۲۲۱ تا ۲۴۹|فصل=فصل دوازدهم (سعدی و وزیران)}}</ref> سعدی در مدت اقامت خود در شیراز، با بسیاری از افراد سرشناس معاصر خود از جمله [[شیخ صفی‌الدین اردبیلی]]<ref name=":54"/> دیدار کرد.<ref name=":53"/> یان ریپکا گزارش این ملاقات‌ها را معتبر نمی‌داند.<ref name=":62"/>
سعدی در ''گلستان'' می‌گوید که با دو وزیر دربار [[ایلخانان|ایلخانی]] زمان خود یعنی [[شمس‌الدین محمد جوینی]] و [[عطاملک جوینی]] دوستی و مراوده داشت. این دو اهل سخن و شعر بودند و با سعدی مکاتبات و ملاقات‌هایی داشتند. سعدی پس از بازگشت به شیراز، یک بار به [[حج|سفر حج]] می‌رود و در بازگشت، از مسیر ''[[آذربایجان]]''، به دیدار این دو برادر نائل می‌شود.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> آن‌ها او را به دیدار [[اباقاخان]]، پادشاه وقت ایلخانی، بردند و او هم از سعدی خواست که او را نصیحتی کند.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۲۲۱–۲۴۹}}</ref> سعدی در مدت اقامت خود در شیراز، با بسیاری از افراد سرشناس معاصر خود از جمله [[شیخ صفی‌الدین اردبیلی]]<ref>{{پک|1=براون|2=۱۳۳۹|ک=از سعدی تا جامی|ص=۷۰۴–۷۰۷}}</ref> دیدار کرد.<ref>{{پک|1=امینی|2=الهی‌منش|3=۱۳۹۵|ک=پژوهشنامه مذاهب اسلامی|ف=تحلیل رویکردهای سعدی شیرازی}}</ref> یان ریپکا گزارش این ملاقات‌ها را معتبر نمی‌داند.<ref name=":62"/>


[[قاضی نورالله شوشتری]] در کتاب ''قصص العلماء''، داستانی از ملاقات سعدی با [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیرالدین توسی]] در ''[[شیراز]]'' نقل می‌کند که طی آن خواجه نصیر، به سبب [[قصیده]]ای که سعدی در رثای [[مستعصم]]، [[خلافت عباسی|خلیفهٔ عباسی]] سروده،<ref group="یادداشت">آسمان را حق بود گر خون بگرید بر زمین{{سخ}}بر زوال ملک مستعصم امیرالمؤمنین{{سخ}}ای محمد گر قیامت می‌برآری سر ز خاک{{سخ}}سر برآور وین قیامت در میان خلق بین{{سخ}}نازنینان حرم را خون خلق بی‌دریغ{{سخ}}ز آستان بگذشت و ما را خون چشم از آستین …</ref> دستور [[فلک|فلک کردن]] او را می‌دهد و این شکنجه، طی چند روز به درگذشت وی می‌انجامد. با این حال به‌نظر [[محمدابراهیم باستانی پاریزی|ابراهیم باستانی پاریزی]]، اگرچه اصل فلک شدن سعدی به‌واسطهٔ سرودن [[مرثیه]] برای مستعصم عباسی ممکن است واقعیت داشته‌باشد، اما جزئیات داستان ساختگی است؛ چرا که نشانه‌ای از سفر خواجه نصیر به ''شیراز'' در دست نیست و در عین حال، سعدی تا سال‌ها پس از درگذشت خواجه نصیر به حیات خود ادامه داده‌است.<ref name=":49">{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=باستانی پاریزی |نام=ابراهیم |عنوان=گذر سعدی از آبادان |ژورنال=چیستا |شماره=۵ |تاریخ=دی ۱۳۶۰ |صفحه=۵۴۲ تا ۵۵۳ |زبان=فارسی |پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/180248/گذر-سعدی-از-آبادان|تاریخ دسترسی=۱۵ مرداد ۱۳۹۶}}</ref>
[[قاضی نورالله شوشتری]] در کتاب ''قصص العلماء''، داستانی از ملاقات سعدی با [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیرالدین توسی]] در ''[[شیراز]]'' نقل می‌کند که طی آن خواجه نصیر، به سبب [[قصیده]]ای که سعدی در رثای [[مستعصم]]، [[خلافت عباسی|خلیفهٔ عباسی]] سروده،<ref group="یادداشت">آسمان را حق بود گر خون بگرید بر زمین{{سخ}}بر زوال ملک مستعصم امیرالمؤمنین{{سخ}}ای محمد گر قیامت می‌برآری سر ز خاک{{سخ}}سر برآور وین قیامت در میان خلق بین{{سخ}}نازنینان حرم را خون خلق بی‌دریغ{{سخ}}ز آستان بگذشت و ما را خون چشم از آستین …</ref> دستور [[فلک|فلک کردن]] او را می‌دهد و این شکنجه، طی چند روز به درگذشت وی می‌انجامد. با این حال به‌نظر [[محمدابراهیم باستانی پاریزی|ابراهیم باستانی پاریزی]]، اگرچه اصل فلک شدن سعدی به‌واسطهٔ سرودن [[مرثیه]] برای مستعصم عباسی ممکن است واقعیت داشته‌باشد، اما جزئیات داستان ساختگی است؛ چرا که نشانه‌ای از سفر خواجه نصیر به ''شیراز'' در دست نیست و در عین حال، سعدی تا سال‌ها پس از درگذشت خواجه نصیر به حیات خود ادامه داده است.<ref>{{پک|1=باستانی پاریزی|2=۱۳۶۰|ک=چیستا|ف=گذر سعدی از آبادان}}</ref>


=== مرگ ===
=== مرگ ===
تاریخ مرگ سعدی را در منابع گوناگون، یکی از سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری ذکر کرده‌اند.<ref name=":10"/> اما مورد اعتمادترین روایت که [[سعید نفیسی]] طرح می‌کند، این است که وی در ۲۷ [[ذیحجه]] سال ۶۹۰ هجری درگذشته<ref name=":10"/><ref name=":62"/> و در همان [[خانگاه|خانقاهی]] که اقامت گزیده‌بود، به خاک سپرده شده‌است.<ref name=":8"/>
تاریخ مرگ سعدی را در منابع گوناگون، یکی از سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری ذکر کرده‌اند.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> اما مورد اعتمادترین روایت که [[سعید نفیسی]] طرح می‌کند، این است که وی در ۲۷ [[ذیحجه]] سال ۶۹۰ هجری درگذشته<ref name=":62"/><ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> و در همان [[خانگاه|خانقاهی]] که اقامت گزیده‌بود، به خاک سپرده شده است.<ref name=":8"/>{{منبع بهتر}}


=== داستان‌های خیالی و مبالغه‌آمیز ===
=== داستان‌های خیالی و مبالغه‌آمیز ===
پیش‌تر عادت بر این بود که — بیشتر بدون گفتگو — داستان‌های ''گلستان'' و ''بوستان'' را بخشی از سرگذشت سعدی قلمداد نمایند؛ از معروف‌ترین صاحب‌نظرانی که چنین رویکردی داشته‌اند می‌توان به [[آنری ماسه|هنری ماسه]]، [[علی‌اصغر حکمت]] و [[محمد خزائلی]] اشاره کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سعدی، شاعر عشق و زندگی|نام خانوادگی=همایون کاتوزیان|نام=محمدعلی|ناشر=نشر مرکز|سال=۱۳۹۳|شابک=978-964-305-894-4|مکان=تهران|صفحات=۵۴ تا ۷۵|فصل=فصل چهارم (سفرها و حضرهای سعدی)}}</ref> اما مطالعات نشان می‌دهد که برخی از این حکایات جنبهٔ تخیلی دارد و واقعی نیست یا دست‌کم در بیان آن مبالغه شده‌است؛ بنابراین نمی‌توان این داستان‌ها را به‌عنوان سرگذشت واقعی سعدی پذیرفت.<ref name=":37"/>
پیش‌تر عادت بر این بود که — بیشتر بدون گفتگو — داستان‌های ''گلستان'' و ''بوستان'' را بخشی از سرگذشت سعدی قلمداد نمایند؛ از معروف‌ترین صاحب‌نظرانی که چنین رویکردی داشته‌اند می‌توان به [[آنری ماسه|هنری ماسه]]، [[علی‌اصغر حکمت]] و [[محمد خزائلی]] اشاره کرد.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۵۴–۷۵}}</ref> اما مطالعات نشان می‌دهد که برخی از این حکایات جنبهٔ تخیلی دارد و واقعی نیست یا دست‌کم در بیان آن مبالغه شده است؛ بنابراین نمی‌توان این داستان‌ها را به‌عنوان سرگذشت واقعی سعدی پذیرفت.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۳۷–۱۸}}</ref>


یکی از این سرگذشت‌ها، حکایت ''بتی دیدم از عاج در [[سومنات]]...'' است که نمونه‌ای از [[مقامه]]‌نویسی است و واقعیت ندارد؛ سعدی اصولاً سفری به [[هندوستان]] نداشته‌است.<ref name=":37"/><ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=متینی|نام=جلال|عنوان=مقامه‌ای منظوم به زبان فارسی|ژورنال=ایران‌نامه|شماره=۱۲|ناشر=بنیاد مطالعات ایران دانشگاه تورنتو|تاریخ=تابستان ۱۳۶۴|صفحه=۷۰۵ تا ۷۳۲|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/353319/مقامه-ای-منظوم-به-زبان-فارسی?q=سعدی%20سومنات&score=88.88577&rownumber=1|تاریخ دسترسی=۲۶ فروردین ۱۳۹۶}}</ref> داستان از این قرار است که سعدی در [[بت‌پرستی|بت‌خانهٔ]] [[سومنات]]، مردم را در حال پرستش بتی می‌بیند، که ادعا می‌شد صبح‌ها دست خود را برای ستایش خداوند به سوی آسمان دراز می‌کند. سعدی درمی‌یابد که یک [[برهمن]] در درون بت پنهان می‌شود و با کشیدن ریسمانی، دست بت را حرکت می‌دهد. در همین حال برهمن هم درمی‌یابد که سعدی متوجه موضوع شده‌است. پس از بیم جان، برهمن را می‌کشد و از راه هندوستان و [[یمن]] به [[حجاز]] می‌گریزد.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=عالمی|نام=سید محمدرضا|عنوان=سومنات|ژورنال=سخن تاریخ|شماره=۷|ناشر=جامعه المصطفی العالمیه|تاریخ=زمستان ۱۳۸۸|صفحه=۲۸ تا ۴۰|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/552954/سومنات?q=سعدی%20سومنات&score=23.997337&rownumber=2|تاریخ دسترسی=۲۶ فروردین ۱۳۹۶}}</ref>
یکی از این سرگذشت‌ها، حکایت ''بتی دیدم از عاج در [[سومنات]]...'' است که نمونه‌ای از [[مقامه]]‌نویسی است و واقعیت ندارد؛ سعدی اصولاً سفری به [[هندوستان]] نداشته است.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۳۷–۱۸}}</ref><ref>{{پک|1=متینی|2=۱۳۶۴|ک=ایران‌نامه|ف=مقامه‌ای منظوم به زبان فارسی}}</ref> داستان از این قرار است که سعدی در [[بت‌پرستی|بت‌خانهٔ]] [[سومنات]]، مردم را در حال پرستش بتی می‌بیند، که ادعا می‌شد صبح‌ها دست خود را برای ستایش خداوند به سوی آسمان دراز می‌کند. سعدی درمی‌یابد که یک [[برهمن]] در درون بت پنهان می‌شود و با کشیدن ریسمانی، دست بت را حرکت می‌دهد. در همین حال برهمن هم درمی‌یابد که سعدی متوجه موضوع شده است. پس از بیم جان، برهمن را می‌کشد و از راه هندوستان و [[یمن]] به [[حجاز]] می‌گریزد.<ref>{{پک|1=عالمی|2=۱۳۸۸|ک=سخن تاریخ|ف=سومنات}}</ref>


سعدی در مدت اقامت در [[دمشق]] به علت دلگیری از دوستان خود، از آن‌ها کناره‌گیری می‌کند و سر به بیابان می‌گذارد. اما اسیر ''[[فرنگی]]ان'' می‌شود و در شهر [[طرابلس (لبنان)|طرابلس]] به کار اجباری گماشته می‌شود. در این اثنا، آشنایی او را می‌بیند و از صاحبانش می‌خرد. این شخص سعدی را به شهر [[حلب]] می‌برد و دختر خود را به عقد وی درمی‌آورد. به استناد این حکایت، برخی معتقدند که سعدی اسیر فرنگیان شده و به [[اروپا]] سفر کرده‌است. ''[[ضیاء موحد]]'' اصل داستان اسارت را قابل رد یا اثبات نمی‌داند. اما بر این عقیده است که منظور سعدی از ''[[فرنگ]]''، ''[[اروپا]]'' نیست؛ چون در آن دوران، طی [[جنگ‌های صلیبی]]، فرنگیان [[بارو|استحکاماتی]] را در سرزمین [[شام (سرزمین)|شام]] به وجود آورده‌بودند که به ''اَفرَنج'' یا ''اَفرَنجیه'' شهرت یافته‌بود و سعدی نیز به اسارت محافظان یکی از همین قلعه‌ها درآمده‌بود. موحد برآورد می‌کند که این اتفاق البته در صورت واقعیت داشتن — به احتمال زیاد بین سال‌های ۶۴۵ تا ۶۵۲ قمری (۱۲۴۸ تا ۱۲۵۴ میلادی) طی [[جنگ صلیبی هفتم|هفتمین مرحله از جنگ‌های صلیبی]] واقع شده باشد.<ref name=":37"/>
سعدی در مدت اقامت در [[دمشق]] به علت دلگیری از دوستان خود، از آن‌ها کناره‌گیری می‌کند و سر به بیابان می‌گذارد. اما اسیر ''[[فرنگی]]ان'' می‌شود و در شهر [[طرابلس (لبنان)|طرابلس]] به کار اجباری گماشته می‌شود. در این اثنا، آشنایی او را می‌بیند و از صاحبانش می‌خرد. این شخص سعدی را به شهر [[حلب]] می‌برد و دختر خود را به عقد وی درمی‌آورد. به استناد این حکایت، برخی معتقدند که سعدی اسیر فرنگیان شده و به [[اروپا]] سفر کرده است. ''[[ضیاء موحد]]'' اصل داستان اسارت را قابل رد یا اثبات نمی‌داند. اما بر این عقیده است که منظور سعدی از ''[[فرنگ]]''، ''[[اروپا]]'' نیست؛ چون در آن دوران، طی [[جنگ‌های صلیبی]]، فرنگیان [[بارو|استحکاماتی]] را در سرزمین [[شام (سرزمین)|شام]] به وجود آورده‌بودند که به ''اَفرَنج'' یا ''اَفرَنجیه'' شهرت یافته‌بود و سعدی نیز به اسارت محافظان یکی از همین قلعه‌ها درآمده‌بود. موحد برآورد می‌کند که این اتفاق البته در صورت واقعیت داشتن — به احتمال زیاد بین سال‌های ۶۴۵ تا ۶۵۲ قمری (۱۲۴۸ تا ۱۲۵۴ میلادی) طی [[جنگ صلیبی هفتم|هفتمین مرحله از جنگ‌های صلیبی]] واقع شده باشد.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۳۷–۱۸}}</ref>


سعدی در ''گلستان'' حکایتی نقل می‌کند راجع به سفر خود به [[کاشغر]] ''در سالی که [[علاءالدین محمد خوارزمشاه|محمد خوارزمشاه]] با [[ختای|ختا]] صلح اختیار کرد''. بنا بر شواهد تاریخی این رخداد در سال ۶۱۰ هجری بوده‌است. وی در این سفر با پسری زیباروی که در حال یادگیری [[صرف و نحو|صرف و نحو عربی]] بود، هم‌کلام می‌شود. پسر از وی درخواست می‌کند شعری از سعدی برایش بخواند و سعدی هم [[بداهه‌پردازی|فی‌البداهه]] ابتدا شعری عربی و سپس شعری فارسی برای او می‌خواند. ''پسر [[نحو]]ی'' سپس که متوجه می‌شود این شخص، همان سعدی است، از او تقاضا می‌کند که مدت بیشتری در آن‌جا اقامت کند؛ اما سعدی به‌رغم میل باطنی، تقاضای او را نمی‌پذیرد. سعدی در این سال، سن کمی داشته‌است و غیرممکن بوده که آوازه‌اش در شهر ''کاشغر'' در [[ترکستان شرقی]] به این درجه رسیده‌باشد.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۳۴-۴۷|ف=تولد و وفات}}</ref> از سوی دیگر، [[شمس قیس رازی]] در کتاب ''[[المعجم فی معاییر اشعار العجم|المعجم]]'' که در سال ۶۳۰ هجری نوشته شده‌است، هیچ عبارت یا شعری از سعدی را نقل نمی‌کند؛ در حالی که به آثار بسیاری از دیگر شاعران آن دوران اشاراتی دارد.<ref name=":62"/> از این رو سفر به کاشغر و ملاقات با پسر نحوی، به احتمال زیاد تخیلی است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۳۴-۴۷|ف=تولد و وفات}}</ref><ref name=":62"/>
سعدی در ''گلستان'' حکایتی نقل می‌کند راجع به سفر خود به [[کاشغر]] ''در سالی که [[علاءالدین محمد خوارزمشاه|محمد خوارزمشاه]] با [[ختای|ختا]] صلح اختیار کرد''. بنا بر شواهد تاریخی این رخداد در سال ۶۱۰ هجری بوده است. وی در این سفر با پسری زیباروی که در حال یادگیری [[صرف و نحو|صرف و نحو عربی]] بود، هم‌کلام می‌شود. پسر از وی درخواست می‌کند شعری از سعدی برایش بخواند و سعدی هم [[بداهه‌پردازی|فی‌البداهه]] ابتدا شعری عربی و سپس شعری فارسی برای او می‌خواند. ''پسر [[نحو]]ی'' سپس که متوجه می‌شود این شخص، همان سعدی است، از او تقاضا می‌کند که مدت بیشتری در آن‌جا اقامت کند؛ اما سعدی به‌رغم میل باطنی، تقاضای او را نمی‌پذیرد. سعدی در این سال، سن کمی داشته است و غیرممکن بوده که آوازه‌اش در شهر ''کاشغر'' در [[ترکستان شرقی]] به این درجه رسیده‌باشد.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۳۴–۴۷|ف=تولد و وفات}}</ref> از سوی دیگر، [[شمس قیس رازی]] در کتاب ''[[المعجم فی معاییر اشعار العجم|المعجم]]'' که در سال ۶۳۰ هجری نوشته شده است، هیچ عبارت یا شعری از سعدی را نقل نمی‌کند؛ در حالی که به آثار بسیاری از دیگر شاعران آن دوران اشاراتی دارد.<ref name=":62"/> از این رو سفر به کاشغر و ملاقات با پسر نحوی، به احتمال زیاد تخیلی است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۳۴–۴۷|ف=تولد و وفات}}</ref><ref name=":62"/>


== گرایش‌های فکری و اجتماعی ==
== گرایش‌های فکری و اجتماعی ==
=== مذهب ===
=== مذهب ===
سعدی در [[نظامیه بغداد|نظامیهٔ بغداد]] تحصیل کرده‌است و هدف از تأسیس مدارس نظامیه، پرورش افرادی بود که [[شافعی|فقه شافعی]] و [[اشاعره|کلام اشعری]] را تدریس کنند.<ref name=":39"/> همچنین تفکر اشعری در زمان و جغرافیای زندگی سعدی متداول بوده‌است.<ref name=":40">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=ظهیری ناو|نام=بیژن|عنوان=چگونگی تأثیر تفکر اشاعره در ''گلستان'' سعدی|ژورنال=آینه معرفت|شماره=۳۶|ناشر=|تاریخ=پاییز ۱۳۹۲|سال=|زبان=فارسی|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20140319154915-9660-124.pdf|تاریخ دسترسی=۲۶ فروردین ۱۳۹۶|نام خانوادگی۲=شریفی|نام۲=شهلا}}</ref> برخی پژوهشگران معتقدند که نشانه‌های اعتقاد سعدی به اشاعره، در آثار او قابل تشخیص است و شکی در اشعری‌مذهب بودن او باقی نمی‌گذارد؛<ref name=":40"/> به‌طور مثال، سعدی [[قصیده]]‌ای دارد که در آن نخست [[محمد|پیامبر اسلام]] و سپس [[خلفای راشدین|خلفای چهارگانه]] را ستوده و در آن از ادبیات و تعبیرات [[سنی|اهل سنت]] استفاده کرده‌است.<ref name=":42">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۲ اردیبهشت ۱۳۹۲|وبگاه=پایگاه خبری تحلیلی صراط|نشانی=http://www.seratnews.ir/fa/news/107268/مذهب-حافظ-و-سعدی-چه-بوده-است|عنوان=مذهب حافظ و سعدی چه بوده‌است؟|تاریخ بازدید=۴ اردیبهشت ۱۳۹۶|archive-date=16 نوامبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171116182421/http://www.seratnews.ir/fa/news/107268/%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D9%88-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA}}</ref> اما در مقابل، نشانه‌هایی از ارادت وی به خاندان [[محمد|پیامبر اسلام]] مشاهده می‌شود و به همین دلیل، برخی از علماء مانند [[قاضی نورالله شوشتری]] وی را [[شیعه]] قلمداد کرده‌اند.<ref name=":42"/> وی مدعی است که سعدی در دیدار خود با [[خواجه نصیرالدین طوسی]]، [[شیعه]] بودن خود را اظهار کرده‌است.<ref name=":49"/> نکتهٔ قابل توجه در بررسی مذهب سعدی این است که او اصراری به تبلیغ مذهب خود و زیر سؤال بردن سایر مذاهب نمی‌کند و بیشتر به‌عنوان یک شاعر اصول اخلاقی را انعکاس می‌دهد و تبیین می‌کند.<ref name=":40"/>
سعدی در [[نظامیه بغداد|نظامیهٔ بغداد]] تحصیل کرده است و هدف از تأسیس مدارس نظامیه، پرورش افرادی بود که [[شافعی|فقه شافعی]] و [[اشاعره|کلام اشعری]] را تدریس کنند.<ref>{{پک|1=ابراهیمی دینانی|2=۱۳۷۸|ک=سعدی‌شناسی|ف=سعدی و اشعریه}}</ref> همچنین تفکر اشعری در زمان و جغرافیای زندگی سعدی متداول بوده است. برخی پژوهشگران معتقدند که نشانه‌های اعتقاد سعدی به اشاعره، در آثار او قابل تشخیص است و شکی در اشعری‌مذهب بودن او باقی نمی‌گذارد؛<ref>{{پک|1=ظهیری ناو|2=شریفی|3=۱۳۹۲|ک=آینه معرفت|ف=چگونگی تأثیر تفکر اشاعره در گلستان سعدی}}</ref> به‌طور مثال، سعدی [[قصیده]]‌ای دارد که در آن نخست [[محمد|پیامبر اسلام]] و سپس [[خلفای راشدین|خلفای چهارگانه]] را ستوده و در آن از ادبیات و تعبیرات [[سنی|اهل سنت]] استفاده کرده است. اما در مقابل، نشانه‌هایی از ارادت وی به خاندان [[محمد|پیامبر اسلام]] مشاهده می‌شود و به همین دلیل، برخی از علماء مانند [[قاضی نورالله شوشتری]] وی را [[شیعه]] قلمداد کرده‌اند.<ref name=":42">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۲ اردیبهشت ۱۳۹۲|وبگاه=پایگاه خبری تحلیلی صراط|نشانی=http://www.seratnews.ir/fa/news/107268/مذهب-حافظ-و-سعدی-چه-بوده-است|عنوان=مذهب حافظ و سعدی چه بوده است؟|تاریخ بازدید=۴ اردیبهشت ۱۳۹۶|archive-date=16 نوامبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171116182421/http://www.seratnews.ir/fa/news/107268/%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D9%88-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA}}</ref>{{منبع بهتر}} وی مدعی است که سعدی در دیدار خود با [[خواجه نصیرالدین طوسی]]، [[شیعه]] بودن خود را اظهار کرده است.<ref>{{پک|1=باستانی پاریزی|2=۱۳۶۰|ک=چیستا|ف=گذر سعدی از آبادان}}</ref> نکتهٔ قابل توجه در بررسی مذهب سعدی این است که او اصراری به تبلیغ مذهب خود و زیر سؤال بردن سایر مذاهب نمی‌کند و بیشتر به‌عنوان یک شاعر اصول اخلاقی را انعکاس می‌دهد و تبیین می‌کند.<ref>{{پک|1=ظهیری ناو|2=شریفی|3=۱۳۹۲|ک=آینه معرفت|ف=چگونگی تأثیر تفکر اشاعره در گلستان سعدی}}</ref>


=== جهان‌بینی ===
=== جهان‌بینی ===
اگرچه سفر به مناطق مختلف و همنشینی با حکیمان و دانشمندان نقش مهمی در شکل‌گیری عقاید سعدی دارد. اما او بیش از هر چیز تحت تأثیر آموزه‌های مذهبی است که در [[شیراز]] و [[بغداد]] فرا گرفته‌است. سعدی به پیروی از [[اشاعره]] فلسفه و هرگونه تفکر خارج از دایرهٔ تعالیم شرعی را گمراهی می‌داند و معتقد است که در هر امری باید تابع [[قرآن]] و [[حدیث]] بود. سعدی [[سرنوشت‌باوری|تقدیرگراست]] و حتی افتادن برگی از درخت را ناشی از ارادهٔ خداوند می‌داند؛ پس در تفکر وی خوبی و بدی در ذات انسان‌ها سرشته شده و قابل تغییر نیست.<ref name=":60">{{یادکرد کتاب|عنوان=قلمرو سعدی|نام خانوادگی=دشتی|نام=علی|ناشر=امیرکبیر|سال=۱۳۵۶|شابک=|مکان=تهران|صفحات= ۳۶۱ تا ۴۰۰|فصل=پانزدهم (سعدی در منطقه فکر و عقیده)}}</ref><ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=محقق|نام=مهدی|عنوان=سعدی و قضا و قدر|ژورنال=دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران|شماره=۷۹ و ۸۰|ناشر=پایگاه مجلات تخصصی نور|تاریخ=اسفند ۱۳۵۱|صفحه=۱۹ تا ۴۲|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/515663/سعدی-و-قضا-و-قدر|تاریخ دسترسی=۱۵ شهریور ۱۳۹۶}}</ref><ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=ظهیری ناو|نام=بیژن|عنوان=دیدگاه‌های کلامی سعدی بر بنیاد قصاید|ژورنال=زبان و ادبیات فارسی|شماره=۶۰|ناشر=پایگاه مجلات تخصصی نور|تاریخ=بهار ۱۳۸۷|صفحه=۳۵ تا ۶۴|زبان=فارسی|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/782114/دیدگاههای-کلامی-سعدی-بر-بنیاد-قصاید?q=سعدی%20اختیار&score=17.904974&rownumber=4|تاریخ دسترسی=۱۵ شهریور ۱۳۹۶|نام خانوادگی۲=ابراهیم‌پور|نام۲=محمد}}</ref>
اگرچه سفر به مناطق مختلف و همنشینی با حکیمان و دانشمندان نقش مهمی در شکل‌گیری عقاید سعدی دارد. اما او بیش از هر چیز تحت تأثیر آموزه‌های مذهبی است که در [[شیراز]] و [[بغداد]] فرا گرفته است. سعدی به پیروی از [[اشاعره]] فلسفه و هرگونه تفکر خارج از دایرهٔ تعالیم شرعی را گمراهی می‌داند و معتقد است که در هر امری باید تابع [[قرآن]] و [[حدیث]] بود. سعدی [[سرنوشت‌باوری|تقدیرگراست]] و حتی افتادن برگی از درخت را ناشی از ارادهٔ خداوند می‌داند؛ پس در تفکر وی خوبی و بدی در ذات انسان‌ها سرشته شده و قابل تغییر نیست.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۳۶۱–۴۰۰}}</ref><ref>{{پک|1=ظهیری ناو|2=ابراهیم‌پور|3=۱۳۸۷|ک=زبان و ادبیات فارسی|ف=دیدگاه‌های کلامی سعدی بر بنیاد قصاید}}</ref>


نکتهٔ بارز دیگری که در مورد عقاید سعدی می‌توان یاد کرد، نوع‌دوستی و تلاش برای اصلاح [[جامعه]] است.<ref name=":60"/> این جنبه از تفکر او که از آن با عنوان ''[[حکمت#حکمت نظری و حکمت عملی|حکمت عملی]]'' نام می‌برند، در اشعار و آثار سعدی نمود بارز و برجسته‌ای دارد. مفاهیمی از قبیل پرستش خدای یگانه، نکوهش ریاکاری، فروتنی، خدمت به خلق، انسان‌دوستی، کار و تلاش، عدالت و مواردی از این دست در اشعار وی و به‌ویژه در بوستان به دفعات توصیه شده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بوستان سعدی (تصحیح غلامحسین یوسفی)|نام خانوادگی=سعدی شیرازی|ناشر=انتشارات انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی|سال=۱۳۵۹|مکان=تهران|صفحات=|فصل=جهان مطلوب سعدی در بوستان (به قلم غلامحسین یوسفی)|تصحیح=}}</ref> سعدی خود را مصلحی اجتماعی و آموزگاری اخلاقی می‌داند که با پند و اندرز تلاش می‌کند در مقابل ظلم و نابرابری بایستد یا دست کم تا حدی از عوارض آن بکاهد.<ref name=":61">{{یادکرد وب|نویسنده=داریوش رحمانیان|کد زبان=فارسی|تاریخ=آذر ۱۳۸۹|وبگاه=ماهنامه علوم انسانی مهرنامه|نشانی=http://www.mehrnameh.ir/article/1227/سعدي-و-سياست-تاملی-در-زادروز-شاعر-شيرازي|شماره=۷|عنوان=سعدی و سیاست؛ تأملی در زادروز شاعر شیرازی|بازبینی=۶ سپتامبر ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170803015251/http://www.mehrnameh.ir/article/1227/سعدي-و-سياست-تاملی-در-زادروز-شاعر-شيرازي|archivedate=۳ اوت ۲۰۱۷|dead-url=yes}}</ref> او در طول عمر خود با دربار پادشاهان مختلفی در ارتباط بود. اما [[آزادی اندیشه]] و [[آزادی بیان|آزادی قلم]] خود را از دست نداد و ترجیح داد در قصیده‌های خود، به جای ثنا گفتن امیران و وزیران، آن‌ها را پند و اندرز دهد.<ref name=":62"/>
نکتهٔ بارز دیگری که در مورد عقاید سعدی می‌توان یاد کرد، نوع‌دوستی و تلاش برای اصلاح [[جامعه]] است.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۳۶۱–۴۰۰}}</ref> این جنبه از تفکر او که از آن با عنوان ''[[حکمت#حکمت نظری و حکمت عملی|حکمت عملی]]'' نام می‌برند، در اشعار و آثار سعدی نمود بارز و برجسته‌ای دارد. مفاهیمی از قبیل پرستش خدای یگانه، نکوهش ریاکاری، فروتنی، خدمت به خلق، انسان‌دوستی، کار و تلاش، عدالت و مواردی از این دست در اشعار وی و به‌ویژه در بوستان به دفعات توصیه شده است.<ref>{{پک|1=یوسفی|2=۱۳۵۹|ک=بوستان سعدی|ص=؟|ف=جهان مطلوب سعدی در بوستان}}</ref> سعدی خود را مصلحی اجتماعی و آموزگاری اخلاقی می‌داند که با پند و اندرز تلاش می‌کند در مقابل ظلم و نابرابری بایستد یا دست کم تا حدی از عوارض آن بکاهد.<ref>{{پک|1=رحمانیان|2=۱۳۸۹|ک=ماهنامه علوم انسانی مهرنامه|ف=سعدی و سیاست؛ تأملی در زادروز شاعر شیرازی}}</ref> او در طول عمر خود با دربار پادشاهان مختلفی در ارتباط بود. اما [[آزادی اندیشه]] و [[آزادی بیان|آزادی قلم]] خود را از دست نداد و ترجیح داد در قصیده‌های خود، به جای ثنا گفتن امیران و وزیران، آن‌ها را پند و اندرز دهد.<ref name=":62"/>


=== عرفان و تصوف ===
=== عرفان و تصوف ===
سعدی را نمی‌توان ''[[تصوف|صوفی]]'' یا ''[[عرفان|عارف]]'' قلمداد کرد؛ اما در عین حال، نمی‌توان او را یکسره مخالف یا بیگانه با تصوف دانست.<ref name=":62"/><ref name=":35">{{یادکرد کتاب|عنوان=سعدی، شاعر عشق و زندگی|نام خانوادگی=همایون کاتوزیان|نام=محمدعلی|ناشر=نشر مرکز|سال=۱۳۹۳|شابک=978-964-305-894-4|مکان=تهران|صفحات=۱۵۶ تا ۱۸۰|فصل=فصل نهم: من استاده ام تا بسوزم تمام}}</ref> [[تصوف]] و [[عرفان]] در [[سده ۷ (قمری)|قرن هفتم هجری]] بسیار رایج بود. سعدی هم به‌عنوان یکی از عالمان زمان خود، به‌واسطهٔ تحصیل در [[بغداد]] و نشست و برخاست با عارفان زمان خود نظیر [[شهاب‌الدین عمر سهروردی|شیخ شهاب‌الدین عمر بن محمد سهروردی]] در معرض اندیشه‌های عرفانی قرار داشت. او در ''گلستان'' می‌گوید که ابوالفرج جوزی او را به ترک [[سماع]] دعوت کرده بود و به‌همین دلیل، [[بدیع‌الزمان فروزانفر]]، او را در زمرهٔ ''صوفیان دین‌دار'' (متشرع) قرار می‌دهد. سعدی در حکایات ''گلستان'' و ''بوستان'' رویکردی دوگانه نسبت به مقولهٔ تصوف دارد؛ گاهی عارفان را تمجید و نظریهٔ تصوف و عرفان را تبیین می‌کند، از آراء و روش‌های اصولی تصوف برداشت می‌کند و بازتاب آن را در اخلاق و رفتار صوفیان بزرگ ([[ابدال]]) مانند [[جنید بغدادی]]، [[شبلی نعمانی]] و [[بایزید بسطامی]] به‌تصویر می‌کشد. با این حال، گاهی صوفیان را «مردمی بیکار و بیعار و بی‌بندوبار» می‌شمارد و از جماعتی انتقاد می‌کند، که تصوف را بهانه‌ای برای «تن‌پروری و شهوت‌رانی» قرار داده‌اند.<ref name=":35"/>
سعدی را نمی‌توان ''[[تصوف|صوفی]]'' یا ''[[عرفان|عارف]]'' قلمداد کرد؛ اما در عین حال، نمی‌توان او را یکسره مخالف یا بیگانه با تصوف دانست.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۱۵۶–۱۸۰}}</ref><ref name=":62"/> [[تصوف]] و [[عرفان]] در [[سده ۷ (قمری)|قرن هفتم هجری]] بسیار رایج بود. سعدی هم به‌عنوان یکی از عالمان زمان خود، به‌واسطهٔ تحصیل در [[بغداد]] و نشست و برخاست با عارفان زمان خود نظیر [[شهاب‌الدین عمر سهروردی|شیخ شهاب‌الدین عمر بن محمد سهروردی]] در معرض اندیشه‌های عرفانی قرار داشت. او در ''گلستان'' می‌گوید که ابوالفرج جوزی او را به ترک [[سماع]] دعوت کرده بود و به‌همین دلیل، [[بدیع‌الزمان فروزانفر]]، او را در زمرهٔ ''صوفیان دین‌دار'' (متشرع) قرار می‌دهد. سعدی در حکایات ''گلستان'' و ''بوستان'' رویکردی دوگانه نسبت به مقولهٔ تصوف دارد؛ گاهی عارفان را تمجید و نظریهٔ تصوف و عرفان را تبیین می‌کند، از آراء و روش‌های اصولی تصوف برداشت می‌کند و بازتاب آن را در اخلاق و رفتار صوفیان بزرگ ([[ابدال]]) مانند [[جنید بغدادی]]، [[شبلی نعمانی]] و [[بایزید بسطامی]] به‌تصویر می‌کشد. با این حال، گاهی صوفیان را «مردمی بیکار و بیعار و بی‌بندوبار» می‌شمارد و از جماعتی انتقاد می‌کند، که تصوف را بهانه‌ای برای «تن‌پروری و شهوت‌رانی» قرار داده‌اند.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۱۵۶–۱۸۰}}</ref>


[[غلامرضا رشید یاسمی|رشید یاسمی]]، زبان‌شناس، بر این عقیده است که همهٔ غزل‌های سعدی عارفانه است و تصویر ''عشق زمینی'' در اشعار سعدی، وسیله‌ای برای رساندن مفهوم ''[[عشق عرفانی|عشق حقیقی]]'' اهل تصوف است.<ref name=":35"/> اما بسیاری دیگر از صاحب‌نظران از جمله [[محمدعلی فروغی]]، [[محمدعلی همایون کاتوزیان|همایون کاتوزیان]] و [[ضیاء موحد]] این نظر را رد می‌کنند.<ref name=":35"/><ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۹۴-۱۲۰|ف=سعدی عاشق}}</ref> حدود ده درصد از غزل‌های سعدی، عرفانی یا شبه‌عرفانی است. اما حتی در این اشعار نیز شور و شعف عارفانه، چنان‌که در غزلیات [[مولوی]] هست، وجود ندارد.<ref name=":35"/> [[سید علی قاضی|سیدعلی قاضی طباطبایی]]، عارف شیعهٔ [[سده ۱۳ (خورشیدی)|قرن سیزدهم]] و [[سده ۱۴ (خورشیدی)|چهاردهم]]، ''سعدی'' را اگرچه فردی حکیم و دانشمند می‌دانست، اما معتقد بود که «در اشعار او بویی از عرفان به مشام نمی‌رسد». وی تنها از غزلی با مطلع «به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازوست»''<ref group="یادداشت">به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازوست{{سخ}}عاشقم بر همه عالم که همه عالم ازوست{{سخ}}به غنیمت شمر ای دوست دم عیسی صبح{{سخ}}تا دل مرده مگر زنده کنی کاین دم ازوست{{سخ}}نه فلک راست مسلم نه ملک را حاصل{{سخ}}آنچه در سر سویدای بنی‌آدم ازوست{{سخ}}به حلاوت بخورم زهر که شاهد ساقیست{{سخ}}به ارادت ببرم درد که درمان هم ازوست{{سخ}}زخم خونینم اگر به نشود به باشد{{سخ}}خنک آن زخم که هر لحظه مرا مرهم ازوست{{سخ}}غم و شادی بر عارف چه تفاوت دارد{{سخ}}ساقیا باده بده شادی آن کاین غم ازوست{{سخ}}پادشاهی و گدایی بر ما یکسانست{{سخ}}که برین در همه را پشت عبادت خم ازوست{{سخ}}سعدیا گر بکند سیل فنا خانهٔ عمر{{سخ}}دل قوی دار که بنیاد بقا محکم ازوست</ref>'' به عنوان غزلی «آبدار و شیرین» یاد کرده‌است.<ref name=":38">{{یادکرد خبر|تاریخ=۳ اسفند ۱۳۹۴|عنوان=غزل شیرین سعدی از دیدگاه مرحوم آیت‌الله علی‌آقا قاضی|پیوند=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/12/03/1004202/غزل-شیرین-سعدی-از-دیدگاه-مرحوم-آیت-الله-علی-آقا-قاضی|ناشر=خبرگزاری تسنیم|تاریخ بازدید=۲۶ فروردین ۱۳۹۶|archive-date=13 سپتامبر 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180913004008/https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/12/03/1004202/%D8%BA%D8%B2%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%AD%D9%88%D9%85-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D9%82%D8%A7%D8%B6%DB%8C}}</ref> به عقیدهٔ روبن لوی، استاد [[دانشگاه کمبریج]]، [[فلسفه|فلسفهٔ]] سعدی، عملی و عادی است و جنبهٔ [[متافیزیک]] ندارد؛ سعدی دربارهٔ اندیشه‌های صوفیانه به‌شکل جامع و دقیق سخن نمی‌گوید و نگاه او به عارفان برجسته به عنوان معلم [[اخلاق]] است و به‌همین دلیل، رویکرد سعدی با مولوی متفاوت است. [[یان ریپکا]] نیز می‌گوید توجه سعدی نه به اندیشه‌های [[انتزاع]]ی عارفانه، بلکه به کاربرد آن در زندگی عادی معطوف بوده‌است.<ref name=":36">{{یادکرد کتاب|عنوان=سعدی، شاعر عشق و زندگی|نام خانوادگی=همایون کاتوزیان|نام=محمدعلی|ناشر=نشر مرکز|سال=۱۳۹۳|شابک=978-964-305-894-4|مکان=تهران|صفحات=۱۸۱ تا ۲۰۱|فصل=فصل دهم (در اخلاق درویشان)}}</ref> به نظر [[باربیه دومنار]]، شرق‌شناس فرانسوی، سعدی تمایل جدی به تصوف نداشت. اما از آن‌جا که در عصرِ او، تصوف مانند [[مذهب]] یک عامل تربیتی عمومی بود، از آن برکنار نماند و از چاشنی تصوف در آثار خود بهره گرفت.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=ستاری|نام=جلال|پیوند نویسنده=جلال ستاری|عنوان=مقام سعدی در ادبیات فرانسه (بخش دوم)|ژورنال=هنر و مردم|شماره=84|ناشر=پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی|تاریخ=مهر 1348|زبان=fa|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/269351/default.aspx|تاریخ دسترسی=2 آبان 1396}}</ref>
[[غلامرضا رشید یاسمی|رشید یاسمی]]، زبان‌شناس، بر این عقیده است که همهٔ غزل‌های سعدی عارفانه است و تصویر ''عشق زمینی'' در اشعار سعدی، وسیله‌ای برای رساندن مفهوم ''[[عشق عرفانی|عشق حقیقی]]'' اهل تصوف است.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۱۵۶–۱۸۰}}</ref> اما بسیاری دیگر از صاحب‌نظران از جمله [[محمدعلی فروغی]]، [[محمدعلی همایون کاتوزیان|همایون کاتوزیان]] و [[ضیاء موحد]] این نظر را رد می‌کنند.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۱۵۶–۱۸۰}}</ref><ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۹۴–۱۲۰|ف=سعدی عاشق}}</ref> حدود ده درصد از غزل‌های سعدی، عرفانی یا شبه‌عرفانی است. اما حتی در این اشعار نیز شور و شعف عارفانه، چنان‌که در غزلیات [[مولوی]] هست، وجود ندارد.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۱۵۶–۱۸۰}}</ref> [[سید علی قاضی|سیدعلی قاضی طباطبایی]]، عارف شیعهٔ [[سده ۱۳ (خورشیدی)|قرن سیزدهم]] و [[سده ۱۴ (خورشیدی)|چهاردهم]]، ''سعدی'' را اگرچه فردی حکیم و دانشمند می‌دانست، اما معتقد بود که «در اشعار او بویی از عرفان به مشام نمی‌رسد». وی تنها از غزلی با مطلع «به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازوست»''<ref group="یادداشت">به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازوست{{سخ}}عاشقم بر همه عالم که همه عالم ازوست{{سخ}}به غنیمت شمر ای دوست دم عیسی صبح{{سخ}}تا دل مرده مگر زنده کنی کاین دم ازوست{{سخ}}نه فلک راست مسلم نه ملک را حاصل{{سخ}}آنچه در سر سویدای بنی‌آدم ازوست{{سخ}}به حلاوت بخورم زهر که شاهد ساقیست{{سخ}}به ارادت ببرم درد که درمان هم ازوست{{سخ}}زخم خونینم اگر به نشود به باشد{{سخ}}خنک آن زخم که هر لحظه مرا مرهم ازوست{{سخ}}غم و شادی بر عارف چه تفاوت دارد{{سخ}}ساقیا باده بده شادی آن کاین غم ازوست{{سخ}}پادشاهی و گدایی بر ما یکسانست{{سخ}}که برین در همه را پشت عبادت خم ازوست{{سخ}}سعدیا گر بکند سیل فنا خانهٔ عمر{{سخ}}دل قوی دار که بنیاد بقا محکم ازوست</ref>'' به عنوان غزلی «آبدار و شیرین» یاد کرده است.<ref name=":38">{{یادکرد خبر|تاریخ=۳ اسفند ۱۳۹۴|عنوان=غزل شیرین سعدی از دیدگاه مرحوم آیت‌الله علی‌آقا قاضی|پیوند=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/12/03/1004202/غزل-شیرین-سعدی-از-دیدگاه-مرحوم-آیت-الله-علی-آقا-قاضی|ناشر=خبرگزاری تسنیم|تاریخ بازدید=۲۶ فروردین ۱۳۹۶|archive-date=13 سپتامبر 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180913004008/https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/12/03/1004202/%D8%BA%D8%B2%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%AD%D9%88%D9%85-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D9%82%D8%A7%D8%B6%DB%8C}}</ref>{{منبع بهتر}} به عقیدهٔ روبن لوی، استاد [[دانشگاه کمبریج]]، [[فلسفه|فلسفهٔ]] سعدی، عملی و عادی است و جنبهٔ [[متافیزیک]] ندارد؛ سعدی دربارهٔ اندیشه‌های صوفیانه به‌شکل جامع و دقیق سخن نمی‌گوید و نگاه او به عارفان برجسته به عنوان معلم [[اخلاق]] است و به‌همین دلیل، رویکرد سعدی با مولوی متفاوت است. [[یان ریپکا]] نیز می‌گوید توجه سعدی نه به اندیشه‌های [[انتزاع]]ی عارفانه، بلکه به کاربرد آن در زندگی عادی معطوف بوده است.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۱۵۱–۲۰۱}}</ref> به نظر [[باربیه دومنار]]، شرق‌شناس فرانسوی، سعدی تمایل جدی به تصوف نداشت. اما از آن‌جا که در عصرِ او، تصوف مانند [[مذهب]] یک عامل تربیتی عمومی بود، از آن برکنار نماند و از چاشنی تصوف در آثار خود بهره گرفت.<ref>{{پک|1=ستاری|2=۱۳۴۸|ک=هنر و مردم|ف=مقام سعدی در ادبیات فرانسه}}</ref>


=== مصلحت‌اندیشی ===
=== مصلحت‌اندیشی ===
سعدی بیش از آن که تابع [[اخلاق]] به‌صورت مطلق و فلسفی باشد، مصلحت‌اندیش است و ازین‌رو اصولاً نمی‌تواند طرفدار ثابت و بی‌چون‌وچرای قاعده‌ای باشد که احیاناً در جای دیگری آن را بیان کرده‌است؛ مثلاً راستگویی یک ارزش است؛ اما ممکن است شرایطی واقع شود که مصلحت، دروغ گفتن را ایجاب کند. سعدی در نخستین حکایت از فصل یکم ''گلستان''، شرایطی را تصویر کرده‌است که در آن ارزش راست‌گویی زیر پا گذاشته می‌شود؛ در غیر این صورت نادانی پادشاه و بی‌رحمی وزیرانش باعث کشتار بی‌مورد می‌شود. سعدی در عالم واقع نیز به‌طور مطلق از یک سری قواعد اخلاقی ثابت پیروی نکرده‌است.<ref name=":62"/>
سعدی بیش از آن که تابع [[اخلاق]] به‌صورت مطلق و فلسفی باشد، مصلحت‌اندیش است و ازین‌رو اصولاً نمی‌تواند طرفدار ثابت و بی‌چون‌وچرای قاعده‌ای باشد که احیاناً در جای دیگری آن را بیان کرده است؛ مثلاً راستگویی یک ارزش است؛ اما ممکن است شرایطی واقع شود که مصلحت، دروغ گفتن را ایجاب کند. سعدی در نخستین حکایت از فصل یکم ''گلستان''، شرایطی را تصویر کرده است که در آن ارزش راست‌گویی زیر پا گذاشته می‌شود؛ در غیر این صورت نادانی پادشاه و بی‌رحمی وزیرانش باعث کشتار بی‌مورد می‌شود. سعدی در عالم واقع نیز به‌طور مطلق از یک سری قواعد اخلاقی ثابت پیروی نکرده است.<ref name=":62"/>


او از جمله شاعرانی است که [[چاپلوسی]] را نمی‌پسندد و ترجیح می‌دهد در [[قصیده]] به جای مدح گفتن، تذکر بدهد. او [[هولاکو خان|هلاکو خانی]] را، که [[مستعصم|آخرین خلیفهٔ عباسی]] را به قتل رسانده‌است، تمجید و در همان زمان، برای خلیفهٔ مقتول نیز سوگواری می‌کند؛ حال آن که [[ابوبکر بن سعد زنگی|حاکم شیراز]] — که سعدی او را نیز تمجید کرده‌است — برای شکست دادن همین خلیفه، لشکری را به کمک هلاکوخان گسیل کرده‌بود.<ref name=":62"/>
او از جمله شاعرانی است که [[چاپلوسی]] را نمی‌پسندد و ترجیح می‌دهد در [[قصیده]] به جای مدح گفتن، تذکر بدهد. او [[هولاکو خان|هلاکو خانی]] را، که [[مستعصم|آخرین خلیفهٔ عباسی]] را به قتل رسانده است، تمجید و در همان زمان، برای خلیفهٔ مقتول نیز سوگواری می‌کند؛ حال آن که [[ابوبکر بن سعد زنگی|حاکم شیراز]] — که سعدی او را نیز تمجید کرده است — برای شکست دادن همین خلیفه، لشکری را به کمک هلاکوخان گسیل کرده‌بود.<ref name=":62"/>


=== شاهدبازی ===
=== شاهدبازی ===
سعدی در دورهٔ خود به [[هزل|هزالی]] و [[شاهدبازی]] معروف بوده‌است. علاوه بر ''هزلیات''، که در آن اشعاری در باب [[همجنس‌گرایی]] موجود است، در ''بوستان'' و ''گلستان'' هم مطالب متعددی در همین زمینه وجود دارد. خود سعدی از طرفداران جمال و رخ زیبا بود و از آن حظ روحانی می‌برد. [[بدیع‌الزمان فروزانفر]]، استاد ادبیات فارسی، معتقد است که سعدی در بیشتر غزل‌های خود آشکارا و بی‌پروا، جمال‌پرستی را تأیید کرده‌است.<ref group="یادداشت">به عنوان نمونه غزل شمارهٔ ۳۳۴:{{سخ}}قیامت باشد آن قامت در آغوش{{سخ}}شراب سلسبیل از چشمهٔ نوش{{سخ}}غلام کیست آن لعبت که ما را{{سخ}}غلام خویش کرد و حلقه در گوش{{سخ}}پری‌پیکر بتی کز سِحر چشمش{{سخ}}نیامد خواب در چشمان من دوش{{سخ}}نه هر وقتم به یاد خاطر آید{{سخ}}که خود هرگز نمی‌گردد فراموش{{سخ}}حلالش باد اگر خونم بریزد{{سخ}}که سر در پای او خوشتر که بر دوش{{سخ}}نصیحت‌گوی ما عقلی ندارد{{سخ}}بر او گو در صلاح خویشتن کوش{{سخ}}دهل زیر گلیم از خلق پنهان{{سخ}}نشاید کرد و آتش زیر سرپوش{{سخ}}بیا ای دوست ور دشمن ببیند{{سخ}}چه خواهد کرد گو می‌بین و می‌جوش{{سخ}}تو از ما فارغ و ما با تو همراه{{سخ}}ز ما فریاد می‌آید تو خاموش{{سخ}}حدیث حسن خویش از دیگری پرس{{سخ}}که سعدی در تو حیران است و مدهوش</ref><ref name=":48"/> [[مهدی جامی]]، روزنامه‌نگار، سعدی را مانند بسیاری از شاعران دیگر آن دوران، دارای گرایش به [[میل جنسی به کودکان|بچه‌بازی]] و [[دوجنس‌گرایی|دوجنس‌گرا]] می‌داند. [[آرش نراقی]]، نویسنده و مترجم نیز معتقد است که سعدی در آثارش از عشق ورزیدن با پسران با لذت و تحسین یاد کرده‌است.<ref name=":68"/> در مقابل، [[محمد بقایی|محمد بقایی ماکان]]، پژوهشگر ادبیات، معتقد است که سعدی تنها ستایشگر زیبایی است و نباید اشعار جمال‌پرستانهٔ او را به مسائل جنسی مرتبط دانست.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نویسنده=|نام=|کد زبان=fa|تاریخ=۱ اردیبهشت ۱۳۹۶|وبگاه=سایت خبری تحلیلی تابناک|نشانی=http://www.tabnak.ir/fa/news/686853/همه-چیز-درباره-انحرافات-اخلاقی-آقای-سعدی|عنوان=همه چیز دربارهٔ انحرافات اخلاقی آقای سعدی!|بازبینی=۳۰ مهر ۱۳۹۶}}</ref>
سعدی در دورهٔ خود به [[هزل|هزالی]] و [[شاهدبازی]] معروف بوده است. علاوه بر ''هزلیات''، که در آن اشعاری در باب [[همجنس‌گرایی]] موجود است، در ''بوستان'' و ''گلستان'' هم مطالب متعددی در همین زمینه وجود دارد. خود سعدی از طرفداران جمال و رخ زیبا بود و از آن حظ روحانی می‌برد. [[بدیع‌الزمان فروزانفر]]، استاد ادبیات فارسی، معتقد است که سعدی در بیشتر غزل‌های خود آشکارا و بی‌پروا، جمال‌پرستی را تأیید کرده است.<ref group="یادداشت">به عنوان نمونه غزل شمارهٔ ۳۳۴:{{سخ}}قیامت باشد آن قامت در آغوش{{سخ}}شراب سلسبیل از چشمهٔ نوش{{سخ}}غلام کیست آن لعبت که ما را{{سخ}}غلام خویش کرد و حلقه در گوش{{سخ}}پری‌پیکر بتی کز سِحر چشمش{{سخ}}نیامد خواب در چشمان من دوش{{سخ}}نه هر وقتم به یاد خاطر آید{{سخ}}که خود هرگز نمی‌گردد فراموش{{سخ}}حلالش باد اگر خونم بریزد{{سخ}}که سر در پای او خوشتر که بر دوش{{سخ}}نصیحت‌گوی ما عقلی ندارد{{سخ}}بر او گو در صلاح خویشتن کوش{{سخ}}دهل زیر گلیم از خلق پنهان{{سخ}}نشاید کرد و آتش زیر سرپوش{{سخ}}بیا ای دوست ور دشمن ببیند{{سخ}}چه خواهد کرد گو می‌بین و می‌جوش{{سخ}}تو از ما فارغ و ما با تو همراه{{سخ}}ز ما فریاد می‌آید تو خاموش{{سخ}}حدیث حسن خویش از دیگری پرس{{سخ}}که سعدی در تو حیران است و مدهوش</ref><ref>{{پک|1=شمیسا|2=۱۳۸۱|ک=شاهدبازی در ادبیات فارسی|ص=۱۴۳–۱۵۳}}</ref> [[مهدی جامی]]، روزنامه‌نگار، سعدی را مانند بسیاری از شاعران دیگر آن دوران، دارای گرایش به [[میل جنسی به کودکان|بچه‌بازی]] و [[دوجنس‌گرایی|دوجنس‌گرا]] می‌داند. [[آرش نراقی]]، نویسنده و مترجم نیز معتقد است که سعدی در آثارش از عشق ورزیدن با پسران با لذت و تحسین یاد کرده است.<ref name=":68"/> در مقابل، [[محمد بقایی|محمد بقایی ماکان]]، پژوهشگر ادبیات، معتقد است که سعدی تنها ستایشگر زیبایی است و نباید اشعار جمال‌پرستانهٔ او را به مسائل جنسی مرتبط دانست.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نویسنده=|نام=|کد زبان=fa|تاریخ=۱ اردیبهشت ۱۳۹۶|وبگاه=سایت خبری تحلیلی تابناک|نشانی=http://www.tabnak.ir/fa/news/686853/همه-چیز-درباره-انحرافات-اخلاقی-آقای-سعدی|عنوان=همه چیز دربارهٔ انحرافات اخلاقی آقای سعدی!|بازبینی=۳۰ مهر ۱۳۹۶}}</ref>{{منبع بهتر}}


با این حال، سعدی در باب هفتم بوستان، شاهدبازی را تقبیح می‌کند و پدران را پند می‌دهد که از افتادن فرزندان خود به دام نظربازان جلوگیری کنند. وی ادعای [[تصوف|صوفیانی]] را که عشق‌ورزی به شاهدان را تجلی عشق به آفرینش پروردگار می‌دانند، به چالش می‌کشد.<ref name=":48"/>
با این حال، سعدی در باب هفتم بوستان، شاهدبازی را تقبیح می‌کند و پدران را پند می‌دهد که از افتادن فرزندان خود به دام نظربازان جلوگیری کنند. وی ادعای [[تصوف|صوفیانی]] را که عشق‌ورزی به شاهدان را تجلی عشق به آفرینش پروردگار می‌دانند، به چالش می‌کشد.<ref>{{پک|1=شمیسا|2=۱۳۸۱|ک=شاهدبازی در ادبیات فارسی|ص=۱۴۳–۱۵۳}}</ref>


== آثار ==
== آثار ==
همهٔ آثار سعدی اعم از [[شعر کهن فارسی|شعر]] و [[نثر فارسی|نثر]] در مجموعه‌ای با عنوان کتاب ''[[کلیات سعدی]]'' جمع‌آوری شده‌است. از بین آثاری که در این کتاب آمده، ''[[بوستان سعدی|بوستان]]'' و ''[[گلستان سعدی|گلستان]]'' دو کتاب مستقل هستند. سعدی ''گلستان'' را به [[شعر|نظم]] و [[سجع|نثر مسجع]] و بوستان را به نظم تألیف کرده‌است. علاوه بر این، ''غزلیات'' و ''[[هزلیات سعدی|هزلیات]]'' (یا ''خبیثات'') نیز به‌صورت مستقل به چاپ رسیده‌اند. سایر آثار سعدی که در کتاب کلیات آمده‌است، عبارتند از: ''[[قصیده|قصاید]]''، ''[[مراثی سعدی|مراثی]]''، [[تلمیع|''ملمعات'' ''و مثلثات'']]، ''[[ترجیع‌بند|ترجیعات]]''، ''صاحبیه''، ''[[رباعی]]ات'' و ''[[مفردات سعدی|مفردات]]''.<ref name=":10"/>
همهٔ آثار سعدی اعم از [[شعر کهن فارسی|شعر]] و [[نثر فارسی|نثر]] در مجموعه‌ای با عنوان کتاب ''[[کلیات سعدی]]'' جمع‌آوری شده است. از بین آثاری که در این کتاب آمده، ''[[بوستان سعدی|بوستان]]'' و ''[[گلستان سعدی|گلستان]]'' دو کتاب مستقل هستند. سعدی ''گلستان'' را به [[شعر|نظم]] و [[سجع|نثر مسجع]] و بوستان را به نظم تألیف کرده است. علاوه بر این، ''غزلیات'' و ''[[هزلیات سعدی|هزلیات]]'' (یا ''خبیثات'') نیز به‌صورت مستقل به چاپ رسیده‌اند. سایر آثار سعدی که در کتاب کلیات آمده است، عبارتند از: ''[[قصیده|قصاید]]''، ''[[مراثی سعدی|مراثی]]''، [[تلمیع|''ملمعات'' ''و مثلثات'']]، ''[[ترجیع‌بند|ترجیعات]]''، ''صاحبیه''، ''[[رباعی]]ات'' و ''[[مفردات سعدی|مفردات]]''.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


''قصاید''، شامل قصیده‌های [[زبان عربی|عربی]] و قصیده‌های [[زبان فارسی|فارسی]] است. قصیده‌های عربی در حدود هفت‌صد [[بیت (شعر)|بیت]] است و در کل دارای مضامین [[شعر غنایی|غنایی]] یا [[مدح]] است. قصیده‌های فارسی نیز دارای مضامین [[موعظه]] و [[توحید (اسلام)|توحید]] و مدح است.<ref name=":10"/>
''قصاید''، شامل قصیده‌های [[زبان عربی|عربی]] و قصیده‌های [[زبان فارسی|فارسی]] است. قصیده‌های عربی در حدود هفت‌صد [[بیت (شعر)|بیت]] است و در کل دارای مضامین [[شعر غنایی|غنایی]] یا [[مدح]] است. قصیده‌های فارسی نیز دارای مضامین [[موعظه]] و [[توحید (اسلام)|توحید]] و مدح است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


''مراثی''، مشتمل بر چند [[قصیده]] در [[مرثیه|مرثیهٔ]] چند تن از رجال معاصر سعدی از جمله [[مستعصم]]، آخرین خلیفهٔ [[خلافت عباسی|عباسی]]، [[ابوبکر بن سعد زنگی|ابوبکر بن سعد بن زنگی]] و [[سعد بن ابوبکر]] (از اتابکان فارس) است.<ref name=":10"/>
''مراثی''، مشتمل بر چند [[قصیده]] در [[مرثیه|مرثیهٔ]] چند تن از رجال معاصر سعدی از جمله [[مستعصم]]، آخرین خلیفهٔ [[خلافت عباسی|عباسی]]، [[ابوبکر بن سعد زنگی|ابوبکر بن سعد بن زنگی]] و [[سعد بن ابوبکر]] (از اتابکان فارس) است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


''صاحبیه''، مجموعه‌ای از [[قطعه (شعر)|قطعات]] فارسی و عربی است.<ref name=":10"/>
''صاحبیه''، مجموعه‌ای از [[قطعه (شعر)|قطعات]] فارسی و عربی است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


سعدی، علاوه بر ''گلستان''، آثار دیگری نیز به نثر دارد، که عبارتند از ''نصیحةالملوک''، ''رسالهٔ عقل و عشق'' و ''مجالس پنج‌گانه.''<ref name=":14">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=حسن لی|نام=کاووس|عنوان=حدیث خوش سعدی؛ نظری به زندگی، روزگار، اشعار و اندیشه‌های سعدی|ژورنال=کتاب ماه ادبیات|شماره=۴۸ (پیاپی ۱۶۲)|ناشر=خانه کتاب|تاریخ=فروردین ۱۳۹۰|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20120326165443-3016-627.pdf|تاریخ دسترسی=۲۰ بهمن ۱۳۹۵}}</ref>
سعدی، علاوه بر ''گلستان''، آثار دیگری نیز به نثر دارد، که عبارتند از ''نصیحةالملوک''، ''رسالهٔ عقل و عشق'' و ''مجالس پنج‌گانه.''<ref>{{پک|1=حسن لی|2=۱۳۹۰|ک=کتاب ماه ادبیات|ف=حدیث خوش سعدی}}</ref>


همچنین در نسخه‌های چاپی [[پاکستان]] و [[هند]] کتاب شعر دیگری با نام ''کریما'' به سعدی نسبت داده شده‌است. [[قالب شعر|قالبِ]] این کتاب [[مثنوی]] است و در [[بحر متقارب]] سروده شده‌است. اصالتِ این انتساب، با توجه به قوی نبودن اشعار و موجود نبودن اسناد خطی از آن، محلّ شک است.<ref name=":14"/> علاوه بر این، [[محمدعلی فروغی]] در تحقیقات خود، در یکی از نسخه‌های خطی از کلیات سعدی، با کتاب دیگری به نام ''معمیات'' مواجه شده‌است که حاوی ۳۱ قطعهٔ عربی و فارسی در لغز و [[معما]]ست.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کلیات سعدی|نام خانوادگی=سعدی|نام=|ناشر=ناهید|دیگران=به کوشش بهاءالدین خرمشاهی|سال=۱۳۷۵|شابک=964-6205-01-1|نام خانوادگی ویراستار=فروغی|نام ویراستار=محمدعلی|پیوند ویراستار=محمدعلی فروغی|صفحات=۶۴۲ تا ۶۴۵|فصل=مقدمه غزلیات}}</ref>
همچنین در نسخه‌های چاپی [[پاکستان]] و [[هند]] کتاب شعر دیگری با نام ''کریما'' به سعدی نسبت داده شده است. [[قالب شعر|قالبِ]] این کتاب [[مثنوی]] است و در [[بحر متقارب]] سروده شده است. اصالتِ این انتساب، با توجه به قوی نبودن اشعار و موجود نبودن اسناد خطی از آن، محلّ شک است.<ref>{{پک|1=حسن لی|2=۱۳۹۰|ک=کتاب ماه ادبیات|ف=حدیث خوش سعدی}}</ref> علاوه بر این، [[محمدعلی فروغی]] در تحقیقات خود، در یکی از نسخه‌های خطی از کلیات سعدی، با کتاب دیگری به نام ''معمیات'' مواجه شده است که حاوی ۳۱ قطعهٔ عربی و فارسی در لغز و [[معما]]ست.<ref>{{پک|1=فروغی|2=۱۳۷۵|ک=کلیات سعدی|ف=مقدمه غزلیات|ص=۶۴۲–۶۴۵}}</ref>


سعدی، در زمان زندگی خود، نسبت به جمع‌آوری و تدوین آثارش مبادرت می‌ورزیده‌است؛ چنان‌که این کار در مورد ''گلستان''، ''بوستان'' و ''طیبات'' مسلم است.<ref name=":10"/> علی بن احمد بن ابی بکر بیستون از جمله مشهورترین گردآورندگان ''کلیات سعدی'' است که در سال ۷۲۶ و نیز در سال ۷۳۴ هجری به این کار مبادرت کرد.<ref name=":10"/><ref name=":67"/> در این نسخه، غزلیات سعدی به‌ترتیب [[الفبا]]ی حرف آخر ابیات مرتب شده‌اند. ترتیب قرار گرفتن فصول مختلف کلیات سعدی در نسخه‌های بعدی نیز کم و بیش از این نسخه اقتباس شده‌است.<ref name=":10"/>
سعدی، در زمان زندگی خود، نسبت به جمع‌آوری و تدوین آثارش مبادرت می‌ورزیده است؛ چنان‌که این کار در مورد ''گلستان''، ''بوستان'' و ''طیبات'' مسلم است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> علی بن احمد بن ابی بکر بیستون از جمله مشهورترین گردآورندگان ''کلیات سعدی'' است که در سال ۷۲۶ و نیز در سال ۷۳۴ هجری به این کار مبادرت کرد.<ref name=":67"/><ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> در این نسخه، غزلیات سعدی به‌ترتیب [[الفبا]]ی حرف آخر ابیات مرتب شده‌اند. ترتیب قرار گرفتن فصول مختلف کلیات سعدی در نسخه‌های بعدی نیز کم و بیش از این نسخه اقتباس شده است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


تاکنون نسخه‌های مختلفی از آثار سعدی چ ه به‌صورت مستقل و چه در قالب ''کلیات'' سعدی — تصحیح و منتشر شده‌است. نخستین کتاب تصحیح‌شدهٔ ''گلستان'' را در سال ۱۳۱۰، [[عبدالعظیم قریب]] آماده و منتشر کرد. نخستین نسخهٔ تصحیح‌شده ''کلیات'' سعدی را نیز در سال ۱۳۱۶، [[محمدعلی فروغی]] منتشر کرد، که تا به امروز به‌عنوان مهم‌ترین منبع ارجاع به آثار سعدی محسوب می‌شود. بعدها محققان دیگر از جمله [[سعید نفیسی]]، [[محمدجواد مشکور]]، [[خلیل خطیب رهبر]] و [[حسن انوری]] نسخه‌های دیگری از این کتاب را تصحیح کردند. معتبرترین نسخه از ''گلستان'' به تصحیح [[غلام‌حسین یوسفی|غلامحسین یوسفی]] است که مبنای آن هفده [[نسخه خطی|نسخهٔ خطی]] و نسخه‌های چاپی معتبر بود. با این حال، این تصحیح نیز نظرات مثبت همهٔ منتقدان را برنیاورد و پس از آن دستِ‌کم دو تصحیح دیگر از ''کلیات سعدی'' از [[بهاءالدین خرمشاهی]] (۱۳۷۵) و حسن انوری (۱۳۸۳) عرضه شد.<ref name=":67"/>
تاکنون نسخه‌های مختلفی از آثار سعدی چ ه به‌صورت مستقل و چه در قالب ''کلیات'' سعدی — تصحیح و منتشر شده است. نخستین کتاب تصحیح‌شدهٔ ''گلستان'' را در سال ۱۳۱۰، [[عبدالعظیم قریب]] آماده و منتشر کرد. نخستین نسخهٔ تصحیح‌شده ''کلیات'' سعدی را نیز در سال ۱۳۱۶، [[محمدعلی فروغی]] منتشر کرد، که تا به امروز به‌عنوان مهم‌ترین منبع ارجاع به آثار سعدی محسوب می‌شود. بعدها محققان دیگر از جمله [[سعید نفیسی]]، [[محمدجواد مشکور]]، [[خلیل خطیب رهبر]] و [[حسن انوری]] نسخه‌های دیگری از این کتاب را تصحیح کردند. معتبرترین نسخه از ''گلستان'' به تصحیح [[غلام‌حسین یوسفی|غلامحسین یوسفی]] است که مبنای آن هفده [[نسخه خطی|نسخهٔ خطی]] و نسخه‌های چاپی معتبر بود. با این حال، این تصحیح نیز نظرات مثبت همهٔ منتقدان را برنیاورد و پس از آن دستِ‌کم دو تصحیح دیگر از ''کلیات سعدی'' از [[بهاءالدین خرمشاهی]] (۱۳۷۵) و حسن انوری (۱۳۸۳) عرضه شد.<ref name=":67"/>


=== بوستان ===
=== بوستان ===
{{اصلی|بوستان سعدی}}
{{اصلی|بوستان سعدی}}
[[پرونده:Sadi KCMO.JPG|بندانگشتی|300px|برگه‌ای از ''[[بوستان سعدی]]''، نوشته‌شده در [[بخارا]] در سال ۱۵۳۹ میلادی. این اثر امروزه در [[موزه هنر نلسون اتکینز|موزهٔ هنر نلسون اَتکینز]] واقع در [[کانزاس سیتی]] در [[ایالات متحده آمریکا|ایالات متحدهٔ آمریکا]] نگهداری می‌شود.]]
[[پرونده:Sadi KCMO.JPG|بندانگشتی|300px|برگه‌ای از ''[[بوستان سعدی]]''، نوشته‌شده در [[بخارا]] در سال ۱۵۳۹ میلادی. این اثر امروزه در [[موزه هنر نلسون اتکینز|موزهٔ هنر نلسون اَتکینز]] واقع در [[کانزاس سیتی]] در [[ایالات متحده آمریکا|ایالات متحدهٔ آمریکا]] نگهداری می‌شود.]]
[[بوستان سعدی|''بوستان'']] از آثار منظوم ''سعدی'' و یکی از شاهکارهای ادب فارسی به‌شمار می‌آید. این کتاب در نسخه‌های قدیمی ''سعدی‌نامه'' نامیده می‌شد، اما بعدها به ''بوستان'' شهرت یافت. ''بوستان'' به نظم (شعر) نوشته شده و مشتمل بر حدود چهار هزار بیت شعر است.<ref name=":10"/> قالب شعری آن [[مثنوی]] است و همانند [[شاهنامه|''شاهنامهٔ فردوسی'']] در [[بحر متقارب]] سروده شده‌است. ''بوستان''، کتابی اخلاقی و آموزشی است و ''سعدی'' [[آرمان‌شهر]] مطلوب خود را در آن به تصویر کشیده‌است.<ref name=":14"/> چنان‌که سعدی، خود، اشاره کرده‌است، نگارش آن را در ۶۵۵ هجری به پایان برده و به [[ابوبکر بن سعد زنگی]] تقدیم کرده‌است.<ref name=":10"/>
[[بوستان سعدی|''بوستان'']] از آثار منظوم ''سعدی'' و یکی از شاهکارهای ادب فارسی به‌شمار می‌آید. این کتاب در نسخه‌های قدیمی ''سعدی‌نامه'' نامیده می‌شد، اما بعدها به ''بوستان'' شهرت یافت. ''بوستان'' به نظم (شعر) نوشته شده و مشتمل بر حدود چهار هزار بیت شعر است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> قالب شعری آن [[مثنوی]] است و همانند [[شاهنامه|''شاهنامهٔ فردوسی'']] در [[بحر متقارب]] سروده شده است. ''بوستان''، کتابی اخلاقی و آموزشی است و ''سعدی'' [[آرمان‌شهر]] مطلوب خود را در آن به تصویر کشیده است.<ref>{{پک|1=حسن لی|2=۱۳۹۰|ک=کتاب ماه ادبیات|ف=حدیث خوش سعدی}}</ref> چنان‌که سعدی، خود، اشاره کرده است، نگارش آن را در ۶۵۵ هجری به پایان برده و به [[ابوبکر بن سعد زنگی]] تقدیم کرده است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


''بوستان'' با یک مقدمهٔ طولانی آغاز می‌شود که در حمد خداوند، ستایش [[محمد|پیامبر اسلام]]، بیان دلیل نگارش کتاب و مدح [[ابوبکر بن سعد زنگی]] و [[سعد بن ابوبکر]]، حاکمان وقت [[فارس (سرزمین)|فارس]]، سروده شده‌است.<ref name=":12">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=صیادکوه|نام=اکبر|عنوان=بررسی عنصر شخصیت در حکایت‌های بوستان سعدی|ژورنال=بوستان ادب|دوره=دوم|شماره=۲ (پیاپی ۵۸)|ناشر=دانشگاه شیراز|تاریخ=تابستان ۱۳۸۹|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20120325154123-1055-32.pdf|تاریخ دسترسی=۱۶ بهمن ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=نجفیان|نام۲=آزاده}}</ref> این کتاب در ده فصل (یا ده باب) نوشته شده‌است که عبارتند از: ''[[عدالت|عدل]]''، ''[[احسان]]''، ''[[عشق]]''، ''[[تواضع]]''، ''[[رضا (تصوف)|رضا]]''، ''[[ذکر]]''، ''[[تربیت]]''، ''[[شکر (مفهوم اخلاقی)|شُکر]]''، ''[[توبه]]'' و ''مناجات و ختم کتاب''.<ref name=":10"/> حجم این باب‌ها متفاوت است و به‌جز باب یکم و پنجم، همگی با یک مقدمهٔ کوتاه شروع می‌شوند. هر باب، مشتمل بر حکایت‌هایی است که به‌صورت پی‌درپی نقل می‌شوند. بر اساس نسخهٔ تصحیح‌شدهٔ [[غلام‌حسین یوسفی]]، با احتساب دیباچه، در مجموع ۱۸۳ حکایت در این کتاب نقل شده‌است.<ref name=":12"/> حکایت‌های بوستان از نظر پیچیدگی و ساختار یکسان نیستند؛ برخی از ساختار داستانی پیچیده‌تری برخوردارند و حوادث و اشخاص متعددی را در بر می‌گیرند، درحالی‌که برخی دیگر ساده و در حد حکایت‌واره‌اند.<ref name=":12"/>
''بوستان'' با یک مقدمهٔ طولانی آغاز می‌شود که در حمد خداوند، ستایش [[محمد|پیامبر اسلام]]، بیان دلیل نگارش کتاب و مدح [[ابوبکر بن سعد زنگی]] و [[سعد بن ابوبکر]]، حاکمان وقت [[فارس (سرزمین)|فارس]]، سروده شده است.<ref name=":12">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=صیادکوه|نام=اکبر|عنوان=بررسی عنصر شخصیت در حکایت‌های بوستان سعدی|ژورنال=بوستان ادب|دوره=دوم|شماره=۲ (پیاپی ۵۸)|ناشر=دانشگاه شیراز|تاریخ=تابستان ۱۳۸۹|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20120325154123-1055-32.pdf|تاریخ دسترسی=۱۶ بهمن ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=نجفیان|نام۲=آزاده}}</ref> این کتاب در ده فصل (یا ده باب) نوشته شده است که عبارتند از: ''[[عدالت|عدل]]''، ''[[احسان]]''، ''[[عشق]]''، ''[[تواضع]]''، ''[[رضا (تصوف)|رضا]]''، ''[[ذکر]]''، ''[[تربیت]]''، ''[[شکر (مفهوم اخلاقی)|شُکر]]''، ''[[توبه]]'' و ''مناجات و ختم کتاب''.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> حجم این باب‌ها متفاوت است و به‌جز باب یکم و پنجم، همگی با یک مقدمهٔ کوتاه شروع می‌شوند. هر باب، مشتمل بر حکایت‌هایی است که به‌صورت پی‌درپی نقل می‌شوند. بر اساس نسخهٔ تصحیح‌شدهٔ [[غلام‌حسین یوسفی]]، با احتساب دیباچه، در مجموع ۱۸۳ حکایت در این کتاب نقل شده است. حکایت‌های بوستان از نظر پیچیدگی و ساختار یکسان نیستند؛ برخی از ساختار داستانی پیچیده‌تری برخوردارند و حوادث و اشخاص متعددی را در بر می‌گیرند، درحالی‌که برخی دیگر ساده و در حد حکایت‌واره‌اند.<ref name=":12"/>


=== گلستان ===
=== گلستان ===
{{اصلی|گلستان سعدی}}
{{اصلی|گلستان سعدی}}
[[پرونده:Sa'di's Bustan - Nasta'liq calligraphy style.jpg|بندانگشتی|شعری از ''گلستان'']]
[[پرونده:Sa'di's Bustan - Nasta'liq calligraphy style.jpg|بندانگشتی|شعری از ''گلستان'']]
سعدی کتاب ''[[گلستان سعدی|گلستان]]'' را در سال ۶۵۶ هجری قمری، یعنی یک سال پس از نگارش ''[[بوستان سعدی|بوستان]]'' نوشته‌است. این کتاب به [[سجع|نثر آهنگین]] و آمیخته با [[شعر|نظم]] و در هشت فصل (یا هشت باب) نوشته شده‌است. هشت باب ''گلستان'' عبارتند از: «سیرت پادشاهان»، «اخلاق درویشان»، «فضیلت قناعت»، «فوائد خاموشی»، «عشق و جوانی»، «ضعف و پیری»، «تأثیر تربیت»، و «آداب صحبت». ''گلستان'' یکی از تأثیرگذارترین کتاب‌های نثر در [[ادبیات فارسی]] است.<ref name=":67">{{یادکرد|عنوان=GOLESTĀN-E SAʿDI|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20161117073300/http://www.iranicaonline.org/articles/golestan-e-sadi|تاریخ بایگانی=۱۷ نوامبر ۲۰۱۶|ناشر=Encyclopædia Iranica|زبان=en|نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/golestan-e-sadi|بازبینی=12 January 2012|url-status=dead}}</ref> سعدی این کتاب را به سعد بن ابوبکر بن سعدی زنگی تقدیم کرده‌است.<ref name=":62"/>
سعدی کتاب ''[[گلستان سعدی|گلستان]]'' را در سال ۶۵۶ هجری قمری، یعنی یک سال پس از نگارش ''[[بوستان سعدی|بوستان]]'' نوشته است. این کتاب به [[سجع|نثر آهنگین]] و آمیخته با [[شعر|نظم]] و در هشت فصل (یا هشت باب) نوشته شده است. هشت باب ''گلستان'' عبارتند از: «سیرت پادشاهان»، «اخلاق درویشان»، «فضیلت قناعت»، «فوائد خاموشی»، «عشق و جوانی»، «ضعف و پیری»، «تأثیر تربیت»، و «آداب صحبت». ''گلستان'' یکی از تأثیرگذارترین کتاب‌های نثر در [[ادبیات فارسی]] است.<ref name=":67">{{یادکرد|عنوان=GOLESTĀN-E SAʿDI|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20161117073300/http://www.iranicaonline.org/articles/golestan-e-sadi|تاریخ بایگانی=۱۷ نوامبر ۲۰۱۶|ناشر=Encyclopædia Iranica|زبان=en|نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/golestan-e-sadi|بازبینی=12 January 2012|url-status=dead}}</ref> سعدی این کتاب را به سعد بن ابوبکر بن سعدی زنگی تقدیم کرده است.<ref name=":62"/>


این کتاب، مجموعه‌ای از حکایت‌های مستقل و حاوی اندرزها و جمله‌های قصار است. اما هنر داستان‌گویی و ایجاز نگارنده، مانع از آن می‌شود که وجه تعلیمی آن باعث ملالت خواننده شود. سعدی در ''گلستان''، از پرداختن به [[تاریخ‌نگاری]] و [[تذکره]]نویسی پرهیز می‌کند و تنها امور مربوط به زندگی و منش اشخاص را بیان می‌کند.<ref name=":0"/> کتاب ''گلستان'' را می‌توان گزارش سعدی از جامعهٔ زمان خود دانست، که در آن اوضاع فرهنگی و اجتماعی زندگانی مردم به صورت واقعی به تصویر کشیده شده‌است.<ref name=":14"/>
این کتاب، مجموعه‌ای از حکایت‌های مستقل و حاوی اندرزها و جمله‌های قصار است. اما هنر داستان‌گویی و ایجاز نگارنده، مانع از آن می‌شود که وجه تعلیمی آن باعث ملالت خواننده شود. سعدی در ''گلستان''، از پرداختن به [[تاریخ‌نگاری]] و [[تذکره]]نویسی پرهیز می‌کند و تنها امور مربوط به زندگی و منش اشخاص را بیان می‌کند.<ref name=":0"/>{{منبع بهتر}} کتاب ''گلستان'' را می‌توان گزارش سعدی از جامعهٔ زمان خود دانست، که در آن اوضاع فرهنگی و اجتماعی زندگانی مردم به صورت واقعی به تصویر کشیده شده است.<ref>{{پک|1=حسن لی|2=۱۳۹۰|ک=کتاب ماه ادبیات|ف=حدیث خوش سعدی}}</ref>


حکایت‌های ''گلستان''، فراخور موضوع، کوتاه یا بلند می‌شود. در برخی از حکایت‌ها شخصیت‌های خیالی یا واقعی ثالثی وجود دارند و ایفای نقش می‌کنند؛ اما در برخی از حکایت‌ها، نگارنده حاضر و ناظر است. برخی از این رخدادها، رخدادهای واقعی زندگی او و برخی فقط رخدادهای تخیلی است.<ref name=":4"/>
حکایت‌های ''گلستان''، فراخور موضوع، کوتاه یا بلند می‌شود. در برخی از حکایت‌ها شخصیت‌های خیالی یا واقعی ثالثی وجود دارند و ایفای نقش می‌کنند؛ اما در برخی از حکایت‌ها، نگارنده حاضر و ناظر است. برخی از این رخدادها، رخدادهای واقعی زندگی او و برخی فقط رخدادهای تخیلی است.<ref>{{پک|1=میلانی|2=۱۳۷۸|ک=ایران‌شناسی|ف=سعدی و سیرت پادشاهان}}</ref>


این کتاب به لحاظ سبک و سیاق در زمرهٔ [[مقامه|مقامات]] جای می‌گیرد.<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱-۱۵۶|ج=۳}}</ref><ref name=":0"/> با این حال، به‌رغم این که دشوارنویسی و [[اطناب]] در مقامه‌های نویسندگان پیشین متداول بود، حکایات ''گلستان''، [[ایجاز|موجز]] و تا سرحد امکان نزدیک به زبان عامه نوشته شده‌است.<ref name=":4">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=میلانی|نام=عباس|عنوان=سعدی و سیرت پادشاهان؛ مدخلی بر بحث سعدی و تجدّد|ژورنال=ایران‌شناسی|شماره=۴۱|ناشر=|تاریخ=بهار ۱۳۷۸|صفحه=۷۸ تا ۱۰۰|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://sadishenasi.com/Detail.aspx?id=924|تاریخ دسترسی=۱۹ دی ۱۳۹۵}}</ref> [[داریوش رحمانیان]]، استاد تاریخ، با استناد به تعداد زیاد حکایاتی که در مورد سیاست در این کتاب موجود است، این کتاب را صورتی از [[سیاست‌نامه|اندرزنامه (سیاست‌نامه)]] می‌داند و سعدی را پیرو سنت اندرزنامه‌نویسی قلمداد می‌کند.<ref name=":61"/>
این کتاب به لحاظ سبک و سیاق در زمرهٔ [[مقامه|مقامات]] جای می‌گیرد.<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱–۱۵۶|ج=۳}}</ref><ref name=":0"/>{{منبع بهتر}} با این حال، به‌رغم این که دشوارنویسی و [[اطناب]] در مقامه‌های نویسندگان پیشین متداول بود، حکایات ''گلستان''، [[ایجاز|موجز]] و تا سرحد امکان نزدیک به زبان عامه نوشته شده است.<ref>{{پک|1=میلانی|2=۱۳۷۸|ک=ایران‌شناسی|ف=سعدی و سیرت پادشاهان}}</ref> [[داریوش رحمانیان]]، استاد تاریخ، با استناد به تعداد زیاد حکایاتی که در مورد سیاست در این کتاب موجود است، این کتاب را صورتی از [[سیاست‌نامه|اندرزنامه (سیاست‌نامه)]] می‌داند و سعدی را پیرو سنت اندرزنامه‌نویسی قلمداد می‌کند.<ref>{{پک|1=رحمانیان|2=۱۳۸۹|ک=ماهنامه علوم انسانی مهرنامه|ف=سعدی و سیاست؛ تأملی در زادروز شاعر شیرازی}}</ref>


سعدی در نگارش نثر آهنگین ''گلستان''، از [[جناس]] و تقارن‌های لفظی و داستانی استفاده می‌کند؛ اما دچار تکلف و [[نثر فنی|تصنع]] نمی‌شود. کلمه‌ها و ترکیب‌های پیچیده و دور از ذهن در ''گلستان'' به کار نمی‌رود و به‌همین دلیل، این کتاب از کتاب‌هایی مانند ''[[مقامات حمیدی]]''، ''[[تاریخ وصاف]]'' و ''[[تاریخ جهانگشای جوینی]]'' ساده‌تر و روان‌تر است.<ref name=":5">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=گودرزی|نام=سلمان|عنوان=نگاهی به سبک ''گلستان'' سعدی و یکی از ویژگی‌های واژگانیِ آن|ژورنال=فصلنامهٔ علمی تخصصی پویش در آموزش علوم انسانی|شماره=۱|ناشر=|تاریخ=پاییز ۱۳۹۴|سال=|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://humanities.cfu.ac.ir/article_187_efaa99ee75df71bc5b2a1f20008147fa.pdf|تاریخ دسترسی=۲۶ دی ۱۳۹۵}}</ref>
سعدی در نگارش نثر آهنگین ''گلستان''، از [[جناس]] و تقارن‌های لفظی و داستانی استفاده می‌کند؛ اما دچار تکلف و [[نثر فنی|تصنع]] نمی‌شود. کلمه‌ها و ترکیب‌های پیچیده و دور از ذهن در ''گلستان'' به کار نمی‌رود و به‌همین دلیل، این کتاب از کتاب‌هایی مانند ''[[مقامات حمیدی]]''، ''[[تاریخ وصاف]]'' و ''[[تاریخ جهانگشای جوینی]]'' ساده‌تر و روان‌تر است.<ref>{{پک|1=گودرزی|2=۱۳۹۴|ک=پویش در آموزش علوم انسانی|ف=نگاهی به سبک گلستان سعدی}}</ref>


سعدی در ''گلستان''، سبک شخصی و فردی خود را برگزیده‌است، که از حیث سادگی نگارش، به ویژگی‌های [[سبک خراسانی]] نزدیک است. برخی از صاحب‌نظران، ''گلستان'' را اوج آمیزش دو سبک نثر موزون [[خواجه عبدالله انصاری]] و [[حمیدی بلخی|قاضی حمیدالدین حمیدی بلخی]] می‌دانند.<ref name=":5"/>
سعدی در ''گلستان''، سبک شخصی و فردی خود را برگزیده است، که از حیث سادگی نگارش، به ویژگی‌های [[سبک خراسانی]] نزدیک است. برخی از صاحب‌نظران، ''گلستان'' را اوج آمیزش دو سبک نثر موزون [[خواجه عبدالله انصاری]] و [[حمیدی بلخی|قاضی حمیدالدین حمیدی بلخی]] می‌دانند.<ref>{{پک|1=گودرزی|2=۱۳۹۴|ک=پویش در آموزش علوم انسانی|ف=نگاهی به سبک گلستان سعدی}}</ref>


کتاب ''گلستان'' یکی از نخستین کتاب‌های فارسی است که با استفاده از [[ماشین چاپ دوار (روتاری)|ماشین چاپ]] منتشر شد. این کتاب نخستین بار در سال ۱۸۲۴ میلادی در [[تبریز]] به چاپ رسید.<ref name=":67"/>
کتاب ''گلستان'' یکی از نخستین کتاب‌های فارسی است که با استفاده از [[ماشین چاپ دوار (روتاری)|ماشین چاپ]] منتشر شد. این کتاب نخستین بار در سال ۱۸۲۴ میلادی در [[تبریز]] به چاپ رسید.<ref name=":67"/>
خط ۲۳۶: خط ۲۳۵:
=== غزلیات ===
=== غزلیات ===
{{اصلی|غزلیات سعدی}}
{{اصلی|غزلیات سعدی}}
[[غزلیات سعدی]] مجموعهٔ شعرهایی‌ست که سعدی در [[قالب شعر|قالب]] [[غزل]] سروده و تاکنون چندین تصحیح از آن‌ها به‌وسیلهٔ استادان [[زبان و ادب فارسی]] منتشر شده‌است. سعدی حدود ۷۰۰ غزل دارد.<ref name=":14"/> سعدی در سرایش غزلیات، به زبان [[سنایی]] و [[انوری]] توجه ویژه داشته‌است. بسیاری از صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که غزل در اشعار سعدی و [[حافظ]] به اوج رسیده‌است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۹۴-۱۲۰|ف=سعدی عاشق}}</ref>
[[غزلیات سعدی]] مجموعهٔ شعرهایی‌ست که سعدی در [[قالب شعر|قالب]] [[غزل]] سروده و تاکنون چندین تصحیح از آن‌ها به‌وسیلهٔ استادان [[زبان و ادب فارسی]] منتشر شده است. سعدی حدود ۷۰۰ غزل دارد.<ref>{{پک|1=حسن لی|2=۱۳۹۰|ک=کتاب ماه ادبیات|ف=حدیث خوش سعدی}}</ref> سعدی در سرایش غزلیات، به زبان [[سنایی]] و [[انوری]] توجه ویژه داشته است. بسیاری از صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که غزل در اشعار سعدی و [[حافظ]] به اوج رسیده است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۹۴–۱۲۰|ف=سعدی عاشق}}</ref>


محور بیشتر غزل‌های سعدی، [[عشق]] است.<ref name=":14"/> سعدی از معدود شاعرانی است که غزل‌های عاشقانه‌اش از ابتدا تا انتها عاشقانه باقی می‌ماند. غزل‌های عاشقانهٔ سعدی، به سادگی، خلوص و زمینی بودن شهره‌اند.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۹۴-۱۲۰|ف=سعدی عاشق}}</ref> سعدی همچنین در سرایش غزلیات خود، به ''[[وزن شعر فارسی|وزن‌های]] دوری'' (اوزان طرب‌انگیز مانند ''فَعَلاتُ فاعِلاتُن فَعَلاتُ فاعِلاتُن'' یا ''مُفتَعِلُن مَفاعِلُن مُفتَعِلُن مَفاعِلُن'') توجه ویژه‌ای نشان داده‌است.<ref name=":11"/>
محور بیشتر غزل‌های سعدی، [[عشق]] است.<ref>{{پک|1=حسن لی|2=۱۳۹۰|ک=کتاب ماه ادبیات|ف=حدیث خوش سعدی}}</ref> سعدی از معدود شاعرانی است که غزل‌های عاشقانه‌اش از ابتدا تا انتها عاشقانه باقی می‌ماند. غزل‌های عاشقانهٔ سعدی، به سادگی، خلوص و زمینی بودن شهره‌اند.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۹۴–۱۲۰|ف=سعدی عاشق}}</ref> سعدی همچنین در سرایش غزلیات خود، به ''[[وزن شعر فارسی|وزن‌های]] دوری'' (اوزان طرب‌انگیز مانند ''فَعَلاتُ فاعِلاتُن فَعَلاتُ فاعِلاتُن'' یا ''مُفتَعِلُن مَفاعِلُن مُفتَعِلُن مَفاعِلُن'') توجه ویژه‌ای نشان داده است.<ref>{{پک|1=حیدری|2=۱۳۹۲|ک=پژوهشنامه ادب غنایی|ف=دگرگونی سعدی در غزل}}</ref>


علاوه بر غزل‌های عاشقانه، سعدی غزل‌های عارفانه و غزل‌های پندآموز نیز سروده‌است. فروغی در تدوین [[کلیات سعدی]]، غزل‌های پندآموز و عارفانه را از بقیهٔ غزل‌ها جدا کرده و در فصلی مجزا با عنوان ''مواعظ'' آورده‌است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۹۴-۱۲۰|ف=سعدی عاشق}}</ref>
علاوه بر غزل‌های عاشقانه، سعدی غزل‌های عارفانه و غزل‌های پندآموز نیز سروده است. فروغی در تدوین [[کلیات سعدی]]، غزل‌های پندآموز و عارفانه را از بقیهٔ غزل‌ها جدا کرده و در فصلی مجزا با عنوان ''مواعظ'' آورده است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۹۴–۱۲۰|ف=سعدی عاشق}}</ref>


غزلیات سعدی در چهار کتابِ ''طیبات''، ''بدایع''، ''خواتیم'' و ''غزلیات قدیم'' گردآوری شده‌است.<ref name=":10"/> ''غزلیات قدیم'' را سعدی در دوران جوانی سروده و سرشار از شور و شعف است. ''خواتیم'' مربوط به در دوران کهن‌سالی سعدی و دربرگیرندهٔ زهد و عرفان و اخلاقیات است. ''بدایع'' و ''طیبات''، مربوط به دوران میان‌سالی و پختگی سعدی‌اند؛ هم شور و شعف جوانی و هم زهد و عرفان را در بر می‌گیرند. ''طیبات'' و ''بدایع'' به لحاظ هنری نیز به دو بخش دیگر برتری دارد.<ref name=":11">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=حیدری|نام=علی|عنوان=دگرگونی سعدی در غزل|ژورنال=پژوهشنامه ادب غنایی|شماره=۲۱|ناشر=دانشگاه سیستان و بلوچستان|تاریخ=پاییز و زمستان ۱۳۹۲|سال=|صفحه=۸۳ تا ۱۰۲|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20140305151045-9476-63.pdf|تاریخ دسترسی=۱۶ بهمن ۱۳۹۵}}</ref> در برخی از نسخه‌های ''کلیات سعدی''، غزل‌های [[تلمیع|ملمع]] در بخش جداگانه‌ای با نام ''ملمعات'' آمده‌است که به نظر محمدعلی فروغی یک تقسیم‌بندی جعلی است؛ چون در نسخه‌های قدیمی، مشاهده نشده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کلیات سعدی|نام خانوادگی=سعدی|نام=|ناشر=ناهید|دیگران=به کوشش بهاءالدین خرمشاهی|سال=۱۳۷۵|شابک=964-6205-01-1|نام خانوادگی ویراستار=فروغی|نام ویراستار=محمدعلی|پیوند ویراستار=محمدعلی فروغی|صفحات=۳۵۱ تا ۳۵۲|فصل=مقدمه غزلیات}}</ref>
غزلیات سعدی در چهار کتابِ ''طیبات''، ''بدایع''، ''خواتیم'' و ''غزلیات قدیم'' گردآوری شده است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> ''غزلیات قدیم'' را سعدی در دوران جوانی سروده و سرشار از شور و شعف است. ''خواتیم'' مربوط به در دوران کهن‌سالی سعدی و دربرگیرندهٔ زهد و عرفان و اخلاقیات است. ''بدایع'' و ''طیبات''، مربوط به دوران میان‌سالی و پختگی سعدی‌اند؛ هم شور و شعف جوانی و هم زهد و عرفان را در بر می‌گیرند. ''طیبات'' و ''بدایع'' به لحاظ هنری نیز به دو بخش دیگر برتری دارد.<ref>{{پک|1=حیدری|2=۱۳۹۲|ک=پژوهشنامه ادب غنایی|ف=دگرگونی سعدی در غزل}}</ref> در برخی از نسخه‌های ''کلیات سعدی''، غزل‌های [[تلمیع|ملمع]] در بخش جداگانه‌ای با نام ''ملمعات'' آمده است که به نظر محمدعلی فروغی یک تقسیم‌بندی جعلی است؛ چون در نسخه‌های قدیمی، مشاهده نشده است.<ref>{{پک|1=فروغی|2=۱۳۷۵|ک=کلیات سعدی|ف=مقدمه غزلیات|ص=۳۵۱–۳۵۲}}</ref>


[[علی دشتی]] وجه تمایز سعدی از دیگر غزل‌سرایان را در طنین و ترنمی می‌داند که در اشعار و به‌خصوص غزلیات وی وجود دارد. به تعبیر وی «موزونی و خوش آهنگی» کلام در ''غزلیات سعدی'' به سادگی قابل توصیف نیست و آن را به یک [[منحنی]] یا [[دایره]] تشبیه می‌کند که در آن پیوستگی واژگان با هیچ [[زاویه|زاویه‌]]ای شکست برنمی‌دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=قلمرو سعدی|نام خانوادگی=دشتی|نام=علی|ناشر=امیرکبیر|سال=۱۳۵۶|شابک=|مکان=تهران|صفحات= ۲۷ تا ۶۲ |فصل= فصل دوم (خط منحنی)}}</ref>
[[علی دشتی]] وجه تمایز سعدی از دیگر غزل‌سرایان را در طنین و ترنمی می‌داند که در اشعار و به‌خصوص غزلیات وی وجود دارد. به تعبیر وی «موزونی و خوش آهنگی» کلام در ''غزلیات سعدی'' به سادگی قابل توصیف نیست و آن را به یک [[منحنی]] یا [[دایره]] تشبیه می‌کند که در آن پیوستگی واژگان با هیچ [[زاویه]]ای شکست برنمی‌دارد.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۲۷–۶۲}}</ref>


=== هزلیات ===
=== هزلیات ===
در مجموعهٔ آثار سعدی، سه رساله با نام‌های ''مطایبات''، ''مضحکات'' و ''خبیثات'' دیده می‌شود که به مجموعه آن‌ها ''[[هزل]]یات'' گفته می‌شود. ''مطایبات''، مجموعه‌ای از لطیفه‌ها و داستان‌های [[میل جنسی در انسان|جنسی]] است که در نگارش آن‌ها از الفاظ جسورانه و بیان عریان و بی‌پروا استفاده شده‌است. بافت کلام و تسلط زبانی در سرایش آن‌ها به‌گونه‌ای است که می‌توان اطمینان یافت شاعر آن‌ها سعدی است. ''خبیثات'' و ''مضحکات'' به [[نثر]] نوشته شده‌اند و در نسخهٔ لرد گرینوی، که سی سال پس از درگذشت سعدی نوشته شده و نسخهٔ اساس [[غلام‌حسین یوسفی|غلامحسین یوسفی]] و [[محمدعلی فروغی]] نیز بوده، اثری از آن‌ها نیست،<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۲۱۹-۲۳۲|ف=مطایبات سعدی}}</ref> اما در نسخه‌های قدیمی‌تر از این نسخه، این دو بخش نیز ضبط شده‌است و تردیدی در انتساب هر سه بخش به سعدی وجود ندارد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=۲۴ فروردین ۱۳۹۲|وبگاه=پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب|نشانی=http://www.bookcity.org/detail/3077/root/42|عنوان=هزلیات سعدی|بازبینی=۲۲ آگوست ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170822133732/http://www.bookcity.org/detail/3077/root/42|archivedate=۲۲ اوت ۲۰۱۷|dead-url=yes}}</ref>
در مجموعهٔ آثار سعدی، سه رساله با نام‌های ''مطایبات''، ''مضحکات'' و ''خبیثات'' دیده می‌شود که به مجموعه آن‌ها ''[[هزل]]یات'' گفته می‌شود. ''مطایبات''، مجموعه‌ای از لطیفه‌ها و داستان‌های [[میل جنسی در انسان|جنسی]] است که در نگارش آن‌ها از الفاظ جسورانه و بیان عریان و بی‌پروا استفاده شده است. بافت کلام و تسلط زبانی در سرایش آن‌ها به‌گونه‌ای است که می‌توان اطمینان یافت شاعر آن‌ها سعدی است. ''خبیثات'' و ''مضحکات'' به [[نثر]] نوشته شده‌اند و در نسخهٔ لرد گرینوی، که سی سال پس از درگذشت سعدی نوشته شده و نسخهٔ اساس [[غلام‌حسین یوسفی|غلامحسین یوسفی]] و [[محمدعلی فروغی]] نیز بوده، اثری از آن‌ها نیست،<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۲۱۹–۲۳۲|ف=مطایبات سعدی}}</ref> اما در نسخه‌های قدیمی‌تر از این نسخه، این دو بخش نیز ضبط شده است و تردیدی در انتساب هر سه بخش به سعدی وجود ندارد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=۲۴ فروردین ۱۳۹۲|وبگاه=پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب|نشانی=http://www.bookcity.org/detail/3077/root/42|عنوان=هزلیات سعدی|بازبینی=۲۲ آگوست ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170822133732/http://www.bookcity.org/detail/3077/root/42|archivedate=۲۲ اوت ۲۰۱۷|dead-url=yes}}</ref>{{منبع بهتر}}


[[یان ریپکا]]، ایران‌شناس اهل [[چکسلواکی|چک]] مجموعهٔ ''خبیثات'' را شامل مطالب «خلاف ادب و نزاکت» در مورد [[همجنس‌گرایی]] می‌داند. منتها بر این باور است که سعدی این اشعار را بنا به درخواست مقامات عالی‌رتبهٔ زمان خود سروده‌است. سرایش خبیثات باعث شهرت سعدی در هزالی و [[شاهدبازی]] شد.<ref name=":48">{{یادکرد کتاب|عنوان=شاهدبازی در ادبیات فارسی|نام خانوادگی=شمیسا|نام=سیروس|ناشر=انتشارات فردوس|سال=۱۳۸۱|شابک=|مکان=تهران|صفحات=۱۴۳ تا ۱۵۳}}</ref>
[[یان ریپکا]]، ایران‌شناس اهل [[چکسلواکی|چک]] مجموعهٔ ''خبیثات'' را شامل مطالب «خلاف ادب و نزاکت» در مورد [[همجنس‌گرایی]] می‌داند. منتها بر این باور است که سعدی این اشعار را بنا به درخواست مقامات عالی‌رتبهٔ زمان خود سروده است. سرایش خبیثات باعث شهرت سعدی در هزالی و [[شاهدبازی]] شد.<ref>{{پک|1=شمیسا|2=۱۳۸۱|ک=شاهدبازی در ادبیات فارسی|ص=۱۴۳–۱۵۳}}</ref>


=== آثار به زبان عربی ===
=== آثار به زبان عربی ===
سعدی اثر مستقلی به [[زبان عربی]] ندارد. اما تعدادی از [[شعر|اشعار]] وی به زبان عربی سروده شده‌است. این اشعار مرکب از تعدادی [[قصیده]]، [[قطعه (شعر)|قطعه]] و [[مفرد|تک‌بیت]] است. مجموعهٔ آثار عربی سعدی در سال ۱۳۹۰ در قالب کتابی به نام ''اشعار عربی سعدی'' گردآوری شد و انتشارات [[مرکز سعدی‌شناسی]] به‌همراه ترجمهٔ فارسی آن‌ها، چاپ کرد.<ref name=":50">{{یادکرد خبر|تاریخ=۳۱ فروردین ۱۳۹۰|عنوان=همزمان با اول اردیبهشت، روز بزرگداشت سعدی، ترجمه «اشعار عربی سعدی» ارائه می‌شود|پیوند=http://www.ibna.ir/fa/doc/tolidi/101553/ترجمه-اشعار-عربی-سعدی-ارائه-می-شود|ناشر=خبرگزاری کتاب ایران|تاریخ بازدید=۲۱ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=19 ژوئیه 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170719030653/http://www.ibna.ir/fa/doc/tolidi/101553/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%AF}}</ref> به عقیدهٔ [[ادوارد براون]]، [[شرق‌شناسی|شرق‌شناس]]، اشعار عربی سعدی در سطح متوسطی قرار دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه|نام خانوادگی=ریپکا|نام=یان|ناشر=شرکت انتشارات علمی و فرهنگی|سال=۱۳۸۵|شابک=964-445-323-9|مکان=تهران|صفحات=۳۵۱ تا ۳۵۷|فصل=هشتم (مغولان)|مترجم=عیسی شهابی}}</ref> [[موسی اسوار]]، این شعرها را در مقایسه با شعر شعرای عرب‌زبان هم عصر سعدی، دارای جایگاه مناسبی می‌داند که از نظر مضمون و ساختار ارزشمندند. به عقیدهٔ وی، پاره‌ای [[نحو|اشکالات نحوی]] در اشعار عربی سعدی به‌چشم می‌خورَد.<ref name=":50"/>
سعدی اثر مستقلی به [[زبان عربی]] ندارد. اما تعدادی از [[شعر|اشعار]] وی به زبان عربی سروده شده است. این اشعار مرکب از تعدادی [[قصیده]]، [[قطعه (شعر)|قطعه]] و [[مفرد|تک‌بیت]] است. مجموعهٔ آثار عربی سعدی در سال ۱۳۹۰ در قالب کتابی به نام ''اشعار عربی سعدی'' گردآوری شد و انتشارات [[مرکز سعدی‌شناسی]] به‌همراه ترجمهٔ فارسی آن‌ها، چاپ کرد.<ref name=":50">{{یادکرد خبر|تاریخ=۳۱ فروردین ۱۳۹۰|عنوان=همزمان با اول اردیبهشت، روز بزرگداشت سعدی، ترجمه «اشعار عربی سعدی» ارائه می‌شود|پیوند=http://www.ibna.ir/fa/doc/tolidi/101553/ترجمه-اشعار-عربی-سعدی-ارائه-می-شود|ناشر=خبرگزاری کتاب ایران|تاریخ بازدید=۲۱ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=19 ژوئیه 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170719030653/http://www.ibna.ir/fa/doc/tolidi/101553/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%AF}}</ref>{{منبع بهتر}} به عقیدهٔ [[ادوارد براون]]، [[شرق‌شناسی|شرق‌شناس]]، اشعار عربی سعدی در سطح متوسطی قرار دارد.<ref>{{پک|1=ریپکا|2=۱۳۸۵|ک=تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه|ص=۳۵۱–۳۵۷}}</ref> [[موسی اسوار]]، این شعرها را در مقایسه با شعر شعرای عرب‌زبان هم عصر سعدی، دارای جایگاه مناسبی می‌داند که از نظر مضمون و ساختار ارزشمندند. به عقیدهٔ وی، پاره‌ای [[نحو|اشکالات نحوی]] در اشعار عربی سعدی به‌چشم می‌خورَد.{{منبع بهتر}}


== ویژگی آثار ==
== ویژگی آثار ==
به‌طور کلی سعدی را می‌بایست از شاعران [[سبک عراقی]] به‌حساب آورد. با این حال، نشانه‌هایی از [[سبک خراسانی]] در آثار وی مشاهده می‌شود. وی در دوره‌ای که استفادهٔ سخنوران از انواع [[آرایه‌های ادبی]] رواج پیدا کرده‌بود، به سادگی زبان [[رودکی]] و [[فردوسی]] روی آورده‌است.<ref name=":31">{{یادکرد کتاب|عنوان=قلمرو سعدی|نام خانوادگی=دشتی|نام=علی|ناشر=امیرکبیر|سال=۱۳۵۶|شابک=|مکان=تهران|صفحات=|فصل=}}</ref> سبک شعریِ سعدی از تخیّل و تصویرآفرینی پیچیده‌ای بهره دارد و در عین حال بسیار ساده و روان است؛ که حاصل از شیوهٔ [[ایجاز|موجز]]، نرم و دل‌نشین بیان اوست.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=سعدی|نام=مصلح بن عبدالله|ناشر=سخن|سال=۱۳۸۵|شابک=6-173-372-967|صفحه= ۴۵|کتاب=غزل‌های سعدی|ویراستار=[[غلامحسین یوسفی]]|شهر=تهران}}</ref>
به‌طور کلی سعدی را می‌بایست از شاعران [[سبک عراقی]] به‌حساب آورد. با این حال، نشانه‌هایی از [[سبک خراسانی]] در آثار وی مشاهده می‌شود. وی در دوره‌ای که استفادهٔ سخنوران از انواع [[آرایه‌های ادبی]] رواج پیدا کرده‌بود، به سادگی زبان [[رودکی]] و [[فردوسی]] روی آورده است.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=؟}}</ref> سبک شعریِ سعدی از تخیّل و تصویرآفرینی پیچیده‌ای بهره دارد و در عین حال بسیار ساده و روان است؛ که حاصل از شیوهٔ [[ایجاز|موجز]]، نرم و دل‌نشین بیان اوست.<ref>{{پک|1=یوسفی|2=۱۳۸۵|ک=غزل‌های سعدی|ص=۴۵|ف=مقدمه}}</ref>


=== سهل ممتنع ===
=== سهل ممتنع ===
'''سهل''' یعنی آسان و '''ممتنع''' یعنی محال. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار سعدی، ''سهل و ممتنع'' بودن آن‌هاست.<ref name=":19">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=صیادکوه|نام=اکبر|عنوان=سفارش‌های عنصرالمعالی در آیین شعر و شاعری، آویزه گوش سعدی|ژورنال=کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی|شماره=۲۲|ناشر=دانشگاه یزد|تاریخ=بهار و تابستان ۱۳۹۰|صفحه=۷۹ تا ۱۰۴|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/988576/سفارش-های-عنصرالمعالی-در-آیین-شعر-و-شاعری،-آویزه-ی-گوش-سعدی?q=سبک%20سعدی&score=83.05467&rownumber=1|تاریخ دسترسی=۴ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> معنی و مفهوم آثار سعدی به سادگی دریافته می‌شود و در ظاهر نگارش چنین جملات یا ابیاتی ساده به‌نظر می‌رسد. اما در عمل، تقلید یا پدیدآوردن آثار مشابه دشوار یا غیرممکن می‌شود. دلیل بروز این ویژگی در آثار سعدی، پرهیز وی از تکلف و تصنع و در عین حال چیرگی کامل او بر [[زبان فارسی]] است؛ با این ترفند سعدی توانسته‌است مطالب پیچیده و دشواری را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان کند. سعدی –برخلاف [[نثر مصنوع|مصنوع‌نویسان]]– از اصطلاحات و عناصری که مردم در زندگی روزمره با آن سر و کار دارند، به‌وفور استفاده کرده‌است.<ref name=":19"/> زبان سعدی به زبان محاوره در روزگار خود بسیار نزدیک است و حتی از مثل‌های متداول در زبان فارسی نیز بهره برده‌است.<ref name=":30">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=یوسفی|نام=عزیزه|عنوان=زبان سعدی در غزلیات|ژورنال=پژوهشنامه ادب حماسی|شماره=۱۲|ناشر=دانشگاه آزاد اسلامی|تاریخ=زمستان ۱۳۹۰|سال=|صفحه=۱۶۱ تا ۱۷۴|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1130041/زبان-سعدی-در-غزلیات?q=سعدی&score=6.898553&rownumber=185|تاریخ دسترسی=۲۱ اسفند ۱۳۹۵}}</ref>
سهل یعنی آسان و ممتنع یعنی محال. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار سعدی، ''سهل و ممتنع'' بودن آن‌هاست. معنی و مفهوم آثار سعدی به سادگی دریافته می‌شود و در ظاهر نگارش چنین جملات یا ابیاتی ساده به‌نظر می‌رسد. اما در عمل، تقلید یا پدیدآوردن آثار مشابه دشوار یا غیرممکن می‌شود. دلیل بروز این ویژگی در آثار سعدی، پرهیز وی از تکلف و تصنع و در عین حال چیرگی کامل او بر [[زبان فارسی]] است؛ با این ترفند سعدی توانسته است مطالب پیچیده و دشواری را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان کند. سعدی –برخلاف [[نثر مصنوع|مصنوع‌نویسان]]– از اصطلاحات و عناصری که مردم در زندگی روزمره با آن سر و کار دارند، به‌وفور استفاده کرده است.<ref>{{پک|1=صیادکوه|2=۱۳۹۰|ک=سفارش‌های عنصرالمعالی در آیین شعر و شاعری|ف=کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی}}</ref> زبان سعدی به زبان محاوره در روزگار خود بسیار نزدیک است و حتی از مثل‌های متداول در زبان فارسی نیز بهره برده است.<ref>{{پک|1=یوسفی|2=۱۳۹۰|ک=پژوهشنامه ادب حماسی|ف=زبان سعدی در غزلیات}}</ref>


یکی دیگر از عواملی که باعث سهل بودن آثار سعدی می‌شود، گسترده بودن [[واژه|دایرهٔ واژگانی]] است. هریک از کلماتی که سعدی به‌کار می‌برد، نقش ویژه‌ای در القای مفهوم دارد. وی در عین حال، از واژگان دشوار و مهجور کمترین استفادهٔ ممکن را کرده‌است. گذشته از حسن انتخاب کلمات، سعدی بیشتر ارکان [[جمله]] را در جای اصلی خود قرار می‌دهد و به همین دلیل فهم جملات وی در قالب شعر یا نثر آسان می‌شود.<ref name=":30"/> رعایت چنین قاعده‌ای، با توجه به ضرورت شعر در رعایت [[وزن شعر فارسی|وزن]]، [[قافیه]]، [[ردیف (شعر)|ردیف]] و [[مصراع]]بندی کار دشواری است، که سعدی به‌خوبی از عهده آن برآمده‌است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۱۲۰-۱۸۹|ف=تاملاتی در سبک آثار سعدی}}</ref>
یکی دیگر از عواملی که باعث سهل بودن آثار سعدی می‌شود، گسترده بودن [[واژه|دایرهٔ واژگانی]] است. هریک از کلماتی که سعدی به‌کار می‌برد، نقش ویژه‌ای در القای مفهوم دارد. وی در عین حال، از واژگان دشوار و مهجور کمترین استفادهٔ ممکن را کرده است. گذشته از حسن انتخاب کلمات، سعدی بیشتر ارکان [[جمله]] را در جای اصلی خود قرار می‌دهد و به همین دلیل فهم جملات وی در قالب شعر یا نثر آسان می‌شود.<ref>{{پک|1=یوسفی|2=۱۳۹۰|ک=پژوهشنامه ادب حماسی|ف=زبان سعدی در غزلیات}}</ref> رعایت چنین قاعده‌ای، با توجه به ضرورت شعر در رعایت [[وزن شعر فارسی|وزن]]، [[قافیه]]، [[ردیف (شعر)|ردیف]] و [[مصراع]]بندی کار دشواری است، که سعدی به‌خوبی از عهده آن برآمده است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۱۲۰–۱۸۹|ف=تاملاتی در سبک آثار سعدی}}</ref>


سعدی در استفاده از [[آرایه‌های ادبی]] زیاده‌روی نکرده‌است. [[استعاره|استعاره‌]]ها و [[مجاز]]های سعدی، بیشتر نزدیک به ذهن است و باعث ایجاد زیبایی و رعنایی در شعر می‌شود. وی در انتخاب [[وزن شعر فارسی|وزن]] برای اشعار خود نیز به ساده و روان بودن آن توجه داشته‌است؛ چنان‌که وزن‌های ثقیل و پیچیده در اشعار او به‌ندرت به‌چشم می‌خورَد.<ref name=":19"/>
سعدی در استفاده از [[آرایه‌های ادبی]] زیاده‌روی نکرده است. [[استعاره]]ها و [[مجاز]]های سعدی، بیشتر نزدیک به ذهن است و باعث ایجاد زیبایی و رعنایی در شعر می‌شود. وی در انتخاب [[وزن شعر فارسی|وزن]] برای اشعار خود نیز به ساده و روان بودن آن توجه داشته است؛ چنان‌که وزن‌های ثقیل و پیچیده در اشعار او به‌ندرت به‌چشم می‌خورَد.<ref>{{پک|1=صیادکوه|2=۱۳۹۰|ک=سفارش‌های عنصرالمعالی در آیین شعر و شاعری|ف=کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی}}</ref>


=== ایجاز ===
=== ایجاز ===
[[ایجاز]] یعنی کوتاه کردن سخن و گفتن معنی بسیار در لفظ کم. در دوران ''سعدی''، ادبیات فارسی به اطناب (درازگویی) متمایل شده بود و نویسندگان و شاعران به‌منظور هنرنمایی، با افزودن [[میان‌جمله|جملات معترضه]]، استفاده از [[مترادف|واژگان مترادف]] و شگردهای دیگر، کلام خود را طولانی می‌کردند. یکی از ویژگی‌های سبک سعدی، به‌کاربردن ایجاز است.<ref name=":28">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=خوئینی|نام=عصمت|عنوان=اعجاز ایجاز با حذف اجزای مختلف کلام در ''گلستان'' سعدی|ژورنال=مطالعات و تحقیقات ادبی|شماره=۱۸|ناشر=دانشگاه خوارزمی|تاریخ=بهار و تابستان ۱۳۹۴|صفحه=۸۱ تا ۹۸|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1127431/اعجاز-ایجاز-با-حذف-اجزای-مختلف-کلام-در-گلستان-سعدی?q=سعدی&score=6.899264&rownumber=41|تاریخ دسترسی=۱۷ اسفند ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=عیسی‌زاده|نام۲=مهدی}}</ref> سعدی درحالی‌که اطلاعات ضروری برای فهم موضوع را در اختیار خواننده قرار می‌دهد، از دادن اطلاعات اضافی هم به‌جد اجتناب می‌کند. در ''گلستان'' و ''بوستان'' حکایت‌های متعددی وجود دارد که در آن‌ها از مقدمه‌چینی و تفصیل غیرضروری اجتناب شده و مطلب، در نهایت با چند بیت یا چند جملهٔ کوتاه بیان شده‌است.
[[ایجاز]] یعنی کوتاه کردن سخن و گفتن معنی بسیار در لفظ کم. در دوران ''سعدی''، ادبیات فارسی به اطناب (درازگویی) متمایل شده بود و نویسندگان و شاعران به‌منظور هنرنمایی، با افزودن [[میان‌جمله|جملات معترضه]]، استفاده از [[مترادف|واژگان مترادف]] و شگردهای دیگر، کلام خود را طولانی می‌کردند. یکی از ویژگی‌های سبک سعدی، به‌کاربردن ایجاز است.<ref>{{پک|1=خوئینی|2=عیسی‌زاده|3=۱۳۹۴|ک=مطالعات و تحقیقات ادبی|ف=ایجاز در گلستان سعدی}}</ref> سعدی درحالی‌که اطلاعات ضروری برای فهم موضوع را در اختیار خواننده قرار می‌دهد، از دادن اطلاعات اضافی هم به‌جد اجتناب می‌کند. در ''گلستان'' و ''بوستان'' حکایت‌های متعددی وجود دارد که در آن‌ها از مقدمه‌چینی و تفصیل غیرضروری اجتناب شده و مطلب، در نهایت با چند بیت یا چند جملهٔ کوتاه بیان شده است.
یکی دیگر از مهارت‌های سعدی در به‌کارگیری ایجاز، حذف کردن بخشی از [[جمله]] است؛ به‌گونه‌ای که ذهن خواننده، ناخودآگاه بخش حذف‌شده را درج می‌کند و متوجه کمبود آن در جمله نمی‌شود.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۱۲۰-۱۸۹|ف=تاملاتی در سبک آثار سعدی}}</ref>
یکی دیگر از مهارت‌های سعدی در به‌کارگیری ایجاز، حذف کردن بخشی از [[جمله]] است؛ به‌گونه‌ای که ذهن خواننده، ناخودآگاه بخش حذف‌شده را درج می‌کند و متوجه کمبود آن در جمله نمی‌شود.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۱۲۰–۱۸۹|ف=تاملاتی در سبک آثار سعدی}}</ref>


=== طنز ===
=== طنز ===
یکی دیگر از ویژگی‌های بارز سعدی، شوخ‌طبعی، نکته‌دانی و [[طنز|طنازی]] اوست. در آثار گوناگون او اعم از [[غزلیات سعدی|غزلیات]]، [[بوستان سعدی|بوستان]]، [[گلستان سعدی|گلستان]] و غیره، همه‌جا آثاری آشکار یا پنهان از نکته‌سنجی و طنز سعدی می‌توان یافت.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=یزدان‌پرست|نام=حمید|عنوان=طنزپردازی سعدی شیرازی|ژورنال=اطلاعات حکمت و معرفت|شماره=۱۰۱|ناشر=موسسه اطلاعات|تاریخ=شهریور ۱۳۹۳|سال=|صفحه=۴۲ تا ۴۳|زبان=فارسی|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1049390/طنزپردازی-سعدی-شیرازی?q=سعدی&score=6.899264&rownumber=64|تاریخ دسترسی=۱۷ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> وی مفاسد و معایب جامعهٔ خود را با طنز ملایمی به تصویر می‌کشد و از آن انتقاد می‌کند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=هاشمی‌پور|نام=مرتضی|عنوان=طنز فاخر سعدی|ژورنال=بخارا|شماره=۳۱|ناشر=|تاریخ=آذر ۱۳۸۲|صفحه=۲۹۲ تا ۲۹۵|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/277504/طنز-فاخر-سعدی?q=طنز%20سعدی&score=101.61355&rownumber=2|تاریخ دسترسی=۱۹ فروردین ۱۳۹۶|پی‌نوشت=نقد کتاب «طنز فاخر سعدی» نوشتهٔ [[ایرج پزشک‌زاد]]}}</ref>
یکی دیگر از ویژگی‌های بارز سعدی، شوخ‌طبعی، نکته‌دانی و [[طنز|طنازی]] اوست. در آثار گوناگون او اعم از [[غزلیات سعدی|غزلیات]]، [[بوستان سعدی|بوستان]]، [[گلستان سعدی|گلستان]] و غیره، همه‌جا آثاری آشکار یا پنهان از نکته‌سنجی و طنز سعدی می‌توان یافت.<ref>{{پک|1=یزدان‌پرست|2=۱۳۹۳|ک=اطلاعات حکمت و معرفت|ف=طنزپردازی سعدی شیرازی}}</ref> وی مفاسد و معایب جامعهٔ خود را با طنز ملایمی به تصویر می‌کشد و از آن انتقاد می‌کند.<ref>{{پک|1=هاشمی‌پور|2=۱۳۸۲|ک=بخارا|ف=طنز فاخر سعدی}}</ref>


=== تخلص ===
=== تخلص ===
[[تخلص]] نام هنری‌ای است که شاعر برای خود برمی‌گزیند و در اشعار خود (به خصوص در [[غزل]]) از آن استفاده می‌کند. بسیاری از شاعران، از جمله سعدی، با تخلص خود مشهورند.<ref name=":29">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=صفری|نام=جهانگیر|عنوان=بررسی تخلص در غزلیات سعدی|ژورنال=پژوهش‌های ادبی|شماره=۴۰|ناشر=انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی|تاریخ=تابستان ۱۳۹۲|صفحه=۸۹ تا ۱۰۸|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1055106/بررسی-تخلص-در-غزلیات-سعدی?q=سعدی&score=6.898795&rownumber=120|تاریخ دسترسی=۱۸ اسفند ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=مرتضوی|نام۲=سید جمال الدین}}</ref> سعدی تخلص خود را به واسطهٔ ارادتی که به [[سعد بن ابوبکر]]، فرزند حاکم وقت [[شیراز]] داشت، انتخاب کرده‌است.<ref name=":10"/><ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱-۱۵۶|ج=۳}}</ref> او در استفاده از تخلص بسیار جدی بوده و در ۹۷٪ از غزلیاتش از تخلص استفاده کرده‌است. تخلص اغلب در [[بیت (شعر)|بیت]] آخر غزل قرار داده شده، اما در مواردی نیز بعد از بیت تخلص، یک یا چند بیت دیگر آمده‌است. ''سعدی'' در ۵۷ درصد موارد، تخلص خود را به صورت ''سوم شخص مفرد'' به‌کار برده؛ یعنی در این ابیات خبری از خود داده‌است.<ref group="یادداشت">مانند{{سخ}}سعدی سر سودای تو دارد نه سر خویش{{سخ}}هر جامه که عیار بپوشد کفنست آن</ref> و در بقیهٔ موارد از ''دوم شخص مفرد'' استفاده کرده و خودش را مخاطب قرار داده‌است.<ref group="یادداشت">مانند{{سخ}}همه شاهدان عالم به تو عاشقند سعدی{{سخ}}که میان گرگ صلح است و میان گوسفندان</ref><ref name=":29"/>
[[تخلص]] نام هنری‌ای است که شاعر برای خود برمی‌گزیند و در اشعار خود (به خصوص در [[غزل]]) از آن استفاده می‌کند. بسیاری از شاعران، از جمله سعدی، با تخلص خود مشهورند.<ref>{{پک|1=صفری|2=مرتضوی|3=۱۳۹۲|ک=پژوهش‌های ادبی. انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی|ف=بررسی تخلص در غزلیات سعدی}}</ref> سعدی تخلص خود را به واسطهٔ ارادتی که به [[سعد بن ابوبکر]]، فرزند حاکم وقت [[شیراز]] داشت، انتخاب کرده است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref><ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱–۱۵۶|ج=۳}}</ref> او در استفاده از تخلص بسیار جدی بوده و در ۹۷٪ از غزلیاتش از تخلص استفاده کرده است. تخلص اغلب در [[بیت (شعر)|بیت]] آخر غزل قرار داده شده، اما در مواردی نیز بعد از بیت تخلص، یک یا چند بیت دیگر آمده است. ''سعدی'' در ۵۷ درصد موارد، تخلص خود را به صورت ''سوم شخص مفرد'' به‌کار برده؛ یعنی در این ابیات خبری از خود داده است.<ref group="یادداشت">مانند{{سخ}}سعدی سر سودای تو دارد نه سر خویش{{سخ}}هر جامه که عیار بپوشد کفنست آن</ref> و در بقیهٔ موارد از ''دوم شخص مفرد'' استفاده کرده و خودش را مخاطب قرار داده است.<ref group="یادداشت">مانند{{سخ}}همه شاهدان عالم به تو عاشقند سعدی{{سخ}}که میان گرگ صلح است و میان گوسفندان</ref><ref>{{پک|1=صفری|2=مرتضوی|3=۱۳۹۲|ک=پژوهش‌های ادبی. انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی|ف=بررسی تخلص در غزلیات سعدی}}</ref>


== تأثیرپذیری ==
== تأثیرپذیری ==
=== قرآن و حدیث ===
=== قرآن و حدیث ===
سعدی از جمله شاعرانی است که با ''[[قرآن]]'' و [[حدیث]] آشنایی داشت و در آثار خود از آن بهره گرفت. او چه در نثر و چه در شعر، به آموزه‌های قرآنی توجه نشان داده‌است. او همچنین از [[حدیث|احادیث]] [[محمد]]، [[پیامبر اسلام]] در اشعار خود استفاده کرده‌است. سعدی [[علم حدیث|محدث]] زبردستی است که سال‌ها به معانی و مفاهیم احادیث نبوی اندیشیده و آن‌ها را بر چارچوب فکری خود منطبق کرده و در نهایت نتایج این امتزاج را در قالب نظم و نثر به مخاطبان خود ارائه کرده‌است.<ref name=":75">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=موید شیرازی|نام=سید جعفر|عنوان=تأثیر قرآن و حدیث بر آثار سعدی|ژورنال=گوهر|شماره=35 و 36|ناشر=پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی|تاریخ=بهمن و اسفند 1354|زبان=fa|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/201596/default.aspx|تاریخ دسترسی=24 آبان 1396}}</ref> مفهوم‌ها، مضمون‌ها و عبارت‌های قرآنی را در ''گلستان''، ''بوستان''، قصاید و حتی در غزلیات سعدی به وفور می‌توان یافت.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|تاریخ=۳۱ فروردین ۱۳۸۷|وبگاه=خبرگزاری بین‌المللی قرآن|نشانی=http://iqna.ir/fa/news/1644463/محمدجعفر-ياحقی-ديد-اجتماعی-سعدی-نتيجه-گرايشات-قرآنی-اوست-سعدی-دانش‌آموخته-بزرگ‌ترين-قرآن‌شناسان-عصر-خود-بود|عنوان=محمدجعفر یاحقی: دید اجتماعی سعدی نتیجه گرایشات قرآنی اوست/ سعدی دانش‌آموخته بزرگ‌ترین قرآن‌شناسان عصر خود بود|تاریخ بازدید=۲۴ آبان ۱۳۹۶}}</ref> سعدی مانند ادبای پیش از خود، در بسیاری از موارد عین آیه یا بخشی از آن را به [[زبان عربی]] در شعر یا متن ذکر کرده یا تنها مفهوم آن را در بیان آورده‌است تا مخاطب خود را به درستی گفتهٔ خود مطمئن سازد یا او را به انجام یا اجتناب از کاری توصیه کند. در اصطلاح، به این روش بهره گرفتن از آیات و احادیث، «استفادهٔ استشهادی» می‌گویند که هدف آن به‌کار گرفتن [[ادبیات تعلیمی|جنبهٔ تعلیمی]] ''قرآن'' است.<ref name=":74"/> در ''گلستان'' ۲۷ آیه از ''قرآن'' و ۱۳ حدیث از [[محمد|پیامبر اسلام]] به‌صورت کامل نقل شده که در ۳۴ مورد متن اصلی (به زبان عربی) و در ۶ مورد ترجمهٔ فارسی آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=فرهادی|نام=سمانه|عنوان=سعدی مترجم در «گلستان» ادب پارسی|ژورنال=مطالعات زبان و ترجمه|شماره=23|ناشر=پایگاه مجلات تخصصی نور|تاریخ=زمستان 1394|زبان=fa|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1152412/سعدی-مترجم-در-«گلستان»-ادب-پارسی|تاریخ دسترسی=24 آبان 1396|نام خانوادگی۲=خان جان|نام۲=علیرضا}}</ref> اشاره به آیات و احادیث در آثار سعدی فراتر از این مقدار است؛ چنان‌که اشاره به آیات ''قرآن'' در ''گلستان'' و ''بوستان''، به‌ترتیب، ۱۰۲ و ۱۱۵ مورد و اشاره به احادیث نبوی ۷۰ و ۵۲ مورد گزارش شده‌است.<ref name=":75"/>
سعدی از جمله شاعرانی است که با ''[[قرآن]]'' و [[حدیث]] آشنایی داشت و در آثار خود از آن بهره گرفت. او چه در نثر و چه در شعر، به آموزه‌های قرآنی توجه نشان داده است. او همچنین از [[حدیث|احادیث]] [[محمد]]، [[پیامبر اسلام]] در اشعار خود استفاده کرده است. سعدی [[علم حدیث|محدث]] زبردستی است که سال‌ها به معانی و مفاهیم احادیث نبوی اندیشیده و آن‌ها را بر چارچوب فکری خود منطبق کرده و در نهایت نتایج این امتزاج را در قالب نظم و نثر به مخاطبان خود ارائه کرده است.<ref>{{پک|1=موید شیرازی|2=۱۳۵۴|ک=گوهر|ف=تأثیر قرآن و حدیث بر آثار سعدی}}</ref> مفهوم‌ها، مضمون‌ها و عبارت‌های قرآنی را در ''گلستان''، ''بوستان''، قصاید و حتی در غزلیات سعدی به وفور می‌توان یافت.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|تاریخ=۳۱ فروردین ۱۳۸۷|وبگاه=خبرگزاری بین‌المللی قرآن|نشانی=http://iqna.ir/fa/news/1644463/محمدجعفر-ياحقی-ديد-اجتماعی-سعدی-نتيجه-گرايشات-قرآنی-اوست-سعدی-دانش‌آموخته-بزرگ‌ترين-قرآن‌شناسان-عصر-خود-بود|عنوان=محمدجعفر یاحقی: دید اجتماعی سعدی نتیجه گرایشات قرآنی اوست/ سعدی دانش‌آموخته بزرگ‌ترین قرآن‌شناسان عصر خود بود|تاریخ بازدید=۲۴ آبان ۱۳۹۶}}</ref>{{منبع بهتر}} سعدی مانند ادبای پیش از خود، در بسیاری از موارد عین آیه یا بخشی از آن را به [[زبان عربی]] در شعر یا متن ذکر کرده یا تنها مفهوم آن را در بیان آورده است تا مخاطب خود را به درستی گفتهٔ خود مطمئن سازد یا او را به انجام یا اجتناب از کاری توصیه کند. در اصطلاح، به این روش بهره گرفتن از آیات و احادیث، «استفادهٔ استشهادی» می‌گویند که هدف آن به‌کار گرفتن [[ادبیات تعلیمی|جنبهٔ تعلیمی]] ''قرآن'' است.<ref>{{پک|1=مجد|2=آبین|3=۱۳۹۱|ک=سبک‌شناسی و نظم و نثر فارسی (بهار ادب)|ف=شگردهای استفاده سعدی از آیات قرآن}}</ref> در ''گلستان'' ۲۷ آیه از ''قرآن'' و ۱۳ حدیث از [[محمد|پیامبر اسلام]] به‌صورت کامل نقل شده که در ۳۴ مورد متن اصلی (به زبان عربی) و در ۶ مورد ترجمهٔ فارسی آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.<ref>{{پک|1=فرهادی|2=خان‌جان|3=۱۳۹۴|ک=مطالعات زبان و ترجمه|ف=سعدی مترجم در «گلستان» ادب پارسی}}</ref> اشاره به آیات و احادیث در آثار سعدی فراتر از این مقدار است؛ چنان‌که اشاره به آیات ''قرآن'' در ''گلستان'' و ''بوستان''، به‌ترتیب، ۱۰۲ و ۱۱۵ مورد و اشاره به احادیث نبوی ۷۰ و ۵۲ مورد گزارش شده است.<ref>{{پک|1=موید شیرازی|2=۱۳۵۴|ک=گوهر|ف=تأثیر قرآن و حدیث بر آثار سعدی}}</ref>


اما سعدی علاوه بر این روش، از آیات و احادیث برای ساختن تصویر شعری نیز استفاده کرده و توانسته‌است با [[خلاقیت]] خود، در [[ادبیات غنایی|ادبیات غنایی و احساسی]] نیز از آیات ''قرآن'' بهره بگیرد. برای به‌کارگیری این شگرد، سعدی عبارات و اصطلاحات قرآنی را در مفهومی متفاوت به کار برده‌است. [[امید مجد]]، مترجم ''قرآن'' و شاعر، این شگرد را «استنباط ذوقی» می‌نامد. برای نمونه، سعدی از عبارت «اللیل یغشی النهار» در آیهٔ ۵۴ [[اعراف (سوره)|سورهٔ اعراف]]<ref group="یادداشت">إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ{{سخ}}در حقیقت پروردگار شما آن خدایی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر عرش استیلا یافت، روز را به شب که شتابان آن را می‌طلبد می‌پوشاند و خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده‌اند آگاه باش که خلق و امر از آن اوست فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان</ref> استفاده کرده تا مردی [[سیاه‌پوست]] را توصیف کند که زنی [[سفیدپوست]] را در کنار آورده‌است.<ref name=":74">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=مجد|نام=امید|پیوند نویسنده=امید مجد|عنوان=شگردهای استفاده سعدی از آیات قرآن|ژورنال=سبک‌شناسی و نظم و نثر فارسی (بهار ادب)|شماره=15|ناشر=پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی|تاریخ=بهار 1391|زبان=fa|پیوند=http://www.sid.ir/FileServer/JF/28913911505|تاریخ دسترسی=22 آبان 1396|نام خانوادگی۲=آبین|نام۲=الهه}}</ref><ref group="یادداشت">چنان تنگش آورده اندر کنار{{سخ}}که پنداری اللیل یغشی النهار</ref>
اما سعدی علاوه بر این روش، از آیات و احادیث برای ساختن تصویر شعری نیز استفاده کرده و توانسته است با [[خلاقیت]] خود، در [[ادبیات غنایی|ادبیات غنایی و احساسی]] نیز از آیات ''قرآن'' بهره بگیرد. برای به‌کارگیری این شگرد، سعدی عبارات و اصطلاحات قرآنی را در مفهومی متفاوت به کار برده است. [[امید مجد]]، مترجم ''قرآن'' و شاعر، این شگرد را «استنباط ذوقی» می‌نامد. برای نمونه، سعدی از عبارت «اللیل یغشی النهار» در آیهٔ ۵۴ [[اعراف (سوره)|سورهٔ اعراف]]<ref group="یادداشت">إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ{{سخ}}در حقیقت پروردگار شما آن خدایی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر عرش استیلا یافت، روز را به شب که شتابان آن را می‌طلبد می‌پوشاند و خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده‌اند آگاه باش که خلق و امر از آن اوست فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان</ref> استفاده کرده تا مردی [[سیاه‌پوست]] را توصیف کند که زنی [[سفیدپوست]] را در کنار آورده است.<ref>{{پک|1=مجد|2=آبین|3=۱۳۹۱|ک=سبک‌شناسی و نظم و نثر فارسی (بهار ادب)|ف=شگردهای استفاده سعدی از آیات قرآن}}</ref><ref group="یادداشت">چنان تنگش آورده اندر کنار{{سخ}}که پنداری اللیل یغشی النهار</ref>


=== فردوسی ===
=== فردوسی ===
سعدی به [[شاهنامه|''شاهنامهٔ فردوسی'']] علاقه‌مند بود و از آن تأثیر می‌پذیرفت؛ چنان‌که بارها از ''شاهنامه'' یاد کرده‌است و اشاره‌های مختلفی به نام‌های [[اسطوره‌شناسی|اساطیری]] شاهنامه، [[بیت (شعر)|ابیات]] شاهنامه و خودِ [[فردوسی]] (م. ۴۱۶ هجری) داشته‌است. این تأثیرپذیری را به‌خصوص در کتاب ''[[بوستان سعدی|بوستان]]'' می‌توان دید، که سعدی آن را در [[وزن شعر فارسی|وزن]] و [[قالب شعر]]ی ''شاهنامه'' سروده‌است.<ref name=":13">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=نظری|نام=نجمه|عنوان=مقایسه آموزه‌های تعلیمی در شاهنمامه فردوسی با بوستان سعدی|ژورنال=پژوهشنامه ادبیات تعلیمی|شماره=۲۶|ناشر=دانشگاه آزاد اسلامی|تاریخ=تابستان ۱۳۹۴|سال=|صفحه=۱۵۷ تا ۱۸۰|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20151215153036-9479-118.pdf|تاریخ دسترسی=۱۷ بهمن ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=اسدی|نام۲=آذر}}</ref> در ''بوستان'' می‌توان [[بیت (شعر)|بیت‌هایی]] را یافت که بافت کلام فردوسی را دارند و این نشان‌دهندهٔ انس سعدی با ''شاهنامه'' بوده‌است.<ref name=":3">{{یادکرد کتاب|عنوان=سعدی|نام خانوادگی=موحد|نام=ضیاء|ناشر=انتشارات نیلوفر|سال=۱۳۹۲|شابک=978-964-448-581-7|مکان=|صفحات=}}</ref> علاوه بر این، شباهت‌های محتوایی و دیدگاه‌های فکری مشترک را نیز می‌توان در آثار سعدی یافت.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=تجلیل|نام=جلیل|عنوان=سعدی تالی فردوسی|ژورنال=فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی|دوره=۵۶|شماره=۲ (پیاپی ۱۷۵)|ناشر=دانشگاه تهران|تاریخ=پاییز ۱۳۸۴|صفحه=۱ تا ۷|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/581138417502.pdf|تاریخ دسترسی=۲۳ بهمن ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=فامیلیان سورکی|نام۲=حسین}}</ref> سعدی به قصد پند و اندرز سیاسی، بیش از همه چیز از داستان‌های ''شاهنامه'' کمک می‌گیرد.<ref name=":27">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=سرافرازی|نام=عباس|عنوان=بازنگری جایگاه سعدی در اندیشه روشنفکران عصر مشروطه (با تأکید بر نگرش میرزاآقاخان کرمانی)|ژورنال=پژوهشنامه تاریخ|شماره=۳۸|ناشر=دانشگاه آزاد اسلامی|تاریخ=بهار ۱۳۹۴|صفحه=۴۵ تا ۶۰|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1119675/بازنگری-جایگاه-سعدی-در-اندیشه-روشنفکران-عصر-مشروطه-(با-تأکید-بر-نگرش-میرزاآقاخان-کرمانی)?q=سعدی&score=6.899264&rownumber=39|تاریخ دسترسی=۱۷ اسفند ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=باغدار دلگشا|نام۲=علی}}</ref>
سعدی به [[شاهنامه|''شاهنامهٔ فردوسی'']] علاقه‌مند بود و از آن تأثیر می‌پذیرفت؛ چنان‌که بارها از ''شاهنامه'' یاد کرده است و اشاره‌های مختلفی به نام‌های [[اسطوره‌شناسی|اساطیری]] شاهنامه، [[بیت (شعر)|ابیات]] شاهنامه و خودِ [[فردوسی]] (م. ۴۱۶ هجری) داشته است. این تأثیرپذیری را به‌خصوص در کتاب ''[[بوستان سعدی|بوستان]]'' می‌توان دید، که سعدی آن را در [[وزن شعر فارسی|وزن]] و [[قالب شعر]]ی ''شاهنامه'' سروده است.<ref>{{پک|1=نظری|2=اسدی|3=۱۳۹۴|ک=پژوهشنامه ادبیات تعلیمی|ف=مقایسه آموزه‌های شاهنمامه و بوستان سعدی}}</ref> در ''بوستان'' می‌توان [[بیت (شعر)|بیت‌هایی]] را یافت که بافت کلام فردوسی را دارند و این نشان‌دهندهٔ انس سعدی با ''شاهنامه'' بوده است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=؟}}</ref> علاوه بر این، شباهت‌های محتوایی و دیدگاه‌های فکری مشترک را نیز می‌توان در آثار سعدی یافت.<ref>{{پک|1=تجلیل|2=فامیلیان سورکی|3=۱۳۸۴|ک=فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی|ف=سعدی تالی فردوسی}}</ref> سعدی به قصد پند و اندرز سیاسی، بیش از همه چیز از داستان‌های ''شاهنامه'' کمک می‌گیرد.<ref>{{پک|1=سرافرازی|2=باغدار دلگشا|3=۱۳۹۴|ک=پژوهشنامه تاریخ|ف=بازنگری جایگاه سعدی در اندیشه روشنفکران مشروطه}}</ref>


در ''بوستان'' حکایتی هست با این مضمون که کسی در محفلی، از شعر سعدی تمجید می‌کند، اما در عین حال، وی را شاعری [[حماسه|حماسه‌]]سرا قلمداد نمی‌کند. سعدی در جواب این فرد پراکنده‌گو، عنوان می‌کند که «سَرِ جنگ» ندارد؛ وگرنه، «مجال سخن» بر او «تنگ نیست».<ref group="یادداشت">شبی زیت فکرت همی سوختم{{سخ}}چراغ بلاغت می‌افروختم{{سخ}}پراگنده گویی حدیثم شنید{{سخ}}جز احسنت گفتن طریقی ندید{{سخ}}هم از خبث نوعی در آن درج کرد{{سخ}}که ناچار فریاد خیزد ز درد{{سخ}}که فکرش بلیغ است و رایش بلند{{سخ}}در این شیوهٔ زهد و طامات و پند{{سخ}}نه در خشت و کوپال و گرز گران{{سخ}}که آن شیوه ختم است بر دیگران{{سخ}}نداند که ما را سر جنگ نیست{{سخ}}وگر نه مجال سخن تنگ نیست{{سخ}}بیا تا در این شیوه چالش کنیم{{سخ}}سر خصم را سنگ، بالش کنیم{{سخ}}سعادت به بخشایش داورست{{سخ}}نه در چنگ و بازوی زور آورست{{سخ}}چو دولت نبخشد سپهر بلند{{سخ}}نیاید به مردانگی در کمند …</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سعدی|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=گنجور|نشانی=http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh1/|عنوان=بوستان، باب پنجم|بازبینی=۱۲ مارس ۲۰۱۷|archive-date=13 مارس 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170313043737/http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh1/}}</ref>
در ''بوستان'' حکایتی هست با این مضمون که کسی در محفلی، از شعر سعدی تمجید می‌کند، اما در عین حال، وی را شاعری [[حماسه]]سرا قلمداد نمی‌کند. سعدی در جواب این فرد پراکنده‌گو، عنوان می‌کند که «سَرِ جنگ» ندارد؛ وگرنه، «مجال سخن» بر او «تنگ نیست».<ref group="یادداشت">شبی زیت فکرت همی سوختم{{سخ}}چراغ بلاغت می‌افروختم{{سخ}}پراگنده گویی حدیثم شنید{{سخ}}جز احسنت گفتن طریقی ندید{{سخ}}هم از خبث نوعی در آن درج کرد{{سخ}}که ناچار فریاد خیزد ز درد{{سخ}}که فکرش بلیغ است و رایش بلند{{سخ}}در این شیوهٔ زهد و طامات و پند{{سخ}}نه در خشت و کوپال و گرز گران{{سخ}}که آن شیوه ختم است بر دیگران{{سخ}}نداند که ما را سر جنگ نیست{{سخ}}وگر نه مجال سخن تنگ نیست{{سخ}}بیا تا در این شیوه چالش کنیم{{سخ}}سر خصم را سنگ، بالش کنیم{{سخ}}سعادت به بخشایش داورست{{سخ}}نه در چنگ و بازوی زور آورست{{سخ}}چو دولت نبخشد سپهر بلند{{سخ}}نیاید به مردانگی در کمند …</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سعدی|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=گنجور|نشانی=http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh1/|عنوان=بوستان، باب پنجم|بازبینی=۱۲ مارس ۲۰۱۷|archive-date=13 مارس 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170313043737/http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh1/}}</ref>{{منبع بهتر}} سعدی، در پی آن، دو حکایت حماسی نقل می‌کند<ref group="یادداشت">مرا در سپاهان یکی یار بود{{سخ}}که جنگاور و شوخ و عیار بود …</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سعدی|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=گنجور|نشانی=http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh2/|عنوان=بوستان، باب پنجم|بازبینی=۱۲ مارس ۲۰۱۷|archive-date=13 مارس 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170313041829/http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh2/}}</ref>{{منبع بهتر}}<ref group="یادداشت">یکی آهنین پنجه در اردبیل{{سخ}}همی بگذرانید پیلک ز پیل الخ</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سعدی|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=گنجور|نشانی=http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh3/|عنوان=بوستان، باب پنجم|بازبینی=۱۲ مارس ۲۰۱۷|archive-date=13 مارس 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170313042708/http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh3/}}</ref>{{منبع بهتر}} و [[واژه|واژگانی]] مشابه واژگان ''شاهنامه'' را برای نامیدن [[جنگ‌افزار|سلاح‌ها]] و حرکت‌های جنگی به‌کار می‌برد. با این حال — علی‌رغم ادعای خود — در آفریدن یک اثر حماسی ناموفق بوده است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=؟}}</ref><ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۷۹–۱۰۰}}</ref>
سعدی، در پی آن، دو حکایت حماسی نقل می‌کند<ref group="یادداشت">مرا در سپاهان یکی یار بود{{سخ}}که جنگاور و شوخ و عیار بود …</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سعدی|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=گنجور|نشانی=http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh2/|عنوان=بوستان، باب پنجم|بازبینی=۱۲ مارس ۲۰۱۷|archive-date=13 مارس 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170313041829/http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh2/}}</ref><ref group="یادداشت">یکی آهنین پنجه در اردبیل{{سخ}}همی بگذرانید پیلک ز پیل الخ</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سعدی|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=گنجور|نشانی=http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh3/|عنوان=بوستان، باب پنجم|بازبینی=۱۲ مارس ۲۰۱۷|archive-date=13 مارس 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170313042708/http://ganjoor.net/saadi/boostan/bab5/sh3/}}</ref>
و [[واژه|واژگانی]] مشابه واژگان ''شاهنامه'' را برای نامیدن [[جنگ‌افزار|سلاح‌ها]] و حرکت‌های جنگی به‌کار می‌برد. با این حال — علی‌رغم ادعای خود — در آفریدن یک اثر حماسی ناموفق بوده‌است.<ref name=":3"/><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=قلمرو سعدی|نام خانوادگی=دشتی|نام=علی|ناشر=امیرکبیر|سال=۱۳۵۶|شابک=|مکان=تهران|صفحات=۷۹ تا ۱۰۰|زبان=fa|فصل=فصل چهارم (سعدی و دیگران)}}</ref>


=== محمد غزالی ===
=== محمد غزالی ===
سعدی دانش‌آموختهٔ نظامیهٔ بغداد است و به‌واسطهٔ تحصیل در این مدرسه، به صورت غیرمستقیم از تعالیم [[ابوحامد محمد غزالی|محمد غزالی]] (م. ۵۰۵ هجری) بهره‌مند شده و از او تأثیر پذیرفته‌است. سعدی از وی با عنوان ''امامِ مرشد'' یاد می‌کند. برخی از سعدی‌شناسان از جمله [[ضیاء موحد]]، معتقدند که بررسی اندیشهٔ سعدی بدون در نظر گرفتن آثار غزالی، به عنوان خاستگاه فکری و عقیدتی سعدی، میسر نیست. سعدی در یکی از حکایات ''گلستان''، جایی که [[مناظره]] یکی از علماء با یکی از [[ملاحده]] را نقل می‌کند، بلافاصله پس از ذکر ''ملاحده''، عبارت ''لعنهم الله'' (خداوند لعنتشان کند) را می‌نشاند که تا حدی می‌تواند یادآور لحن شدیدی باشد که غزالی در ردیه‌های خود بر ''[[اسماعیلیه]]'' می‌نویسد. همچنین یکی دیگر از نشانه‌های تأثیر غزالی بر سعدی، حکایتی است که در آن سعدی «دروغ مصلحت‌آمیز» را «بِه از راست فتنه‌انگیز» می‌داند. به احتمال زیاد، این سخن از کتاب ''[[احیاء علوم‌الدین]]'' برگرفته شده‌است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref>
سعدی دانش‌آموختهٔ نظامیهٔ بغداد است و به‌واسطهٔ تحصیل در این مدرسه، به صورت غیرمستقیم از تعالیم [[ابوحامد محمد غزالی|محمد غزالی]] (م. ۵۰۵ هجری) بهره‌مند شده و از او تأثیر پذیرفته است. سعدی از وی با عنوان ''امامِ مرشد'' یاد می‌کند. برخی از سعدی‌شناسان از جمله [[ضیاء موحد]]، معتقدند که بررسی اندیشهٔ سعدی بدون در نظر گرفتن آثار غزالی، به عنوان خاستگاه فکری و عقیدتی سعدی، میسر نیست. سعدی در یکی از حکایات ''گلستان''، جایی که [[مناظره]] یکی از علماء با یکی از [[ملاحده]] را نقل می‌کند، بلافاصله پس از ذکر ''ملاحده''، عبارت ''لعنهم الله'' (خداوند لعنتشان کند) را می‌نشاند که تا حدی می‌تواند یادآور لحن شدیدی باشد که غزالی در ردیه‌های خود بر ''[[اسماعیلیه]]'' می‌نویسد. همچنین یکی دیگر از نشانه‌های تأثیر غزالی بر سعدی، حکایتی است که در آن سعدی «دروغ مصلحت‌آمیز» را «بِه از راست فتنه‌انگیز» می‌داند. به احتمال زیاد، این سخن از کتاب ''[[احیاء علوم‌الدین]]'' برگرفته شده است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref>


ضیاء موحد، مهم‌ترین تفاوت سعدی با محمد غزالی را «عشق به فرهنگ و زبان فارسی» می‌داند و بر این رأی است که سعدی، برخلاف غزالی که در مورد ''اسماعیلیه'' [[فتوا]]های بسیار سنگینی دارد، چنین شدتی را از خود نشان نمی‌دهد.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref>
ضیاء موحد، مهم‌ترین تفاوت سعدی با محمد غزالی را «عشق به فرهنگ و زبان فارسی» می‌داند و بر این رأی است که سعدی، برخلاف غزالی که در مورد ''اسماعیلیه'' [[فتوا]]های بسیار سنگینی دارد، چنین شدتی را از خود نشان نمی‌دهد.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref>


=== سنایی ===
=== سنایی ===
[[سنایی]] (م. ۵۴۵ هجری)، نخستین شاعری است که به [[قالب شعر|قالب]] [[غزل]] تشخص بخشید. سعدی نیز در سرودن غزل به زبان سنایی توجه کامل داشته‌است. به‌طور خاص، سنایی اولین شاعری بود که در غزل، به‌طور جدی [[تخلص]] را به‌کار برد و چنان‌که می‌دانیم، سعدی هم کاربرد تخلص در غزل را تکرار کرده‌است.<ref name=":3"/> سعدی در چندین قسمت از [[ترجیع‌بند]] مشهور خود،<ref group="یادداشت">ای سرو بلند قامت دوست{{سخ}}وه وه که شمایلت چه نیکوست{{سخ}}در پای لطافت تو میراد{{سخ}}هر سرو سهی که بر لب جوست الخ</ref> از غزلیات سنایی ب ا همان [[وزن شعر فارسی|وزن]] و [[قافیه]] — [[استقبال (ادبیات)|استقبال]] کرده‌است. با برانداز کردن اشعار این دو شاعر، می‌توان دریافت که سعدی، سبکی را به کمال رسانده که سنایی شروع کرده‌است.<ref name=":64">{{یادکرد کتاب|عنوان=قلمرو سعدی |نام خانوادگی=دشتی |نام=علی |ناشر=امیرکبیر |سال=۱۳۵۶ |شابک=|مکان=تهران |صفحات= ۱۴۷ تا ۱۷۰ |فصل= فصل هفتم (سعدی و سنایی)}}</ref>
[[سنایی]] (م. ۵۴۵ هجری)، نخستین شاعری است که به [[قالب شعر|قالب]] [[غزل]] تشخص بخشید. سعدی نیز در سرودن غزل به زبان سنایی توجه کامل داشته است. به‌طور خاص، سنایی اولین شاعری بود که در غزل، به‌طور جدی [[تخلص]] را به‌کار برد و چنان‌که می‌دانیم، سعدی هم کاربرد تخلص در غزل را تکرار کرده است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=؟}}</ref> سعدی در چندین قسمت از [[ترجیع‌بند]] مشهور خود،<ref group="یادداشت">ای سرو بلند قامت دوست{{سخ}}وه وه که شمایلت چه نیکوست{{سخ}}در پای لطافت تو میراد{{سخ}}هر سرو سهی که بر لب جوست الخ</ref> از غزلیات سنایی ب ا همان [[وزن شعر فارسی|وزن]] و [[قافیه]] — [[استقبال (ادبیات)|استقبال]] کرده است. با برانداز کردن اشعار این دو شاعر، می‌توان دریافت که سعدی، سبکی را به کمال رسانده که سنایی شروع کرده است.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۱۴۷–۱۷۰}}</ref>


علی‌رغم پیروی سعدی از زبان سنایی در سرودن غزل، نظر سنایی در مواردی مورد تعرض و انتقاد سعدی واقع شده‌است؛ چنان‌که سنایی در جایی به تمثیل گفته: «خفته را خفته کی کند بیدار؟»<ref group="یادداشت">عالمت غافل است و تو غافل{{سخ}}خفته را خفته کی کند بیدار</ref> اما سعدی چنین معنایی را «باطل» دانسته و به شعر<ref group="یادداشت">باطل است آن که مدعی گوید{{سخ}}خفته را خفته کی کند بیدار{{سخ}}مرد باید که گیرد اندر گوش{{سخ}}ور نوشته‌است پند بر دیوار</ref> گفته‌است که حتی از نوشته‌ای بر دیوار هم می‌توان پند آموخت.<ref name=":64"/>
علی‌رغم پیروی سعدی از زبان سنایی در سرودن غزل، نظر سنایی در مواردی مورد تعرض و انتقاد سعدی واقع شده است؛ چنان‌که سنایی در جایی به تمثیل گفته: «خفته را خفته کی کند بیدار؟»<ref group="یادداشت">عالمت غافل است و تو غافل{{سخ}}خفته را خفته کی کند بیدار</ref> اما سعدی چنین معنایی را «باطل» دانسته و به شعر<ref group="یادداشت">باطل است آن که مدعی گوید{{سخ}}خفته را خفته کی کند بیدار{{سخ}}مرد باید که گیرد اندر گوش{{سخ}}ور نوشته است پند بر دیوار</ref> گفته است که حتی از نوشته‌ای بر دیوار هم می‌توان پند آموخت.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۱۴۷–۱۷۰}}</ref>


=== انوری ===
=== انوری ===
[[انوری]] (م. ۵۷۵ هجری) مانند سعدی از نبوغ زبانی برخوردار بوده‌است؛ وی به زبان محاوره نزدیک شده‌بود و از [[آرایه‌های ادبی]] پیچیده پرهیز می‌کرد.<ref name=":3"/> این تکامل زبانی، تأثیر بارزی بر اشعار سعدی داشت؛ به‌طوری‌که بسیاری از غزل‌های او را [[استقبال (ادبیات)|استقبال]] کرده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=قلمرو سعدی |نام خانوادگی=دشتی |نام=علی |ناشر=امیرکبیر |سال=۱۳۵۶ |شابک=|مکان=تهران |صفحات= ۱۳۱ |فصل= فصل ششم (سعدی و انوری)}}</ref> توجه دقیق و مداوم سعدی به [[دیوان انوری]] و بهره‌گیری از زبان و سبک او، به‌خصوص در [[قصیده]]، انکارناپذیر است. هرچند که [[ضیاء موحد]]، سعدی‌شناس، معتقد است که در تأثیر گرفتن سعدی از [[غزل]] عاشقانه انوری نباید اغراق کرد،<ref name=":3"/> اما [[سیروس شمیسا]]، استاد ادبیات فارسی، سعدی را در غزل تابع تمام‌عیار انوری می‌داند. از نظر وی، سعدی هم به زبان ساده و همه‌فهم انوری توجه داشته و هم به پیروی از او، از عشق صوری و زمینی مبتنی بر سوز و گداز و وصال و فراق سخن گفته‌است.<ref name=":33">{{یادکرد کتاب|عنوان=سیر غزل در شعر فارسی|نام خانوادگی=شمیسا|نام=سیروس|ناشر=انتشارات فردوس|سال=۱۳۷۰|شابک=|مکان=تهران|صفحات=۸۷ تا ۹۳}}</ref>
[[انوری]] (م. ۵۷۵ هجری) مانند سعدی از نبوغ زبانی برخوردار بوده است؛ وی به زبان محاوره نزدیک شده‌بود و از [[آرایه‌های ادبی]] پیچیده پرهیز می‌کرد.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=؟}}</ref> این تکامل زبانی، تأثیر بارزی بر اشعار سعدی داشت؛ به‌طوری‌که بسیاری از غزل‌های او را [[استقبال (ادبیات)|استقبال]] کرده است.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۱۳۱}}</ref> توجه دقیق و مداوم سعدی به [[دیوان انوری]] و بهره‌گیری از زبان و سبک او، به‌خصوص در [[قصیده]]، انکارناپذیر است. هرچند که [[ضیاء موحد]]، سعدی‌شناس، معتقد است که در تأثیر گرفتن سعدی از [[غزل]] عاشقانه انوری نباید اغراق کرد،<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=؟}}</ref> اما [[سیروس شمیسا]]، استاد ادبیات فارسی، سعدی را در غزل تابع تمام‌عیار انوری می‌داند. از نظر وی، سعدی هم به زبان ساده و همه‌فهم انوری توجه داشته و هم به پیروی از او، از عشق صوری و زمینی مبتنی بر سوز و گداز و وصال و فراق سخن گفته است.<ref>{{پک|1=شمیسا|2=۱۳۷۰|ک=سیر غزل در شعر فارسی|ص=۸۷–۹۳}}</ref>


=== ادبیات عرب ===
=== ادبیات عرب ===
سعدی به [[زبان عربی]] مهارت داشت و به‌واسطهٔ تحصیل در بغداد، آثار و منابع عربی را مطالعه می‌کرد. او اشعاری نیز به زبان عربی دارد که نشان‌دهندهٔ میزان تسلط او بر این زبان است. [[ضیاء موحد]]، به‌رغم این پیشینه از سعدی، او را به‌جد مقید به فارسی‌نویسی می‌داند و بر این باور است که سعدی در گزینش واژگان و رعایت ساختار زبان فارسی نهایت دقت را به‌کار می‌برد. با این حال مواردی را به عنوان نمونه یادآوری می‌کند که سعدی از قواعد زبان عربی استفاده کرده‌است. به نظر او سعدی بیش از آن که در سرایش اشعار فارسی از زبان عربی متأثر باشد، در سرایش اشعار عربی، از زبان فارسی متأثر است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۱۲۰-۱۸۹|ف=تاملاتی در سبک آثار سعدی}}</ref>
سعدی به [[زبان عربی]] مهارت داشت و به‌واسطهٔ تحصیل در بغداد، آثار و منابع عربی را مطالعه می‌کرد. او اشعاری نیز به زبان عربی دارد که نشان‌دهندهٔ میزان تسلط او بر این زبان است. [[ضیاء موحد]]، به‌رغم این پیشینه از سعدی، او را به‌جد مقید به فارسی‌نویسی می‌داند و بر این باور است که سعدی در گزینش واژگان و رعایت ساختار زبان فارسی نهایت دقت را به‌کار می‌برد. با این حال مواردی را به عنوان نمونه یادآوری می‌کند که سعدی از قواعد زبان عربی استفاده کرده است. به نظر او سعدی بیش از آن که در سرایش اشعار فارسی از زبان عربی متأثر باشد، در سرایش اشعار عربی، از زبان فارسی متأثر است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۱۲۰–۱۸۹|ف=تاملاتی در سبک آثار سعدی}}</ref>


در عین حال برخی از پژوهشگران، مضمون‌های انتخابی سعدی را برگرفته از برخی شاعران عرب تلقی کرده‌اند. یکی از نظرهای جنجالی در این خصوص، ادعای تأثیرپذیری او از مُتَنَّبی است.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|تاریخ=۳۰ فروردین ۱۳۹۴|وبگاه=خبرگزاری ایسنا|نشانی=http://www.isna.ir/news/94013012043/وقتی-سعدی-محل-چالش-شد|عنوان=وقتی «سعدی» محل چالش شد|تاریخ بازدید=۲۴ آبان ۱۳۹۶|archive-date=15 اوت 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180815030605/https://www.isna.ir/news/94013012043/%D9%88%D9%82%D8%AA%DB%8C-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%84-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D8%B4%D8%AF}}</ref> [[ابوطیب متنبی|مُتَنَّبی]] (م. ۳۵۴ هجری) شاعر و ادیب [[زبان عربی|عرب زبان]] [[عراق]]ی در قرن چهارم هجری است<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = فروخ | نام = عمر | پیوند نویسنده = عمر فروخ | عنوان = تاریخ الأدب العربی| جلد = سوم | سال = ۱۹۸۴| ناشر = [[دارالعلم للملایین]] |مکان = [[بیروت]] | صفحه = ۴۵۷}}</ref> که به عقیدهٔ [[حسینعلی محفوظ]]، سعدی دیوان اشعار او را از برداشته و در انتخاب مضامین اشعار خود از او تأثیر پذیرفته‌است. محفوظ از این نظریه در سال ۱۳۳۷ در قالب رسالهٔ دکتریٰ در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی دفاع کرد که سپس مورد تأیید برخی از پژوهشگران ادبیات فارسی از جمله [[غلام‌حسین یوسفی|غلامحسین یوسفی]] واقع شد. در مقابل، برخی دیگر از پژوهشگران مانند [[علی دشتی]] و [[مهدی محقق]] این نظریه را رد کردند. استدلال مخالفان این بود که مضامین مشترک مورد اشارهٔ محفوظ، مضامینی عمومی است که مورد استفادهٔ بسیاری از شاعران دیگر قبل از متنبی نیز قرار گرفته‌است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=سبزیان‌پور|نام=وحید|عنوان=نگاهی تازه به داستان قدیمی سعدی و متنبی|ژورنال=نقد ادب عربی|شماره=۶|ناشر=دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی|تاریخ=شهریور ۱۳۶۴|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://jalc.sbu.ac.ir/article/view/1371|تاریخ دسترسی=۲۹ مهر ۱۳۹۶|نام خانوادگی۲=رضایی|نام۲=صدیقه}}</ref>
در عین حال برخی از پژوهشگران، مضمون‌های انتخابی سعدی را برگرفته از برخی شاعران عرب تلقی کرده‌اند. یکی از نظرهای جنجالی در این خصوص، ادعای تأثیرپذیری او از مُتَنَّبی است.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|تاریخ=۳۰ فروردین ۱۳۹۴|وبگاه=خبرگزاری ایسنا|نشانی=http://www.isna.ir/news/94013012043/وقتی-سعدی-محل-چالش-شد|عنوان=وقتی «سعدی» محل چالش شد|تاریخ بازدید=۲۴ آبان ۱۳۹۶|archive-date=15 اوت 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180815030605/https://www.isna.ir/news/94013012043/%D9%88%D9%82%D8%AA%DB%8C-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%84-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D8%B4%D8%AF}}</ref>{{منبع بهتر}} [[ابوطیب متنبی|مُتَنَّبی]] (م. ۳۵۴ هجری) شاعر و ادیب [[زبان عربی|عرب زبان]] [[عراق]]ی در قرن چهارم هجری است<ref>{{پک|1=فروخ|2=۱۹۸۴|ک=تاریخ الأدب العربی|ص=۴۵۷|ج=۳}}</ref> که به عقیدهٔ [[حسینعلی محفوظ]]، سعدی دیوان اشعار او را از برداشته و در انتخاب مضامین اشعار خود از او تأثیر پذیرفته است. محفوظ از این نظریه در سال ۱۳۳۷ در قالب رسالهٔ دکتریٰ در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی دفاع کرد که سپس مورد تأیید برخی از پژوهشگران ادبیات فارسی از جمله [[غلام‌حسین یوسفی|غلامحسین یوسفی]] واقع شد. در مقابل، برخی دیگر از پژوهشگران مانند [[علی دشتی]] و [[مهدی محقق]] این نظریه را رد کردند. استدلال مخالفان این بود که مضامین مشترک مورد اشارهٔ محفوظ، مضامینی عمومی است که مورد استفادهٔ بسیاری از شاعران دیگر قبل از متنبی نیز قرار گرفته است.<ref>{{پک|1=سبزیان‌پور|2=رضایی|3=۱۳۶۴|ک=نقد ادب عربی|ف=نگاهی تازه به داستان قدیمی سعدی و متنبی}}</ref>


== میراث ==
== میراث ==
=== اعتلای زبان فارسی ===
=== اعتلای زبان فارسی ===
شواهدی وجود دارد که کلام سعدی، در زمان زندگانی و همچنین پس از مرگ وی، در هرکجا که به [[زبان فارسی]] سخن می‌گفته‌اند، شناخته‌شده بود.<ref name=":2"/> سعدی در زمان حیات خود به عنوان سخنور و شاعر، شهرت زیادی پیدا کرد و حتی در [[هندوستان]]، [[آسیای صغیر]] و [[آسیای مرکزی|آسیای میانه]] نیز او را می‌شناختند و اشعارش را می‌خواندند.<ref name=":10"/><ref name=":18"/> [[ابن بطوطه]]، جهانگرد سدهٔ هشتم هجری، در گزارش سفر خود به [[چین]]، از امیرزادهٔ شهر ''[[هانگژو|خنسا]]'' می‌نویسد که به شعر و موسیقی فارسی علاقهٔ زیادی داشت و در محفل او آوازی به زبان فارسی خوانده می‌شد. این آواز چنان تکرار شد که ابن بطوطه آن را از بر شد و گزارش کرد:<ref name=":2"/>
شواهدی وجود دارد که کلام سعدی، در زمان زندگانی و همچنین پس از مرگ وی، در هرکجا که به [[زبان فارسی]] سخن می‌گفته‌اند، شناخته‌شده بود.<ref>{{پک|1=جوادی|2=عرب سلغار|3=۱۳۹۲|ک=باغ نظر|ف=تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز}}</ref> سعدی در زمان حیات خود به عنوان سخنور و شاعر، شهرت زیادی پیدا کرد و حتی در [[هندوستان]]، [[آسیای صغیر]] و [[آسیای مرکزی|آسیای میانه]] نیز او را می‌شناختند و اشعارش را می‌خواندند.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref><ref>{{پک|1=علی‌پور|2=۱۳۸۵|ک=شعر|ف=بوطیقای شعر نو}}</ref> [[ابن بطوطه]]، جهانگرد سدهٔ هشتم هجری، در گزارش سفر خود به [[چین]]، از امیرزادهٔ شهر ''[[هانگژو|خنسا]]'' می‌نویسد که به شعر و موسیقی فارسی علاقهٔ زیادی داشت و در محفل او آوازی به زبان فارسی خوانده می‌شد. این آواز چنان تکرار شد که ابن بطوطه آن را از بر شد و گزارش کرد:<ref>{{پک|1=جوادی|2=عرب سلغار|3=۱۳۹۲|ک=باغ نظر|ف=تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز}}</ref>
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب|تا دل به مهرت داده‌ام|در بحر غم افتاده‌ام}}
{{ب|تا دل به مهرت داده‌ام|در بحر غم افتاده‌ام}}
{{ب|چون در نماز استاده‌ام|گویی به [[محراب مسجد|محراب]] اندری}}
{{ب|چون در نماز استاده‌ام|گویی به [[محراب مسجد|محراب]] اندری}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
امروز می‌دانیم که این شعر از سعدی است و به عبارتی، دایرهٔ نفوذ شعر سعدی تا چین هم گسترش داشته‌است.<ref name=":2"/> یادداشت‌های ''ابن بطوطه'' همچنین نشان می‌دهد که زمزمهٔ اشعار سعدی در بین ملوانان چینی نیز مرسوم بوده‌است.<ref name=":56">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱ اردیبهشت ۱۳۹۵|وبگاه=خبرگزاری مهر|نشانی=http://www.mehrnews.com/news/3603554/حوض-ماهی-شهر-ممنوعه-شیراز-ملوانان-چینی-اشعار-سعدی-را-می-خواندند|عنوان=حوض ماهی؛ شهر ممنوعه شیراز/ ملوانان چینی اشعار سعدی را می‌خواندند|تاریخ بازدید=۳ اردیبهشت ۱۳۹۶|archive-date=13 سپتامبر 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180913040121/https://www.mehrnews.com/news/3603554/%D8%AD%D9%88%D8%B6-%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9%D9%87-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D9%85%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%86%D8%AF}}</ref>
امروز می‌دانیم که این شعر از سعدی است و به عبارتی، دایرهٔ نفوذ شعر سعدی تا چین هم گسترش داشته است.<ref>{{پک|1=جوادی|2=عرب سلغار|3=۱۳۹۲|ک=باغ نظر|ف=تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز}}</ref> یادداشت‌های ''ابن بطوطه'' همچنین نشان می‌دهد که زمزمهٔ اشعار سعدی در بین ملوانان چینی نیز مرسوم بوده است.<ref name=":56">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱ اردیبهشت ۱۳۹۵|وبگاه=خبرگزاری مهر|نشانی=http://www.mehrnews.com/news/3603554/حوض-ماهی-شهر-ممنوعه-شیراز-ملوانان-چینی-اشعار-سعدی-را-می-خواندند|عنوان=حوض ماهی؛ شهر ممنوعه شیراز/ ملوانان چینی اشعار سعدی را می‌خواندند|تاریخ بازدید=۳ اردیبهشت ۱۳۹۶|archive-date=13 سپتامبر 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180913040121/https://www.mehrnews.com/news/3603554/%D8%AD%D9%88%D8%B6-%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9%D9%87-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D9%85%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%86%D8%AF}}</ref>{{منبع بهتر}}


به‌نظر می‌رسد که سعدی از عالم‌گیر بودن شعر و کلام خود آگاه بوده؛ چنان‌که در جایی مدعی می‌شود:<ref name=":2"/>
به‌نظر می‌رسد که سعدی از عالم‌گیر بودن شعر و کلام خود آگاه بوده؛ چنان‌که در جایی مدعی می‌شود:<ref>{{پک|1=جوادی|2=عرب سلغار|3=۱۳۹۲|ک=باغ نظر|ف=تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز}}</ref>


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۳۲۰: خط ۳۱۷:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


کلام سعدی تأثیر انکارناپذیری در [[زبان فارسی|زبان و ادبیات فارسی]] داشته‌است؛ آن‌چنان‌که شباهت قابل توجهی بین زبان فارسی امروزی و زبان سعدی وجود دارد. [[محمدعلی فروغی]] در این‌باره می‌گوید:<ref name=":0">{{یادکرد ژورنال|نویسنده=[[داریوش شایگان]]|عنوان=سعدی: زمان اجتماعی اهل ادب|ژورنال=بخارا|شماره=۹۸|ناشر=|تاریخ=بهمن و اسفند ۱۳۹۲|سال=|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://bukharamag.com/wp-content/uploads/downloads/2014/12/Shayegan.pdf|تاریخ دسترسی=۲۴ آذر ۱۳۹۵|صص=۷۱ تا ۸۵}}</ref> <blockquote>«گاهی شنیده می‌شود که اهل ذوق اعجاب می‌کنند که سعدی هفتصد سال پیش به زبان امروزی ما سخن گفته‌است، ولی حق این است که سعدی هفتصد سال پیش به زبان امروزی ما سخن نگفته‌است؛ بلکه ما پس از هفتصد سال به زبانی که از سعدی آموخته‌ایم سخن می‌گوییم؛ یعنی سعدی شیوهٔ نثر فارسی را چنان دلنشین ساخته که زبان او زبان رایج فارسی شده‌است.» </blockquote>[[شعر]] و [[نثر فارسی|نثر]] سعدی، همواره به‌عنوان یکی از منابع متداول برای آموزش زبان فارسی مطرح بوده‌است. کتاب ''گلستان''، سالیان زیادی به عنوان منبع آموزشی برای مکتب‌خانه‌ها و مدرسه‌ها مورد استفاده واقع می‌شده‌است.<ref name=":6"/><ref name=":63"/> به گفتهٔ [[ادوارد براون]]، [[ایران‌شناس]] مشهور [[بریتانیایی]]، طی شش قرن و نیم، هرجا به آموزش زبان فارسی پرداخته شده، نخستین کتاب‌هایی که به دست آموزنده داده‌اند، آثار سعدی بوده‌است.<ref name=":0"/>
کلام سعدی تأثیر انکارناپذیری در [[زبان فارسی|زبان و ادبیات فارسی]] داشته است؛ آن‌چنان‌که شباهت قابل توجهی بین زبان فارسی امروزی و زبان سعدی وجود دارد. [[محمدعلی فروغی]] در این‌باره می‌گوید:<ref>{{پک|1=شایگان|2=۱۳۹۲|ک=بخارا|ف=زمان اجتماعی اهل ادب}}</ref> <blockquote>«گاهی شنیده می‌شود که اهل ذوق اعجاب می‌کنند که سعدی هفتصد سال پیش به زبان امروزی ما سخن گفته است، ولی حق این است که سعدی هفتصد سال پیش به زبان امروزی ما سخن نگفته است؛ بلکه ما پس از هفتصد سال به زبانی که از سعدی آموخته‌ایم سخن می‌گوییم؛ یعنی سعدی شیوهٔ نثر فارسی را چنان دلنشین ساخته که زبان او زبان رایج فارسی شده است.» </blockquote>[[شعر]] و [[نثر فارسی|نثر]] سعدی، همواره به‌عنوان یکی از منابع متداول برای آموزش زبان فارسی مطرح بوده است. کتاب ''گلستان''، سالیان زیادی به عنوان منبع آموزشی برای مکتب‌خانه‌ها و مدرسه‌ها مورد استفاده واقع می‌شده است.<ref>{{پک|1=کمالی سروستانی|2=۱۳۹۳|ک=روزنامه جام جم|ف=وین گلستان همیشه خوش باشد}}</ref><ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۲۲۷–۲۷۶}}</ref> به گفتهٔ [[ادوارد براون]]، [[ایران‌شناس]] مشهور [[بریتانیایی]]، طی شش قرن و نیم، هرجا به آموزش زبان فارسی پرداخته شده، نخستین کتاب‌هایی که به دست آموزنده داده‌اند، آثار سعدی بوده است.<ref>{{پک|1=شایگان|2=۱۳۹۲|ک=بخارا|ف=زمان اجتماعی اهل ادب}}</ref>


تکه‌های بسیاری از شعرها و حکایت‌های سعدی در فارسی امروز به‌صورت اصطلاح یا [[ضرب‌المثل]] به‌کارمی‌رود.<ref name=":0"/> تنها از کتاب ''گلستان''، بیش از ۴۰۰ عبارت به عنوان ضرب‌المثل وارد زبان فارسی شده‌است.<ref name=":3"/> از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تکه‌های بسیاری از شعرها و حکایت‌های سعدی در فارسی امروز به‌صورت اصطلاح یا [[ضرب‌المثل]] به‌کارمی‌رود.<ref>{{پک|1=شایگان|2=۱۳۹۲|ک=بخارا|ف=زمان اجتماعی اهل ادب}}</ref> تنها از کتاب ''گلستان''، بیش از ۴۰۰ عبارت به عنوان ضرب‌المثل وارد زبان فارسی شده است.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=؟}}</ref> از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
* ''[[مشک]] آن است که خود ببوید…''
* ''[[مشک]] آن است که خود ببوید…''
* ''ترسم نرسی به [[کعبه]] ای اعرابی، کاین ره که تو می‌روی به [[ترکستان]] است''
* ''ترسم نرسی به [[کعبه]] ای اعرابی، کاین ره که تو می‌روی به [[ترکستان]] است''
خط ۳۲۸: خط ۳۲۵:
* ''از [[کوزه]] همان برون تراود که در اوست''
* ''از [[کوزه]] همان برون تراود که در اوست''
* ''آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است؟''
* ''آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است؟''
این ویژگی، تنها مختص ''گلستان'' نیست و در همهٔ آثار سعدی ملاحظه می‌شود؛ چنان‌که به گفتهٔ ''[[خلیل خطیب رهبر|خطیب رهبر]]''، بیش از ۸۰۰ مورد از غزل‌های وی نیز جنبهٔ [[ضرب‌المثل]] یافته‌است.<ref name=":19"/>
این ویژگی، تنها مختص ''گلستان'' نیست و در همهٔ آثار سعدی ملاحظه می‌شود؛ چنان‌که به گفتهٔ ''[[خلیل خطیب رهبر|خطیب رهبر]]''، بیش از ۸۰۰ مورد از غزل‌های وی نیز جنبهٔ [[ضرب‌المثل]] یافته است.<ref>{{پک|1=صیادکوه|2=۱۳۹۰|ک=سفارش‌های عنصرالمعالی در آیین شعر و شاعری|ف=کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی}}</ref>


سعدی در زمان بودِش و پس از مرگ، مورد توجه بسیاری از شاعران فارسی‌زبان قرار گرفته‌است.<ref name=":33"/> [[همام تبریزی]] (م. ۷۱۴ هجری) و [[سعدالدین نزاری قهستانی|نزاری قهستانی]] (م. ۷۲۱ هجری)، شاعران هم عصر سعدی بودند که به وی ارادت می‌ورزیدند و از او تأثیر می‌پذیرفتند.<ref name=":14"/> از همام تبریزی بیش از دویست غزل بر جای مانده که در بیش از هشتاد غزل با غزلیاتی از سعدی [[وزن شعر فارسی|هم‌وزن]] یا [[قافیه|هم‌قافیه]] است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=حسن لی|نام=کاوس|عنوان=سعدی در نگاه سخن سرایان|ژورنال=شعر|شماره=۴۷|ناشر=حوزه هنری|تاریخ=تابستان ۱۳۸۵|صفحه=۱۶ تا ۲۰|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/192238/سعدی-در-نگاه-سخن-سرایان?q=سعدی&score=6.8996186&rownumber=374|تاریخ دسترسی=۲۳ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> [[امیرخسرو دهلوی]] (م. ۷۲۵ هجری) و [[امیرحسن دهلوی]] (م. ۷۳۷ هجری) دو شاعر فارسی‌سرای [[هندوستان|هندی]] معاصر سعدی بودند که در سرایش [[غزل]] از سعدی پیروی می‌کردند.<ref name=":10"/> پیروی امیرحسن دهلوی از سعدی به حدی است که به وی لقب سعدی هندوستان را داده‌اند.<ref name=":33"/> [[سیف فرغانی]] (م. ۷۴۹ هجری) شاعر فارسی‌گوی دیگری است که در عصر سعدی و در [[آق‌سرای|آقسرا]] در [[آسیای صغیر]] می‌زیست. وی شیفتهٔ غزلیات سعدی بود و برخی از غزلیات سعدی را پاسخ گفته‌است. وی همچنین چندین قصیده در ستایش سعدی سروده و وی را ''سلطان سخن'' قلمداد کرده‌است.<ref name=":10"/>
سعدی در زمان بودِش و پس از مرگ، مورد توجه بسیاری از شاعران فارسی‌زبان قرار گرفته است.<ref>{{پک|1=شمیسا|2=۱۳۷۰|ک=سیر غزل در شعر فارسی|ص=۸۷–۹۳}}</ref> [[همام تبریزی]] (م. ۷۱۴ هجری) و [[سعدالدین نزاری قهستانی|نزاری قهستانی]] (م. ۷۲۱ هجری)، شاعران هم عصر سعدی بودند که به وی ارادت می‌ورزیدند و از او تأثیر می‌پذیرفتند.<ref name=":14"/> از همام تبریزی بیش از دویست غزل بر جای مانده که در بیش از هشتاد غزل با غزلیاتی از سعدی [[وزن شعر فارسی|هم‌وزن]] یا [[قافیه|هم‌قافیه]] است.<ref>{{پک|1=حسن لی|2=۱۳۸۵|ک=شعر|ف=سعدی در نگاه سخن سرایان}}</ref> [[امیرخسرو دهلوی]] (م. ۷۲۵ هجری) و [[امیرحسن دهلوی]] (م. ۷۳۷ هجری) دو شاعر فارسی‌سرای [[هندوستان|هندی]] معاصر سعدی بودند که در سرایش [[غزل]] از سعدی پیروی می‌کردند.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> پیروی امیرحسن دهلوی از سعدی به حدی است که به وی لقب سعدی هندوستان را داده‌اند.<ref>{{پک|1=شمیسا|2=۱۳۷۰|ک=سیر غزل در شعر فارسی|ص=۸۷–۹۳}}</ref> [[سیف فرغانی]] (م. ۷۴۹ هجری) شاعر فارسی‌گوی دیگری است که در عصر سعدی و در [[آق‌سرای|آقسرا]] در [[آسیای صغیر]] می‌زیست. وی شیفتهٔ غزلیات سعدی بود و برخی از غزلیات سعدی را پاسخ گفته است. وی همچنین چندین قصیده در ستایش سعدی سروده و وی را ''سلطان سخن'' قلمداد کرده است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


تأثیر سعدی بر [[حافظ]] (م. ۷۹۲ هجری) نیز مشهود است؛ وی [[علم عروض|عروض]] خود را بر مبنای اشعار سعدی گذاشته و حدود ۳۰ غزل با وزن و قافیه غزلیات سعدی سروده‌است. همچنین در اشعار حافظ، موارد بسیاری از [[تضمین]] از اشعار سعدی به‌چشم می‌خورَد.<ref name=":33"/> تعداد [[تضمین|تضمین‌]]ها، [[استقبال (ادبیات)|استقبال‌ها]]، [[اقتباس ادبی|اقتباس‌ها]] و مشابهت‌های لفظی و معنایی در اشعار حافظ با اشعار سعدی به ۱۵۰ مورد می‌رسد. حافظ در یکی از غزل‌های خود بر جایگاه سعدی به‌عنوان ''استاد سخن'' تأکید کرده و در عین حال خود را متأثر از سبک خواجو دانسته‌است.<ref group="یادداشت">استاد سخن سعدی‌ست پیش همه کس اما{{سخ}}دارد سخن حافظ طرز سخن [[خواجوی کرمانی|خواجو]]</ref> البته این بیت منسوب به حافظ است و [[عبدالعلی دستغیب]]، نویسنده و منتقد، آن را غیرقابل استناد می‌داند. وی حافظ را بدون هیچ تردیدی از پیروان سبک سعدی می‌داند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=دستغیب|نام=عبدالعلی|پیوند نویسنده=عبدالعلی دستغیب|عنوان=حافظ و گوته|ژورنال=سالنامه حافظ پژوهی|شماره=1|ناشر=پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی|تاریخ=1377|زبان=fa|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/371266/default.aspx|تاریخ دسترسی=8 آبان 1396}}</ref>
تأثیر سعدی بر [[حافظ]] (م. ۷۹۲ هجری) نیز مشهود است؛ وی [[علم عروض|عروض]] خود را بر مبنای اشعار سعدی گذاشته و حدود ۳۰ غزل با وزن و قافیه غزلیات سعدی سروده است. همچنین در اشعار حافظ، موارد بسیاری از [[تضمین]] از اشعار سعدی به‌چشم می‌خورَد.<ref>{{پک|1=شمیسا|2=۱۳۷۰|ک=سیر غزل در شعر فارسی|ص=۸۷–۹۳}}</ref> تعداد [[تضمین]]ها، [[استقبال (ادبیات)|استقبال‌ها]]، [[اقتباس ادبی|اقتباس‌ها]] و مشابهت‌های لفظی و معنایی در اشعار حافظ با اشعار سعدی به ۱۵۰ مورد می‌رسد. حافظ در یکی از غزل‌های خود بر جایگاه سعدی به‌عنوان ''استاد سخن'' تأکید کرده و در عین حال خود را متأثر از سبک خواجو دانسته است.<ref group="یادداشت">استاد سخن سعدی‌ست پیش همه کس اما{{سخ}}دارد سخن حافظ طرز سخن [[خواجوی کرمانی|خواجو]]</ref> البته این بیت منسوب به حافظ است و [[عبدالعلی دستغیب]]، نویسنده و منتقد، آن را غیرقابل استناد می‌داند. وی حافظ را بدون هیچ تردیدی از پیروان سبک سعدی می‌داند.<ref>{{پک|1=دستغیب|2=۱۳۷۷|ک=سالنامه حافظ پژوهی|ف=حافظ و گوته}}</ref>


همچنین، بسیاری از شاعران و نویسندگان پس از سعدی با الهام از کتاب ''گلستان'' یا به تقلید از آن، آثاری را خلق کرده‌اند. از جملهٔ این آثار می‌توان به [[خارستان|''روضه خلد'']] [[مجد خوافی]]،<ref name=":6"/> ''[[نگارستان معین‌الدین جوینی|نگارستان]]'' [[معین‌الدین جوینی]] (م. ۷۸۳ هجری)،<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱-۱۵۶|ج=۳}}</ref> [[بهارستان (کتاب)|''بهارستان'']] [[جامی]] (م. ۸۷۱ هجری)،<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱-۱۵۶|ج=۳}}</ref><ref name=":6">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=کمالی سروستانی|نام=کورش|عنوان=وین گلستان همیشه خوش باشد|ژورنال=روزنامه جام جم|ناشر=|تاریخ=۳۱ فروردین ۱۳۹۳|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://press.jamejamonline.ir/Newspreview/1463524971158546169|تاریخ دسترسی=۲۶ دی ۱۳۹۵}}</ref> ''[[منشآت قائم مقام فراهانی|منشآت]]'' [[قائم‌مقام فراهانی|قائم مقام فراهانی]] (م. ۱۲۵۱ هجری)،<ref name=":6"/> ''[[پریشان]]'' [[قاآنی شیرازی|قاآنی]] (م. ۱۲۸۵ هجری)،<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱-۱۵۶|ج=۳}}</ref><ref name=":6"/> و بسیاری آثار دیگر اشاره کرد. با این حال، هیچ‌کدام از این آثار نتوانسته‌اند به موفقیت و جایگاهی مانند ''گلستان'' برسند.<ref name=":6"/>
همچنین، بسیاری از شاعران و نویسندگان پس از سعدی با الهام از کتاب ''گلستان'' یا به تقلید از آن، آثاری را خلق کرده‌اند. از جملهٔ این آثار می‌توان به [[خارستان|''روضه خلد'']] [[مجد خوافی]]،<ref>{{پک|1=کمالی سروستانی|2=۱۳۹۳|ک=روزنامه جام جم|ف=وین گلستان همیشه خوش باشد}}</ref> ''[[نگارستان معین‌الدین جوینی|نگارستان]]'' [[معین‌الدین جوینی]] (م. ۷۸۳ هجری)،<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱–۱۵۶|ج=۳}}</ref> [[بهارستان (کتاب)|''بهارستان'']] [[جامی]] (م. ۸۷۱ هجری)،<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱–۱۵۶|ج=۳}}</ref><ref>{{پک|1=کمالی سروستانی|2=۱۳۹۳|ک=روزنامه جام جم|ف=وین گلستان همیشه خوش باشد}}</ref> ''[[منشآت قائم مقام فراهانی|منشآت]]'' [[قائم‌مقام فراهانی|قائم مقام فراهانی]] (م. ۱۲۵۱ هجری)،<ref>{{پک|1=کمالی سروستانی|2=۱۳۹۳|ک=روزنامه جام جم|ف=وین گلستان همیشه خوش باشد}}</ref> ''[[پریشان]]'' [[قاآنی شیرازی|قاآنی]] (م. ۱۲۸۵ هجری)،<ref>{{پک|1=بهار|2=۱۳۵۵|ک=سبک‌شناسی|ص=۱۱۱–۱۵۶|ج=۳}}</ref><ref>{{پک|1=کمالی سروستانی|2=۱۳۹۳|ک=روزنامه جام جم|ف=وین گلستان همیشه خوش باشد}}</ref> و بسیاری آثار دیگر اشاره کرد. با این حال، هیچ‌کدام از این آثار نتوانسته‌اند به موفقیت و جایگاهی مانند ''گلستان'' برسند.<ref>{{پک|1=کمالی سروستانی|2=۱۳۹۳|ک=روزنامه جام جم|ف=وین گلستان همیشه خوش باشد}}</ref>


تأثیر سعدی بر ادبیات فارسی، در ادبیات معاصر نیز مشهود است؛ برای نمونه، تأثیرپذیری [[پروین اعتصامی]] از سبک شعری و اصطلاحات سعدی، به خوبی دیده می‌شود.<ref>{{پک|بهمن|۱۳۸۹|ک=پروین اعتصامی (چهره‌های درخشان)|ص=۴۱، ۴۲ و ۴۳}}</ref> [[ابراهیم گلستان]] از جملهٔ نویسندگان معاصر است که در سبک نویسندگی خود از سعدی تأثیر پذیرفته‌است؛ او در نثر خود از جملات دارای [[علم عروض|وزن عروضی]]، جملات کوتاه و [[آرایه‌های ادبی]] مانند [[جناس]]، [[استعاره]] و [[مجاز]] استفاده کرده‌است<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=آتش سودا|نام=محمدعلی|عنوان=ابراهیم گلستان و ''گلستان'' سعدی|ژورنال=کتاب ماه ادبیات و فلسفه|شماره=71|ناشر=پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی|تاریخ=شهریور 1382|زبان=fa|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/237394/default.aspx|تاریخ دسترسی=25 آبان 1396}}</ref> و مثلاً [[علی‌اصغر شیرزادی]] او را «سعدی زمانه» خوانده.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی1=شیرزادی|نام1=علی‌اصغر|پیوند نویسنده1=علی اصغر شیرزادی|نام خانوادگی2=غلامی|نام2=احمد|پیوند نویسنده2=احمد غلامی|ژورنال=[[شرق (روزنامه)|شرق]]|عنوان=ابراهیم گلستان سعدی زمانه است|شماره=۴۴۱۹|تاریخ=۲۲ آبان ۱۴۰۱|صفحه=۱۱}}</ref> [[محمود دولت‌آبادی]] نیز [[بهرام بیضایی]] را «سعدی معاصر ما» گفته است.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=دولت‌آبادی|نام=محمود|پیوند نویسنده=محمود دولت‌آبادی|عنوان=[[ما نیز مردمی هستیم]]|صفحه=۲۳۶|سال=۱۳۸۰|ناشر=[[نشر چشمه]]|مکان=[[تهران]]|شابک=964-362-026-3}}</ref> [[محمدعلی جمال‌زاده]]، نویسنده و مترجم معاصر، گرایش مشهودی به ساده‌نویسی و کاربرد [[زبان عامیانه]] در آثار خود داشت. او در خلق آثارش، به گفتهٔ خودش، «در مقام ساده نوشتن، آنچه ''سهل و ممتنع'' می‌گویند و بارزترین نمونهٔ آن گفتهٔ سعدی است» را در نظر داشته‌است. زبان جمال‌زاده، لحنی گزارشی و آمیخته با شوخی دارد و از شیوهٔ [[حکایت|حکایت‌]]نویسی متون کلاسیک مانند [[گلستان سعدی]] پیروی می‌کند؛ به‌طوری که نکات اخلاقی با لحنی اندرزگونه اما با استفاده از چاشنی [[طنز]] به خواننده انتقال داده می‌شود.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=صادقی|نام=معصومه|عنوان=نقش آشنایی با ادبیات کلاسیک در داستان‌نویسی معاصر|ژورنال=ششمین همایش ملی پژوهشهای ادبی|ناشر=انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی|تاریخ=6 دی 1391|زبان=fa|پیوند=http://www.anjomanfarsi.ir/pdf/pa6/1130.pdf|تاریخ دسترسی=27 آبان 1396|نام خانوادگی۲=غلامحسین‌زاده|نام۲=غلامحسین}}</ref> [[محمد حجازی]] در داستان‌ها و مقالات خود از سبک و زبانی ویژه استفاده می‌کرد که انشایی ساده و آهنگین داشت و از ترکیب‌های غنایی سنتی آکنده بود. او از زبان سعدی در ''گلستان'' پیروی می‌کرد و سعی داشت، صورتی امروزی شده از آن زبان را در آثار خود به‌کار بَرَد.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = کامشاد| نام = حسن| پیوند نویسنده = حسن کامشاد| عنوان = پایه‌گذاران نثر جدید فارسی| ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۸۴| ناشر = نشر نی|مکان = تهران| شابک = ۹۶۴-۳۱۲-۷۵۹-۱| صفحه = ۱۲۶–۱۲۷| پیوند =}}</ref>
تأثیر سعدی بر ادبیات فارسی، در ادبیات معاصر نیز مشهود است؛ برای نمونه، تأثیرپذیری [[پروین اعتصامی]] از سبک شعری و اصطلاحات سعدی، به خوبی دیده می‌شود.<ref>{{پک|بهمن|۱۳۸۹|ک=پروین اعتصامی (چهره‌های درخشان)|ص=۴۱، ۴۲ و ۴۳}}</ref> [[ابراهیم گلستان]] از جملهٔ نویسندگان معاصر است که در سبک نویسندگی خود از سعدی تأثیر پذیرفته است؛ او در نثر خود از جملات دارای [[علم عروض|وزن عروضی]]، جملات کوتاه و [[آرایه‌های ادبی]] مانند [[جناس]]، [[استعاره]] و [[مجاز]] استفاده کرده است<ref>{{پک|1=آتش سودا|2=۱۳۸۲|ک=کتاب ماه ادبیات و فلسفه|ف=ابراهیم گلستان و گلستان سعدی}}</ref> و مثلاً [[علی‌اصغر شیرزادی]] او را «سعدی زمانه» خوانده.<ref>{{پک|1=شیرزادی|2=غلامی|3=۱۴۰۱|ک=شرق|ف=ابراهیم گلستان سعدی زمانه است}}</ref> [[محمود دولت‌آبادی]] نیز [[بهرام بیضایی]] را «سعدی معاصر ما» گفته است.<ref>{{پک|1=دولت‌آبادی|2=۱۳۸۰|ک=ما نیز مردمی هستیم|ص=۲۳۶}}</ref> [[محمدعلی جمال‌زاده]]، نویسنده و مترجم معاصر، گرایش مشهودی به ساده‌نویسی و کاربرد [[زبان عامیانه]] در آثار خود داشت. او در خلق آثارش، به گفتهٔ خودش، «در مقام ساده نوشتن، آنچه ''سهل و ممتنع'' می‌گویند و بارزترین نمونهٔ آن گفتهٔ سعدی است» را در نظر داشته است. زبان جمال‌زاده، لحنی گزارشی و آمیخته با شوخی دارد و از شیوهٔ [[حکایت]]نویسی متون کلاسیک مانند [[گلستان سعدی]] پیروی می‌کند؛ به‌طوری که نکات اخلاقی با لحنی اندرزگونه اما با استفاده از چاشنی [[طنز]] به خواننده انتقال داده می‌شود.<ref>{{پک|1=صادقی|2=غلامحسین‌زاده|3=۱۳۹۱|ک=ششمین همایش ملی پژوهش‌های ادبی|ف=نقش آشنایی با ادبیات کلاسیک در داستان‌نویسی معاصر}}</ref> [[محمد حجازی]] در داستان‌ها و مقالات خود از سبک و زبانی ویژه استفاده می‌کرد که انشایی ساده و آهنگین داشت و از ترکیب‌های غنایی سنتی آکنده بود. او از زبان سعدی در ''گلستان'' پیروی می‌کرد و سعی داشت، صورتی امروزی شده از آن زبان را در آثار خود به‌کار بَرَد.<ref>{{پک|1=کامشاد|2=۱۳۸۴|ک=پایه‌گذاران نثر جدید فارسی|ص=۱۲۶–۱۲۷}}</ref>


=== تأثیر بر نهضت روشنگری در غرب ===
=== تأثیر بر نهضت روشنگری در غرب ===
[[پرونده:Gulistan du ryer.JPG|بندانگشتی|صفحهٔ عنوانِ ترجمهٔ [[آندره دوریه|آندره دو ریه]] از بخش‌هایی از ''گلستان''، منتشرشده در سال ۱۶۳۴]]
[[پرونده:Gulistan du ryer.JPG|بندانگشتی|صفحهٔ عنوانِ ترجمهٔ [[آندره دوریه|آندره دو ریه]] از بخش‌هایی از ''گلستان''، منتشرشده در سال ۱۶۳۴]]
سعدی نخستین شاعر ایرانی است که آثار او به یکی از [[زبان‌های اروپایی]] ترجمه شده‌است. [[آندره دوریه|آندره دو ریه]] در سال ۱۶۳۴ میلادی بخش‌هایی از ''گلستان'' را به [[زبان فرانسوی]] ترجمه کرد.<ref name=":67"/><ref name=":7">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=آذر|نام=امیراسماعیل|عنوان=نخستین شاعران تأثیرگذار در غرب (سعدی، خیام، فردوسی)|ژورنال=فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی|شماره=۳۰|ناشر=دانشگاه آزاد اسلامی|تاریخ=تابستان ۱۳۹۳|سال=|صفحه=۶۳ تا ۷۹|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://clq.iranjournals.ir/article_11678_6de800cf2eb3718d3a9f11a68edf6c85.pdf|تاریخ دسترسی=۶ بهمن ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=برزگر|نام۲=مریم}}</ref> در سال ۱۶۵۱ میلادی، برگردان [[زبان لاتین|لاتین]] از ''گلستان'' منتشر شد.<ref name=":67"/> در سال ۱۶۵۴، [[آدام اولئاریوس]]، ترجمهٔ کاملی از ''بوستان'' و ''گلستان'' را به [[زبان آلمانی]] منتشر کرد.<ref name=":21"/> او [[زبان فارسی]] را در [[ایران]] آموخته بود و ترجمه‌اش را به کمک یک ایرانی به نام حق‌وردی انجام داد.<ref name=":67"/> در [[زبان انگلیسی]]، نخستین‌بار در سال ۱۷۷۴ میلادی، بخش‌هایی از ''گلستان'' را استیفن سالیوان ترجمه و با عنوان ''حکایات برگزیده از گلستان''<ref group="یادداشت">''Select Fables from Gulistan''</ref> در [[لندن]] منتشر کرد.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=روح بخشان|عنوان=سعدی در زبان‌های جهان|ژورنال=آینه میراث|شماره=44|ناشر=پایگاه مجلات تخصصی نور|تاریخ=بهار و تابستان 1388|زبان=fa|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/566192/سعدی-در-زبان-های-جهان?q=سعدی%20عربی&score=17.140991&rownumber=45|تاریخ دسترسی=24 آبان 1396}}</ref> در سال ۱۸۸۸ میلادی، نخستین ترجمهٔ انگلیسی کامل از این کتاب را نیز[[ریچارد فرانسیس برتون|سر ریچارد برتون]] نوشت.<ref>{{یادکرد خبر|تاریخ=۲۶ اسفند ۱۳۹۵|عنوان=گلستان سعدی باز هم به انگلیسی ترجمه شد|پیوند=http://www.ibna.ir/fa/doc/tolidi/246361/گلستان-سعدی-باز-هم-انگلیسی-ترجمه|ناشر=خبرگزاری کتاب ایران|doi=|تاریخ بازدید=۱۵ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=15 ژوئن 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170615073015/http://ibna.ir/fa/doc/tolidi/246361/%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2-%D9%87%D9%85-%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87}}</ref>
سعدی نخستین شاعر ایرانی است که آثار او به یکی از [[زبان‌های اروپایی]] ترجمه شده است. [[آندره دوریه|آندره دو ریه]] در سال ۱۶۳۴ میلادی بخش‌هایی از ''گلستان'' را به [[زبان فرانسوی]] ترجمه کرد.<ref name=":67"/>{{منبع بهتر}}<ref>{{پک|1=آذر|2=برزگر|3=۱۳۹۳|ک=فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی|ف=نخستین شاعران تأثیرگذار در غرب}}</ref> در سال ۱۶۵۱ میلادی، برگردان [[زبان لاتین|لاتین]] از ''گلستان'' منتشر شد.<ref name=":67"/>{{منبع بهتر}} در سال ۱۶۵۴، [[آدام اولئاریوس]]، ترجمهٔ کاملی از ''بوستان'' و ''گلستان'' را به [[زبان آلمانی]] منتشر کرد.<ref>{{پک|1=موید|2=۱۳۷۸|ک=ایران‌شناسی|ف=گوته در آینه سعدی}}</ref> او [[زبان فارسی]] را در [[ایران]] آموخته بود و ترجمه‌اش را به کمک یک ایرانی به نام حق‌وردی انجام داد.<ref name=":67"/>{{منبع بهتر}} در [[زبان انگلیسی]]، نخستین‌بار در سال ۱۷۷۴ میلادی، بخش‌هایی از ''گلستان'' را استیفن سالیوان ترجمه و با عنوان ''حکایات برگزیده از گلستان''<ref group="یادداشت">''Select Fables from Gulistan''</ref> در [[لندن]] منتشر کرد.<ref>{{پک|1=روح بخشان|2=۱۳۸۸|ک=آینه میراث|ف=سعدی در زبان‌های جهان}}</ref> در سال ۱۸۸۸ میلادی، نخستین ترجمهٔ انگلیسی کامل از این کتاب را نیز[[ریچارد فرانسیس برتون|سر ریچارد برتون]] نوشت.<ref>{{یادکرد خبر|تاریخ=۲۶ اسفند ۱۳۹۵|عنوان=گلستان سعدی باز هم به انگلیسی ترجمه شد|پیوند=http://www.ibna.ir/fa/doc/tolidi/246361/گلستان-سعدی-باز-هم-انگلیسی-ترجمه|ناشر=خبرگزاری کتاب ایران|doi=|تاریخ بازدید=۱۵ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=15 ژوئن 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170615073015/http://ibna.ir/fa/doc/tolidi/246361/%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2-%D9%87%D9%85-%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87}}</ref>{{منبع بهتر}}


ترجمهٔ آثار سعدی به زبان فرانسوی و سپس دیگر زبان‌های اروپایی، زمینهٔ نفوذ ادبیات و [[جهان‌بینی]] سعدی در غرب را فراهم کرد؛ به‌طوری که آثار او، پیش از [[جریان روشنفکری در ایران|نوگرایان ایرانی]]، مورد توجه [[روشن‌فکری|نوگرایان]] غربی قرار گرفت.<ref name=":3"/> نوگرایان فرانسوی در [[سده ۱۸ (میلادی)|قرن هجدهم میلادی]]، آثار سعدی را نوعی انتقاد اجتماعی یافته‌بودند، که می‌توانستند با توجه به ویژگی‌های جامعهٔ خود، از آن الگوبرداری کنند.<ref name=":7"/> سبک ظریف سعدی و توجه او به حکمت و خرد عملی، تأثیر مطلوبی بر خوانندگان اروپایی داشت و درک آثار او را برای مردم اروپا، بیش از هر شاعر فارسی‌زبان دیگری تسهیل کرد.<ref name=":36"/>
ترجمهٔ آثار سعدی به زبان فرانسوی و سپس دیگر زبان‌های اروپایی، زمینهٔ نفوذ ادبیات و [[جهان‌بینی]] سعدی در غرب را فراهم کرد؛ به‌طوری که آثار او، پیش از [[جریان روشنفکری در ایران|نوگرایان ایرانی]]، مورد توجه [[روشن‌فکری|نوگرایان]] غربی قرار گرفت.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=؟}}</ref> نوگرایان فرانسوی در [[سده ۱۸ (میلادی)|قرن هجدهم میلادی]]، آثار سعدی را نوعی انتقاد اجتماعی یافته‌بودند، که می‌توانستند با توجه به ویژگی‌های جامعهٔ خود، از آن الگوبرداری کنند.<ref>{{پک|1=آذر|2=برزگر|3=۱۳۹۳|ک=فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی|ف=نخستین شاعران تأثیرگذار در غرب}}</ref> سبک ظریف سعدی و توجه او به حکمت و خرد عملی، تأثیر مطلوبی بر خوانندگان اروپایی داشت و درک آثار او را برای مردم اروپا، بیش از هر شاعر فارسی‌زبان دیگری تسهیل کرد.<ref>{{پک|1=همایون کاتوزیان|2=۱۳۹۳|ک=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ص=۱۵۱–۲۰۱}}</ref>


==== در فرانسه ====
==== در فرانسه ====
[[ژان دو لا فونتن]] یکی از مشهورترین [[حکایت|حکایت‌]]نویسان فرانسوی است که در خلق آثار خود به ''[[کلیله و دمنه]]''، [[انوار سهیلی]] و ''گلستان سعدی'' توجه داشته‌است. وی در برخی از آثار خود، بدون کم‌وکاست از حکایات سعدی اقتباس کرده‌است. [[ولتر]]، نویسندهٔ مشهور [[عصر روشنگری]] در فرانسه، در بخش‌هایی از [[رمان]] فلسفی صادق، تحت تأثیر ''گلستان'' سعدی بوده‌است. [[دنی دیدرو]]، از نویسندگان بزرگ [[سده ۱۸ (میلادی)|قرن هجدهم]] فرانسه است که آثار سعدی را ستایش کرده‌است. به‌طور خاص، باب نخست ''گلستان''، در سیرت پادشاهان، مورد توجه وی قرار داشته‌است. [[ویکتور هوگو]] و [[آندره ژید]] نیز از جمله متفکران و ادیبان فرانسوی بودند که تا حدودی از سعدی متأثر شدند. ''گلستان'' تاکنون شش بار به‌طور کامل به زبان فرانسه ترجمه شده‌است.<ref>«کتاب‌شناسی ادبیات فارسی در زبان فرانسه» ، انتشارات سخن‌گستر و معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد مشهد، ۱۳۹۳</ref>
[[ژان دو لا فونتن]] یکی از مشهورترین [[حکایت]]نویسان فرانسوی است که در خلق آثار خود به ''[[کلیله و دمنه]]''، [[انوار سهیلی]] و ''گلستان سعدی'' توجه داشته است. وی در برخی از آثار خود، بدون کم‌وکاست از حکایات سعدی اقتباس کرده است. [[ولتر]]، نویسندهٔ مشهور [[عصر روشنگری]] در فرانسه، در بخش‌هایی از [[رمان]] فلسفی صادق، تحت تأثیر ''گلستان'' سعدی بوده است. [[دنی دیدرو]]، از نویسندگان بزرگ [[سده ۱۸ (میلادی)|قرن هجدهم]] فرانسه است که آثار سعدی را ستایش کرده است. به‌طور خاص، باب نخست ''گلستان''، در سیرت پادشاهان، مورد توجه وی قرار داشته است. [[ویکتور هوگو]] و [[آندره ژید]] نیز از جمله متفکران و ادیبان فرانسوی بودند که تا حدودی از سعدی متأثر شدند. ''گلستان'' تاکنون شش بار به‌طور کامل به زبان فرانسه ترجمه شده است.<ref>{{پک|1=کمالی|2=۱۳۹۳|ک=کتاب‌شناسی ادبیات فارسی در زبان فرانسه|ص=؟}}</ref>


[[لازار کارنو]]، ریاضی‌دان مشهور فرانسوی، به سعدی علاقهٔ وافری داشت. این علاقه به حدی بود که نام سعدی را به‌عنوان نام میانی فرزندان خود برگزید. فرزند وی [[نیکولا سعدی کارنو]]، پدر علم [[ترمودینامیک]] و نوهٔ وی [[ماری فرانسوا سعدی کارنو]]، رئیس‌جمهور [[فرانسه]] در سال‌های ۱۸۸۷ تا ۱۸۹۴ است، که نام میانی هر دو به افتخار سعدی انتخاب شده‌است.<ref name=":7"/>
[[لازار کارنو]]، ریاضی‌دان مشهور فرانسوی، به سعدی علاقهٔ وافری داشت. این علاقه به حدی بود که نام سعدی را به‌عنوان نام میانی فرزندان خود برگزید. فرزند وی [[نیکولا سعدی کارنو]]، پدر علم [[ترمودینامیک]] و نوهٔ وی [[ماری فرانسوا سعدی کارنو]]، رئیس‌جمهور [[فرانسه]] در سال‌های ۱۸۸۷ تا ۱۸۹۴ است، که نام میانی هر دو به افتخار سعدی انتخاب شده است.<ref>{{پک|1=آذر|2=برزگر|3=۱۳۹۳|ک=فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی|ف=نخستین شاعران تأثیرگذار در غرب}}</ref>


==== در آلمان ====
==== در آلمان ====
[[یوهان ولفگانگ فون گوته|گوته]]، شاعر بلندآوازهٔ [[آلمان]]ی، یکی از شاعران [[اروپا]]یی است که در خلق آثار خود به ادبیات شرقی و به‌طور خاص، ادبیات فارسی توجه ویژه‌ای داشت.<ref name=":9">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=فکری ارشاد|نام=جهانگیر|عنوان=تاثیر سعدی بر گوته|ژورنال=مجله وحید|شماره=۲۲۵|ناشر=دانشگاه اصفهان|تاریخ=بهمن ۱۳۵۶|صفحه=۴۲ تا ۴۶|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20120326152513-4019-2325.pdf|تاریخ دسترسی=۹ بهمن ۱۳۹۵}}</ref> گوته، سعدی را می‌شناخته و در خلق آثار خود از سعدی تأثیر پذیرفته‌است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=فیروزآبادی|نام=سید سعید|عنوان=سعدی و گوته (نگاهی به دیوان غربی - شرقی و تأثیر کلام سعدی بر گوته)|ژورنال=ادبیات تطبیقی جیرفت|شماره=۱|ناشر=|تاریخ=بهار ۱۳۸۶|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20101007102841-سعدی%20و%20گوته%20(نگاهی%20به%20دیوان%20غربی%20-%20شرقی%20و%20تأثیر%20کلام%20سعدی%20بر%20گوته).pdf|تاریخ دسترسی=۱۷ بهمن ۱۳۹۵}}</ref> یکی از کتاب‌های وی با نام [[دیوان غربی-شرقی]]، اگرچه به‌طور مشهودی تحت تأثیر اشعار [[حافظ]] سروده‌شده و در هیچ‌کجای کتاب نامی از سعدی برده نشده؛<ref name=":21">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=موید|نام=حشمت|عنوان=گوته در آینه سعدی|ژورنال=ایران‌شناسی|شماره=۴۱|ناشر=بنیاد مطالعات ایران|تاریخ=بهار ۱۳۷۸|صفحه=۳۶ تا ۵۸|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/530846/گوته-در-آیینه-ی-سعدی?q=سبک%20سعدی&score=51.753628&rownumber=23|تاریخ دسترسی=۷ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> اما بخش‌هایی از آن نیز حاوی اشعاری است که از ''بوستان'' و ''گلستان'' سعدی اقتباس شده‌است.<ref name=":21"/><ref name=":9"/> یکی از این اقتباس‌ها، داستان قطره بارانی است که با دیدن دریا، خود را ناچیز می‌شمارد و به سبب این فروتنی، صدفی او را در بر می‌گیرد و تبدیل به یک [[مروارید]] می‌شود.<ref name=":9"/> این داستان، بی کم‌وکاست از [[قطعه (شعر)|قطعه‌ای]] با مطلع «یکی قطره باران ز ابری چکید…''»'' در ''بوستان'' اقتباس شده‌است. گوته، این دیوان خود را با نقل فارسی و ترجمهٔ [[زبان آلمانی|آلمانی]] یکی از اشعار ''گلستان'' به پایان برده‌است.<ref name=":9"/>
[[یوهان ولفگانگ فون گوته|گوته]]، شاعر بلندآوازهٔ [[آلمان]]ی، یکی از شاعران [[اروپا]]یی است که در خلق آثار خود به ادبیات شرقی و به‌طور خاص، ادبیات فارسی توجه ویژه‌ای داشت.<ref>{{پک|1=فکری ارشاد|2=۱۳۵۶|ک=مجله وحید|ف=تاثیر سعدی بر گوته}}</ref> گوته، سعدی را می‌شناخته و در خلق آثار خود از سعدی تأثیر پذیرفته است.<ref>{{پک|1=فیروزآبادی|2=۱۳۸۶|ک=ادبیات تطبیقی جیرفت|ف=سعدی و گوته}}</ref> یکی از کتاب‌های وی با نام [[دیوان غربی-شرقی]]، اگرچه به‌طور مشهودی تحت تأثیر اشعار [[حافظ]] سروده‌شده و در هیچ‌کجای کتاب نامی از سعدی برده نشده؛<ref>{{پک|1=موید|2=۱۳۷۸|ک=ایران‌شناسی|ف=گوته در آینه سعدی}}</ref> اما بخش‌هایی از آن نیز حاوی اشعاری است که از ''بوستان'' و ''گلستان'' سعدی اقتباس شده است.<ref>{{پک|1=فکری ارشاد|2=۱۳۵۶|ک=مجله وحید|ف=تاثیر سعدی بر گوته}}</ref><ref>{{پک|1=موید|2=۱۳۷۸|ک=ایران‌شناسی|ف=گوته در آینه سعدی}}</ref> یکی از این اقتباس‌ها، داستان قطره بارانی است که با دیدن دریا، خود را ناچیز می‌شمارد و به سبب این فروتنی، صدفی او را در بر می‌گیرد و تبدیل به یک [[مروارید]] می‌شود. این داستان، بی کم‌وکاست از [[قطعه (شعر)|قطعه‌ای]] با مطلع «یکی قطره باران ز ابری چکید…''»'' در ''بوستان'' اقتباس شده است. گوته، این دیوان خود را با نقل فارسی و ترجمهٔ [[زبان آلمانی|آلمانی]] یکی از اشعار ''گلستان'' به پایان برده است.<ref>{{پک|1=فکری ارشاد|2=۱۳۵۶|ک=مجله وحید|ف=تاثیر سعدی بر گوته}}</ref>


==== در آمریکا ====
==== در آمریکا ====
[[رالف والدو امرسون]]، شاعر [[آمریکایی‌ها|آمریکایی]] [[سده ۱۹ (میلادی)|قرن نوزدهم میلادی]]، به فرهنگ و زبان‌های شرقی از جمله فارسی و [[زبان عربی|عربی]] علاقه داشت و به‌واسطهٔ مطالعهٔ ترجمهٔ [[زبان آلمانی|آلمانی]] [[گلستان سعدی|''گلستان'']]، با سعدی آشنا شد. وی مقالاتی در مورد سعدی نوشته و منتشر کرده‌است. در اشعار او نیز می‌توان عباراتی یافت که تحت تأثیر ''گلستان'' سعدی سروده شده‌است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=رایت کلینتون|نام=جروم|عنوان=نفوذ سعدی بر بزرگترین شاعران آمریکا در قرن نوزدهم میلادی|ژورنال=کیهان فرهنگی|شماره=۱۰|ناشر=|تاریخ=دی ۱۳۶۳|صفحه=۲۶ تا ۲۸|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/17711/نفوذ-سعدی-بر-بزرگترین-شاعران-آمریکا-در-قرن-نوزدهم-میلادی?q=سبک%20سعدی&score=51.838837&rownumber=18|تاریخ دسترسی=۷ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> وی معتقد بود که سعدی به زبان همهٔ اقوام و ملل سخن می‌گوید و سخنان او مانند [[ویلیام شکسپیر|شکسپیر]]، [[میگل د سروانتس|سروانتس]] و [[هومر]] همیشه تازگی دارد. وی دستورهای اخلاقی کتاب ''گلستان'' را قوانین عمومی و بین‌المللی می‌دانست.<ref name=":63">{{یادکرد کتاب|عنوان=قلمرو سعدی|نام خانوادگی=دشتی |نام=علی |ناشر=امیرکبیر |سال=۱۳۵۶ |شابک= |مکان=تهران |صفحات= ۲۲۷ تا ۲۷۶ |فصل=یازدهم (گلستان)}}</ref>
[[رالف والدو امرسون]]، شاعر [[آمریکایی‌ها|آمریکایی]] [[سده ۱۹ (میلادی)|قرن نوزدهم میلادی]]، به فرهنگ و زبان‌های شرقی از جمله فارسی و [[زبان عربی|عربی]] علاقه داشت و به‌واسطهٔ مطالعهٔ ترجمهٔ [[زبان آلمانی|آلمانی]] [[گلستان سعدی|''گلستان'']]، با سعدی آشنا شد. وی مقالاتی در مورد سعدی نوشته و منتشر کرده است. در اشعار او نیز می‌توان عباراتی یافت که تحت تأثیر ''گلستان'' سعدی سروده شده است.<ref>{{پک|1=رایت کلینتون|2=۱۳۶۳|ک=کیهان فرهنگی|ف=نفوذ سعدی بر بزرگ‌ترین شاعران آمریکا}}</ref> وی معتقد بود که سعدی به زبان همهٔ اقوام و ملل سخن می‌گوید و سخنان او مانند [[ویلیام شکسپیر|شکسپیر]]، [[میگل د سروانتس|سروانتس]] و [[هومر]] همیشه تازگی دارد. وی دستورهای اخلاقی کتاب ''گلستان'' را قوانین عمومی و بین‌المللی می‌دانست.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۲۲۷–۲۷۶}}</ref>


==== در روسیه ====
==== در روسیه ====
[[الکساندر پوشکین]]، شاعر و نویسندهٔ نامدار روس و بنیانگذار ادبیات نوین روسی به فرهنگ و ادبیات شرق علاقه‌مند بود. او منظومهٔ ''[[فواره باغچه‌سرای]]'' را با نگاهی جدی به ادبیات شرق نوشته و آن را با این عبارت آغاز کرده‌است: «بسیاری چون من فواره را دیده‌اند اما برخی از آنان در عالم وجود نیستند و دیگران نیز در بلاد دور سیاحت می‌کنند.» این عبارت برداشتی است از بیت‌های ۴۷۹ و ۴۸۰ باب یکم ''بوستان'' سعدی.<ref group="یادداشت">برین چشمه چون ما بسی دم زدند{{سخ}}برفتند چون چشم برهم زدند{{سخ}}گرفتیم عالم به مردی و زور{{سخ}}ولیکن نبردیم با خود به گور</ref> او این مفهوم شاعرانه را بخش‌های مختلفی از این اثر تکرار کرده‌است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=کریمی مطهر|نام=جان اله|عنوان=پوشکین؛ سعدی جوان روسیه (جایگاه سعدی در اشعار پوشکین)|ژورنال=پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت|شماره=1|ناشر=پایگاه مجلات تخصصی نور|تاریخ=بهار و تابستان 1395|سال=|زبان=fa|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1187038/پوشکین؛-سعدی-جوان-روسیه-(جایگاه-سعدی-در-اشعار-پوشکین)?q=سعدی%20پوشکین&score=39.748184&rownumber=2|تاریخ دسترسی=29 آبان 1396|نام خانوادگی۲=خاک ره کهنمویی|نام۲=تبسم}}</ref> [[ایوان بونین]]، نویسنده و شاعر معاصر روس و برندهٔ [[جایزه نوبل ادبیات|جایزهٔ نوبل ادبیات]]، در گفته‌های خود بارها به تأثیراتی که اشعار سعدی بر او گذاشته، اشاره کرده‌است. به اعتقاد او سعدی، سی سال از عمرش را صرف شناخت کرد، سی سال سفر کرد و سی سال را نیز به اندیشیدن و خلق آثار اختصاص داد. بونین نیز بخش عمده‌ای از زندگی خود را صرف سفر به نقاط گوناگون دنیا کرد و به‌طور خاص، سفرهای متعددی به سرزمین‌های شرقی داشت. او در سفرهایش کتاب‌های سعدی ب ه‌ویژه گلستان — را همراه داشت و مطالعه می‌کرد. در آثار او ردپای مضمون‌ها و نمادهای سعدی مشاهده می‌شود و در بعضی جاها به نام سعدی نیز اشاره شده‌است. او در داستان ''مرگ پیامبر'' با صراحت از تأثیر سعدی می‌گوید و داستان را با سخنی از دیباچهٔ ''گلستان'' به پایان برده‌است. او در این اثر به نام سعدی اشاره کرده و دربارهٔ او گفته‌است: «ما با بهره از اشعار شیخ سعدی که مانند دانه‌های مروارید در میان اشعار ما آمده، خوش قلم شدیم.» تشبیه کلام سعدی به دانه‌های مروارید نیز برگرفته از خود سعدی است.<ref group="یادداشت">که دُرِّ موعظه‌های شافی را در سلک عبارت کشیده‌است.</ref><ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=یحیی‌پور|نام=مرضیه|عنوان=جایگاه سعدی در ادبیات روسی (بر اساس آثار ایوان بونین)|ژورنال=دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان|شماره=52|ناشر=پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی|تاریخ=بهار 1387|زبان=fa|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/226306/default.aspx|تاریخ دسترسی=30 آبان 1396}}</ref>
[[الکساندر پوشکین]]، شاعر و نویسندهٔ نامدار روس و بنیانگذار ادبیات نوین روسی به فرهنگ و ادبیات شرق علاقه‌مند بود. او منظومهٔ ''[[فواره باغچه‌سرای]]'' را با نگاهی جدی به ادبیات شرق نوشته و آن را با این عبارت آغاز کرده است: «بسیاری چون من فواره را دیده‌اند اما برخی از آنان در عالم وجود نیستند و دیگران نیز در بلاد دور سیاحت می‌کنند.» این عبارت برداشتی است از بیت‌های ۴۷۹ و ۴۸۰ باب یکم ''بوستان'' سعدی.<ref group="یادداشت">برین چشمه چون ما بسی دم زدند{{سخ}}برفتند چون چشم برهم زدند{{سخ}}گرفتیم عالم به مردی و زور{{سخ}}ولیکن نبردیم با خود به گور</ref> او این مفهوم شاعرانه را بخش‌های مختلفی از این اثر تکرار کرده است.<ref>{{پک|1=کریمی مطهر|2=خاک ره کهنمویی|3=۱۳۹۵|ک=پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت|ف=پوشکین؛ سعدی جوان روسیه}}</ref> [[ایوان بونین]]، نویسنده و شاعر معاصر روس و برندهٔ [[جایزه نوبل ادبیات|جایزهٔ نوبل ادبیات]]، در گفته‌های خود بارها به تأثیراتی که اشعار سعدی بر او گذاشته، اشاره کرده است. به اعتقاد او سعدی، سی سال از عمرش را صرف شناخت کرد، سی سال سفر کرد و سی سال را نیز به اندیشیدن و خلق آثار اختصاص داد. بونین نیز بخش عمده‌ای از زندگی خود را صرف سفر به نقاط گوناگون دنیا کرد و به‌طور خاص، سفرهای متعددی به سرزمین‌های شرقی داشت. او در سفرهایش کتاب‌های سعدی ب ه‌ویژه گلستان — را همراه داشت و مطالعه می‌کرد. در آثار او ردپای مضمون‌ها و نمادهای سعدی مشاهده می‌شود و در بعضی جاها به نام سعدی نیز اشاره شده است. او در داستان ''مرگ پیامبر'' با صراحت از تأثیر سعدی می‌گوید و داستان را با سخنی از دیباچهٔ ''گلستان'' به پایان برده است. او در این اثر به نام سعدی اشاره کرده و دربارهٔ او گفته است: «ما با بهره از اشعار شیخ سعدی که مانند دانه‌های مروارید در میان اشعار ما آمده، خوش قلم شدیم.» تشبیه کلام سعدی به دانه‌های مروارید نیز برگرفته از خود سعدی است.<ref group="یادداشت">که دُرِّ موعظه‌های شافی را در سلک عبارت کشیده است.</ref><ref>{{پک|1=یحیی‌پور|2=۱۳۸۷|ک=دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان|ف=جایگاه سعدی در ادبیات روسی}}</ref>


=== محبوبیت در شرق ===
=== محبوبیت در شرق ===
آثار سعدی در [[شبه‌قاره هند|شبه‌قارهٔ هند]] به زبان‌های [[زبان اردو|اردو]]، [[زبان پنجابی|پنجابی]]، [[زبان سندی|سندی]] و [[زبان سانسکریت|سانسکریت]] منتشر شده‌است.<ref name=":65">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=۲۸ فروردین ۱۳۹۲|وبگاه=پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب|نشانی=http://www.bookcity.org/detail/3091|عنوان=سعدی، روح کمال شرق|بازبینی=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170917124027/http://www.bookcity.org/detail/3091|archivedate=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷|dead-url=yes}}</ref> از آثار سعدی –چنان‌که مورد اشاره [[جواهر لعل نهرو]] نیز واقع شده– در [[کتاب درسی|کتاب‌های درسی]] [[آموزش و پرورش|نظام آموزش و پرورش]] [[هندوستان]] و [[پاکستان]] استفاده شده‌است. به‌واسطهٔ این که زبان فارسی در مقاطعی از تاریخ، به ویژه در زمان [[گورکانیان]] [[زبان رسمی]] هند بوده، نسخه‌های خطی متعددی از ''گلستان''، ''بوستان'' و ''کلیات سعدی'' از هند به‌دست آمده که به سفارش حاکمان وقت نوشته شده‌است. علاوه بر این، شاعران فارسی‌زبان هندی مانند [[امیرخسرو دهلوی]] و [[امیرحسن دهلوی]] نیز تحت تأثیر سعدی بوده‌اند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نویسنده=قاسم صافی|عنوان=مقام سعدی در سند|ژورنال=آینه میراث|شماره=۴۰|ناشر=پایگاه مجلات تخصصی نور|تاریخ=بهار ۱۳۸۷|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/364917/مقام-سعدی-در-سند?q=زبان%20سندی%20سعدی&score=93.20139&rownumber=1|تاریخ دسترسی=۲۶ شهریور ۱۳۹۶}}</ref>
آثار سعدی در [[شبه‌قاره هند|شبه‌قارهٔ هند]] به زبان‌های [[زبان اردو|اردو]]، [[زبان پنجابی|پنجابی]]، [[زبان سندی|سندی]] و [[زبان سانسکریت|سانسکریت]] منتشر شده است.<ref name=":65">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=۲۸ فروردین ۱۳۹۲|وبگاه=پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب|نشانی=http://www.bookcity.org/detail/3091|عنوان=سعدی، روح کمال شرق|بازبینی=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170917124027/http://www.bookcity.org/detail/3091|archivedate=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷|dead-url=yes}}</ref>{{منبع بهتر}} از آثار سعدی –چنان‌که مورد اشاره [[جواهر لعل نهرو]] نیز واقع شده– در [[کتاب درسی|کتاب‌های درسی]] [[آموزش و پرورش|نظام آموزش و پرورش]] [[هندوستان]] و [[پاکستان]] استفاده شده است. به‌واسطهٔ این که زبان فارسی در مقاطعی از تاریخ، به ویژه در زمان [[گورکانیان]] [[زبان رسمی]] هند بوده، نسخه‌های خطی متعددی از ''گلستان''، ''بوستان'' و ''کلیات سعدی'' از هند به‌دست آمده که به سفارش حاکمان وقت نوشته شده است. علاوه بر این، شاعران فارسی‌زبان هندی مانند [[امیرخسرو دهلوی]] و [[امیرحسن دهلوی]] نیز تحت تأثیر سعدی بوده‌اند.<ref>{{پک|1=صافی|2=۱۳۸۷|ک=آینه میراث|ف=مقام سعدی در سند}}</ref>


در [[امپراتوری عثمانی]] آثار ''سعدی'' و به‌ویژه ''گلستان'' و ''بوستان'' از اقبال عمومی برخوردار بود. اندیشمندان ترک ترجمه‌ها و شرح‌های متعددی بر این آثار نوشته و منتشر کرده‌اند. برخی منابع کهن‌ترین ترجمهٔ ''گلستان'' به [[زبان ترکی استانبولی|ترکی]] را منسوب به [[سیف فرغانی]]، شاعر قرن هفتم هجری می‌دانند.<ref name=":65"/> در امپراتوری عثمانی، علاوه بر شرح‌ها، دست‌کم هفت ترجمه ترکی از ''گلستان'' انجام شده‌است.<ref name=":67"/>
در [[امپراتوری عثمانی]] آثار ''سعدی'' و به‌ویژه ''گلستان'' و ''بوستان'' از اقبال عمومی برخوردار بود. اندیشمندان ترک ترجمه‌ها و شرح‌های متعددی بر این آثار نوشته و منتشر کرده‌اند. برخی منابع کهن‌ترین ترجمهٔ ''گلستان'' به [[زبان ترکی استانبولی|ترکی]] را منسوب به [[سیف فرغانی]]، شاعر قرن هفتم هجری می‌دانند.<ref name=":65"/>{{منبع بهتر}} در امپراتوری عثمانی، علاوه بر شرح‌ها، دست‌کم هفت ترجمه ترکی از ''گلستان'' انجام شده است.<ref name=":67"/>{{منبع بهتر}}


نخستین شرحی که به [[زبان عربی]] بر ''گلستان'' نوشته شده، اثر [[یعقوب بن علی بروسوی]]، فقیه و ادیب اهل عثمانی است که در قرن دهم هجری نوشته شده و در آن، پس از متن فارسی عبارت‌های ''گلستان''، ترجمه و شرح عربی آن آمده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نویسنده=ناهده فوزی|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=وب سایت بساتین اخبارالمخطوطات|نشانی=http://manuscripts.ir/ar/center-news/90-news/مقالات/1007-پژوهشی-درباره-نخستین-شرح-عربی-گلستان-سعدی-و-بررسی-اتهام-سرقت-آن|عنوان=پژوهشی دربارهٔ نخستین شرح عربی ''گلستان'' سعدی و بررسی اتهام سرقت آن|بازبینی=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷}}</ref> از جمله ترجمه‌های متأخر آثار سعدی به زبان عربی می‌توان موارد زیر را برشمرد:
نخستین شرحی که به [[زبان عربی]] بر ''گلستان'' نوشته شده، اثر [[یعقوب بن علی بروسوی]]، فقیه و ادیب اهل عثمانی است که در قرن دهم هجری نوشته شده و در آن، پس از متن فارسی عبارت‌های ''گلستان''، ترجمه و شرح عربی آن آمده است.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نویسنده=ناهده فوزی|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=وب سایت بساتین اخبارالمخطوطات|نشانی=http://manuscripts.ir/ar/center-news/90-news/مقالات/1007-پژوهشی-درباره-نخستین-شرح-عربی-گلستان-سعدی-و-بررسی-اتهام-سرقت-آن|عنوان=پژوهشی دربارهٔ نخستین شرح عربی ''گلستان'' سعدی و بررسی اتهام سرقت آن|بازبینی=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷}}</ref>{{منبع بهتر}} از جمله ترجمه‌های متأخر آثار سعدی به زبان عربی می‌توان موارد زیر را برشمرد:
* ''ترجمة ''الجلستان'' الفارسی العبارة المشیر إلی محاسن الآداب بألطف إشارة'' (ترجمهٔ ''گلستان'')، جبرائیل المخلع (مترجم اهل سوریه)، ۱۸۴۶ میلادی<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=یوسف الیان سرکیس|تاریخ=1919|اثر=معجم البابطین لشعراء العربیة فی القرنین التاسع عشر والعشرین|وبگاه=|نشانی=https://archive.org/stream/lis00040/002#page/n289/mode/2up|زبان=عربی|عنوان=جبرائیل المخلّع|ناشر=مؤسسة جائزة عبدالعزیز سعود البابطین للإبداع الشعری}}</ref>
* ''ترجمة ''الجلستان'' الفارسی العبارة المشیر إلی محاسن الآداب بألطف إشارة'' (ترجمهٔ ''گلستان'')، جبرائیل المخلع (مترجم اهل سوریه)، ۱۸۴۶ میلادی<ref>{{پک|1=الیان سرکیس|2=۱۹۱۹|ک=معجم البابطین لشعراء العربیة فی القرنین التاسع عشر والعشرین |ف=جبرائیل المخلّع}}</ref>
* ''کلستان: روضة الورد'' (ترجمهٔ ''گلستان'')، محمد الفراتی (مترجم اهل سوریه)، ۱۹۶۲ میلادی<ref name=":73">{{یادکرد وب|نویسنده=ثائر الزعزوع|کد زبان=ar|تاریخ=11 جولای 2015|وبگاه=العرب|نشانی=http://www.alarab.co.uk/article/وجوه/56862/الفراتي-ومأساة-محور-الموصل-الفرات-الأعلى-والمدنية-المهمشة|عنوان=الفراتی ومأساة محور الموصل الفرات الأعلی والمدنیة المهمشة|تاریخ بازدید=۲۲ آبان ۱۳۹۶|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200318030441/https://alarab.co.uk/|archivedate=۱۸ مارس ۲۰۲۰|dead-url=yes}}</ref>
* ''کلستان: روضة الورد'' (ترجمهٔ ''گلستان'')، محمد الفراتی (مترجم اهل سوریه)، ۱۹۶۲ میلادی<ref name=":73">{{یادکرد وب|نویسنده=ثائر الزعزوع|کد زبان=ar|تاریخ=11 جولای 2015|وبگاه=العرب|نشانی=http://www.alarab.co.uk/article/وجوه/56862/الفراتي-ومأساة-محور-الموصل-الفرات-الأعلى-والمدنية-المهمشة|عنوان=الفراتی ومأساة محور الموصل الفرات الأعلی والمدنیة المهمشة|تاریخ بازدید=۲۲ آبان ۱۳۹۶|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200318030441/https://alarab.co.uk/|archivedate=۱۸ مارس ۲۰۲۰|dead-url=yes}}</ref>{{منبع بهتر}}
* ''البستان'' (ترجمهٔ ''بوستان'')، محمد الفراتی، ۱۹۶۲ میلادی<ref name=":73"/>
* ''البستان'' (ترجمهٔ ''بوستان'')، محمد الفراتی، ۱۹۶۲ میلادی<ref name=":73"/>{{منبع بهتر}}


=== شعر بنی‌آدم ===
=== شعر بنی‌آدم ===
{{اصلی|بنی‌آدم اعضای یکدیگرند}}
{{اصلی|بنی‌آدم اعضای یکدیگرند}}


«[[بنی‌آدم اعضای یک پیکرند|بنی‌آدم]]» قطعه‌شعر مشهوری از ''گلستان'' سعدی‌ست که به دلیل مضمون انسان‌دوستانه‌اش بسیار مورد توجه واقع شده‌است:
«[[بنی‌آدم اعضای یک پیکرند|بنی‌آدم]]» قطعه‌شعر مشهوری از ''گلستان'' سعدی‌ست که به دلیل مضمون انسان‌دوستانه‌اش بسیار مورد توجه واقع شده است:
{{شعر}}{{ب|بنی آدم اعضای یکدیگرند|که در آفرینش ز یک گوهرند}}{{ب|چو عضوی بدرد آورد روزگار|دگر عضوها را نماند قرار}}{{پایان شعر}}
{{شعر}}{{ب|بنی آدم اعضای یکدیگرند|که در آفرینش ز یک گوهرند}}{{ب|چو عضوی بدرد آورد روزگار|دگر عضوها را نماند قرار}}{{پایان شعر}}
در برخی از منابع فارسی و انگلیسی<ref name=":26">{{یادکرد وب|نویسنده=John Lundberg|کد زبان=En|تاریخ=2008-08-04|وبگاه=The Huffington Post|نشانی=http://www.huffingtonpost.com/john-lundberg/finding-good-in-the-axis_b_93939.html|عنوان=Finding Good In The Axis Of Evil|تاریخ بازدید=2017-03-07|archive-date=25 دسامبر 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091225093111/http://www.huffingtonpost.com/john-lundberg/finding-good-in-the-axis_b_93939.html}}</ref> گزارش شده که این شعر بر [[سنتوری (معماری)|سردر]] ورودی تالار ملل ساختمان [[سازمان ملل متحد]] در [[نیویورک]] با [[نستعلیق|خط نستعلیق]] طلاکوب<ref name=":24">{{یادکرد خبر|تاریخ=۱۳ شهریور ۱۳۹۱|عنوان=بنی آدمی که در سازمان ملل آن‌چنان مشهود نیست|پیوند=http://www.isna.ir/news/91061307380/بني-آدم-ي-كه-در-سازمان-ملل-آن-چنان-مشهود-نيست|خبرگزاری=ایسنا|ناشر=خبرگزاری دانشجویان ایران|تاریخ بازدید=۱۰ اسفند ۱۳۹۵|archive-date=4 مه 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200504205813/https://www.isna.ir/news/91061307380/%D8%A8%D9%86%D9%8A-%D8%A2%D8%AF%D9%85-%D9%8A-%D9%83%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%AF-%D9%86%D9%8A%D8%B3%D8%AA}}</ref> نقش بسته‌است؛ ولی این ادعا درست نیست و عکسی نیز از این شعر بر سردر نام‌برده دیده نشده‌است.<ref name=":25">{{یادکرد خبر|تاریخ=۱۰ مهر ۱۳۹۲|عنوان=جای واقعی شعر سعدی در سازمان ملل به روایت ظریف|پیوند=http://www.isna.ir/news/92071006677/جای-واقعی-شعر-سعدی-در-سازمان-ملل-به-روایت-ظریف|خبرگزاری=ایسنا|ناشر=خبرگزاری دانشجویان ایران|تاریخ بازدید=۱۰ اسفند ۱۳۹۵|archive-date=14 اوت 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200814200010/http://www.isna.ir/news/92071006677/%D8%AC%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%81}}</ref> با این حال در سال ۱۳۸۴، از سوی ایران، [[فرش ایرانی|فرشی]] از استاد [[صیرفیان]] به سازمان ملل متحد اهدا و در آن نصب شد، که شعر بنی‌آدم در آن نقش بسته بود.<ref name=":24"/> این شعر در پیام فارسی که در مجموعهٔ پیام‌های فضاپیمای [[ویجر|وُیِجِر]] (در مجموع، پیام‌هایی به ۵۵ زبان)<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/languages/languages.html|عنوان=Voyager - Languages|بازبینی=2017-02-26|archive-date=31 ژانویه 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170131142342/http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/languages/languages.html}}</ref> برای فضاهای دوردست فرستاده شده‌است، برگزیده شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/languages/persian.html|عنوان=Voyager - Languages (Persian)|بازبینی=2017-02-26|archive-date=19 آوریل 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100419022123/http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/languages/persian.html}}</ref>
در برخی از منابع فارسی و انگلیسی<ref name=":26">{{یادکرد وب|نویسنده=John Lundberg|کد زبان=En|تاریخ=2008-08-04|وبگاه=The Huffington Post|نشانی=http://www.huffingtonpost.com/john-lundberg/finding-good-in-the-axis_b_93939.html|عنوان=Finding Good In The Axis Of Evil|تاریخ بازدید=2017-03-07|archive-date=25 دسامبر 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091225093111/http://www.huffingtonpost.com/john-lundberg/finding-good-in-the-axis_b_93939.html}}</ref> گزارش شده که این شعر بر [[سنتوری (معماری)|سردر]] ورودی تالار ملل ساختمان [[سازمان ملل متحد]] در [[نیویورک]] با [[نستعلیق|خط نستعلیق]] طلاکوب<ref name=":24">{{یادکرد خبر|تاریخ=۱۳ شهریور ۱۳۹۱|عنوان=بنی آدمی که در سازمان ملل آن‌چنان مشهود نیست|پیوند=http://www.isna.ir/news/91061307380/بني-آدم-ي-كه-در-سازمان-ملل-آن-چنان-مشهود-نيست|خبرگزاری=ایسنا|ناشر=خبرگزاری دانشجویان ایران|تاریخ بازدید=۱۰ اسفند ۱۳۹۵|archive-date=4 مه 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200504205813/https://www.isna.ir/news/91061307380/%D8%A8%D9%86%D9%8A-%D8%A2%D8%AF%D9%85-%D9%8A-%D9%83%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%AF-%D9%86%D9%8A%D8%B3%D8%AA}}</ref>{{منبع بهتر}} نقش بسته است؛ ولی این ادعا درست نیست و عکسی نیز از این شعر بر سردر نام‌برده دیده نشده است.<ref name=":25">{{یادکرد خبر|تاریخ=۱۰ مهر ۱۳۹۲|عنوان=جای واقعی شعر سعدی در سازمان ملل به روایت ظریف|پیوند=http://www.isna.ir/news/92071006677/جای-واقعی-شعر-سعدی-در-سازمان-ملل-به-روایت-ظریف|خبرگزاری=ایسنا|ناشر=خبرگزاری دانشجویان ایران|تاریخ بازدید=۱۰ اسفند ۱۳۹۵|archive-date=14 اوت 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200814200010/http://www.isna.ir/news/92071006677/%D8%AC%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%81}}</ref>{{منبع بهتر}} با این حال در سال ۱۳۸۴، از سوی ایران، [[فرش ایرانی|فرشی]] از استاد [[صیرفیان]] به سازمان ملل متحد اهدا و در آن نصب شد، که شعر بنی‌آدم در آن نقش بسته بود.<ref name=":24"/>{{منبع بهتر}} این شعر در پیام فارسی که در مجموعهٔ پیام‌های فضاپیمای [[ویجر|وُیِجِر]] (در مجموع، پیام‌هایی به ۵۵ زبان)<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/languages/languages.html|عنوان=Voyager - Languages|بازبینی=2017-02-26|archive-date=31 ژانویه 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170131142342/http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/languages/languages.html}}</ref> برای فضاهای دوردست فرستاده شده است، برگزیده شده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/languages/persian.html|عنوان=Voyager - Languages (Persian)|بازبینی=2017-02-26|archive-date=19 آوریل 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100419022123/http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/languages/persian.html}}</ref>


== الهام و بازآفرینی ==
== الهام و بازآفرینی ==
=== در موسیقی ===
=== در موسیقی ===
شواهد موجود در آثار ''سعدی'' نشان می‌دهد، که او در نشست‌های [[موسیقی]] شرکت می‌کرده و اصطلاحات و [[ساز|اسباب موسیقی]] را می‌شناخته‌است. اشعار، به خصوص غزلیات، او ساده و روان است، مضمونِ مناسب دارد، در وزن‌هایی سروده شده که با الحان و ضرباهنگ [[موسیقی سنتی ایرانی|موسیقی ایرانی]] سازگار است و [[واج‌شناسی و آواشناسی فارسی|واج‌ها و آواهای]] آن هم همنشینی دارند. این ویژگی‌ها باعث شده‌است که موسیقی‌دان‌ها از قدیم‌الایام از اشعار ''سعدی'' برای ساختن [[ترانه|ترانه‌]]های خود استفاده کنند. [[ابن بطوطه]] در سفر خود به ''[[ترکستان]]'' خواندن [[آواز]]ی را در محفلی نقل می‌کند، که برگرفته از شعر سعدی است. قدیمی‌ترین قطعات موسیقی ضبط‌شده بر روی صفحات [[گرامافون]] هم نشان‌دهندهٔ قدمت به‌کارگیری اشعار ''سعدی'' در موسیقی ایرانی است.<ref name=":69">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=عباسی|نام=مرتضی|عنوان=تبیین وجوه سازواری غزل‌های سعدی با ردیف کنونی موسیقی ایرانی|ژورنال=مطالعات زبان و ادبیات غنایی|دوره=2|شماره=2|ناشر=دانشگاه آزاد اسلامی|تاریخ=بهار 1391|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://dorredari.iaun.ac.ir/article_4161_655.html|تاریخ دسترسی=30 مهر 1396}}</ref>
شواهد موجود در آثار ''سعدی'' نشان می‌دهد، که او در نشست‌های [[موسیقی]] شرکت می‌کرده و اصطلاحات و [[ساز|اسباب موسیقی]] را می‌شناخته است. اشعار، به خصوص غزلیات، او ساده و روان است، مضمونِ مناسب دارد، در وزن‌هایی سروده شده که با الحان و ضرباهنگ [[موسیقی سنتی ایرانی|موسیقی ایرانی]] سازگار است و [[واج‌شناسی و آواشناسی فارسی|واج‌ها و آواهای]] آن هم همنشینی دارند. این ویژگی‌ها باعث شده است که موسیقی‌دان‌ها از قدیم‌الایام از اشعار ''سعدی'' برای ساختن [[ترانه]]های خود استفاده کنند. [[ابن بطوطه]] در سفر خود به ''[[ترکستان]]'' خواندن [[آواز]]ی را در محفلی نقل می‌کند، که برگرفته از شعر سعدی است. قدیمی‌ترین قطعات موسیقی ضبط‌شده بر روی صفحات [[گرامافون]] هم نشان‌دهندهٔ قدمت به‌کارگیری اشعار ''سعدی'' در موسیقی ایرانی است.<ref name=":69">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=عباسی|نام=مرتضی|عنوان=تبیین وجوه سازواری غزل‌های سعدی با ردیف کنونی موسیقی ایرانی|ژورنال=مطالعات زبان و ادبیات غنایی|دوره=2|شماره=2|ناشر=دانشگاه آزاد اسلامی|تاریخ=بهار 1391|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://dorredari.iaun.ac.ir/article_4161_655.html|تاریخ دسترسی=30 مهر 1396}}</ref>


در بین خوانندگان معاصر، [[جلال‌الدین تاج|تاج اصفهانی]] بیش از دیگران به سعدی علاقه‌مند بود. او تأکید ویژه‌ای بر ''مناسب‌خوانی'' داشت و بسیاری از قطعات آوازی خود را از اشعار سعدی برگزید.<ref name=":69"/> [[محمدرضا شجریان]] نیز از خوانندگان پیشرو در خواندنِ اشعار سعدی است. تمام ترانه‌های آلبوم ''[[پیوند مهر]]'' و بسیاری از ترانه‌های آلبوم‌های دیگر او از جمله [[نوا، مرکب‌خوانی|''نوا'']]، [[دستان (آلبوم)|''دستان'']]، ''[[دل مجنون]]''، ''[[بهار دلکش]]''، ''[[فریاد (آلبوم)|فریاد]]'' و ''[[در خیال]]'' از اشعار سعدی انتخاب شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|تاریخ=۳۱ فروردین ۱۳۸۷|وبگاه=خبرگزاری فارس|نشانی=http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=8701300072|عنوان=شجریان؛ «سعدی خوان‌ترین» خواننده ایرانی|تاریخ بازدید=۱ آبان ۱۳۹۶|archive-date=23 اکتبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171023174022/http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=8701300072}}</ref> [[غلامحسین بنان]]، [[محمود محمودی خوانساری|محمودی خوانساری]]، [[عبدالوهاب شهیدی]]، [[اکبر گلپایگانی]] و [[محسن چاوشی]] نیز بارها اشعار سعدی را خوانده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=شیما زارعی|کد زبان=fa|تاریخ=۸ اردیبهشت ۱۳۸۹|وبگاه=پایگاه اطلاع‌رسانی شهرکتاب|نشانی=http://bookcity.org/detail/324|عنوان=گزارشی از نشست «موسیقی و غزلیات سعدی»|بازبینی=1 آبان 1396|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171023173939/http://bookcity.org/detail/324|archivedate=۲۳ اکتبر ۲۰۱۷|dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.ion.ir/news/514251/محسن-چاوشی|عنوان=دهمین آلبوم چاوشی با شعرهای سعدی و حافظ منتشر می‌شود|ناشر=ایران|تاریخ=۱۸ آبان ۱۳۹۸|بازبینی=23 فوریه 2021|archive-date=11 نوامبر 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111013347/http://www.ion.ir/news/514251/%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86-%DA%86%D8%A7%D9%88%D8%B4%DB%8C}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.khabaronline.ir/news/543456/خواننده-سنتوری-سعدی-و-مولانا-خواند-امیر-بی-گزند-حاصل-رفاقت|عنوان=خواننده «سنتوری» سعدی و مولانا خواند/ «امیر بی‌گزند» حاصل رفاقت محسن چاوشی و حمید فرخ‌نژاد|ناشر=خبرآنلاین|تاریخ=۱۷ خرداد ۱۳۹۵}}</ref>
در بین خوانندگان معاصر، [[جلال‌الدین تاج|تاج اصفهانی]] بیش از دیگران به سعدی علاقه‌مند بود. او تأکید ویژه‌ای بر ''مناسب‌خوانی'' داشت و بسیاری از قطعات آوازی خود را از اشعار سعدی برگزید.<ref name=":69"/> [[محمدرضا شجریان]] نیز از خوانندگان پیشرو در خواندنِ اشعار سعدی است. تمام ترانه‌های آلبوم ''[[پیوند مهر]]'' و بسیاری از ترانه‌های آلبوم‌های دیگر او از جمله [[نوا، مرکب‌خوانی|''نوا'']]، [[دستان (آلبوم)|''دستان'']]، ''[[دل مجنون]]''، ''[[بهار دلکش]]''، ''[[فریاد (آلبوم)|فریاد]]'' و ''[[در خیال]]'' از اشعار سعدی انتخاب شده است.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|تاریخ=۳۱ فروردین ۱۳۸۷|وبگاه=خبرگزاری فارس|نشانی=http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=8701300072|عنوان=شجریان؛ «سعدی خوان‌ترین» خواننده ایرانی|تاریخ بازدید=۱ آبان ۱۳۹۶|archive-date=23 اکتبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171023174022/http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=8701300072}}</ref> [[غلامحسین بنان]]، [[محمود محمودی خوانساری|محمودی خوانساری]]، [[عبدالوهاب شهیدی]]، [[اکبر گلپایگانی]] و [[محسن چاوشی]] نیز بارها اشعار سعدی را خوانده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=شیما زارعی|کد زبان=fa|تاریخ=۸ اردیبهشت ۱۳۸۹|وبگاه=پایگاه اطلاع‌رسانی شهرکتاب|نشانی=http://bookcity.org/detail/324|عنوان=گزارشی از نشست «موسیقی و غزلیات سعدی»|بازبینی=1 آبان 1396|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171023173939/http://bookcity.org/detail/324|archivedate=۲۳ اکتبر ۲۰۱۷|dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.ion.ir/news/514251/محسن-چاوشی|عنوان=دهمین آلبوم چاوشی با شعرهای سعدی و حافظ منتشر می‌شود|ناشر=ایران|تاریخ=۱۸ آبان ۱۳۹۸|بازبینی=23 فوریه 2021|archive-date=11 نوامبر 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111013347/http://www.ion.ir/news/514251/%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86-%DA%86%D8%A7%D9%88%D8%B4%DB%8C}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.khabaronline.ir/news/543456/خواننده-سنتوری-سعدی-و-مولانا-خواند-امیر-بی-گزند-حاصل-رفاقت|عنوان=خواننده «سنتوری» سعدی و مولانا خواند/ «امیر بی‌گزند» حاصل رفاقت محسن چاوشی و حمید فرخ‌نژاد|ناشر=خبرآنلاین|تاریخ=۱۷ خرداد ۱۳۹۵}}</ref>


=== در تئاتر ===
=== در تئاتر ===
[[تئاتر|نمایشی]] با عنوان ''گلگشت در گلستان'' به کارگردانی [[داریوش مؤدبیان]] در سال ۱۳۹۵ در [[تهران]] بر روی صحنه رفت که روخوانی نمایشی گزیده‌ای از ''گلستان'' سعدی بود. این نمایش [[اثر اقتباسی|اقتباسی]]، یکی از محصولات کارگاه‌های نمایشی مؤدبیان بود که در سال ۱۳۹۲ برگزار شده‌بود.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نویسنده=|نام=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=تیوال|نشانی=https://www.tiwall.com/theater/golgashtdargolestan|عنوان=نمایشنامه‌خوانی گلگشت در گلستان|بازبینی=2017-11-21}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱۹ فروردین ۱۳۹۳|وبگاه=خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)|نشانی=http://www.ibna.ir/fa/doc/naghli/197431/اقتباس-نمایشی-مودبیان-گلستان-سعدی|عنوان=اقتباس نمایشیِ مؤدبیان از ''گلستان'' سعدی|تاریخ بازدید=۳۰ آبان ۱۳۹۶|archive-date=1 نوامبر 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191101034836/http://www.ibna.ir/fa/doc/naghli/197431/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C}}</ref> [[پری صابری]] نیز [[نمایش‌نامه|نمایشنامه‌ای]] بر مبنای زندگی سعدی نوشت که در سال ۱۳۹۱ با عنوان ''باغ دل‌گشا؛ نگاهی بر احوالات، حکایات و شعر و شاعری شیخ سعدی'' به چاپ رسید.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۳ بهمن ۱۳۹۱|وبگاه=خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)|نشانی=https://www.isna.ir/news/91110301667/|عنوان=پری صابری بر اساس زندگی سعدی، نمایش‌نامه نوشت|تاریخ بازدید=۳۰ آبان ۱۳۹۶}}</ref> ''سلطان فیل‌گردن'' نیز عنوان نمایشنامهٔ دیگری است [[داریوش ارجمند]] که بر اساس یکی از حکایات سعدی نوشته و منتشر کرده‌است. ماجرای این داستان، ماجرای سلطانی است که از اسب می‌افتد و گردنش در بدنش فرومی‌رود. طبیبان در درمان او راه به جایی نمی‌برند تا اینکه یکی از طبیبان او را درمان می‌کند. اما سلطان به طبیب پاداشی نمی‌دهد و او نیز برای تلافی، دانه‌هایی را به ملیجک می‌سپارد تا در عودسوزها بریزد و باعث می‌شود گردن سلطان دوباره در بدنش فرورود. این نمایشنامه در قالب یک نمایش [[سیاه‌بازی|روحوضی]] نوشته شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴|وبگاه=خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی (آنا)|نشانی=http://www.ana.ir/news/28180|عنوان=داریوش ارجمند و نمایشنامه روحوضی براساس حکایت سعدی|تاریخ بازدید=۳۰ آذر ۱۳۹۶|archive-date=1 دسامبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201042450/http://www.ana.ir/news/28180}}</ref>
[[تئاتر|نمایشی]] با عنوان ''گلگشت در گلستان'' به کارگردانی [[داریوش مؤدبیان]] در سال ۱۳۹۵ در [[تهران]] بر روی صحنه رفت که روخوانی نمایشی گزیده‌ای از ''گلستان'' سعدی بود. این نمایش [[اثر اقتباسی|اقتباسی]]، یکی از محصولات کارگاه‌های نمایشی مؤدبیان بود که در سال ۱۳۹۲ برگزار شده‌بود.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نویسنده=|نام=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=تیوال|نشانی=https://www.tiwall.com/theater/golgashtdargolestan|عنوان=نمایشنامه‌خوانی گلگشت در گلستان|بازبینی=2017-11-21}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱۹ فروردین ۱۳۹۳|وبگاه=خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)|نشانی=http://www.ibna.ir/fa/doc/naghli/197431/اقتباس-نمایشی-مودبیان-گلستان-سعدی|عنوان=اقتباس نمایشیِ مؤدبیان از ''گلستان'' سعدی|تاریخ بازدید=۳۰ آبان ۱۳۹۶|archive-date=1 نوامبر 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191101034836/http://www.ibna.ir/fa/doc/naghli/197431/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C}}</ref> [[پری صابری]] نیز [[نمایش‌نامه|نمایشنامه‌ای]] بر مبنای زندگی سعدی نوشت که در سال ۱۳۹۱ با عنوان ''باغ دل‌گشا؛ نگاهی بر احوالات، حکایات و شعر و شاعری شیخ سعدی'' به چاپ رسید.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۳ بهمن ۱۳۹۱|وبگاه=خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)|نشانی=https://www.isna.ir/news/91110301667/|عنوان=پری صابری بر اساس زندگی سعدی، نمایش‌نامه نوشت|تاریخ بازدید=۳۰ آبان ۱۳۹۶}}</ref> ''سلطان فیل‌گردن'' نیز عنوان نمایشنامهٔ دیگری است [[داریوش ارجمند]] که بر اساس یکی از حکایات سعدی نوشته و منتشر کرده است. ماجرای این داستان، ماجرای سلطانی است که از اسب می‌افتد و گردنش در بدنش فرومی‌رود. طبیبان در درمان او راه به جایی نمی‌برند تا اینکه یکی از طبیبان او را درمان می‌کند. اما سلطان به طبیب پاداشی نمی‌دهد و او نیز برای تلافی، دانه‌هایی را به ملیجک می‌سپارد تا در عودسوزها بریزد و باعث می‌شود گردن سلطان دوباره در بدنش فرورود. این نمایشنامه در قالب یک نمایش [[سیاه‌بازی|روحوضی]] نوشته شده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴|وبگاه=خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی (آنا)|نشانی=http://www.ana.ir/news/28180|عنوان=داریوش ارجمند و نمایشنامه روحوضی براساس حکایت سعدی|تاریخ بازدید=۳۰ آذر ۱۳۹۶|archive-date=1 دسامبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201042450/http://www.ana.ir/news/28180}}</ref>


=== در ادبیات نوین ===
=== در ادبیات نوین ===
یکی از نخستین [[رمان|رمان‌]]های فارسی، مجموعهٔ سه‌گانه‌ای است با عنوان ''شمس و طغرا'' که [[محمدباقر میرزا خسروی کرمانشاهی|محمدباقر خسروی]] آن را در سال ۱۹۱۰ میلادی در [[کرمانشاه]] به چاپ رسانده‌است. یکی از شخصیت‌های مهم این [[رمان تاریخی|داستان تاریخی]] و [[رمان عاشقانه|عاشقانه]]، سعدی است که [[عقد نکاح|مراسم ازدواج]] دو شخصیت اول داستان را برگزار می‌کند.<ref>{{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = Yavari | نام = Houra| پیوند نویسنده = حورا یاوری | مقاله = FICTION, ii(b) | نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/fiction-iibthe-novel | دانشنامه = Encyclopædia Iranica | سال = 1999 |رف=Fiction2b| زبان = en}}</ref>
یکی از نخستین [[رمان]]های فارسی، مجموعهٔ سه‌گانه‌ای است با عنوان ''شمس و طغرا'' که [[محمدباقر میرزا خسروی کرمانشاهی|محمدباقر خسروی]] آن را در سال ۱۹۱۰ میلادی در [[کرمانشاه]] به چاپ رسانده است. یکی از شخصیت‌های مهم این [[رمان تاریخی|داستان تاریخی]] و [[رمان عاشقانه|عاشقانه]]، سعدی است که [[عقد نکاح|مراسم ازدواج]] دو شخصیت اول داستان را برگزار می‌کند.<ref>{{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = Yavari | نام = Houra| پیوند نویسنده = حورا یاوری | مقاله = FICTION, ii(b) | نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/fiction-iibthe-novel | دانشنامه = Encyclopædia Iranica | سال = 1999 |رف=Fiction2b| زبان = en}}</ref>


=== در ادبیات کودک و نوجوان ===
=== در ادبیات کودک و نوجوان ===
از حکایت‌های ''بوستان'' و ''گلستان''، آثار مختلفی برای کودکان و نوجوانان بازنویسی و [[اقتباس ادبی|بازآفرینی]] شده‌است. مجموعهٔ ۱۰ جلدی ''قصه‌های شیرین فارسی'' اثر [[فرهاد حسن‌زاده]] و هفتمین جلد از مجموعهٔ ''[[قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب]]'' با عنوان ''قصه‌های گلستان و مُلستان'' اثر [[مهدی آذر یزدی|مهدی آذریزدی]] از جمله کتاب‌هایی هستند که در این حوزه در ایران به چاپ رسیده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱ شهریور ۱۳۹۶|وبگاه=خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)|نشانی=http://www.ibna.ir/fa/doc/report/251329/داستان-هایی-بوستان-گلستان-سعدی-کودکان-نوجوانان|عنوان=داستان‌هایی از ''بوستان'' و ''گلستان'' سعدی برای کودکان و نوجوانان|تاریخ بازدید=۳۰ آبان ۱۳۹۶|archive-date=21 فوریه 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200221032853/http://www.ibna.ir/fa/doc/report/251329/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86}}</ref>
از حکایت‌های ''بوستان'' و ''گلستان''، آثار مختلفی برای کودکان و نوجوانان بازنویسی و [[اقتباس ادبی|بازآفرینی]] شده است. مجموعهٔ ۱۰ جلدی ''قصه‌های شیرین فارسی'' اثر [[فرهاد حسن‌زاده]] و هفتمین جلد از مجموعهٔ ''[[قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب]]'' با عنوان ''قصه‌های گلستان و مُلستان'' اثر [[مهدی آذر یزدی|مهدی آذریزدی]] از جمله کتاب‌هایی هستند که در این حوزه در ایران به چاپ رسیده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱ شهریور ۱۳۹۶|وبگاه=خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)|نشانی=http://www.ibna.ir/fa/doc/report/251329/داستان-هایی-بوستان-گلستان-سعدی-کودکان-نوجوانان|عنوان=داستان‌هایی از ''بوستان'' و ''گلستان'' سعدی برای کودکان و نوجوانان|تاریخ بازدید=۳۰ آبان ۱۳۹۶|archive-date=21 فوریه 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200221032853/http://www.ibna.ir/fa/doc/report/251329/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86}}</ref>


=== رویکردهای نو ===
=== رویکردهای نو ===
''[[سعدی از دست خویشتن فریاد]]'' عنوان منتخبی از ابیات غزل‌های سعدی به انتخاب [[عباس کیارستمی]] است که خوانشی جدید از اشعار سعدی محسوب می‌شود. کیارستمی هر صفحه از کتاب را به یک بیت اختصاص داده و آن‌ها را براساس قافیه و ردیف طبقه‌بندی کرده‌است. او در برخی از صفحات، بر خلاف رویهٔ معمول، ابیات را به صورت سر-و-ته نوشته‌است. این کتاب نه مقدمه‌ای دارد و نه فهرستی.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱۹ اسفند ۱۳۸۶|وبگاه=روزنامه دنیای اقتصاد|نشانی=http://donya-e-eqtesad.com/بخش-خبر-64/553878-سعدی-به-روایت-کیارستمی|شماره=1477|عنوان=سعدی به روایت کیارستمی|تاریخ بازدید=۳۰ آبان ۱۳۹۶|archive-date=6 دسامبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171206152712/http://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AE%D8%A8%D8%B1-64/553878-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85%DB%8C}}</ref>
''[[سعدی از دست خویشتن فریاد]]'' عنوان منتخبی از ابیات غزل‌های سعدی به انتخاب [[عباس کیارستمی]] است که خوانشی جدید از اشعار سعدی محسوب می‌شود. کیارستمی هر صفحه از کتاب را به یک بیت اختصاص داده و آن‌ها را براساس قافیه و ردیف طبقه‌بندی کرده است. او در برخی از صفحات، بر خلاف رویهٔ معمول، ابیات را به صورت سر-و-ته نوشته است. این کتاب نه مقدمه‌ای دارد و نه فهرستی.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱۹ اسفند ۱۳۸۶|وبگاه=روزنامه دنیای اقتصاد|نشانی=http://donya-e-eqtesad.com/بخش-خبر-64/553878-سعدی-به-روایت-کیارستمی|شماره=1477|عنوان=سعدی به روایت کیارستمی|تاریخ بازدید=۳۰ آبان ۱۳۹۶|archive-date=6 دسامبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171206152712/http://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AE%D8%A8%D8%B1-64/553878-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85%DB%8C}}</ref>


== انتقادات ==
== انتقادات ==
با آغاز [[جنبش مشروطه ایران|جنبش مشروطه]] در ایران، انتقاد از سعدی در میان برخی از منورالفکران و [[روشنفکران]] رواج یافت. منتقدان، آموزه‌های اخلاقی و حکمی سعدی را کهنه و ناسازگار با هنجارهای اجتماعی جدید قلمداد کرده و مورد نقد قرار داده‌اند.<ref name=":15">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=امن خانی|نام=عیسی|عنوان=سعدی و گفتمان مدرن ایران|ژورنال=تاریخ ادبیات (پژوهشنامه علوم انسانی)|شماره=۳ (پیاپی ۶۸)|ناشر=دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی|تاریخ=بهار و تابستان ۱۳۹۰|صفحه=۵۵ تا ۷۵|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/2901390680303.pdf|تاریخ دسترسی=۲۵ بهمن ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=علی مددی|نام۲=مونا}}</ref> در این روزگار که نبردی بین [[نوگرایی|سنت و مدرنیته]] شکل گرفته بود، سعدی به عنوان یکی از نمادهای [[سنت]] مورد هجمهٔ نوگرایانی مانند [[میرزا فتحعلی آخوندزاده]]، [[عبدالرحیم طالبوف|میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی]]، [[میرزا آقاخان کرمانی]] و دیگران قرار گرفت.<ref name=":27"/>
با آغاز [[جنبش مشروطه ایران|جنبش مشروطه]] در ایران، انتقاد از سعدی در میان برخی از منورالفکران و [[روشنفکران]] رواج یافت. منتقدان، آموزه‌های اخلاقی و حکمی سعدی را کهنه و ناسازگار با هنجارهای اجتماعی جدید قلمداد کرده و مورد نقد قرار داده‌اند.<ref name=":15">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=امن خانی|نام=عیسی|عنوان=سعدی و گفتمان مدرن ایران|ژورنال=تاریخ ادبیات (پژوهشنامه علوم انسانی)|شماره=۳ (پیاپی ۶۸)|ناشر=دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی|تاریخ=بهار و تابستان ۱۳۹۰|صفحه=۵۵ تا ۷۵|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/2901390680303.pdf|تاریخ دسترسی=۲۵ بهمن ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=علی مددی|نام۲=مونا}}</ref> در این روزگار که نبردی بین [[نوگرایی|سنت و مدرنیته]] شکل گرفته بود، سعدی به عنوان یکی از نمادهای [[سنت]] مورد هجمهٔ نوگرایانی مانند [[میرزا فتحعلی آخوندزاده]]، [[عبدالرحیم طالبوف|میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی]]، [[میرزا آقاخان کرمانی]] و دیگران قرار گرفت.<ref>{{پک|1=سرافرازی|2=باغدار دلگشا|3=۱۳۹۴|ک=پژوهشنامه تاریخ|ف=بازنگری جایگاه سعدی در اندیشه روشنفکران مشروطه}}</ref>


گروهی از [[نقد ادبی|منتقدان]]، آثار سعدی را دچار تناقض و فاقد نظم سیستماتیک می‌دانند؛ برای نمونه، [[علی دشتی]] در کتاب ''قلمرو سعدی''، اطلاق ''کتاب [[اخلاق]]ی'' به ''گلستان'' را مورد تردید قرار می‌دهد؛ چراکه برخی از حکایات آن را فاقد هرگونه نکتهٔ تربیتی و برخی را حتی مخالف [[اصول اخلاق]]ی می‌شمرد. به عقیدهٔ وی هرچند که نکات اخلاقی و پند و اندرز به‌وفور در ''گلستان'' به‌چشم می‌خورَد، اما این کتاب — برخلاف دیگر کتاب‌هایی که به‌عنوان کتاب اخلاق شناخته‌می‌شوند — فاقد یک سیر مدون برای تبیین اصول اخلاقی از جهات و زاویه‌های مختلف است.<ref name=":63"/> دشتی، اگرچه به برخی تناقض‌گویی‌ها در آثار وی اشاره می‌کند، اما سخنوری سعدی را می‌ستاید<ref name=":0"/><ref name=":15"/> و خود را «منتقد» سعدی یا ''گلستان'' نمی‌داند؛ چنان‌که در کتاب ''قلمرو سعدی'' می‌نویسد: «هدف انتقاد ''گلستان'' نیست، بلکه طرز پذیرش ''گلستان'' است… اگر ''گلستان'' را چنان‌که هست قبول کنند؛ یعنی مجموعه ملاحظات و لطایف، و پند و موعظه و بیان اوضاع روحی و اخلاقی زمان… دیگر ایرادی باقی نمی‌مانَد.»<ref name=":63"/> یان ریپکا نیز نظر مشابهی دارد و سعدی را فاقد مکتب [[فلسفه اخلاق|فلسفهٔ اخلاق]] و نظام منسجم فکری می‌داند.<ref name=":62"/>
گروهی از [[نقد ادبی|منتقدان]]، آثار سعدی را دچار تناقض و فاقد نظم سیستماتیک می‌دانند؛ برای نمونه، [[علی دشتی]] در کتاب ''قلمرو سعدی''، اطلاق ''کتاب [[اخلاق]]ی'' به ''گلستان'' را مورد تردید قرار می‌دهد؛ چراکه برخی از حکایات آن را فاقد هرگونه نکتهٔ تربیتی و برخی را حتی مخالف [[اصول اخلاق]]ی می‌شمرد. به عقیدهٔ وی هرچند که نکات اخلاقی و پند و اندرز به‌وفور در ''گلستان'' به‌چشم می‌خورَد، اما این کتاب — برخلاف دیگر کتاب‌هایی که به‌عنوان کتاب اخلاق شناخته‌می‌شوند — فاقد یک سیر مدون برای تبیین اصول اخلاقی از جهات و زاویه‌های مختلف است.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۲۲۷–۲۷۶}}</ref> دشتی، اگرچه به برخی تناقض‌گویی‌ها در آثار وی اشاره می‌کند، اما سخنوری سعدی را می‌ستاید<ref>{{پک|1=شایگان|2=۱۳۹۲|ک=بخارا|ف=زمان اجتماعی اهل ادب}}</ref><ref name=":15"/> و خود را «منتقد» سعدی یا ''گلستان'' نمی‌داند؛ چنان‌که در کتاب ''قلمرو سعدی'' می‌نویسد: «هدف انتقاد ''گلستان'' نیست، بلکه طرز پذیرش ''گلستان'' است… اگر ''گلستان'' را چنان‌که هست قبول کنند؛ یعنی مجموعه ملاحظات و لطایف، و پند و موعظه و بیان اوضاع روحی و اخلاقی زمان… دیگر ایرادی باقی نمی‌مانَد.»<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۵۶|ک=قلمرو سعدی|ص=۲۲۷–۲۷۶}}</ref> یان ریپکا نیز نظر مشابهی دارد و سعدی را فاقد مکتب [[فلسفه اخلاق|فلسفهٔ اخلاق]] و نظام منسجم فکری می‌داند.<ref name=":62"/>


گروهی دیگر از منتقدان نیز با تکیه بر برخی از حکایت‌ها و اشعار سعدی، دیدگاه‌های وی را مبتنی بر برخی از ضدارزش‌های امروزی؛ مانند [[تقدیرگرایی]]، عدم برابری [[حقوق اجتماعی]] زن و مرد و مواردی از این دست می‌دانند.<ref name=":15"/>
گروهی دیگر از منتقدان نیز با تکیه بر برخی از حکایت‌ها و اشعار سعدی، دیدگاه‌های وی را مبتنی بر برخی از ضدارزش‌های امروزی؛ مانند [[تقدیرگرایی]]، عدم برابری [[حقوق اجتماعی]] زن و مرد و مواردی از این دست می‌دانند.<ref name=":15"/>


[[احمد کسروی]] یکی از منتقدان جدی سعدی به‌شمار می‌آید. وی در کل حرفهٔ شاعری را کاری بیهوده و ضداجتماعی می‌دانست و دربارهٔ بیشتر شاعران ایرانی بدگویی می‌کرد و حتی دشنام می‌داد.<ref name=":20">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=همایون کاتوزیان|نام=محمدعلی|عنوان=ریشه‌های سعدی کُشی|ژورنال=ایران‌شناسی|شماره=۵۵|ناشر=بنیاد مطالعات ایران|تاریخ=پاییز ۱۳۸۱|صفحه=۵۰۹ تا ۵۲۶|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/532734/ریشه-های-سعدی-کشی-(به-خسرو-حافظیان-به-خاطر-مهربانی-اش)?q=سبک%20سعدی&score=51.200462&rownumber=16|تاریخ دسترسی=۷ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> از نظر کسروی، «سعدی اندیشه‌های پست و بی‌خردانهٔ زمان خود را به قالب سخن ریخته» و به‌صورت پند و اندرز بیان کرده‌است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=عابدی|نام=کامیار|عنوان=سعدی در آیینه ادب معاصر/ تحلیلی از یک بی‌مهری فرهنگی و ادبی|ژورنال=کتاب ماه ادبیات و فلسفه|شماره=83|ناشر=پایگاه مجلات تخصصی نور|تاریخ=شهریور ۱۳۸۳|صفحه=۵۴ تا ۶۳|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/37761/سعدی-در-آیینه-ادب-معاصر--تحلیلی-از-یک-بی-مهری-فرهنگی-و-ادبی|تاریخ دسترسی=۵ مهر ۱۳۹۶}}</ref> وی تیر نقد را به سمت [[گرایش‌های جنسی]] سعدی نیز نشانه گرفته و او را از این منظر مورد سرزنش قرار داده‌است.<ref>در پیرامون ادبیات (کسروی، ص ۷۱)</ref> [[علی شریعتی]] نیز این انتقاد را به سعدی وارد کرده‌است. وی در کتاب ''زن در چشم و دل [[محمد]]'' (که برگرفته از یکی از سخنرانی‌های اوست) در جایی که شواهدی مبنی بر روابط جنسی [[همجنس‌گرایی|همجنس‌گرایانه]] در گذشته ارائه می‌کند، به استناد برخی از حکایات سعدی از جمله ''حکایت مسجد جامع کاشغر'' و ''حکایت قاضی همدان''، به روابط عاشقانه سعدی با پسران اشاره و آن را تقبیح می‌کند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نویسنده=علی شریعتی|عنوان=زن در چشم و دل محمد|ژورنال=یاد|شماره=۷۵|ناشر=بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی|تاریخ=بهار ۱۳۸۴|صفحه=۷۴|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/349579/زن-در-چشم-و-دل-محمد|تاریخ دسترسی=۸ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> [[آرش نراقی]]، نویسنده و مترجم ایرانی نیز «عشق ورزیدن و مغازله ورزیدن‌های جنسی با [[کودک]]ان و [[نوجوان]]ان» در اشعار سعدی را سزاوار تقبیح می‌داند. وی اگرچه این موضوع را نوعی سنت ادبی در روزگار سعدی می‌داند. اما معتقد است که او در آثارش از این مناسبات با لذت و تحسین یاد کرده‌است.<ref name=":68">{{یادکرد وب|نویسنده=سام فرزانه|کد زبان=fa|تاریخ=۸ فروردین ۱۳۹۵|وبگاه=بی‌بی‌سی فارسی|نشانی=http://www.bbc.com/persian/arts/2016/03/160327_u10_shirazeh_golestan_saadi_04|عنوان=جنسیت و روابط جنسی در ''گلستان'' سعدی|تاریخ بازدید=۳۰ مهر ۱۳۹۶|archive-date=22 اکتبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171022180238/http://www.bbc.com/persian/arts/2016/03/160327_u10_shirazeh_golestan_saadi_04}}</ref> [[میرزا آقاخان کرمانی]] ابیات عاشقانهٔ سعدی را مورد نقد اخلاقی قرار داده‌است.<ref>سالارنامه (میرزا آقاخان کرمانی، ضمیمهٔ تاریخ بیداری، ص ۱۲، به نقل از ''روشنگران ایرانی و نقد ادبی'' پارسی‌نژاد، ص ۱۲۸).</ref>
[[احمد کسروی]] یکی از منتقدان جدی سعدی به‌شمار می‌آید. وی در کل حرفهٔ شاعری را کاری بیهوده و ضداجتماعی می‌دانست و دربارهٔ بیشتر شاعران ایرانی بدگویی می‌کرد و حتی دشنام می‌داد.<ref name=":20">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=همایون کاتوزیان|نام=محمدعلی|عنوان=ریشه‌های سعدی کُشی|ژورنال=ایران‌شناسی|شماره=۵۵|ناشر=بنیاد مطالعات ایران|تاریخ=پاییز ۱۳۸۱|صفحه=۵۰۹ تا ۵۲۶|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/532734/ریشه-های-سعدی-کشی-(به-خسرو-حافظیان-به-خاطر-مهربانی-اش)?q=سبک%20سعدی&score=51.200462&rownumber=16|تاریخ دسترسی=۷ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> از نظر کسروی، «سعدی اندیشه‌های پست و بی‌خردانهٔ زمان خود را به قالب سخن ریخته» و به‌صورت پند و اندرز بیان کرده است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=عابدی|نام=کامیار|عنوان=سعدی در آیینه ادب معاصر/ تحلیلی از یک بی‌مهری فرهنگی و ادبی|ژورنال=کتاب ماه ادبیات و فلسفه|شماره=83|ناشر=پایگاه مجلات تخصصی نور|تاریخ=شهریور ۱۳۸۳|صفحه=۵۴ تا ۶۳|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/37761/سعدی-در-آیینه-ادب-معاصر--تحلیلی-از-یک-بی-مهری-فرهنگی-و-ادبی|تاریخ دسترسی=۵ مهر ۱۳۹۶}}</ref> وی تیر نقد را به سمت [[گرایش‌های جنسی]] سعدی نیز نشانه گرفته و او را از این منظر مورد سرزنش قرار داده است.<ref>در پیرامون ادبیات (کسروی، ص ۷۱)</ref> [[علی شریعتی]] نیز این انتقاد را به سعدی وارد کرده است. وی در کتاب ''زن در چشم و دل [[محمد]]'' (که برگرفته از یکی از سخنرانی‌های اوست) در جایی که شواهدی مبنی بر روابط جنسی [[همجنس‌گرایی|همجنس‌گرایانه]] در گذشته ارائه می‌کند، به استناد برخی از حکایات سعدی از جمله ''حکایت مسجد جامع کاشغر'' و ''حکایت قاضی همدان''، به روابط عاشقانه سعدی با پسران اشاره و آن را تقبیح می‌کند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نویسنده=علی شریعتی|عنوان=زن در چشم و دل محمد|ژورنال=یاد|شماره=۷۵|ناشر=بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی|تاریخ=بهار ۱۳۸۴|صفحه=۷۴|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/349579/زن-در-چشم-و-دل-محمد|تاریخ دسترسی=۸ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> [[آرش نراقی]]، نویسنده و مترجم ایرانی نیز «عشق ورزیدن و مغازله ورزیدن‌های جنسی با [[کودک]]ان و [[نوجوان]]ان» در اشعار سعدی را سزاوار تقبیح می‌داند. وی اگرچه این موضوع را نوعی سنت ادبی در روزگار سعدی می‌داند. اما معتقد است که او در آثارش از این مناسبات با لذت و تحسین یاد کرده است.<ref name=":68">{{یادکرد وب|نویسنده=سام فرزانه|کد زبان=fa|تاریخ=۸ فروردین ۱۳۹۵|وبگاه=بی‌بی‌سی فارسی|نشانی=http://www.bbc.com/persian/arts/2016/03/160327_u10_shirazeh_golestan_saadi_04|عنوان=جنسیت و روابط جنسی در ''گلستان'' سعدی|تاریخ بازدید=۳۰ مهر ۱۳۹۶|archive-date=22 اکتبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171022180238/http://www.bbc.com/persian/arts/2016/03/160327_u10_shirazeh_golestan_saadi_04}}</ref> [[میرزا آقاخان کرمانی]] ابیات عاشقانهٔ سعدی را مورد نقد اخلاقی قرار داده است.<ref>سالارنامه (میرزا آقاخان کرمانی، ضمیمهٔ تاریخ بیداری، ص ۱۲، به نقل از ''روشنگران ایرانی و نقد ادبی'' پارسی‌نژاد، ص ۱۲۸).</ref>


[[اسماعیل خویی]] بر گرایش‌های سازش‌کارانه و محافظه‌کارانهٔ سعدی انگشت گذاشته و از این لحاظ، وی را سزاوار نقد می‌بیند.<ref>جدال با مدعی (گفتگو با اسماعیل خوبی، از علی اصغر ضرابی، جاویدان، ج ۲، ۱۳۵۶، صص ۱۰۷–۱۰۹)؛ صدای حیرت بیدار (گفتگوهای مهدی اخوان ثالث، به کوشش مرتضی کاخی، مروارید زمستان، ج ۲، ۱۳۸۲، صص ۹۱–۹۲).</ref>
[[اسماعیل خویی]] بر گرایش‌های سازش‌کارانه و محافظه‌کارانهٔ سعدی انگشت گذاشته و از این لحاظ، وی را سزاوار نقد می‌بیند.<ref>جدال با مدعی (گفتگو با اسماعیل خوبی، از علی اصغر ضرابی، جاویدان، ج ۲، ۱۳۵۶، صص ۱۰۷–۱۰۹)؛ صدای حیرت بیدار (گفتگوهای مهدی اخوان ثالث، به کوشش مرتضی کاخی، مروارید زمستان، ج ۲، ۱۳۸۲، صص ۹۱–۹۲).</ref>


بخشی از دیدگاه‌های انتقادی که متوجه آثار سعدی شده، از جانب [[شعر نو|شاعران نوپرداز]] بوده که تلقی متفاوت و جدیدی از شعر و فرم پردازش آن داشته‌اند. [[احمد شاملو]]، شاعر نوپرداز معاصر، سعدی را اگرچه «ناظم» بزرگی می‌دانست؛ اما معتقد بود که آثار وی با معیارها و استنباط امروزی از [[شعر]]، مغایرت دارد.<ref name=":17"/> وی معتقد بود که سعدی تابع احساس نیست و عمیق نمی‌اندیشد؛ بلکه تنها مطالب را به زیبایی بیان می‌کند.<ref name=":17">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=عابدی|نام=کامیار|عنوان=چرا شاملو حافظ را ستایش می‌کرد و سعدی را نکوهش؟|ژورنال=ماهنامه تجربه|دوره=دوره جدید|شماره=۴ (پیاپی ۷۹)|ناشر=|تاریخ=شهریور ۱۳۹۰|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.tajrobehmag.com/article/648/چرا-شاملو-حافظ-را-ستايش-مي‌كرد-و-سعدي-را-نكوهش؟|تاریخ دسترسی=۳۰ بهمن ۱۳۹۵}}</ref> از نظر [[نیما یوشیج]]، شاعر در پرداخت غنایی شعر به جای این که ''بگوید''، باید ''نشان دهد''.<ref name=":18">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=علی‌پور|نام=مصطفی|عنوان=معرفی - نقد/ بوطیقای شعر نو (نگاهی دیگر به نظریه و شعر نیما یوشیج)|ژورنال=شعر|شماره=۴۹|ناشر=حوزه هنری|تاریخ=پاییز ۱۳۸۵|صفحه=۳۴ تا ۳۶|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/230196/معرفی---نقد--بوطیقای-شعر-نو-(نگاهی-دیگر-به-نظریه-و-شعر-نیما-یوشیج)?q=سعدی%20نیما%20شعر%20سعدی&score=128.02704&rownumber=2|تاریخ دسترسی=۲ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> درحالی که به عقیدهٔ وی، اشعار ''سعدی'' فاقد چنین ظرافتی در خلاقیت معنایی و مفهومی است؛<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دربارهٔ هنر شعر و شاعری: نیما یوشیج|نام خانوادگی=طاهباز|نام=سیروس|ناشر=نگاه |سال=۱۳۸۵ |شابک=964-351-229-0 |مکان=|صفحه=۲۱۶–۲۱۹|صفحات=}}</ref> برای نمونه به جای این که اندوه را غیرمستقیم به تصویر بکشد، سر راست به سراغ واژگانی چون ''ناله''، ''گریه''، ''روز وداع'' و عبارت‌هایی از این دست رفته‌است.<ref name=":18"/>
بخشی از دیدگاه‌های انتقادی که متوجه آثار سعدی شده، از جانب [[شعر نو|شاعران نوپرداز]] بوده که تلقی متفاوت و جدیدی از شعر و فرم پردازش آن داشته‌اند. [[احمد شاملو]]، شاعر نوپرداز معاصر، سعدی را اگرچه «ناظم» بزرگی می‌دانست؛ اما معتقد بود که آثار وی با معیارها و استنباط امروزی از [[شعر]]، مغایرت دارد.<ref name=":17"/> وی معتقد بود که سعدی تابع احساس نیست و عمیق نمی‌اندیشد؛ بلکه تنها مطالب را به زیبایی بیان می‌کند.<ref name=":17">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=عابدی|نام=کامیار|عنوان=چرا شاملو حافظ را ستایش می‌کرد و سعدی را نکوهش؟|ژورنال=ماهنامه تجربه|دوره=دوره جدید|شماره=۴ (پیاپی ۷۹)|ناشر=|تاریخ=شهریور ۱۳۹۰|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.tajrobehmag.com/article/648/چرا-شاملو-حافظ-را-ستايش-مي‌كرد-و-سعدي-را-نكوهش؟|تاریخ دسترسی=۳۰ بهمن ۱۳۹۵}}</ref> از نظر [[نیما یوشیج]]، شاعر در پرداخت غنایی شعر به جای این که ''بگوید''، باید ''نشان دهد''.<ref>{{پک|1=علی‌پور|2=۱۳۸۵|ک=شعر|ف=بوطیقای شعر نو}}</ref> درحالی که به عقیدهٔ وی، اشعار ''سعدی'' فاقد چنین ظرافتی در خلاقیت معنایی و مفهومی است؛<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دربارهٔ هنر شعر و شاعری: نیما یوشیج|نام خانوادگی=طاهباز|نام=سیروس|ناشر=نگاه |سال=۱۳۸۵ |شابک=964-351-229-0 |مکان=|صفحه=۲۱۶–۲۱۹|صفحات=}}</ref> برای نمونه به جای این که اندوه را غیرمستقیم به تصویر بکشد، سر راست به سراغ واژگانی چون ''ناله''، ''گریه''، ''روز وداع'' و عبارت‌هایی از این دست رفته است.<ref>{{پک|1=علی‌پور|2=۱۳۸۵|ک=شعر|ف=بوطیقای شعر نو}}</ref>


[[محمدعلی همایون کاتوزیان|همایون کاتوزیان]]، [[تاریخ‌نگار]] و منتقد ادبی معاصر، حجم انتقادات و تبلیغات منفی نوگرایان معاصر به اشعار ''سعدی'' در سال‌های بعد از ۱۳۲۰ را به حدی وسیع می‌داند که بسیاری از افراد بی‌آن که شعری از سعدی بخوانند، آثار او را مزخرف قلمداد می‌کردند. وی از این جریان به عنوان یکی از پدیده‌های عجیب قرن بیستم در ایران یاد می‌کند و آن را ''پدیدهٔ سعدی‌کُشی در ایران'' می‌نامد. البته حتی در این دوران نیز بزرگانی مانند [[محمدعلی فروغی|فروغی]]، [[محمدتقی بهار|بهار]] و دیگران به سعدی ارادت می‌ورزیدند.<ref name=":20"/>
[[محمدعلی همایون کاتوزیان|همایون کاتوزیان]]، [[تاریخ‌نگار]] و منتقد ادبی معاصر، حجم انتقادات و تبلیغات منفی نوگرایان معاصر به اشعار ''سعدی'' در سال‌های بعد از ۱۳۲۰ را به حدی وسیع می‌داند که بسیاری از افراد بی‌آن که شعری از سعدی بخوانند، آثار او را مزخرف قلمداد می‌کردند. وی از این جریان به عنوان یکی از پدیده‌های عجیب قرن بیستم در ایران یاد می‌کند و آن را ''پدیدهٔ سعدی‌کُشی در ایران'' می‌نامد. البته حتی در این دوران نیز بزرگانی مانند [[محمدعلی فروغی|فروغی]]، [[محمدتقی بهار|بهار]] و دیگران به سعدی ارادت می‌ورزیدند.<ref name=":20"/>
خط ۴۱۳: خط ۴۱۰:
[[پرونده:Aramgah-e-saadi shiraz.jpg|چپ|بندانگشتی|220px|آرامگاه سعدی [[شیراز]]]]
[[پرونده:Aramgah-e-saadi shiraz.jpg|چپ|بندانگشتی|220px|آرامگاه سعدی [[شیراز]]]]
[[پرونده:Tomb of Saadi by Pascal Coste.jpg|چپ|بندانگشتی|220px|آرامگاه سعدی در اواسط [[دوره قاجار|دورهٔ قاجار]]]]
[[پرونده:Tomb of Saadi by Pascal Coste.jpg|چپ|بندانگشتی|220px|آرامگاه سعدی در اواسط [[دوره قاجار|دورهٔ قاجار]]]]
آرامگاه سعدی در شمال شرقی [[شیراز]]، در دامنهٔ کوه [[پهندژ]] و در کنار [[باغ دلگشا]] واقع شده‌است.<ref name=":2">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=جوادی|نام=شهره|عنوان=تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز|ژورنال=باغ نظر (فصلنامه علمی پژوهشی)|شماره=۲۶|ناشر=مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر|تاریخ=پاییز ۱۳۹۲|سال=|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/44213922602.pdf|تاریخ دسترسی=۶ دی ۱۳۹۵|نام خانوادگی۲=عرب سلغار|نام۲=ندا}}</ref> این مجموعه با عنوان '''''سعدیه''''' نیز نامیده می‌شود.
آرامگاه سعدی در شمال شرقی [[شیراز]]، در دامنهٔ کوه [[پهندژ]] و در کنار [[باغ دلگشا]] واقع شده است.<ref>{{پک|1=جوادی|2=عرب سلغار|3=۱۳۹۲|ک=باغ نظر|ف=تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز}}</ref> این مجموعه با عنوان '''''سعدیه''''' نیز نامیده می‌شود.


محل دفن سعدی، [[خانگاه|خانقاهی]] بود که او در سال‌های پایانی زندگی خود در آن می‌زیست. این خانقاه، در نزدیکی سرچشمه‌های نهر ''[[رکن‌آباد (سروستان)|رکن‌آباد]]'' واقع شده‌بود.<ref name=":1">{{یادکرد ژورنال|نویسنده=محمدعلی موحد|عنوان=صیت سخن سعدی|ژورنال=بخارا|شماره=۸۱|ناشر=|تاریخ=خرداد و تیر ۱۳۹۰|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://bukharamag.com/1390.04.18088.html|تاریخ دسترسی=۲۸ آذر ۱۳۹۵|صص=۲۵ تا ۲۸|پیوند بایگانی= https://web.archive.org/web/20210415044352/https://bukharamag.com/1390.04.18088.html |تاریخ بایگانی= ۱۶ خرداد ۱۳۹۸}}</ref> در سال ۹۹۸ هجری قمری به حکم [[یعقوب ذوالقدر]]، حکمران فارس، بنای خانقاه شیخ تخریب شد.<ref name=":8">{{یادکرد خبر|تاریخ=۳۰ فروردین ۱۳۹۱|عنوان=خانقاهی که آرامگاه سعدی شد|پیوند=http://www.isna.ir/news/91013010817/خانقاهي-كه-آرامگاه-سعدي-شد|ناشر=خبرگزاری ایسنا|تاریخ بازدید=۸ اسفند ۱۳۹۵|archive-date=23 اکتبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171023010540/http://www.isna.ir/news/91013010817/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%87%D9%8A-%D9%83%D9%87-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%D9%8A-%D8%B4%D8%AF}}</ref>
محل دفن سعدی، [[خانگاه|خانقاهی]] بود که او در سال‌های پایانی زندگی خود در آن می‌زیست. این خانقاه، در نزدیکی سرچشمه‌های نهر ''[[رکن‌آباد (سروستان)|رکن‌آباد]]'' واقع شده‌بود.<ref name=":1">{{یادکرد ژورنال|نویسنده=محمدعلی موحد|عنوان=صیت سخن سعدی|ژورنال=بخارا|شماره=۸۱|ناشر=|تاریخ=خرداد و تیر ۱۳۹۰|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://bukharamag.com/1390.04.18088.html|تاریخ دسترسی=۲۸ آذر ۱۳۹۵|صص=۲۵ تا ۲۸|پیوند بایگانی= https://web.archive.org/web/20210415044352/https://bukharamag.com/1390.04.18088.html |تاریخ بایگانی= ۱۶ خرداد ۱۳۹۸}}</ref> در سال ۹۹۸ هجری قمری به حکم [[یعقوب ذوالقدر]]، حکمران فارس، بنای خانقاه شیخ تخریب شد.<ref name=":8">{{یادکرد خبر|تاریخ=۳۰ فروردین ۱۳۹۱|عنوان=خانقاهی که آرامگاه سعدی شد|پیوند=http://www.isna.ir/news/91013010817/خانقاهي-كه-آرامگاه-سعدي-شد|ناشر=خبرگزاری ایسنا|تاریخ بازدید=۸ اسفند ۱۳۹۵|archive-date=23 اکتبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171023010540/http://www.isna.ir/news/91013010817/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%87%D9%8A-%D9%83%D9%87-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%D9%8A-%D8%B4%D8%AF}}</ref>
خط ۴۱۹: خط ۴۱۶:
در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور [[کریمخان زند]]، یک ساختمان [[آجر]]ی در آن‌جا بنا شد که شامل ۲ طبقه بود؛ طبقهٔ پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آن‌جا شروع می‌شد و مزار سعدی در محفظه‌ای چوبی در اتاق شرقی راهرو قرار داشت.<ref name=":8"/>
در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور [[کریمخان زند]]، یک ساختمان [[آجر]]ی در آن‌جا بنا شد که شامل ۲ طبقه بود؛ طبقهٔ پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آن‌جا شروع می‌شد و مزار سعدی در محفظه‌ای چوبی در اتاق شرقی راهرو قرار داشت.<ref name=":8"/>


این بنا و محوطهٔ آن در اثر مرور زمان رو به زوال گذاشت و در دههٔ ۱۳۲۰ خورشیدی به صورت بنایی مخروبه و کثیف و زیستگاه [[مگس|مگس‌]]ها تبدیل شد. در این زمان، با توجه به اتمام بنای [[حافظیه]]، [[علی‌اصغر حکمت]]، رئیس وقت [[انجمن آثار ملی ایران]]، به فکر احداث بنایی تازه و مناسب افتاد.<ref name=":22">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=رستگار فسایی|نام=منصور|عنوان=بنای آرامگاه و مجسمه سعدی|ژورنال=نامه انجمن|شماره=۲۰|ناشر=|تاریخ=زمستان ۱۳۸۴|صفحه=۱۳۳ تا ۱۴۴|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/107450/بنای-آرامگاه-و-مجسمه-سعدی?q=سبک%20سعدی&score=51.652924&rownumber=24|تاریخ دسترسی=۸ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> با تلاش‌های وی، طراحی و ساخت این عمارت جدید، بر عهدهٔ [[محسن فروغی]]، معمار ایرانی، و علی صادق گذاشته شد؛<ref name=":8"/> هرچند [[آندره گدار]]، معمار [[فرانسه|فرانسوی]] نیز بازدیدهایی از آن داشته‌است.<ref name=":22"/> کلنگ احداث این بنا در سال ۱۳۲۷ به دست [[اشرف پهلوی]] زده‌شد.<ref name=":22"/> این بنا با صرف هزینهٔ ۹۸۰ هزار تومان،<ref name=":8"/> در سال ۱۳۳۱ آماده و در روز یازدهم اردیبهشت همان سال با حضور [[محمدرضا پهلوی]] و [[محمود حسابی|دکتر حسابی]]، [[وزارت فرهنگ|وزیر وقت فرهنگ]]، افتتاح شد.<ref name=":22"/>
این بنا و محوطهٔ آن در اثر مرور زمان رو به زوال گذاشت و در دههٔ ۱۳۲۰ خورشیدی به صورت بنایی مخروبه و کثیف و زیستگاه [[مگس]]ها تبدیل شد. در این زمان، با توجه به اتمام بنای [[حافظیه]]، [[علی‌اصغر حکمت]]، رئیس وقت [[انجمن آثار ملی ایران]]، به فکر احداث بنایی تازه و مناسب افتاد.<ref name=":22">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=رستگار فسایی|نام=منصور|عنوان=بنای آرامگاه و مجسمه سعدی|ژورنال=نامه انجمن|شماره=۲۰|ناشر=|تاریخ=زمستان ۱۳۸۴|صفحه=۱۳۳ تا ۱۴۴|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/107450/بنای-آرامگاه-و-مجسمه-سعدی?q=سبک%20سعدی&score=51.652924&rownumber=24|تاریخ دسترسی=۸ اسفند ۱۳۹۵}}</ref> با تلاش‌های وی، طراحی و ساخت این عمارت جدید، بر عهدهٔ [[محسن فروغی]]، معمار ایرانی، و علی صادق گذاشته شد؛<ref name=":8"/> هرچند [[آندره گدار]]، معمار [[فرانسه|فرانسوی]] نیز بازدیدهایی از آن داشته است.<ref name=":22"/> کلنگ احداث این بنا در سال ۱۳۲۷ به دست [[اشرف پهلوی]] زده‌شد.<ref name=":22"/> این بنا با صرف هزینهٔ ۹۸۰ هزار تومان،<ref name=":8"/> در سال ۱۳۳۱ آماده و در روز یازدهم اردیبهشت همان سال با حضور [[محمدرضا پهلوی]] و [[محمود حسابی|دکتر حسابی]]، [[وزارت فرهنگ|وزیر وقت فرهنگ]]، افتتاح شد.<ref name=":22"/>


معماری بنای جدید سعدیه، با استفاده از عناصر [[معماری ایرانی]] صورت گرفته‌است؛ این بنا از یک [[ایوان]] [[ستون]]دار بلند و یک [[رواق|رواقِ]] کشیده تشکیل شده‌است. رواق و ایوان به‌صورت ''[[L]]'' جانمایی شده‌اند. در محل برخورد ایوان و رواق، که مزار سعدی در آن قرار دارد، یک [[گنبد]] از [[کاشی]] [[فیروزه‌ای]] تعبیه شده‌است. آب [[قنات]] نیز در [[آب‌نما|آب‌نمای]] موسوم به ''حوض ماهی'' در زیرزمین مجموعه جریان دارد.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=امامی|نام=فرشید|عنوان=فروغی: بسترساز تلفیق معماری مدرن با معماری سنتی ایران|ژورنال=روزنامه اعتماد|شماره=۱۹۱۶|ناشر=|تاریخ=۱۵ فروردین ۱۳۸۸|صفحه=۷|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1826745|تاریخ دسترسی=۹ اسفند ۱۳۹۵}}</ref>
معماری بنای جدید سعدیه، با استفاده از عناصر [[معماری ایرانی]] صورت گرفته است؛ این بنا از یک [[ایوان]] [[ستون]]دار بلند و یک [[رواق|رواقِ]] کشیده تشکیل شده است. رواق و ایوان به‌صورت ''[[L]]'' جانمایی شده‌اند. در محل برخورد ایوان و رواق، که مزار سعدی در آن قرار دارد، یک [[گنبد]] از [[کاشی]] [[فیروزه‌ای]] تعبیه شده است. آب [[قنات]] نیز در [[آب‌نما|آب‌نمای]] موسوم به ''حوض ماهی'' در زیرزمین مجموعه جریان دارد.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=امامی|نام=فرشید|عنوان=فروغی: بسترساز تلفیق معماری مدرن با معماری سنتی ایران|ژورنال=روزنامه اعتماد|شماره=۱۹۱۶|ناشر=|تاریخ=۱۵ فروردین ۱۳۸۸|صفحه=۷|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1826745|تاریخ دسترسی=۹ اسفند ۱۳۹۵}}</ref>
این مجموعه در سال ۱۳۵۴ در [[آثار ملی ایران|فهرست آثار ملی ایران]] ثبت شد.<ref name=":8"/>
این مجموعه در سال ۱۳۵۴ در [[آثار ملی ایران|فهرست آثار ملی ایران]] ثبت شد.<ref name=":8"/>


=== تندیس ===
=== تندیس ===
[[پرونده:14000201000778637546213262618469 روز بزرگداشت سعدی شیرازی.jpg|220px|بندانگشتی|مجسمه سعدی در میانه [[میدان گلستان (شیراز)|میدان گلستان]]، شیراز]]
[[پرونده:14000201000778637546213262618469 روز بزرگداشت سعدی شیرازی.jpg|220px|بندانگشتی|مجسمه سعدی در میانه [[میدان گلستان (شیراز)|میدان گلستان]]، شیراز]]
در سال ۱۳۳۰، با ابتکار و پیگیری [[علی‌اصغر حکمت]]، رئیس وقت [[انجمن آثار و مفاخر فرهنگی|انجمن آثار ملی ایران]]، مجسمهٔ بزرگی از سعدی ساخته و در ''میدان سعدی'' [[شیراز]] در نزدیکی [[دروازه اصفهان (شیراز)|دروازه اصفهان]] نصب و در سال ۱۳۳۱ هم‌زمان با افتتاح آرامگاه سعدی، رونمایی شد. این تندیس اثر [[ابوالحسن صدیقی]]، [[نقاش]] و [[مجسمه‌ساز]] برجستهٔ [[ایرانی‌ها|ایرانی]] است و از جنس [[سنگ مرمر]] ساخته‌شده‌است. کار ساخت این مجسمه که بیش از سه متر ارتفاع دارد، یک سال و نیم به طول انجامیده‌است. نصب این مجسمه در ابتدا با مخالفت و اعتراض برخی از متشرعین شیراز همراه بوده که آن را خلاف احکام اسلام می‌دانستند؛ ولی در نهایت با میانجی‌گری علمای شیراز این اعتراضات خاتمه پیدا کرد.<ref name=":22"/>
در سال ۱۳۳۰، با ابتکار و پیگیری [[علی‌اصغر حکمت]]، رئیس وقت [[انجمن آثار و مفاخر فرهنگی|انجمن آثار ملی ایران]]، مجسمهٔ بزرگی از سعدی ساخته و در ''میدان سعدی'' [[شیراز]] در نزدیکی [[دروازه اصفهان (شیراز)|دروازه اصفهان]] نصب و در سال ۱۳۳۱ هم‌زمان با افتتاح آرامگاه سعدی، رونمایی شد. این تندیس اثر [[ابوالحسن صدیقی]]، [[نقاش]] و [[مجسمه‌ساز]] برجستهٔ [[ایرانی‌ها|ایرانی]] است و از جنس [[سنگ مرمر]] ساخته‌شده است. کار ساخت این مجسمه که بیش از سه متر ارتفاع دارد، یک سال و نیم به طول انجامیده است. نصب این مجسمه در ابتدا با مخالفت و اعتراض برخی از متشرعین شیراز همراه بوده که آن را خلاف احکام اسلام می‌دانستند؛ ولی در نهایت با میانجی‌گری علمای شیراز این اعتراضات خاتمه پیدا کرد.<ref name=":22"/>


علت انتخاب این محل برای نصب مجسمهٔ سعدی، واقع شدن این محل در مبدأ ورود مسافران به شیراز بود.<ref name=":22"/> اما به مرور زمان، با ساخته شدن مسیرهای جدید، مسافران کمتر این مسیر را انتخاب می‌کردند و این مجسمه امروز کمتر در معرض دید مسافران قرار دارد.<ref name=":23">{{یادکرد خبر|تاریخ=۱ اردیبهشت ۱۳۹۲|عنوان=نصب مجسمه سعدی به روایت حکمت شیرازی|پیوند=http://fars.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=24748|ناشر=خبرگزاری ایسنا|تاریخ بازدید=۸ اسفند ۱۳۹۵|archive-date=26 فوریه 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170226212939/http://fars.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=24748}}</ref>
علت انتخاب این محل برای نصب مجسمهٔ سعدی، واقع شدن این محل در مبدأ ورود مسافران به شیراز بود.<ref name=":22"/> اما به مرور زمان، با ساخته شدن مسیرهای جدید، مسافران کمتر این مسیر را انتخاب می‌کردند و این مجسمه امروز کمتر در معرض دید مسافران قرار دارد.<ref name=":23">{{یادکرد خبر|تاریخ=۱ اردیبهشت ۱۳۹۲|عنوان=نصب مجسمه سعدی به روایت حکمت شیرازی|پیوند=http://fars.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=24748|ناشر=خبرگزاری ایسنا|تاریخ بازدید=۸ اسفند ۱۳۹۵|archive-date=26 فوریه 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170226212939/http://fars.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=24748}}</ref>
خط ۴۳۸: خط ۴۳۵:
=== پول ملی ===
=== پول ملی ===
[[پرونده:IRN0151r.jpg|چپ|بندانگشتی|220px|{{ک}}شعر بنی آدم و نمایی از [[آرامگاه سعدی]] در پشت [[اسکناس صدهزار ریالی]]{{ک/پ}}]]
[[پرونده:IRN0151r.jpg|چپ|بندانگشتی|220px|{{ک}}شعر بنی آدم و نمایی از [[آرامگاه سعدی]] در پشت [[اسکناس صدهزار ریالی]]{{ک/پ}}]]
سکه‌های پانصد ریالی [[برنز]]ی ایران از سال ۱۳۸۷ خورشیدی به نقش آرامگاه سعدی مزین شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=پایگاه اطلاعرسانی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران|نشانی=http://www.cbi.ir/page/2159.aspx|عنوان=۵۰۰ ریال|بازبینی=۱۹ ژوئیه ۲۰۱۷|archive-date=19 ژوئن 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170619055057/http://cbi.ir/page/2159.aspx}}</ref> همچنین طرح پشت اسکناس [[اسکناس یکصد هزار ریالی|ده‌هزار تومانی]] (یک‌صد هزار ریالی) نمایی از مقبرهٔ سعدی در شیراز است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://dolat.ir/NSite/FullStory/News/?Serv=106&Id=190226|عنوان=اسکناس ۱۰ هزار تومانی رونمایی شد|ناشر=پایگاه اطلاع‌رسانی دولت|تاریخ بازدید=۲ فوریه ۲۰۱۵|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150202133628/http://dolat.ir/NSite/FullStory/News/?Serv=106&Id=190226|archivedate=۲ فوریه ۲۰۱۵|dead-url=yes}}</ref> گفتنی است که چاپ بیت نخست شعر [[بنی‌آدم اعضای یک پیکرند]] بر روی [[اسکناس صدهزار ریالی|اسکناس‌های یک‌صدهزار ریالی]] در سال ۱۳۸۹، موجب واکنش‌های رسانه‌ای شد و روایت صحیح این بیت، از [[فرهنگستان زبان و ادب فارسی]] استعلام شد.<ref>{{یادکرد وب|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140409073649/http://www.watan.ir/fa/index.php?Page=definition&UID=314353|نشانی=http://www.watan.ir/fa/index.php?Page=definition&UID=314353|تاریخ بایگانی=۹ آوریل ۲۰۱۴|عنوان=استعلام از فرهنگستان دربارهٔ شعرِ روی اسکناس ۱۰هزارتومانی|ناشر=سایت وطن|تاریخ بازدید=۲۴ ژوئن ۲۰۱۰|dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Dxxvfesb?url=http://fars.isna.ir/Default.aspx?NSID=5|نشانی=http://fars.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=316|تاریخ بایگانی=26 ژانویه 2013|عنوان=توضیح کاووس حسنلی|ناشر=خبرگزاری ایسنا|تاریخ بازدید=۲۴ ژوئن ۲۰۱۰}}</ref><ref>{{یادکرد وب|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Dxxw4MIy?url=http://www.asriran.com/fa/news/230658/افتخار-آفرینی-کاذب-چرا-|نشانی=http://www.asriran.com/fa/news/230658/افتخار-آفرینی-کاذب-چرا-|تاریخ بایگانی=26 ژانویه 2013|عنوان=افتخارآفرینی کاذب چرا؟|ناشر=وب سایت خبری عصرایران|تاریخ بازدید=۶ سپتامبر ۲۰۱۲}}</ref>
سکه‌های پانصد ریالی [[برنز]]ی ایران از سال ۱۳۸۷ خورشیدی به نقش آرامگاه سعدی مزین شده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=پایگاه اطلاعرسانی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران|نشانی=http://www.cbi.ir/page/2159.aspx|عنوان=۵۰۰ ریال|بازبینی=۱۹ ژوئیه ۲۰۱۷|archive-date=19 ژوئن 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170619055057/http://cbi.ir/page/2159.aspx}}</ref> همچنین طرح پشت اسکناس [[اسکناس یکصد هزار ریالی|ده‌هزار تومانی]] (یک‌صد هزار ریالی) نمایی از مقبرهٔ سعدی در شیراز است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://dolat.ir/NSite/FullStory/News/?Serv=106&Id=190226|عنوان=اسکناس ۱۰ هزار تومانی رونمایی شد|ناشر=پایگاه اطلاع‌رسانی دولت|تاریخ بازدید=۲ فوریه ۲۰۱۵|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150202133628/http://dolat.ir/NSite/FullStory/News/?Serv=106&Id=190226|archivedate=۲ فوریه ۲۰۱۵|dead-url=yes}}</ref> گفتنی است که چاپ بیت نخست شعر [[بنی‌آدم اعضای یک پیکرند]] بر روی [[اسکناس صدهزار ریالی|اسکناس‌های یک‌صدهزار ریالی]] در سال ۱۳۸۹، موجب واکنش‌های رسانه‌ای شد و روایت صحیح این بیت، از [[فرهنگستان زبان و ادب فارسی]] استعلام شد.<ref>{{یادکرد وب|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140409073649/http://www.watan.ir/fa/index.php?Page=definition&UID=314353|نشانی=http://www.watan.ir/fa/index.php?Page=definition&UID=314353|تاریخ بایگانی=۹ آوریل ۲۰۱۴|عنوان=استعلام از فرهنگستان دربارهٔ شعرِ روی اسکناس ۱۰هزارتومانی|ناشر=سایت وطن|تاریخ بازدید=۲۴ ژوئن ۲۰۱۰|dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Dxxvfesb?url=http://fars.isna.ir/Default.aspx?NSID=5|نشانی=http://fars.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=316|تاریخ بایگانی=26 ژانویه 2013|عنوان=توضیح کاووس حسنلی|ناشر=خبرگزاری ایسنا|تاریخ بازدید=۲۴ ژوئن ۲۰۱۰}}</ref><ref>{{یادکرد وب|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Dxxw4MIy?url=http://www.asriran.com/fa/news/230658/افتخار-آفرینی-کاذب-چرا-|نشانی=http://www.asriran.com/fa/news/230658/افتخار-آفرینی-کاذب-چرا-|تاریخ بایگانی=26 ژانویه 2013|عنوان=افتخارآفرینی کاذب چرا؟|ناشر=وب سایت خبری عصرایران|تاریخ بازدید=۶ سپتامبر ۲۰۱۲}}</ref>


=== یادوارهٔ هفت‌صدمین سال تصنیف گلستان و بوستان ===
=== یادوارهٔ هفت‌صدمین سال تصنیف گلستان و بوستان ===
سال ۱۳۱۶ خورشیدی مصادف با ۱۳۵۶ هجری قمری، هفتصدمین سالگرد تصنیف کتاب‌های ''گلستان'' و ''بوستان'' بود. در این سال به‌منظور بزرگداشت سعدی، به ابتکار علی‌اصغر حکمت، وزیر وقت معارف، مجموعه اقداماتی به عمل آمد. برخی از مهم‌ترین این اقدامات عبارت بودند از:<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان=هفتصدمین سال تصنیف ''گلستان'' و ''بوستان'' سعدی|ژورنال=تعلیم و تربیت|شماره=۱۱ و ۱۲|ناشر=|تاریخ=بهمن و اسفند ۱۳۱۶|صفحه=۶۱۷ و ۶۱۸|زبان=fa|پی‌نوشت=}}</ref>
سال ۱۳۱۶ خورشیدی مصادف با ۱۳۵۶ هجری قمری، هفتصدمین سالگرد تصنیف کتاب‌های ''گلستان'' و ''بوستان'' بود. در این سال به‌منظور بزرگداشت سعدی، به ابتکار علی‌اصغر حکمت، وزیر وقت معارف، مجموعه اقداماتی به عمل آمد. برخی از مهم‌ترین این اقدامات عبارت بودند از:<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان=هفتصدمین سال تصنیف ''گلستان'' و ''بوستان'' سعدی|ژورنال=تعلیم و تربیت|شماره=۱۱ و ۱۲|ناشر=|تاریخ=بهمن و اسفند ۱۳۱۶|صفحه=۶۱۷ و ۶۱۸|زبان=fa|پی‌نوشت=}}</ref>
* برگزاری مراسم بزرگداشت و جشن در نقاط مختلف کشور و از جمله در [[دانشسرای عالی|دانش‌سرای عالی تهران]]
* برگزاری مراسم بزرگداشت و جشن در نقاط مختلف کشور و از جمله در [[دانشسرای عالی|دانش‌سرای عالی تهران]]
* انتشار یک دورهٔ کامل از [[کلیات سعدی]] از روی قدیمی‌ترین و معتبرترین نسخه‌های خطی موجود در آن زمان
*انتشار یک دورهٔ کامل از [[کلیات سعدی]] از روی قدیمی‌ترین و معتبرترین نسخه‌های خطی موجود در آن زمان
* انتشار مجموعهٔ مقالات با موضوع تحقیق و تتبع در آثار و احوال سعدی در قالب یک شماره از ''نشریهٔ تعلیم و تربیت'' با عنوان ''سعدی‌نامه''
*انتشار مجموعهٔ مقالات با موضوع تحقیق و تتبع در آثار و احوال سعدی در قالب یک شماره از ''نشریهٔ تعلیم و تربیت'' با عنوان ''سعدی‌نامه''
* نام‌گذاری [[دبیرستان]] [[اصفهان]] به نام ''[[دبیرستان سعدی]]''
* نام‌گذاری [[دبیرستان]] [[اصفهان]] به نام ''[[دبیرستان سعدی]]''


== منبع‌شناسی ==
== منبع‌شناسی ==
تاکنون، در مورد سعدی، منابع کمی به زبان فارسی گردآوری شده‌است. از زمان سعدی تا حدود سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی، آثاری که به سعدی اشاره می‌کنند از کلی‌گویی و داستان‌سرایی فراتر نمی‌روند.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۲۷-۲۹|ف=افصح المتکلمین}}</ref> در مورد سعدی، منابع و شواهد بیرونی چندانی وجود ندارد و به‌همین دلیل، محققان اغلب به شواهد درونی؛ یعنی آثار خود سعدی روی می‌آورند و تلاش می‌کنند زندگی وی را از نوشته‌های خودش — به‌ویژه [[بوستان سعدی|بوستان]] و [[گلستان سعدی|گلستان]] — استخراج نمایند.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۳۴-۴۷|ف=تولد و وفات}}</ref> با این حال، یکی از راه‌های کسب اطلاعات دربارهٔ سعدی، مطالعهٔ روزگار و زمانهٔ اوست که با [[حمله مغول به ایران|یورش مغول‌ها به ایران]] هم‌زمان بوده‌است. به‌طور مثال تاریخ جهانگشای، [[تاریخ وصاف]] و [[جامع‌التواریخ]] سه اثر دست اول در مورد تاریخ این دوران هستند.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref> در عین حال می‌توان از برخی [[تذکره|تذکره‌]]ها، [[سفرنامه|سفرنامه‌]]ها و مقدمه‌های نگاشته‌شده بر آثار او نیز اطلاعاتی در مورد زندگانی سعدی به‌دست‌آورد.
تاکنون، در مورد سعدی، منابع کمی به زبان فارسی گردآوری شده است. از زمان سعدی تا حدود سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی، آثاری که به سعدی اشاره می‌کنند از کلی‌گویی و داستان‌سرایی فراتر نمی‌روند.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۲۷–۲۹|ف=افصح المتکلمین}}</ref> در مورد سعدی، منابع و شواهد بیرونی چندانی وجود ندارد و به‌همین دلیل، محققان اغلب به شواهد درونی؛ یعنی آثار خود سعدی روی می‌آورند و تلاش می‌کنند زندگی وی را از نوشته‌های خودش — به‌ویژه [[بوستان سعدی|بوستان]] و [[گلستان سعدی|گلستان]] — استخراج نمایند.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۳۴–۴۷|ف=تولد و وفات}}</ref> با این حال، یکی از راه‌های کسب اطلاعات دربارهٔ سعدی، مطالعهٔ روزگار و زمانهٔ اوست که با [[حمله مغول به ایران|یورش مغول‌ها به ایران]] هم‌زمان بوده است. به‌طور مثال تاریخ جهانگشای، [[تاریخ وصاف]] و [[جامع‌التواریخ]] سه اثر دست اول در مورد تاریخ این دوران هستند.<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۷۳_۴۸|ف=زمانه سعدی}}</ref> در عین حال می‌توان از برخی [[تذکره]]ها، [[سفرنامه]]ها و مقدمه‌های نگاشته‌شده بر آثار او نیز اطلاعاتی در مورد زندگانی سعدی به‌دست‌آورد.


=== منابع تاریخی دربارهٔ زمانه سعدی ===
=== منابع تاریخی دربارهٔ زمانه سعدی ===
برخی از منابع تاریخی، اگرچه به صورت مستقیم از سعدی نام نبرده‌اند، اما وقایع تاریخی قرن هفتم هجری را، که با حملهٔ مغول به ایران و پایان [[خوارزمشاهیان|حکومت خوارزمشاهیان]] و [[خلافت عباسی]]ان مصادف بود، گزارش کرده‌اند. کتاب ''[[تاریخ جهانگشا]]ی'' [[عطاملک جوینی]] (م. ۶۸۱ هجری)، که وزیر هلاکوخان و معاصر سعدی بود، وقایع زمان [[ایلخانان]] را به تصویر کشیده‌است. [[تاریخ وصاف]] را می‌توان ادامهٔ تاریخ جهانگشای دانست که به قلم [[وصاف شیرازی|شرف‌الدین عبداللّه شیرازی]] (م. ۷۲۸ هجری) نوشته شده‌است.<ref>{{پک|شریفی|۱۳۸۷|ک=فرهنگ ادبیات فارسی|ص=۱۴۶۱}}</ref> چکیده‌ای از تاریخ تیره‌های [[مغول]] و [[مردمان ترک|ترک]] و تاریخ فرمانروایی چنگیزخان و جانشینان او در کتاب ''[[جامع‌التواریخ]]'' به قلم [[رشیدالدین فضل‌الله همدانی]] (م. ۷۱۷ هجری) آمده‌است.<ref>{{پک|کسایی|۱۳۷۶|ف=سرگذشت دانشمندان و مراکز دانش در حملهٔ مغول|ص=۲۸۹–۳۲۲}}</ref> همچنین کتاب‌های [[الکامل فی التاریخ]] به قلم [[عزالدین بن اثیر|ابن اثیر]] (م. ۶۳۰ هجری)، [[معجم‌البلدان]] اثر [[یاقوت حموی]] (م. ۶۲۶ هجری) و [[طبقات ناصری]] نوشتهٔ [[منهاج سراج]] (م. ۶۵۸ هجری) اطلاعات مهمی در خصوص چگونگی یورش مغول و چیرگی آن‌ها بر سرزمین ایران را ارائه می‌کنند.<ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۳۸۹|ک=تاریخ مغول|ص=۴۹۱ و ۴۹۰}}</ref>
برخی از منابع تاریخی، اگرچه به صورت مستقیم از سعدی نام نبرده‌اند، اما وقایع تاریخی قرن هفتم هجری را، که با حملهٔ مغول به ایران و پایان [[خوارزمشاهیان|حکومت خوارزمشاهیان]] و [[خلافت عباسی]]ان مصادف بود، گزارش کرده‌اند. کتاب ''[[تاریخ جهانگشا]]ی'' [[عطاملک جوینی]] (م. ۶۸۱ هجری)، که وزیر هلاکوخان و معاصر سعدی بود، وقایع زمان [[ایلخانان]] را به تصویر کشیده است. [[تاریخ وصاف]] را می‌توان ادامهٔ تاریخ جهانگشای دانست که به قلم [[وصاف شیرازی|شرف‌الدین عبداللّه شیرازی]] (م. ۷۲۸ هجری) نوشته شده است.<ref>{{پک|شریفی|۱۳۸۷|ک=فرهنگ ادبیات فارسی|ص=۱۴۶۱}}</ref> چکیده‌ای از تاریخ تیره‌های [[مغول]] و [[مردمان ترک|ترک]] و تاریخ فرمانروایی چنگیزخان و جانشینان او در کتاب ''[[جامع‌التواریخ]]'' به قلم [[رشیدالدین فضل‌الله همدانی]] (م. ۷۱۷ هجری) آمده است.<ref>{{پک|کسایی|۱۳۷۶|ف=سرگذشت دانشمندان و مراکز دانش در حملهٔ مغول|ص=۲۸۹–۳۲۲}}</ref> همچنین کتاب‌های [[الکامل فی التاریخ]] به قلم [[عزالدین بن اثیر|ابن اثیر]] (م. ۶۳۰ هجری)، [[معجم‌البلدان]] اثر [[یاقوت حموی]] (م. ۶۲۶ هجری) و [[طبقات ناصری]] نوشتهٔ [[منهاج سراج]] (م. ۶۵۸ هجری) اطلاعات مهمی در خصوص چگونگی یورش مغول و چیرگی آن‌ها بر سرزمین ایران را ارائه می‌کنند.<ref>{{پک|اقبال آشتیانی|۱۳۸۹|ک=تاریخ مغول|ص=۴۹۱ و ۴۹۰}}</ref>


=== منابع اولیه دربارهٔ سعدی ===
=== منابع اولیه دربارهٔ سعدی ===
;''مقدمه کلیات سعدی''
;''مقدمه کلیات سعدی''


نخستین نسخهٔ ''[[کلیات سعدی]]'' که امروزه در دسترس است، نسخه‌ای است که علی بن احمد بیستون ۳۵ سال پس از درگذشت سعدی یعنی در سال ۷۲۶ هجری نوشته‌است. وی در خصوص چگونگی گردآوری و تنظیم دیوان توضیح می‌دهد و از نوشته‌های وی چنین بر می‌آید که پیش از وی نسخه‌های دیگری از کلیات سعدی وجود داشته‌است. وی در این مقدمه، نام کامل سعدی را «مولانا و شیخ‌الشیوخ فی عهده و قدوه‌المحققین افصح المتکلمین مفخر السالکین مشرف (شرف) المله و الحق و الدین مصلح الاسلام و المسلمین شیخ سعدی‌شیرازی قدس سره» یاد کرده‌است.<ref name=":10"/>
نخستین نسخهٔ ''[[کلیات سعدی]]'' که امروزه در دسترس است، نسخه‌ای است که علی بن احمد بیستون ۳۵ سال پس از درگذشت سعدی یعنی در سال ۷۲۶ هجری نوشته است. وی در خصوص چگونگی گردآوری و تنظیم دیوان توضیح می‌دهد و از نوشته‌های وی چنین بر می‌آید که پیش از وی نسخه‌های دیگری از کلیات سعدی وجود داشته است. وی در این مقدمه، نام کامل سعدی را «مولانا و شیخ‌الشیوخ فی عهده و قدوه‌المحققین افصح المتکلمین مفخر السالکین مشرف (شرف) المله و الحق و الدین مصلح الاسلام و المسلمین شیخ سعدی‌شیرازی قدس سره» یاد کرده است.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


;''مجمع‌الآداب''
;''مجمع‌الآداب''
کتاب ''[[مجمع الآداب فی معجم الالقاب|مجمع‌الآداب فی معجم‌الالقاب]]''، اثر [[ابن فوطی]] (م. ۷۲۳ هجری)، [[تاریخ‌نگار|مورخ]] و [[راوی (روایت)|راوی حدیث]] در [[سده ۷ (قمری)|قرن هفتم]] و [[سده ۸ (قمری)|هشتم]] هجری است که [[شرح حال]] افراد گوناگون در مکان‌ها و زمان‌های مختلف را شامل می‌شود. بخش زیادی از این کتاب از میان رفته‌است و بخش باقی‌مانده مشتمل بر نزدیک به ۶۰۰۰ شرح حال است. این کتاب، طیف گسترده‌ای از شرح‌حال‌ها، از [[پیامبر]]ان گرفته تا معاصران ابن فوطی را دربردارد. با توجه به مطالب موجود در این کتاب می‌توان دریافت که وی شاهد صحنه‌های تاریخی مهمی از جمله [[سقوط بغداد (۱۲۵۸)|سقوط بغداد به وسیله هولاکو]] بوده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=ریو میزوکامی (Ryo Mizukami)|کد زبان=|تاریخ=۱۹ خرداد ۱۳۹۵|وبگاه=کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران|نشانی=http://historylib.com/index.php?action=article/view/1701|عنوان=نگاهی به زندگی و فعالیت‌های علمی ابن فوطی تألیف مجمع الآداب و ارتباط با جامعه روشنفکران|تاریخ بازدید=۲۳ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=13 سپتامبر 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180913002248/http://historylib.com/index.php?action=article%2Fview%2F1701}}</ref> ابن فوطی، معاصر سعدی بوده و با وی ارتباط داشته‌است. وی در سال ۶۶۰ هجری، نامه‌ای به سعدی می‌نویسد و بعضی از اشعار عربی او را درخواست می‌کند. ''مجمع‌الآداب''، قدیمی‌ترین مأخذی است که نام و نسب سعدی در آن بیان شده<ref name=":10"/> و از سعدی با عنوان «سعدی الشیرازی الشاعر العارف» یاد شده‌است.<ref name=":53"/> با این حال، [[ذبیح‌الله صفا]] گزارش ابن فوطی را خالی از اشکال نمی‌داند.<ref name=":10"/>
کتاب ''[[مجمع الآداب فی معجم الالقاب|مجمع‌الآداب فی معجم‌الالقاب]]''، اثر [[ابن فوطی]] (م. ۷۲۳ هجری)، [[تاریخ‌نگار|مورخ]] و [[راوی (روایت)|راوی حدیث]] در [[سده ۷ (قمری)|قرن هفتم]] و [[سده ۸ (قمری)|هشتم]] هجری است که [[شرح حال]] افراد گوناگون در مکان‌ها و زمان‌های مختلف را شامل می‌شود. بخش زیادی از این کتاب از میان رفته است و بخش باقی‌مانده مشتمل بر نزدیک به ۶۰۰۰ شرح حال است. این کتاب، طیف گسترده‌ای از شرح‌حال‌ها، از [[پیامبر]]ان گرفته تا معاصران ابن فوطی را دربردارد. با توجه به مطالب موجود در این کتاب می‌توان دریافت که وی شاهد صحنه‌های تاریخی مهمی از جمله [[سقوط بغداد (۱۲۵۸)|سقوط بغداد به وسیله هولاکو]] بوده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=ریو میزوکامی (Ryo Mizukami)|کد زبان=|تاریخ=۱۹ خرداد ۱۳۹۵|وبگاه=کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران|نشانی=http://historylib.com/index.php?action=article/view/1701|عنوان=نگاهی به زندگی و فعالیت‌های علمی ابن فوطی تألیف مجمع الآداب و ارتباط با جامعه روشنفکران|تاریخ بازدید=۲۳ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=13 سپتامبر 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180913002248/http://historylib.com/index.php?action=article%2Fview%2F1701}}</ref> ابن فوطی، معاصر سعدی بوده و با وی ارتباط داشته است. وی در سال ۶۶۰ هجری، نامه‌ای به سعدی می‌نویسد و بعضی از اشعار عربی او را درخواست می‌کند. ''مجمع‌الآداب''، قدیمی‌ترین مأخذی است که نام و نسب سعدی در آن بیان شده<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref> و از سعدی با عنوان «سعدی الشیرازی الشاعر العارف» یاد شده است.<ref>{{پک|1=امینی|2=الهی‌منش|3=۱۳۹۵|ک=پژوهشنامه مذاهب اسلامی|ف=تحلیل رویکردهای سعدی شیرازی}}</ref> با این حال، [[ذبیح‌الله صفا]] گزارش ابن فوطی را خالی از اشکال نمی‌داند.<ref>{{پک|1=صفا|2=۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۵۸۴–۶۲۲|ج=۳}}</ref>


;''صفوةالصفا''
;''صفوةالصفا''
[[ابن بزاز اردبیلی|''ابن بزاز'']] عارف و نویسندهٔ سدهٔ هشتم و نویسندهٔ کتاب ''[[صفوةالصفا]]'' است که در آن سرگذشت [[شیخ صفی‌الدین اردبیلی]] و خانوادهٔ او را روایت کرده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=electricpulp.com|کد زبان=en|نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/ebn-bazzaz|عنوان=EBN BAZZĀZ – Encyclopaedia Iranica|بازبینی=۲۰۱۷-۰۸-۱۶|archive-date=17 نوامبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171117043436/http://www.iranicaonline.org/articles/ebn-bazzaz}}</ref> در فصل چهارم از این کتاب که در سال ۷۵۹ هجری قمری نوشته شده‌است، داستان دیدار و صحبت شیخ صفی با سعدی تشریح شده‌است.<ref name=":54">{{یادکرد کتاب|عنوان=از سعدی تا جامی؛ تاریخ ادبی ایران از نیمه قرن هفتم تا آخر قرن نهم هجری، عصر استیلای مغول و تاتار|نام خانوادگی=براون|نام=ادوارد|ناشر=کتابخانه ابن سینا|سال=۱۳۳۹|شابک=|مکان=تهران|صفحات=۷۰۴ تا ۷۰۷|author-link=ادوارد براون|مترجم=علی اصغر حکمت}}</ref>
[[ابن بزاز اردبیلی|''ابن بزاز'']] عارف و نویسندهٔ سدهٔ هشتم و نویسندهٔ کتاب ''[[صفوةالصفا]]'' است که در آن سرگذشت [[شیخ صفی‌الدین اردبیلی]] و خانوادهٔ او را روایت کرده است.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=electricpulp.com|کد زبان=en|نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/ebn-bazzaz|عنوان=EBN BAZZĀZ – Encyclopaedia Iranica|بازبینی=۲۰۱۷-۰۸-۱۶|archive-date=17 نوامبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171117043436/http://www.iranicaonline.org/articles/ebn-bazzaz}}</ref> در فصل چهارم از این کتاب که در سال ۷۵۹ هجری قمری نوشته شده است، داستان دیدار و صحبت شیخ صفی با سعدی تشریح شده است.<ref>{{پک|1=براون|2=۱۳۳۹|ک=از سعدی تا جامی|ص=۷۰۴–۷۰۷}}</ref>


;''شدالازار''
;''شدالازار''
کتاب ''[[شدالازار|شدالازار فی حط الاوزار عن زوار المزار]]'' در سال ۷۹۱ هجری قمری به قلم [[جنید شیرازی]]، شاعر و واعظ شیرازی نوشته شده‌است. این کتاب، راهنمای مزار افراد مشهوری است که در [[شیراز]] دفن شده‌اند.<ref name=":51">{{یادکرد وب|کد زبان=fa|نشانی=http://wikifeqh.ir/شد_الازار_فی_حط_الاوزار_عن_زوار_المزار_(کتاب)|عنوان=شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار (کتاب) - ویکی فقه|بازبینی=۱۵ اوت ۲۰۱۷|نویسنده=|تاریخ=|وبگاه=|archive-date=26 نوامبر 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201126124227/http://wikifeqh.ir/%D8%B4%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D9%81%DB%8C_%D8%AD%D8%B7_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D8%B9%D9%86_%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%28%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%29}}</ref> آخرین فرد از فهرست این کتاب، سعدی است که سال مرگ وی ۶۹۱ هجری قمری<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=ذبیح‌الله صفا|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=مرکز سعدی‌شناسی|نشانی=http://sadishenasi.com/?content=11|عنوان=سعدی|تاریخ بازدید=۲۴ مرداد ۱۳۹۶|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100820173615/http://sadishenasi.com/?content=11|archivedate=۲۰ اوت ۲۰۱۰|dead-url=yes}}</ref> و محل دفن وی ''قبرستان مصلی'' روایت شده‌است.<ref name=":51"/> در این کتاب، علاوه بر توصیف ویژگی‌های سعدی، مقبرهٔ وی نیز توصیف شده‌است.<ref name=":52">{{یادکرد وب|نام خانوادگی=آفتاب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://aftabnews.ir/vdcayun6y49nm01.k5k4.html|عنوان=خانقاهی که آرامگاه سعدی شد/ نگاهی به پیشینه تاریخی سعدیه شیراز|بازبینی=۱۵ اوت ۲۰۱۷|archive-date=16 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170816001532/http://aftabnews.ir/vdcayun6y49nm01.k5k4.html}}</ref> نویسنده، بیشتر اشعار سعدی را در فضای [[تصوف]] و دربارهٔ مراحل و آفات طریق [[عرفان اسلامی|سلوک]] می‌داند و گزارش می‌کند که سعدی بسیاری از شیوخ و بزرگان زمان خود را ملاقات کرده و خود نیز صاحب کراماتی بوده‌است.<ref name=":53">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=امینی|نام=ایمان|عنوان=تحلیل رویکردهای عرفانی ـ اجتماعی سعدی شیرازی|ژورنال=پژوهشنامه مذاهب اسلامی|شماره=۵|ناشر=دانشگاه ادیان و مذاهب|تاریخ=بهار و تابستان ۱۳۹۵|سال=|صفحه=۱۰۳ تا ۱۲۸|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://mazaheb.urd.ac.ir/article_42489.html|تاریخ دسترسی=۲۴ مرداد ۱۳۹۶|نام خانوادگی۲=الهی منش|نام۲=رضا}}</ref>
کتاب ''[[شدالازار|شدالازار فی حط الاوزار عن زوار المزار]]'' در سال ۷۹۱ هجری قمری به قلم [[جنید شیرازی]]، شاعر و واعظ شیرازی نوشته شده است. این کتاب، راهنمای مزار افراد مشهوری است که در [[شیراز]] دفن شده‌اند.<ref name=":51">{{یادکرد وب|کد زبان=fa|نشانی=http://wikifeqh.ir/شد_الازار_فی_حط_الاوزار_عن_زوار_المزار_(کتاب)|عنوان=شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار (کتاب) - ویکی فقه|بازبینی=۱۵ اوت ۲۰۱۷|نویسنده=|تاریخ=|وبگاه=|archive-date=26 نوامبر 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201126124227/http://wikifeqh.ir/%D8%B4%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D9%81%DB%8C_%D8%AD%D8%B7_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D8%B9%D9%86_%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%28%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%29}}</ref> آخرین فرد از فهرست این کتاب، سعدی است که سال مرگ وی ۶۹۱ هجری قمری<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=ذبیح‌الله صفا|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=مرکز سعدی‌شناسی|نشانی=http://sadishenasi.com/?content=11|عنوان=سعدی|تاریخ بازدید=۲۴ مرداد ۱۳۹۶|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100820173615/http://sadishenasi.com/?content=11|archivedate=۲۰ اوت ۲۰۱۰|dead-url=yes}}</ref> و محل دفن وی ''قبرستان مصلی'' روایت شده است.<ref name=":51"/> در این کتاب، علاوه بر توصیف ویژگی‌های سعدی، مقبرهٔ وی نیز توصیف شده است.<ref name=":52">{{یادکرد وب|نام خانوادگی=آفتاب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://aftabnews.ir/vdcayun6y49nm01.k5k4.html|عنوان=خانقاهی که آرامگاه سعدی شد/ نگاهی به پیشینه تاریخی سعدیه شیراز|بازبینی=۱۵ اوت ۲۰۱۷|archive-date=16 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170816001532/http://aftabnews.ir/vdcayun6y49nm01.k5k4.html}}</ref> نویسنده، بیشتر اشعار سعدی را در فضای [[تصوف]] و دربارهٔ مراحل و آفات طریق [[عرفان اسلامی|سلوک]] می‌داند و گزارش می‌کند که سعدی بسیاری از شیوخ و بزرگان زمان خود را ملاقات کرده و خود نیز صاحب کراماتی بوده است.<ref>{{پک|1=امینی|2=الهی‌منش|3=۱۳۹۵|ک=پژوهشنامه مذاهب اسلامی|ف=تحلیل رویکردهای سعدی شیرازی}}</ref>


;''الحوادث‌الجامعه''
;''الحوادث‌الجامعه''
کتاب ''[[الحوادث‌الجامعه]]''، کتابی است که مؤلفی ناشناس به [[زبان عربی]] نوشته‌است و در آن حوادث و رویدادهای [[سده ۷ (قمری)|سدهٔ هفتم هجری قمری]] در سرزمین‌های اسلامی را روایت کرده‌است. البته بخش‌هایی از این کتاب که به سال‌های ۶۰۰ تا ۶۲۵ مربوط می‌شود، از میان رفته‌است. تا مدتی گمان می‌رفت [[ابن فوطی]] مؤلف این کتاب باشد، اما امروز این نظر رد شده و مؤلف این کتاب ناشناس باقی مانده‌است. این کتاب یکی از منابع مهم در مورد چگونگی حملهٔ مغول به ایران محسوب می‌شود و علاوه بر این، رویدادهای تاریخی دیگری از جمله [[سقوط بغداد (۱۲۵۸)|سقوط بغداد به دست هلاکو]]، [[اسماعیلیان الموت (حکومت)|سقوط اسماعیلیان]]، مناسبات [[خوارزمشاهیان]] و وقایع اداری و اجتماعی در [[بغداد]] در آن تشریح شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=دانش نامه جهان اسلام|نشانی=http://rch.ac.ir/article/Details?id=8176|عنوان=حوادث الجامعه|تاریخ بازدید=۲۸ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=19 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170819160843/http://rch.ac.ir/article/Details?id=8176}}</ref> این کتاب تاریخ وفات سعدی و ارتباط سعدی با [[ابن جوزی]] را گزارش کرده‌است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=محیط طباطبایی|نام=سید محمد|عنوان=نکاتی در سرگذشت سعدی|ژورنال=کیهان فرهنگی|شماره=۱۰|ناشر=موسسه کیهان|تاریخ=دی ۱۳۶۳|صفحه=۱۰ تا ۱۴|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1045/11/text|تاریخ دسترسی=۲۸ مرداد ۱۳۹۶}}</ref>
کتاب ''[[الحوادث‌الجامعه]]''، کتابی است که مؤلفی ناشناس به [[زبان عربی]] نوشته است و در آن حوادث و رویدادهای [[سده ۷ (قمری)|سدهٔ هفتم هجری قمری]] در سرزمین‌های اسلامی را روایت کرده است. البته بخش‌هایی از این کتاب که به سال‌های ۶۰۰ تا ۶۲۵ مربوط می‌شود، از میان رفته است. تا مدتی گمان می‌رفت [[ابن فوطی]] مؤلف این کتاب باشد، اما امروز این نظر رد شده و مؤلف این کتاب ناشناس باقی مانده است. این کتاب یکی از منابع مهم در مورد چگونگی حملهٔ مغول به ایران محسوب می‌شود و علاوه بر این، رویدادهای تاریخی دیگری از جمله [[سقوط بغداد (۱۲۵۸)|سقوط بغداد به دست هلاکو]]، [[اسماعیلیان الموت (حکومت)|سقوط اسماعیلیان]]، مناسبات [[خوارزمشاهیان]] و وقایع اداری و اجتماعی در [[بغداد]] در آن تشریح شده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=دانش نامه جهان اسلام|نشانی=http://rch.ac.ir/article/Details?id=8176|عنوان=حوادث الجامعه|تاریخ بازدید=۲۸ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=19 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170819160843/http://rch.ac.ir/article/Details?id=8176}}</ref> این کتاب تاریخ وفات سعدی و ارتباط سعدی با [[ابن جوزی]] را گزارش کرده است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=محیط طباطبایی|نام=سید محمد|عنوان=نکاتی در سرگذشت سعدی|ژورنال=کیهان فرهنگی|شماره=۱۰|ناشر=موسسه کیهان|تاریخ=دی ۱۳۶۳|صفحه=۱۰ تا ۱۴|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1045/11/text|تاریخ دسترسی=۲۸ مرداد ۱۳۹۶}}</ref>


;''سفرنامه ابن بطوطه''
;''سفرنامه ابن بطوطه''
''[[سفرنامه ابن بطوطه]]'' کتابی است که در [[سده ۸ (قمری)|قرن هشتم هجری]] نوشته شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۴|وبگاه=خبرگزاری کتاب ایران، ایبنا|نشانی=http://www.ibna.ir/fa/doc/book/221804/بازسازی-جذاب-ترین-تکان-دهنده-ترین-بخش-های-سفرنامه-ابن-بطوطه-جدیدترین-کتاب-محمدعلی-موحد|عنوان=بازسازی جذاب‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین بخش‌های سفرنامه ابن بطوطه در جدیدترین کتاب محمدعلی موحد|تاریخ بازدید=۲۸ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=28 نوامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151128205826/http://www.ibna.ir/fa/doc/book/221804/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%AC%D8%B0%D8%A7%D8%A8-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A8%D8%B7%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AD%D8%AF}}</ref> [[ابن بطوطه]]، گردشگر [[مراکش]]ی در این [[سفرنامه]] مشاهدات خود را در طی سی سال سفر به نقاط مختلف جهان [[اسلام]] (از جمله [[ایران]]) بازگو کرده‌است.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=۶ آبان ۱۳۹۰|وبگاه=وب گاه مجله علمی و فرهنگی بخارا|نشانی=http://bukharamag.com/1390.08.2281.html|عنوان=گزارش شب ابن بطوطه|تاریخ بازدید=۲۸ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=19 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170819192239/http://bukharamag.com/1390.08.2281.html}}</ref> وی نزدیک به سی و پنج سال پس از درگذشت سعدی، از [[شیراز]] و [[سعدیه|آرامگاه سعدی]] بازدید و مشاهدات خود را گزارش می‌کند.<ref name=":1"/> گزارش وی از سفرش به [[چین]] نشان می‌دهد که دایرهٔ نفوذ شعر ''سعدی'' تا چین هم گسترش داشته‌است.<ref name=":2"/><ref name=":56"/>
''[[سفرنامه ابن بطوطه]]'' کتابی است که در [[سده ۸ (قمری)|قرن هشتم هجری]] نوشته شده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۴|وبگاه=خبرگزاری کتاب ایران، ایبنا|نشانی=http://www.ibna.ir/fa/doc/book/221804/بازسازی-جذاب-ترین-تکان-دهنده-ترین-بخش-های-سفرنامه-ابن-بطوطه-جدیدترین-کتاب-محمدعلی-موحد|عنوان=بازسازی جذاب‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین بخش‌های سفرنامه ابن بطوطه در جدیدترین کتاب محمدعلی موحد|تاریخ بازدید=۲۸ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=28 نوامبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151128205826/http://www.ibna.ir/fa/doc/book/221804/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%AC%D8%B0%D8%A7%D8%A8-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A8%D8%B7%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AD%D8%AF}}</ref> [[ابن بطوطه]]، گردشگر [[مراکش]]ی در این [[سفرنامه]] مشاهدات خود را در طی سی سال سفر به نقاط مختلف جهان [[اسلام]] (از جمله [[ایران]]) بازگو کرده است.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=۶ آبان ۱۳۹۰|وبگاه=وب گاه مجله علمی و فرهنگی بخارا|نشانی=http://bukharamag.com/1390.08.2281.html|عنوان=گزارش شب ابن بطوطه|تاریخ بازدید=۲۸ مرداد ۱۳۹۶|archive-date=19 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170819192239/http://bukharamag.com/1390.08.2281.html}}</ref> وی نزدیک به سی و پنج سال پس از درگذشت سعدی، از [[شیراز]] و [[سعدیه|آرامگاه سعدی]] بازدید و مشاهدات خود را گزارش می‌کند.<ref name=":1"/> گزارش وی از سفرش به [[چین]] نشان می‌دهد که دایرهٔ نفوذ شعر ''سعدی'' تا چین هم گسترش داشته است.<ref>{{پک|1=جوادی|2=عرب سلغار|3=۱۳۹۲|ک=باغ نظر|ف=تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز}}</ref><ref name=":56"/>


;''نفحات‌الانس''
;''نفحات‌الانس''
''[[نفحات‌الانس]]'' عنوان کتابی است از [[جامی]]، شاعر و عارف قرن نهم هجری که در سال ۸۸۳ هجری قمری نوشته شده‌است. در این کتاب، تعدادی از افراد سرشناس از جمله علما و عرفا معرفی شده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|نشانی=http://wikinoor.ir/نفحات_الأنس|عنوان=نفحات الأنس - ویکی‌نور، دانشنامهٔ تخصصی|بازبینی=۱۶ اوت ۲۰۱۷|نویسنده=|تاریخ=|وبگاه=|archive-date=3 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170803055618/http://wikinoor.ir/%D9%86%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%86%D8%B3}}</ref> بخشی از این کتاب شرح حالی کوتاه از سعدی می‌دهد و از جمله مصاحبت او با [[شهاب‌الدین عمر سهروردی]] در آن نقل شده‌است. برخی از مطالب این کتاب در مورد سعدی، از کتاب ''[[شدالازار]]'' نقل شده‌است.<ref name=":55">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=قربان‌پور آرانی|نام=حسین|عنوان=منظومه عرفانی سعدی در بوستان|ژورنال=مطالعات عرفانی|شماره=۱۱|ناشر=دانشگاه کاشان|تاریخ=بهار و تابستان ۱۳۸۹|صفحه=۱۶۵ تا ۱۷۰|زبان=فارسی|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/844300/منظومه-عرفانی-سعدی-در-بوستان?q=نفحات%20الانس%20سعدی&score=169.93988&rownumber=10|تاریخ دسترسی=۲۵ مرداد ۱۳۹۶}}</ref>
''[[نفحات‌الانس]]'' عنوان کتابی است از [[جامی]]، شاعر و عارف قرن نهم هجری که در سال ۸۸۳ هجری قمری نوشته شده است. در این کتاب، تعدادی از افراد سرشناس از جمله علما و عرفا معرفی شده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|نشانی=http://wikinoor.ir/نفحات_الأنس|عنوان=نفحات الأنس - ویکی‌نور، دانشنامهٔ تخصصی|بازبینی=۱۶ اوت ۲۰۱۷|نویسنده=|تاریخ=|وبگاه=|archive-date=3 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170803055618/http://wikinoor.ir/%D9%86%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%86%D8%B3}}</ref> بخشی از این کتاب شرح حالی کوتاه از سعدی می‌دهد و از جمله مصاحبت او با [[شهاب‌الدین عمر سهروردی]] در آن نقل شده است. برخی از مطالب این کتاب در مورد سعدی، از کتاب ''[[شدالازار]]'' نقل شده است.<ref name=":55">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=قربان‌پور آرانی|نام=حسین|عنوان=منظومه عرفانی سعدی در بوستان|ژورنال=مطالعات عرفانی|شماره=۱۱|ناشر=دانشگاه کاشان|تاریخ=بهار و تابستان ۱۳۸۹|صفحه=۱۶۵ تا ۱۷۰|زبان=فارسی|شاپا=|doi=|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/844300/منظومه-عرفانی-سعدی-در-بوستان?q=نفحات%20الانس%20سعدی&score=169.93988&rownumber=10|تاریخ دسترسی=۲۵ مرداد ۱۳۹۶}}</ref>


;''تذکرةالشعرا''
;''تذکرةالشعرا''
''[[تذکرةالشعرا]]'' کتابی است از [[دولتشاه سمرقندی]] که در اواخر [[سده ۹ (قمری)|قرن نهم هجری قمری]] نوشته شده‌است. این کتاب به شرح حال شعرای پارسی‌گو اختصاص دارد که به لحاظ تاریخی به هفت طبقه (یا فصل) تقسیم شده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=دانشنامه جهان اسلام|نشانی=http://rch.ac.ir/article/Details/7503|عنوان=تذکرة الشعرا|بازبینی=14 اوت 2017|archive-date=14 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170814110720/http://rch.ac.ir/article/Details/7503}}</ref> در فصل چهارم شرح حالی از سعدی<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تذکرة الشعرا (تصحیح ادوارد براون)|نام خانوادگی=سمرقندی|نام=دولتشاه|ناشر=انتشارات اساطیر|سال=۱۳۸۲|شابک=964-331--202-X|مکان=تهران|صفحات=۲۰۲ تا ۲۱۰|فصل=چهارم|تصحیح=}}</ref> و توصیفی از مقبرهٔ وی آمده‌است.<ref name=":52"/> دولتشاه در این کتاب، اشعار سعدی را نشان‌دهندهٔ حقیقت و طریقت می‌داند<ref name=":53"/> و [[کرامات]]ی به او نسبت می‌دهد.<ref name=":55"/>
''[[تذکرةالشعرا]]'' کتابی است از [[دولتشاه سمرقندی]] که در اواخر [[سده ۹ (قمری)|قرن نهم هجری قمری]] نوشته شده است. این کتاب به شرح حال شعرای پارسی‌گو اختصاص دارد که به لحاظ تاریخی به هفت طبقه (یا فصل) تقسیم شده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=دانشنامه جهان اسلام|نشانی=http://rch.ac.ir/article/Details/7503|عنوان=تذکرة الشعرا|بازبینی=14 اوت 2017|archive-date=14 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170814110720/http://rch.ac.ir/article/Details/7503}}</ref> در فصل چهارم شرح حالی از سعدی<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تذکرة الشعرا (تصحیح ادوارد براون)|نام خانوادگی=سمرقندی|نام=دولتشاه|ناشر=انتشارات اساطیر|سال=۱۳۸۲|شابک=964-331--202-X|مکان=تهران|صفحات=۲۰۲ تا ۲۱۰|فصل=چهارم|تصحیح=}}</ref> و توصیفی از مقبرهٔ وی آمده است.<ref name=":52"/> دولتشاه در این کتاب، اشعار سعدی را نشان‌دهندهٔ حقیقت و طریقت می‌داند<ref>{{پک|1=امینی|2=الهی‌منش|3=۱۳۹۵|ک=پژوهشنامه مذاهب اسلامی|ف=تحلیل رویکردهای سعدی شیرازی}}</ref> و [[کرامات]]ی به او نسبت می‌دهد.<ref name=":55"/>


=== منابع معاصر دربارهٔ سعدی ===
=== منابع معاصر دربارهٔ سعدی ===
در دوران معاصر، [[کتاب|کتاب‌]]ها و [[مقاله|مقالات]] متعددی دربارهٔ ''سعدی'' منتشر شده‌است. ''[[لغت‌نامه دهخدا|لغت‌نامهٔ دهخدا]]'' به چند اثر برجسته معاصر در این باب ارجاع داده‌است که عبارتند از:<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نویسنده=|نام=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=واژه یاب|نشانی=https://www.vajehyab.com/dehkhoda/سعدی-5|عنوان=سعدی در لغتنامه دهخدا|بازبینی=۲۱ آگوست ۲۰۱۷|archive-date=21 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170821211232/https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-5}}</ref>
در دوران معاصر، [[کتاب]]ها و [[مقاله|مقالات]] متعددی دربارهٔ ''سعدی'' منتشر شده است. ''[[لغت‌نامه دهخدا|لغت‌نامهٔ دهخدا]]'' به چند اثر برجسته معاصر در این باب ارجاع داده است که عبارتند از:<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نویسنده=|نام=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=واژه یاب|نشانی=https://www.vajehyab.com/dehkhoda/سعدی-5|عنوان=سعدی در لغتنامه دهخدا|بازبینی=۲۱ آگوست ۲۰۱۷|archive-date=21 اوت 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170821211232/https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-5}}</ref>
* ''تاریخ ادبیات ایران'' نوشتهٔ [[صادق رضازاده شفق]]
* ''تاریخ ادبیات ایران'' نوشتهٔ [[صادق رضازاده شفق]]
* ''بحث در باب سعدی'' (یا ''[[تحقیق درباره سعدی (کتاب)|تحقیق دربارهٔ سعدی]]'') نوشتهٔ [[آنری ماسه|هنری ماسه]]
* ''بحث در باب سعدی'' (یا ''[[تحقیق درباره سعدی (کتاب)|تحقیق دربارهٔ سعدی]]'') نوشتهٔ [[آنری ماسه|هنری ماسه]]
خط ۴۸۶: خط ۴۸۳:
* ''[[سبک‌شناسی]]'' جلد یکم، دوم و سوم نوشتهٔ [[محمدتقی بهار]]
* ''[[سبک‌شناسی]]'' جلد یکم، دوم و سوم نوشتهٔ [[محمدتقی بهار]]


ضیاء موحد در کتاب ''سعدی'' ({{شابک|۹۷۸-۹۶۴-۴۴۸-۵۸۱-۷}}) مهم‌ترین کتاب‌هایی را که تا دههٔ ۱۳۷۰ خورشیدی در مورد سعدی نوشته شده‌است، برمی‌شمارد:<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۲۷-۲۹|ف=افصح المتکلمین}}</ref>
ضیاء موحد در کتاب ''سعدی'' ({{شابک|۹۷۸-۹۶۴-۴۴۸-۵۸۱-۷}}) مهم‌ترین کتاب‌هایی را که تا دههٔ ۱۳۷۰ خورشیدی در مورد سعدی نوشته شده است، برمی‌شمارد:<ref>{{پک|1=موحد|2=۱۳۹۲|ک=سعدی|ص=۲۷–۲۹|ف=افصح المتکلمین}}</ref>
* ''تکوین غزل و نقش سعدی''، نوشتهٔ [[محمود عبادیان]] ({{شابک|۹۷۸-۹۶۴-۷۵۱-۴۷۲-۹}})
* ''تکوین غزل و نقش سعدی''، نوشتهٔ [[محمود عبادیان]] ({{شابک|۹۷۸-۹۶۴-۷۵۱-۴۷۲-۹}})
* ''ذکر جمیل سعدی'' (مجموعه مقالات کنگرهٔ هزارهٔ سعدی)
* ''ذکر جمیل سعدی'' (مجموعه مقالات کنگرهٔ هزارهٔ سعدی)
خط ۴۹۴: خط ۴۹۱:


== پانویس ==
== پانویس ==
=== یادداشت‌ها ===
=== یادداشت‌ها ===
{{پانویس|گروه=یادداشت|۳}}
{{پانویس|گروه=یادداشت|۳}}
=== ارجاعات ===
=== ارجاعات ===
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
خط ۵۰۳: خط ۵۰۰:
{{آغاز پانویس|30em}}
{{آغاز پانویس|30em}}
* {{یادکرد|نویسنده=سعدی شیرازی، مصلح بن عبدالله|کتاب=کلیات سعدی|کوشش= به اهتمام محمدعلی فروغی|سال= ۱۳۷۲|ناشر= امیرکبیر|شهر= تهران}}
* {{یادکرد|نویسنده=سعدی شیرازی، مصلح بن عبدالله|کتاب=کلیات سعدی|کوشش= به اهتمام محمدعلی فروغی|سال= ۱۳۷۲|ناشر= امیرکبیر|شهر= تهران}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = موحد | نام = ضیاء | پیوند نویسنده = ضیاء موحد | عنوان = سعدی | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۹۲ | ناشر = انتشارات نیلوفر |مکان = تهران | شابک = 978-964-448-581-7 | صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=موحد|نام=ضیاء|پیوند نویسنده=ضیاء موحد|عنوان=سعدی|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۹۲|ناشر=انتشارات نیلوفر|مکان=تهران|شابک=978-964-448-581-7|صفحه=|پیوند=|تاریخ بازبینی=}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = همایون کاتوزیان | نام = محمدعلی | پیوند نویسنده = محمدعلی همایون کاتوزیان | عنوان = سعدی، شاعر عشق و زندگی | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۹۳ | ناشر = نشر مرکز |مکان = تهران | شابک = 978-964-305-894-4 | صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=همایون کاتوزیان|نام=محمدعلی|پیوند نویسنده=محمدعلی همایون کاتوزیان|عنوان=سعدی، شاعر عشق و زندگی|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۹۳|ناشر=نشر مرکز|مکان=تهران|شابک=978-964-305-894-4|صفحه=|پیوند=|تاریخ بازبینی=}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بهار | نام = محمدتقی | پیوند نویسنده = محمدتقی بهار| عنوان = سبک‌شناسی | ترجمه = | جلد = سوم | سال = ۱۳۵۵| ناشر = انتشارات امیرکبیر |مکان = تهران | شابک = | صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=بهار|نام=محمدتقی|پیوند نویسنده=محمدتقی بهار|عنوان=سبک‌شناسی|ترجمه=|جلد=سوم|سال=۱۳۵۵|ناشر=انتشارات امیرکبیر|مکان=تهران|شابک=|صفحه=|پیوند=|تاریخ بازبینی=}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =صفا | نام =ذبیح‌الله | پیوند نویسنده =ذبیح‌الله صفا | عنوان =تاریخ ادبیات در ایران | نام ویراستار = | نام خانوادگی ویراستار = | پیوند ویراستار = | جلد =سوم | سال =۱۳۶۹ | ناشر = انتشارات فردوس |مکان =تهران | شابک = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=صفا|نام=ذبیح‌الله|پیوند نویسنده=ذبیح‌الله صفا|عنوان=تاریخ ادبیات در ایران|نام ویراستار=|نام خانوادگی ویراستار=|پیوند ویراستار=|جلد=سوم|سال=۱۳۶۹|ناشر=انتشارات فردوس|مکان=تهران|شابک=|پیوند=|تاریخ بازبینی=}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = دشتی | نام = علی | پیوند نویسنده = علی دشتی | عنوان = در قلمرو سعدی | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۵۶ | ناشر = انتشارات امیرکبیر |مکان = تهران | شابک = | صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=دشتی|نام=علی|پیوند نویسنده=علی دشتی|عنوان=در قلمرو سعدی|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۵۶|ناشر=انتشارات امیرکبیر|مکان=تهران|شابک=|صفحه=|پیوند=|تاریخ بازبینی=}}
* {{یادکرد کتاب| عنوان=از سعدی تا جامی؛ تاریخ ادبی ایران از نیمه قرن هفتم تا آخر قرن نهم هجری، عصر استیلای مغول و تاتار | نام خانوادگی=براون | نام=ادوارد | ناشر=کتابخانه ابن سینا|سال=۱۳۳۹ | شابک= | مکان=تهران | صفحات= | پیوند نویسنده=ادوارد براون | مترجم=علی اصغر حکمت}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=از سعدی تا جامی؛ تاریخ ادبی ایران از نیمه قرن هفتم تا آخر قرن نهم هجری، عصر استیلای مغول و تاتار|نام خانوادگی=براون|نام=ادوارد|ناشر=کتابخانه ابن سینا|سال=۱۳۳۹|شابک=|مکان=تهران|صفحات=|پیوند نویسنده=ادوارد براون|مترجم=علی اصغر حکمت}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = شمیسا | نام = سیروس | پیوند نویسنده = سیروس شمیسا | عنوان = سیر غزل در شعر فارسی | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۷۰| ناشر = انتشارات فردوس |مکان = تهران | شابک = | صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=شمیسا|نام=سیروس|پیوند نویسنده=سیروس شمیسا|عنوان=سیر غزل در شعر فارسی|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۷۰|ناشر=انتشارات فردوس|مکان=تهران|شابک=|صفحه=|پیوند=|تاریخ بازبینی=}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = شمیسا | نام = سیروس | پیوند نویسنده = سیروس شمیسا | عنوان = شاهدبازی در ادبیات فارسی | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۸۱| ناشر = انتشارات فردوس |مکان = تهران | شابک = | صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=شمیسا|نام=سیروس|پیوند نویسنده=سیروس شمیسا|عنوان=شاهدبازی در ادبیات فارسی|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۱|ناشر=انتشارات فردوس|مکان=تهران|شابک=|صفحه=|پیوند=|تاریخ بازبینی=}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی|نام خانوادگی=نفیسی|نام=سعید| پیوند نویسنده = سعید نفیسی|ناشر=کتابفروشی فروغی|سال=۱۳۴۴|شابک=|جلد=۱ (تا پایان قرن دهم هجری)|مکان=تهران}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی|نام خانوادگی=نفیسی|نام=سعید|پیوند نویسنده=سعید نفیسی|ناشر=کتابفروشی فروغی|سال=۱۳۴۴|شابک=|جلد=۱ (تا پایان قرن دهم هجری)|مکان=تهران}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = | نام = | پیوند نویسنده = |نشانی مقاله=https://cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3892| دانشنامه = [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] | مقاله = اتابکان فارس | سال = ۱۳۷۳| ناشر = مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی | مکان = | شابک = | صفحه = |بازبینی= ۱۳ شهریور ۱۳۹۶ | جلد = ۶ | زبان = fa}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = | نام = | پیوند نویسنده = |نشانی مقاله=https://cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3892| دانشنامه = [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] | مقاله = اتابکان فارس | سال = ۱۳۷۳| ناشر = مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی | مکان = | شابک = | صفحه = |بازبینی= ۱۳ شهریور ۱۳۹۶ | جلد = ۶ | زبان = fa}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = | نام = | پیوند نویسنده = |نشانی مقاله=https://cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2989| دانشنامه = [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] | مقاله = تصوف | سال = ۱۳۸۷| ناشر = مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی | مکان = | شابک = | صفحه = |بازبینی= ۴ سپتامبر ۲۰۱۷| جلد = ۱۵ | زبان = fa}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = | نام = | پیوند نویسنده = |نشانی مقاله=https://cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2989| دانشنامه = [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] | مقاله = تصوف | سال = ۱۳۸۷| ناشر = مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی | مکان = | شابک = | صفحه = |بازبینی= ۴ سپتامبر ۲۰۱۷| جلد = ۱۵ | زبان = fa}}


{{چپ}}
{{چپ}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = Rypka| نام = Jan| پیوند نویسنده = یان ریپکا | فصل =Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods| عنوان = [[تاریخ ایران کمبریج|The Cambridge History of Iran]] | سال = ۲۰۰۷| ناشر = Cambridge University Press |جلد= ۶| شابک = 978-0521200943 | نشانی = |صفحه=۵۹۴| زبان = en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Rypka|نام=Jan|پیوند نویسنده=یان ریپکا|فصل=Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods|عنوان=[[تاریخ ایران کمبریج|The Cambridge History of Iran]]|سال=۲۰۰۷|ناشر=Cambridge University Press|جلد=۶|شابک=978-0521200943|نشانی=|صفحه=۵۹۴|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =Losensky | نام =Paul | پیوند نویسنده = |نشانی مقاله=http://www.iranicaonline.org/articles/sadi-sirazi| دانشنامه = [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] | مقاله = Saʿdi | سال=۲۰۱۲ | ناشر = Bibliotheca Persica Press | مکان = | شابک = | صفحه = |بازبینی=۴ آوریل ۲۰۱۷ | زبان = en}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =Losensky | نام =Paul | پیوند نویسنده = |نشانی مقاله=http://www.iranicaonline.org/articles/sadi-sirazi| دانشنامه = [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] | مقاله = Saʿdi | سال=۲۰۱۲ | ناشر = Bibliotheca Persica Press | مکان = | شابک = | صفحه = |بازبینی=۴ آوریل ۲۰۱۷ | زبان = en}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی= Lewis | نام =Franklin | پیوند نویسنده =فرانکلین لوئیس |نشانی مقاله=http://www.iranicaonline.org/articles/golestan-e-sadi| دانشنامه = [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] | مقاله = Golestān-e Saʿdi| سال = ۲۰۱۲ | ناشر = Bibliotheca Persica Press | مکان = | شابک = | صفحه = |بازبینی= | زبان = en}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی= Lewis | نام =Franklin | پیوند نویسنده =فرانکلین لوئیس |نشانی مقاله=http://www.iranicaonline.org/articles/golestan-e-sadi| دانشنامه = [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] | مقاله = Golestān-e Saʿdi| سال = ۲۰۱۲ | ناشر = Bibliotheca Persica Press | مکان = | شابک = | صفحه = |بازبینی= | زبان = en}}
{{پایان}}
{{پایان}}
{{پایان پانویس}}
{{پایان پانویس}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=آل‌داوود|نام=علی|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=اتابکان فارس|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۶۷|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/article/225169/اتابکان-فارس}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=اعوانی|نام=غلامرضا|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=تصوف|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۶۷|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/article/224267/تصوف?entryviewid=241731|نام خانوادگی۲=و دیگران}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=نذیر|نام۱=احمد|تاریخ=۱۳۸۱|عنوان=سعدی شیرازی و سردار مغول امیر انکیانو|پیوند=https://www.ensani.ir/file/download/article/20110101134716-سعدی%20شیرازی%20و%20سردار%20مغول%20امیر%20انکیانو.pdf|ژورنال=فصلنامه‌نامه انجمن|دوره=|شماره=۶|صفحات=۳۱–۲۴|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20170901161027/http://www.ensani.ir/fa/content/127770/default.aspx|تاریخ بایگانی=۱ سپتامبر ۲۰۱۷}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=طائفی|نام۱=شیرزاد|تاریخ=۱۳۹۵|عنوان=نگرشی تطبیقی به سبک‌های شعر فارسی و عربی|ژورنال=نخستین همایش ارتباطات، زبان و ادبیات فارسی و مطالعات زبان شناختی|دوره=|شماره=۱|نام۲=حمزه|نام خانوادگی۲=رضایی|نام خانوادگی۳=کندی|نام۳=وحید}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=اقبال آشتیانی|نام=عباس|عنوان=تاریخ مغول|سال=۱۳۸۹|مکان=تهران|ناشر=موسسه انتشارات نگاه|پیوند نویسنده=عباس اقبال آشتیانی|پیوند=|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۳۵۱-۴۵۲-۵}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=ابراهیمی دینانی|نام۱=غلامحسین|تاریخ=۱۳۷۸|عنوان=سعدی و اشعریه|پیوند=https://www.ensani.ir/file/download/article/20140112142955-9896-17.pdf|ژورنال=سعدی‌شناسی|دوره=|شماره=|صفحات=۳۴–۲۹}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=شایگان|نام=داریوش|عنوان=پنج اقلیم حضور (فردوسی، خیام، مولوی، سعدی، حافظ): بحثی دربارهٔ شاعرانگی ایرانیان|سال=۱۳۹۳|مکان=تهران|ناشر=انتشارات فرهنگ معاصر|پیوند=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=براون|نام=ادوارد|عنوان=از سعدی تا جامی؛ تاریخ ادبی ایران از نیمه قرن هفتم تا آخر قرن نهم هجری، عصر استیلای مغول و تاتار|سال=۱۳۳۹|مکان=تهران|ناشر=کتابخانه ابن سینا|پیوند نویسنده=براون ادوارد|مترجم=علی اصغر حکمت}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=امینی|نام۱=ایمان|تاریخ=۱۳۹۵|عنوان=تحلیل رویکردهای عرفانی - اجتماعی سعدی شیرازی|پیوند=|ژورنال=پژوهشنامه مذاهب اسلامی|دوره=|شماره=۵|صفحات=۱۲۸–۱۰۳|نام۲=رضا|نام خانوادگی۲=الهی‌منش}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=باستانی پاریزی|نام۱=ابراهیم|تاریخ=۱۳۶۰|عنوان=گذر سعدی از آبادان|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/180248/گذر-سعدی-از-ابادان|ژورنال=چیستا|دوره=|شماره=۵|صفحات=۵۴۲–۵۵۳}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=متینی|نام۱=جلال|تاریخ=۱۳۶۴|عنوان=مقامه‌ای منظوم به زبان فارسی|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/353319/مقامه-ای-منظوم-به-زبان-فارسی?q=سعدی%20سومنات&score=88.88577&rownumber=1|ژورنال=ایران‌نامه|دوره=|شماره=۱۲|صفحات=۷۳۲–۷۰۵}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=عالمی|نام۱=محمدرضا|تاریخ=۱۳۸۸|عنوان=سومنات|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/552954/سومنات?q=سعدی%20سومنات&score=23.997337&rownumber=2|ژورنال=سخن تاریخ|دوره=|شماره=۷|صفحات=۴۰–۲۸}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=ظهیری ناو|نام۱=بیژن|تاریخ=۱۳۹۳|عنوان=چگونگی تأثیر تفکر اشاعره در گلستان سعدی|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20140319154915-9660-124.pdf|ژورنال=آینه معرفت|شماره=۳۶|صفحات=۸۹–۱۱۶|نام۲=شهلا|نام خانوادگی۲=شریفی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=ظهیری ناو|نام۱=بیژن|تاریخ=۱۳۸۷|عنوان=دیدگاه‌های کلامی سعدی بر بنیاد قصاید|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/782114|ژورنال=زبان و ادبیات فارسی|شماره=۶۰|صفحات=۳۵–۶۴|نام۲=محمد|نام خانوادگی۲=ابراهیم‌پور}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=رحمانیان|نام۱=داریوش|تاریخ=۱۳۸۹|عنوان=سعدی و سیاست؛ تأملی در زادروز شاعر شیرازی|پیوند=https://web.archive.org/web/20170803015251/http://www.mehrnameh.ir/article/1227/%D8%B3%D8%B9%D8%AF%D9%8A-%D9%88-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%B4%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%8A|ژورنال=ماهنامه علوم انسانی مهرنامه|شماره=|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=ستاری|نام۱=جلال|تاریخ=۱۳۴۸|عنوان=مقام سعدی در ادبیات فرانسه (بخش دوم)|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/269351/default.aspx|ژورنال=هنر و مردم|شماره=۸۴|صفحات=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=یوسفی|نام=غلامحسین|عنوان=مقدمه بوستان سعدی|سال=۱۳۵۹|مکان=تهران|ناشر=انتشارات انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=حسن لی|نام۱=کاووس|تاریخ=۱۳۹۰|عنوان=حدیث خوش سعدی؛ نظری به زندگی، روزگار، اشعار و اندیشه‌های سعدی|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20120326165443-3016-627.pdf|ژورنال=کتاب ماه ادبیات|دوره=چهل و هشتم|شماره=۱۶۲|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=میلانی|نام۱=عباس|تاریخ=۱۳۷۸|عنوان=سعدی و سیرت پادشاهان؛ مدخلی بر بحث سعدی و تجدّد|پیوند=http://sadishenasi.com/Detail.aspx?id=924|ژورنال=ایران‌شناسی |دوره=چهل و هشتم|شماره=۴۱|صفحات=۷۸–۱۰۰}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=حیدری|نام۱=علی|تاریخ=۱۳۹۲|عنوان=دگرگونی سعدی در غزل|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20140305151045-9476-63.pdf|ژورنال=پژوهشنامه ادب غنایی|دوره=|شماره=۲۱|صفحات=۸۳–۱۰۲}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=گودرزی|نام۱=سلمان|تاریخ=۱۳۹۴|عنوان=نگاهی به سبک گلستان سعدی و یکی از ویژگی‌های واژگانیِ آن|پیوند=http://humanities.cfu.ac.ir/article_187_efaa99ee75df71bc5b2a1f20008147fa.pdf|ژورنال=فصلنامهٔ علمی تخصصی پویش در آموزش علوم انسانی|دوره=|شماره=۱|صفحات=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فروغی|نام=محمدعلی|عنوان=کلیات سعدی|سال=۱۳۷۵|مکان=تهران|ناشر=ناهید|کوشش=بهاءالدین خرمشاهی|فصل=مقدمه غزلیات}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ریپکا|نام=یان|عنوان=تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه|سال=۱۳۸۵|مکان=تهران|ناشر=شرکت انتشارات علمی و فرهنگی|کوشش=عیسی شهابی|شابک=۹۶۴-۴۴۵-۳۲۳-۹}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=صیادکوه|نام۱=اکبر|تاریخ=۱۳۹۰|عنوان=سفارش‌های عنصرالمعالی در آیین شعر و شاعری، آویزه گوش سعدی|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/385529/|ژورنال=کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی|دوره=|شماره=۲۲|صفحات=۷۹–۱۰۴}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=یوسفی|نام۱=عزیزه|تاریخ=۱۳۹۰|عنوان=زبان سعدی در غزلیات|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1130041|ژورنال=پژوهشنامه ادب حماسی.|دوره=|شماره=۱۲|صفحات=۱۶۱–۱۷۴}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=موید شیرازی|نام۱=جعفر|تاریخ=۱۳۵۴|عنوان=تأثیر قرآن و حدیث بر آثار سعدی|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/201596/default.aspx|ژورنال=گوهر|دوره=|شماره=۳۵ و ۳۶|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=یزدان‌پرست|نام۱=حمید|تاریخ=۱۳۹۳|عنوان=طنزپردازی سعدی شیرازی|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1049390|ژورنال=اطلاعات حکمت و معرفت|دوره=|شماره=۱۰۱|صفحات=۴۲–۴۳}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=صفری|نام۱=جهانگیر|تاریخ=۱۳۹۲|عنوان=بررسی تخلص در غزلیات سعدی|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1055106|ژورنال=پژوهش‌های ادبی. انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی|دوره=|شماره=۴۰|صفحات=۸۹–۱۰۸|نام۲=جمال‌الدین|نام خانوادگی۲=مرتضوی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=مجد|نام۱=امید|تاریخ=۱۳۹۱|عنوان=شگردهای استفاده سعدی از آیات قرآن|پیوند=http://www.sid.ir/FileServer/JF/28913911505|ژورنال=سبک‌شناسی و نظم و نثر فارسی (بهار ادب)|دوره=|شماره=۱۵|صفحات=|نام۲=الهه|نام خانوادگی۲=آبین}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=فرهادی|نام۱=سمانه|تاریخ=۱۳۹۴|عنوان=سعدی مترجم در «گلستان» ادب پارسی|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1152412|ژورنال=مطالعات زبان و ترجمه|دوره=|شماره=۲۳|صفحات=|نام۲=علیرضا|نام خانوادگی۲=خان‌جان}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=خوئینی|نام۱=عصمت|تاریخ=۱۳۹۴|عنوان=اعجاز ایجاز با حذف اجزای مختلف کلام در گلستان سعدی|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1127431|ژورنال=مطالعات و تحقیقات ادبی|دوره=|شماره=۱۸|صفحات=۸۱–۹۸|نام۲=مهدی|نام خانوادگی۲=عیسی‌زاده}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=نظری|نام۱=نجمه|تاریخ=۱۳۹۴|عنوان=مقایسه آموزه‌های تعلیمی در شاهنمامه فردوسی با بوستان سعدی|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20151215153036-9479-118.pdf|ژورنال=پژوهشنامه ادبیات تعلیمی|دوره=|شماره=۲۶|صفحات=۱۵۷–۱۸۰|نام۲=آذر |نام خانوادگی۲=اسدی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=تجلیل|نام۱=جلیل|تاریخ=۱۳۸۴|عنوان=سعدی تالی فردوسی|پیوند=http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/581138417502.pdf|ژورنال=فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی|دوره=۵۶|شماره=۱۷۵|صفحات=۱–۷|نام۲=حسین|نام خانوادگی۲=فامیلیان سورکی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=سبزیان‌پور|نام۱=وحید|تاریخ=۱۳۶۴|عنوان=نگاهی تازه به داستان قدیمی سعدی و متنبی|پیوند=http://jalc.sbu.ac.ir/article/view/1371|ژورنال=نقد ادب عربی|دوره=|شماره=۶|صفحات=|نام۲=صدیقه|نام خانوادگی۲=رضایی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=جوادی|نام۱=شهره|تاریخ=۱۳۹۲|عنوان=تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز|پیوند=http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/44213922602.pdf|ژورنال=باغ نظر|دوره=|شماره=۲۶|صفحات=|نام۲=ندا|نام خانوادگی۲=عرب سلغار}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=علی‌پور|نام۱=مصطفی|تاریخ=۱۳۸۵|عنوان=معرفی - نقد/ بوطیقای شعر نو (نگاهی دیگر به نظریه و شعر نیما یوشیج)|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/230196|ژورنال=شعر|دوره=|شماره=|صفحات=۳۴–۳۶}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=شایگان|نام۱=داریوش|تاریخ=۱۳۹۲|عنوان=سعدی: زمان اجتماعی اهل ادب|پیوند=http://bukharamag.com/wp-content/uploads/downloads/2014/12/Shayegan.pdf|ژورنال=بخارا|دوره=|شماره=۹۸|صفحات=۷۱–۸۵}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=کمالی سروستانی|نام۱=کورش|تاریخ=۱۳۹۳|عنوان=وین گلستان همیشه خوش باشد|پیوند=http://press.jamejamonline.ir/Newspreview/1463524971158546169|ژورنال=روزنامه جام جم|دوره=|شماره=|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=سرافرازی|نام۱=عباس|تاریخ=۱۳۹۴|عنوان=بازنگری جایگاه سعدی در اندیشه روشنفکران عصر مشروطه (با تأکید بر نگرش میرزاآقاخان کرمانی)|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1119675|ژورنال=پژوهشنامه تاریخ|دوره=|شماره=۳۸|صفحات=۴۵–۶۰|نام۲=علی|نام خانوادگی۲=باغدار دلگشا}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فروخ|نام=عمر|عنوان=تاریخ الأدب العربی|سال=۱۹۸۴|مکان=بیروت|ناشر=دارالعلم للملایین}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=حسن لی|نام۱=کاوس|تاریخ=۱۳۸۵|عنوان=سعدی در نگاه سخن سرایان|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/192238|ژورنال=شعر|دوره=|شماره=۴۷|صفحات=۱۶–۲۰}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=فیروزآبادی|نام۱=سعید|تاریخ=۱۳۸۶|عنوان=سعدی و گوته (نگاهی به دیوان غربی - شرقی و تأثیر کلام سعدی بر گوته)|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20101007102841-سعدی%20و%20گوته%20(نگاهی%20به%20دیوان%20غربی%20-%20شرقی%20و%20تأثیر%20کلام%20سعدی%20بر%20گوته).pdf|ژورنال=ادبیات تطبیقی جیرفت|دوره=|شماره=۱|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=دستغیب|نام۱=عبدالعلی|تاریخ=۱۳۷۷|عنوان=حافظ و گوته|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/371266/default.aspx|ژورنال=سالنامه حافظ پژوهی|دوره=|شماره=۱|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=فکری ارشاد|نام۱=جهانگیر|تاریخ=۱۳۵۶|عنوان=تاثیر سعدی بر گوته|پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20120326152513-4019-2325.pdf|ژورنال=مجله وحید|دوره=|شماره=۲۲۵|صفحات=۴۲–۴۶}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=موید|نام۱=حشمت|تاریخ=۱۳۷۸|عنوان=گوته در آینه سعدی|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/530846|ژورنال=ایران‌شناسی|دوره=|شماره=۴۱|صفحات=۳۶–۵۸}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=روح بخشان|نام۱=ع|تاریخ=۱۳۸۸|عنوان=سعدی در زبان‌های جهان|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/566192|ژورنال=آینه میراث|دوره=|شماره=۴۴|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=الیان سرکیس|نام۱=یوسف|تاریخ=۱۹۱۹|عنوان=جبرائیل المخلّع|پیوند=https://archive.org/stream/lis00040/002#page/n289/mode/2up|ژورنال=معجم البابطین لشعراء العربیة فی القرنین التاسع عشر والعشرین|دوره=|شماره=|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=صافی|نام۱=قاسم|تاریخ=۱۳۸۷|عنوان=مقام سعدی در سند|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/364917|ژورنال=آینه میراث|دوره=|شماره=۴۰|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=کریمی مطهر|نام۱=جان اله|تاریخ=۱۳۹۵|عنوان=پوشکین؛ سعدی جوان روسیه (جایگاه سعدی در اشعار پوشکین)|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1187038|ژورنال=پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت|دوره=|شماره=۱|صفحات=|نام۲=تبسم|نام خانوادگی۲=خاک ره کهنمویی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=یحیی‌پور|نام۱=مرضیه|تاریخ=۱۳۸۷|عنوان=جایگاه سعدی در ادبیات روسی (بر اساس آثار ایوان بونین)|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/226306/default.aspx|ژورنال=دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان|دوره=|شماره=۵۲|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=رایت کلینتون|نام۱=جروم|تاریخ=۱۳۶۳|عنوان=نفوذ سعدی بر بزرگ‌ترین شاعران آمریکا در قرن نوزدهم میلادی|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/17711|ژورنال=کیهان فرهنگی|دوره=|شماره=۱۰|صفحات=۲۶–۲۸}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=آتش سودا|نام۱=محمدعلی|تاریخ=۱۳۸۲|عنوان=ابراهیم گلستان و گلستان سعدی|پیوند=http://www.ensani.ir/fa/content/237394/default.aspx|ژورنال=کتاب ماه ادبیات و فلسفه|دوره=|شماره=۷۱|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=شیرزادی|نام۱=علی‌اصغر|تاریخ=۱۴۰۱|عنوان=ابراهیم گلستان سعدی زمانه است|پیوند=|ژورنال=شرق|دوره=|شماره=۴۴۱۹|صفحات=|نام۲=احمد|نام خانوادگی۲=غلامی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=صادقی|نام۱=معصومه|تاریخ=۱۳۹۱|عنوان=نقش آشنایی با ادبیات کلاسیک در داستان‌نویسی معاصر|پیوند=http://www.anjomanfarsi.ir/pdf/pa6/1130.pdf|ژورنال=ششمین همایش ملی پژوهشهای ادبی|دوره=|شماره=|صفحات=|نام۲=غلامحسین|نام خانوادگی۲=غلامحسین‌زاده}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=آذر|نام۱=امیراسماعیل|تاریخ=۱۳۹۳|عنوان=نخستین شاعران تأثیرگذار در غرب (سعدی، خیام، فردوسی)|پیوند=http://clq.iranjournals.ir/article_11678_6de800cf2eb3718d3a9f11a68edf6c85.pdf|ژورنال=فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی|دوره=|شماره=۳۰|صفحات=۶۳–۷۹|نام۲=مریم|نام خانوادگی۲=برزگر}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=دولت‌آبادی|نام=محمود|عنوان=ما نیز مردمی هستیم|سال=۱۳۸۰|ناشر=نشر چشمه|شابک=۹۶۴-۳۶۲-۰۲۶-۳}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=کامشاد|نام=حسن|عنوان=پایه‌گذاران نثر جدید فارسی|سال=۱۳۸۴|ناشر=نشر نی|شابک=۹۶۴-۳۱۲-۷۵۹-۱}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=کمالی|نام=محمدجواد|عنوان=کتاب‌شناسی ادبیات فارسی در زبان فرانسه|سال=۱۳۸۴|ناشر=انتشارات سخن‌گستر|شابک=9786002473851|مکان=مشهد}}


* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=آل‌داوود|نام=علی|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=اتابکان فارس|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۶۷|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/article/225169/%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3}}
{{زبان و ادبیات عربی در دوره عباسی}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=اعوانی|نام=غلامرضا|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=تصوف|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۶۷|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/article/224267/%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%81?entryviewid=241731|نام خانوادگی۲=و دیگران}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=نذیر|نام۱=احمد|تاریخ=۱۳۸۱|عنوان=سعدی شیرازی و سردار مغول امیر انکیانو|پیوند=https://www.ensani.ir/file/download/article/20110101134716-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C%20%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%20%D9%88%20%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%20%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84%20%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%20%D8%A7%D9%86%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88.pdf|ژورنال=فصلنامه‌نامه انجمن|دوره=|شماره=۶|صفحات=۳۱–۲۴|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20170901161027/http://www.ensani.ir/fa/content/127770/default.aspx|تاریخ بایگانی=۱ سپتامبر ۲۰۱۷}}
{{تصوف}}
{{تصوف}}


نسخهٔ کنونی تا ‏۲۳ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۳:۳۲

سعدی شیرازی
سعدی اثر حسین بهزاد (با رنگ‌های معکوس)
سعدی اثر حسین بهزاد (با رنگ‌های معکوس)
نام اصلی
لقب: مُشرِف‌الدین
کنیه: ابومحمد
نام کوچک: مُصلِح
تخلص شعری: سعدی
نسبت: شیرازی
زاده۶۰۶ هجری قمری (۱۲۱۰ میلادی) (۵۸۹ خورشیدی)
شیراز، ایران
محل زندگیشیراز، بغداد
درگذشته۶۹۰ هجری قمری (۱۲۹۱ یا ۱۲۹۲ میلادی) (۶۷۰ خورشیدی)
شیراز، ایران
آرامگاهسعدیه، شیراز
لقبافصح المتکلمین، استاد سخن، شیخ اجلّ
تخلصسعدی
پیشه
زمینه کاریشعر و نثر فارسی
ملیتایرانی
تحصیلاتدانش‌آموختهٔ مدرسه نظامیه بغداد
مذهبشافعی، اشعری
در زمان حکومتاتابکان فارس، عباسیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان
سبک نوشتاریسبک عراقی
رویدادهای مهمحمله مغول به ایران
کتاب‌هاگلستان، بوستان، غزلیات سعدی
دیوان اشعارکلیات سعدی
شاگردسبط بن جوزی، شهاب‌الدین عمر سهروردی
تأثیرپذیرفته ازمحمد (پیامبر اسلام)، محمد غزالی، سنایی، فردوسی، انوری
تأثیرگذاشته برحافظ شیرازی، امیرخسرو دهلوی، ولتر، گوته
گفتاوردعشق سعدی نه حدیثی است که پنهان مانَد
داستانی است که بر هر سرِ بازاری هست

ابومحمّد مُشرف‌الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف (۶۰۶ – ۶۹۰ هجری قمری) متخلص به سعدی، شاعر و نویسندهٔ پارسی‌گوی ایرانی است. اهل ادب به او لقب «استادِ سخن»، «پادشاهِ سخن»، «شیخِ اجلّ» و حتی به‌طور مطلق، «استاد» داده‌اند. او در نظامیهٔ بغداد، که مهم‌ترین مرکز علم و دانش جهان اسلام در آن زمان به حساب می‌آمد، تحصیل و پس از آن به‌عنوان خطیب به مناطق مختلفی از جمله شام و حجاز سفر کرد. سعدی سپس به زادگاه خود شیراز، برگشت و تا پایان عمر در آن‌جا اقامت گزید. آرامگاه وی در شیراز واقع شده است که به سعدیه معروف است.

بیشتر عمر او مصادف با حکومت اتابکان فارس در شیراز و هم‌زمان با حمله مغول به ایران و سقوط بسیاری از حکومت‌های وقت نظیر خوارزمشاهیان و عباسیان بود. البته سرزمین فارس، به واسطهٔ تدابیر ابوبکر بن سعد، ششمین و معروف‌ترین اتابکان سَلغُری شیراز، از حملهٔ مغول در امان ماند. همچنین قرن ششم و هفتم هجری مصادف با اوج‌گیری تصوف در ایران بود و تأثیر این جریان فکری و فرهنگی در آثار سعدی قابل ملاحظه است. نظر اغلب سعدی‌پژوهان بر این است که سعدی تحت تأثیر آموزه‌های مذهب شافعی و اشعری و بنابراین تقدیرگرا است. در مقابل، نشانه‌هایی از ارادت وی به خاندان پیامبر اسلام مشاهده می‌شود. سعدی بیش از آن که تابع اخلاق به‌صورت مطلق و فلسفی آن باشد، مصلحت‌اندیش است و ازین‌رو اصولاً نمی‌تواند طرفدار ثابت و بی‌چون‌وچرای قاعده‌ای باشد که احیاناً در جای دیگری آن را بیان کرده است. برخی از نوگرایان معاصر ایران آثار او را غیراخلاقی، بی‌ارزش، متناقض و ناهماهنگ قلمداد کرده‌اند.

سعدی تأثیر انکارناپذیری بر زبان فارسی گذاشته است؛ به‌طوری‌که شباهت قابل توجهی بین فارسی امروزی و زبان سعدی وجود دارد. آثار او مدت‌ها در مدرسه‌ها و مکتب‌خانه‌ها به‌عنوان منبع آموزش زبان و ادبیات فارسی تدریس می‌شده و بسیاری از ضرب‌المثلهای رایج در زبان فارسی از آثار وی اقتباس شده است. او برخلاف بسیاری از نویسندگان معاصر یا پیش از خود، ساده‌نویسی و ایجاز را در پیش گرفت و توانست — حتی در زمان حیاتش — شهرت زیادی به دست آورد. آثار سعدی در اصطلاح سهل ممتنع (سادهٔ دشوار) است و در آن‌ها نکته‌سنجی و طنز آشکار یا پنهان ملاحظه می‌شود.

آثار وی در کتاب کلیات سعدی، شامل گلستان به نثر، کتاب بوستان در قالب مثنوی و نیز غزلیات، گردآوری شده است. علاوه بر این او آثاری در سایر قالب‌های ادبی نظیر قصیده، قطعه، ترجیع‌بند و تک‌بیت به زبان فارسی و عربی نیز دارد. غزلیات سعدی، اغلب عاشقانه و توصیف‌کنندهٔ عشق زمینی است؛ هرچند که وی غزلیات پندآموز و عارفانه نیز سروده است. گلستان و بوستان به‌عنوان کتاب‌های اخلاقی شناخته می‌شوند و علاوه بر فارسی‌زبانان، بر اندیشمندان غربی از جمله ولتر و گوته نیز تأثیرگذار بوده‌اند.

سعدی در زمان حیات شهرت فراوانی داشت. آثار او حتی در هندوستان، آسیای صغیر و آسیای میانه به زبان فارسی یا به صورت ترجمه در دسترس مخاطبانش قرار داشت. او نخستین شاعر ایرانی است که آثارش به یکی از زبان‌های اروپایی ترجمه شده است. بسیاری از شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان از سبک وی تقلید کرده‌اند. حافظ از جمله شاعرانی بوده که تحت تأثیر سبک سعدی به سرودن غزل پرداخته است. در ادبیات معاصر نیز نویسندگانی مانند محمدعلی جمال‌زاده و ابراهیم گلستان از او تأثیر پذیرفته‌اند. آثار سعدی بعدها به موسیقی هم راه پیدا کرد و بسیاری از غزل‌های او را خوانندگانی چون تاج اصفهانی، محمدرضا شجریان و غلامحسین بنان خواندند. به‌منظور تجلیل از سعدی، اول اردیبهشت، روز آغاز نگارش کتاب گلستان، در ایران روز سعدی نام‌گذاری شده است.

زمانهٔ سعدی

مقاله‌های اصلی: اتابکان فارس و حمله مغول به ایران

وضعیت سیاسی

مسیر حملهٔ مغول به مناطق مختلف جهان که از ۱۲۰۶ تا ۱۲۲۱ میلادی طول کشید.

مهم‌ترین واقعهٔ قرن هفتم هجری، حملهٔ مغول‌ها به ایران است. حملهٔ مغول در سال ۶۱۶ هجری که چنگیز آغاز کرد و در نهایت در سال ۶۵۶ هجری، هلاکو با تصرّف بیشتر قسمت‌های سرزمین ایران و عراق به سرانجام رساند. این هجوم با ویران کردن شهرها، سوزاندن کتابخانه‌ها و غارت و کشتار مردم همراه بود.[۱] چند میلیون نفر از مردم در این حملات کشته شدند و بسیاری از شهرها با خاک یکسان شدند. نخستین سرزمینی که مورد هجوم واقع شد، سرزمین فرارود بود و این حملات باعث شد تا بخشی از مردم به مناطق امن‌تر مانند پارس، اصفهان، هند و آسیای صغیر پناه ببرند.[۲]

سعدی در زمان حکومت اتابکان فارس (یا سَلغُریان) می‌زیست. این سلسله از سال ۵۴۳ هجری شروع شد و نزدیک به صد و پنجاه سال بعد، یعنی در سال ۶۸۵ هجری، به پایان رسید. ششمین و مشهورترین اتابک این سلسله ابوبکر بن سعد بن زنگی بود که در سال ۶۲۳ هجری به فرمان‌دهی رسید و ۳۵ سال حکومت کرد. پدر وی، سعد بن زنگی تبعیت علاءالدین محمد خوارزمشاه را پذیرفته بود؛ با از بین رفتن خوارزمشاهیان سرزمین پارس به سبب تدبیر ابوبکر بن سعد از تجاوز مغول در امان ماند؛ وی با پذیرفتن اطاعت خان مغول، اجازهٔ سلطنت در فارس (یرلیغ) را از جانب اوگتای خان، امپراتور مغول دریافت کرد. سپس هولاکو خان، سرسلسلهٔ ایلخانان نیز حکومت وی بر فارس را پذیرفت. او در سال ۶۵۶ هجری، عده‌ای از سپاه خود را برای کمک به هلاکوخان در تسخیر بغداد گسیل کرد. حملهٔ هلاکو به بغداد منجر به انقراض حکومت عباسیان و کشته شدن مستعصم، آخرین خلیفهٔ عباسی شد. اما ابوبکر بن سعد، در سال ۶۵۸ هجری در شیراز درگذشت و پسرش سعد بن ابوبکر نیز در راه بازگشت از اردوی ایلخان در منطقهٔ تفرش درگذشت.[۳] هلاکو در سال ۶۶۷، امیر انکیانو را به سمت فرماندار مغول در فارس منصوب کرد.[۴]

فرهنگ و ادبیات

مقالهٔ اصلی: سبک عراقی

قرن ششم و هفتم هجری با اوج‌گیری تصوف مصادف است، که زمینهٔ گسترش آن از قرن پنجم هجری با پاسخگویی ابوحامد محمد غزالی به «شبهات» و ایجاد آشتی بین شرع و تصوف فراهم شده‌بود. در این دوران بسیاری از مشایخ صوفیه از جمله عبدالقادر گیلانی و شهاب‌الدین عمر سهروردی ظهور کردند. بسیاری از مکاتب صوفیه از جمله قادریه، سهروردیه و کبرویه بنیان‌گذاری شدند و خانقاه‌های بسیاری ساخته‌شدند. بسیاری از امرا، وزرا و سلاطین ازجمله مستنصر عباسی، طغرل سلجوقی و خواجه نظام الملک طوسی از مشایخ صوفیه حمایت کردند. در این دوره، عناصر صوفیانه در اشکال مختلف به شعر و نثر فارسی راه یافت و عالی‌ترین مظاهر شعر تعلیمی در حدیقه سنایی و بعد از آن در اشعار عطار نیشابوری و مولوی نمایان شد.[۵] سهروردی در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم فلسفهٔ اشراق را با استفاده از آثار صوفیه، منابع فلسفهٔ یونانی و حکمت خسروانی پایه‌گذاری کرد. فلسفهٔ اشراق هم مبتنی بر استدلال عقلی و هم سیر و سلوک عرفانی است.[۶][منبع بهتری نیاز است] او در صدد زنده کردن حکمت ایرانی در بین ایرانیانی بود که دین اسلام را پذیرفته بودند و ختم شدن حماسهٔ پهلوانی به حماسهٔ عرفانی یکی از ابعاد تحولی است که در این دوران به وقوع پیوست.[۷][منبع بهتری نیاز است]

با روی کار آمدن حاکمان سلجوقی و پس از آن ایلخانی – که علاقه‌ای به شعر نداشتند – سرودن مدیحه درآمدی برای شاعران ایجاد نمی‌کرد و در نتیجه، قصیده که قالب متداول مدح در دوران پیشین بود، کم‌کم‌اهمیت خود را از دست داد.[۸] در نقطهٔ مقابل، از آن‌جا که غزل قالب مناسبی برای بیان مضامین عارفانه و عاشقانه است، شاعران غزل‌سرا ظهور کردند و پایه‌های غزل استوارتر شد. سنایی نخستین شاعری است که به‌جد به سرودن غزل عارفانه و عاشقانه روی آورد و زمینه را برای تکامل آن در آثار شاعران بعد از خود، از جمله عطار، خاقانی، نظامی، سعدی، مولوی و حافظ فراهم کرد.[۹]

از سوی دیگر، روزگار سعدی مقارن با متداول شدن سبک عراقی در ادبیات فارسی است. رواج سبک عراقی به اواخر قرن ششم هجری و روی کار آمدن سلجوقیان بازمی‌گردد. در این دوره بسیاری از حکما و ادبا به مناطق مرکزی و جنوبی ایران مهاجرت کردند که به عراق عجم شهرت داشت. این روند مهاجرت با هجوم مغول به ایران سرعت و شدت بیشتری گرفت.[۱۰] با انتقال کانون‌های تأثیرگذار بر زبان فارسی به مناطق مرکزی و جنوبی، زمینهٔ بروز تغییرات در سبک سخنوری فارسی (که به سبک خراسانی مشهور بود) پدید آمد.[۱۱] در این دوران با نفوذ زبان عربی در زبان فارسی، بسامد استفاده از واژه‌ها و ترکیب‌های عربی در شعر و نثر فارسی بیشتر شد و نثر فنی متکلفانه نیز رواج پیدا کرد. کتاب مقامات حمیدی نمونه‌ای از این نوع نثر است. در قرن ششم، غلبهٔ زبان عربی بر فارسی به قدری زیاد شد که نویسندگان فارسی‌زبان به خلق آثار عربی روی آوردند و اگر هم به زبان فارسی می‌نوشتند، آن را با کلمه‌ها و ترکیب‌های عربی می‌آمیختند؛ به‌طوری‌که آثار این دوره پر از اشعار و اصطلاحات عربی و استدلالات قرآنی است.[۱۲] نویسندگان این عصر، در جستجوی سجع، به استفاده از واژگان نامأنوس روی آورده بودند و صفت جوهری نثر که انتقال مفهوم به ذهن خواننده است، بسیار کم‌رنگ شده بود.[۱۳]

در سدهٔ هفتم هجری، از آن‌جا که حاکمان ایلخانی علاقهٔ زیادی به ثبت وقایع تاریخی داشتند، زمینهٔ گسترش تاریخ‌نگاری فراهم شد که از آن جمله می‌توان به جامع التواریخ و تاریخ جهانگشا اشاره کرد.[۱۴]

زندگی‌نامه

گاهشمار زندگی سعدی
مهم‌ترین رویدادهای زندگی سعدی به اجمال
۶۰۶ تولد (تاریخ دقیق آن معلوم نیست؛ در منابعی ۵۸۵ و ۶۱۰ هم آمده است)[۱۵]
۶۱۰ صلح سلطان محمد خوارزمشاه با قراختائیان[۱۶]
۶۱۶ آغاز حمله مغول به ایران و اشغال بخارا[۱۷]
۶۱۷ درگذشت سلطان محمد خوارزمشاه در جزیره آبسکون (در حالی که از لشکر مغول می‌گریخت)[۱۸]
۶۱۸ غارت نیشابور و قتل‌عام نیشابوریان به دست لشکر مغول[۱۹]
۶۲۳ عزیمت به بغداد و آغاز تحصیل و سفر به نقاط مختلف جهان،[۲۰] درگذشت سعد بن زنگی، حاکم فارس و جانشینی پسرش ابوبکر بن سعد در شیراز (وی موفق می‌شود با اوگتای خان و بعداً با هلاکو خان مصالحه کند و شیراز را از حملهٔ مغول در امان نگه دارد)[۲۱]
۶۲۶ آغاز موج دوم حملهٔ مغول به ایران به فرمان اوگتای خان[۲۲]
۶۲۸ مرگ جلال‌الدین خوارزمشاه و انقراض حکومت خوارزمشاهیان[۲۳]
۶۴۵ آغاز موج هفتم جنگهای صلیبی و اسارت سعدی به دست فرنگیان[۲۴]
۶۵۳ آغاز موج سوم یورش مغول به ایران به رهبری هلاکو خان[۲۵]
۶۵۵ بازگشت به شیراز و نگارش بوستان[۲۶]
۶۵۶ سقوط بغداد و به قتل رسیدن مستعصم عباسی به دستور هلاکو خان و انقراض خلافت بنی عباس، نگارش کتاب گلستان[۲۷]
۶۵۸ درگذشت ابوبکر بن سعد، حاکم فارس در شیراز تقریباً هم‌زمان با درگذشت پسرش سعد بن ابوبکر در راه بازگشت از بغداد، آغاز امارت محمد بن سعد در شیراز در سنین کودکی[۲۸]
۶۸۳ کشته شدن شمس الدین محمد جوینی مشهور به صاحب دیوان در دربار ایلخانی[۲۹]
۶۸۵ درگذشت ابش خاتون و پایان حکومت اتابکان فارس بر شیراز،[۳۰] آغاز حکومت انکیانو بر شیراز (سعدی با او ارتباط نزدیکی داشت و در ستایش او اشعاری سروده است)[۳۱]
۶۹۰ درگذشت (تاریخ دقیق آن معلوم نیست؛ این واقعه ممکن است در یکی از سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ رخ داده باشد)[۳۲]

در مورد زندگی سعدی اطلاعات قطعی بسیار کمی در دست است. حتی قدیمی‌ترین منابع، بسیاری از اطلاعات خود را از آثار خود او اقتباس کرده‌اند؛ اطلاعاتی که بسیاری از آن‌ها به لحاظ تاریخی غیرممکن‌اند و سعدی –شاید– به‌منظور تأثیر بیشتر کلام خود، آن‌ها را تغییر داده و با مبالغه و افسانه درآمیخته است.[۳۳] بنابراین، هنوز تصویر دقیق و منسجمی از زندگی سعدی وجود ندارد.[۳۴] به‌ویژه در مورد سال‌های پیش از سال ۶۵۵ و پس از ۶۸۰ دانسته‌ها متکی بر فرضیات است.[۳۵]

تولد و کودکی

همچنین ببینید: سال تولد سعدی

سعدی به احتمال زیاد در سال ۶۰۶ هجری قمری (برابر با حدود ۵۸۹ خورشیدی و ۱۲۱۰ میلادی) در شیراز زاده شده است. با این حال، برخی از صاحب‌نظران تولد وی را حدود سال ۵۸۵ هجری قمری می‌دانند.[۳۶] با توجه به این که هیچ منبع تاریخی مستقلی در مورد زادروز سعدی گزارشی نداشته است، هر دو تاریخ ذکرشده، بر اساس استنباط صاحب‌نظران از آثار خود او به دست آمده است.[۳۷][یادداشت ۱][یادداشت ۲] به عقیدهٔ یان ریپکا، محتمل‌ترین فرضیه برای تولّد سعدی بین ۶۱۰ تا ۶۱۵ است که عباس اقبال، مورخ و ادیب معاصر، طرح کرده است؛ هرچند حتی با این فرض نیز عمر سعدی بسیار طولانی می‌شود.[۳۵]

طبق قدیمی‌ترین اسناد، نام وی مصلح‌الدین ابومحمد عبدالله بن مشرف بن مصلح بن مشرف است.[۳۵] نام کوچک سعدی، مصلح، از نام پدربزرگ پدری‌اش اقتباس شد. پدر او ملازم دربار سعد بن زنگی، اتابک فارس، بود و هم‌زمان به علوم دینی نیز اشتغال داشت.[۳۸] سعدی از کودکی تحت تعلیم و تربیت قرار گرفت. وی در آثارش ضمن یادآوری این تعالیم، از عشق و آموزه‌های خردمندانهٔ پدرش به نیکی یاد می‌کند.[۳۵][یادداشت ۳] سعدی در دوازده‌سالگی پدرش را از دست داد[۳۵] و تحت تکفل پدربزرگ مادری خود، مسعود بن مصلح الفارسی، قرار گرفت. او در دوران کودکی، مقدمات علوم ادبی و شرعی را در شیراز آموخت. سعدی به قولی، خواهرزادهٔ قطب‌الدین شیرازی، دانشمند و فیلسوف سرشناس است.[۳۹] دوران کودکی و نوجوانی سعدی هم‌زمان با اتابکی سعد بن زنگی در فارس بود، که با یورش مغول‌ها به ایران مصادف شد.[۴۰] اوضاع نابسامان ایران در پایان دوران سلطان محمد خوارزمشاه و به‌ویژه حملهٔ سلطان غیاث‌الدین خوارزمشاه، برادر جلال‌الدین خوارزمشاه، به شیراز در سال ۶۲۰ هجری قمری، سعدی را بر آن داشت که در روزگار جوانی شیراز را ترک کند و به بغداد برود.[۴۱]

تحصیل و سفر

سعدی حدوداً از سال ۶۲۳ قمری در مدرسهٔ نظامیهٔ بغداد مشغول به تحصیل شد. این مدرسه در سال ۴۵۹ هجری به دستور خواجه نظام‌الملک طوسی، وزیر مشهور دربار سلجوقیان، تأسیس شده بود. در این مدرسه که به صورت شبانه‌روزی اداره می‌شد، دانشجویان دروسی از قبیل صرف و نحو عربی، قرآن، فقه، حدیث، اصول، طب، فلسفه و نجوم را فرا می‌گرفتند. هدف اصلی تأسیس مدارس نظامیه، تربیت قاضی و فقیه و محدث اهل سنت بود. امام محمد غزالی از سال ۴۸۴ هجری در آن تدریس می‌کرد و تأثیر وی در محتوا و نظام آموزشی، در درازمدت (حتی در زمان تحصیل سعدی) هویدا بود؛ چنان‌که کتاب احیاء علوم‌الدین یکی از مهم‌ترین کتاب‌های درسی آن به‌شمار می‌رفت. این مدرسه و سایر مدارس نظامیه مروج فقه شافعی و کلام اشعری بود و مثل سدی در برابر تفکر اسماعیلیه عمل می‌کرد.[۴۲]

سعدی در مدت تحصیل در بغداد از حضور استادان بنام دوران خود از جمله سبط بن جوزی (منظور ابن جوزی دوم، نوادهٔ ابن جوزی مشهور است) و شهاب‌الدین عمر سهروردی، صوفی مشهور، بهره برد.[۴۳] به استناد یکی از سروده‌های سعدی،[یادداشت ۴] او در این دوره از مدرسهٔ نظامیه شهریه دریافت می‌کرده است. سعدی پس از تحصیل در نظامیه، شغل واعظی پیشه می‌کند که مستلزم سفر به مناطق مختلف و ارائهٔ خطابه و ارشاد مردم بوده است.[۴۴] با توجه به شواهد متعددی که در بوستان و گلستان وجود دارد،[یادداشت ۵] سعدی مدتی را در شهرهای مختلف شام مانند دمشق و بعلبک به سر برده و به کار تدریس و موعظه مشغول بوده است.[۴۵] مسلم است که سعدی به حجاز، شام و آسیای صغیر سفر کرده است.[۴۶] با این حال نشانه‌هایی از سفر به هندوستان، ترکستان، غزنین، آذربایجان، فلسطین، چین، یمن و آفریقای شمالی هم در سروده‌های وی یافت می‌شود. اما به‌نظر می‌رسد که بعضی از این سفرها داستان‌پردازی باشند و به‌طور منطقی پایهٔ نمادین و اخلاقی داشته باشند.[۴۷] یان ریپکا، سفر او به شرق ایران، شامل ترکستان و هندوستان، را بسیار بعید می‌داند.[۳۵] این جهانگردی که مورد اشارهٔ خود سعدی نیز واقع شده است،[یادداشت ۶] به روایتی سی سال به طول انجامید.[۴۸]

بازگشت به شیراز

سعدی در حدود سال ۶۵۵ قمری به شیراز بازگشت و در خانقاه ابوعبدالله بن خفیف ساکن شد. سعدی در این زمان به حاکم فارس، اتابک ابوبکر بن سعد زنگی بسیار نزدیک شد و –مانند پدر– به دربار رفت‌وآمد پیدا کرد. ذبیح‌الله صفا، معتقد است که اشتغال سعدی در دربار، به عنوان شاعر درباری نبوده است. در این دوران سعدی به تدوین و تصنیف اشعار و رسائل خود پرداخت.[۴۹]

با توجه به شواهدی که در کتاب بوستان وجود دارد، سعدی در بازگشت از سفر تصمیم گرفت که «سخن‌های شیرین‌تر از قند به سوغات آوَرَد»[یادداشت ۷] و بدین جهت کتاب بوستان را در سال ۶۵۵ قمری نوشت و به ابوبکر بن سعد زنگی، حاکم وقت شیراز، تقدیم کرد. محمدعلی همایون کاتوزیان، منتقد ادبی، با توجه به شواهدی در گلستان، معتقد است که سعدی پس از نگارش بوستان دچار نوعی افسردگی شد و با این فکر که عمر خود را به بطالت گذرانده و به ایام پیری رسیده است، دست از کار کشید؛ اما دوست یا دوستانی او را به نوشتن کتاب جدیدی مصمم کردند. سعدی نگارش کتاب گلستان را کمتر از یک سال بعد از تدوین بوستان، در ۱ اردیبهشت سال ۶۵۶ هجری شروع کرد و «هنوز از گلِ بوستان بَقیّتی موجود بود» که نگارش آن را به پایان رساند؛ بنابراین کتاب گلستان در مدت پنج یا شش ماه نوشته شد که — به نظر محمدعلی همایون کاتوزیان — شبیه به معجزه است و می‌تواند نشانی از فرح و انبساطی باشد که پس از یک دوره افسردگی — به‌صورت موقت — بروز می‌کند. سعدی این کتاب را تلویحاً به سعدبن ابوبکر زنگی، ولیعهد جوان فارس تقدیم و ابراز امیدواری کرد که مورد پسند وی واقع شود.[۵۰] یان ریپکا می‌گوید این‌که سعدی توانسته در این مدت کوتاه این دو اثر بلیغ را در نهایت کمال تصنیف کند، از این مسئله نشات می‌گیرد که مطالبش را پیش‌تر نگاشته بوده است.[۳۵]

سعدی تا پیش از نگارش بوستان و گلستان، شاعری نام‌آشنا نبود، اما نگارش این دو کتاب سرآغاز شهرت و بلندآوازگی او شد. سعدی پس از سکونت در شیراز، زندگی خود را صرف سرودن شعر و مراقبه کرد و روزگار خود را با تقدیم شعری یا نصیحتی به امیران و رعایا و طرفداران خود و پذیرش هدایای آن‌ها می‌گذراند.[۳۵]

سعدی در گلستان می‌گوید که با دو وزیر دربار ایلخانی زمان خود یعنی شمس‌الدین محمد جوینی و عطاملک جوینی دوستی و مراوده داشت. این دو اهل سخن و شعر بودند و با سعدی مکاتبات و ملاقات‌هایی داشتند. سعدی پس از بازگشت به شیراز، یک بار به سفر حج می‌رود و در بازگشت، از مسیر آذربایجان، به دیدار این دو برادر نائل می‌شود.[۵۱] آن‌ها او را به دیدار اباقاخان، پادشاه وقت ایلخانی، بردند و او هم از سعدی خواست که او را نصیحتی کند.[۵۲] سعدی در مدت اقامت خود در شیراز، با بسیاری از افراد سرشناس معاصر خود از جمله شیخ صفی‌الدین اردبیلی[۵۳] دیدار کرد.[۵۴] یان ریپکا گزارش این ملاقات‌ها را معتبر نمی‌داند.[۳۵]

قاضی نورالله شوشتری در کتاب قصص العلماء، داستانی از ملاقات سعدی با خواجه نصیرالدین توسی در شیراز نقل می‌کند که طی آن خواجه نصیر، به سبب قصیدهای که سعدی در رثای مستعصم، خلیفهٔ عباسی سروده،[یادداشت ۸] دستور فلک کردن او را می‌دهد و این شکنجه، طی چند روز به درگذشت وی می‌انجامد. با این حال به‌نظر ابراهیم باستانی پاریزی، اگرچه اصل فلک شدن سعدی به‌واسطهٔ سرودن مرثیه برای مستعصم عباسی ممکن است واقعیت داشته‌باشد، اما جزئیات داستان ساختگی است؛ چرا که نشانه‌ای از سفر خواجه نصیر به شیراز در دست نیست و در عین حال، سعدی تا سال‌ها پس از درگذشت خواجه نصیر به حیات خود ادامه داده است.[۵۵]

مرگ

تاریخ مرگ سعدی را در منابع گوناگون، یکی از سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری ذکر کرده‌اند.[۵۶] اما مورد اعتمادترین روایت که سعید نفیسی طرح می‌کند، این است که وی در ۲۷ ذیحجه سال ۶۹۰ هجری درگذشته[۳۵][۵۷] و در همان خانقاهی که اقامت گزیده‌بود، به خاک سپرده شده است.[۵۸][منبع بهتری نیاز است]

داستان‌های خیالی و مبالغه‌آمیز

پیش‌تر عادت بر این بود که — بیشتر بدون گفتگو — داستان‌های گلستان و بوستان را بخشی از سرگذشت سعدی قلمداد نمایند؛ از معروف‌ترین صاحب‌نظرانی که چنین رویکردی داشته‌اند می‌توان به هنری ماسه، علی‌اصغر حکمت و محمد خزائلی اشاره کرد.[۵۹] اما مطالعات نشان می‌دهد که برخی از این حکایات جنبهٔ تخیلی دارد و واقعی نیست یا دست‌کم در بیان آن مبالغه شده است؛ بنابراین نمی‌توان این داستان‌ها را به‌عنوان سرگذشت واقعی سعدی پذیرفت.[۶۰]

یکی از این سرگذشت‌ها، حکایت بتی دیدم از عاج در سومنات... است که نمونه‌ای از مقامه‌نویسی است و واقعیت ندارد؛ سعدی اصولاً سفری به هندوستان نداشته است.[۶۱][۶۲] داستان از این قرار است که سعدی در بت‌خانهٔ سومنات، مردم را در حال پرستش بتی می‌بیند، که ادعا می‌شد صبح‌ها دست خود را برای ستایش خداوند به سوی آسمان دراز می‌کند. سعدی درمی‌یابد که یک برهمن در درون بت پنهان می‌شود و با کشیدن ریسمانی، دست بت را حرکت می‌دهد. در همین حال برهمن هم درمی‌یابد که سعدی متوجه موضوع شده است. پس از بیم جان، برهمن را می‌کشد و از راه هندوستان و یمن به حجاز می‌گریزد.[۶۳]

سعدی در مدت اقامت در دمشق به علت دلگیری از دوستان خود، از آن‌ها کناره‌گیری می‌کند و سر به بیابان می‌گذارد. اما اسیر فرنگیان می‌شود و در شهر طرابلس به کار اجباری گماشته می‌شود. در این اثنا، آشنایی او را می‌بیند و از صاحبانش می‌خرد. این شخص سعدی را به شهر حلب می‌برد و دختر خود را به عقد وی درمی‌آورد. به استناد این حکایت، برخی معتقدند که سعدی اسیر فرنگیان شده و به اروپا سفر کرده است. ضیاء موحد اصل داستان اسارت را قابل رد یا اثبات نمی‌داند. اما بر این عقیده است که منظور سعدی از فرنگ، اروپا نیست؛ چون در آن دوران، طی جنگ‌های صلیبی، فرنگیان استحکاماتی را در سرزمین شام به وجود آورده‌بودند که به اَفرَنج یا اَفرَنجیه شهرت یافته‌بود و سعدی نیز به اسارت محافظان یکی از همین قلعه‌ها درآمده‌بود. موحد برآورد می‌کند که این اتفاق البته در صورت واقعیت داشتن — به احتمال زیاد بین سال‌های ۶۴۵ تا ۶۵۲ قمری (۱۲۴۸ تا ۱۲۵۴ میلادی) طی هفتمین مرحله از جنگ‌های صلیبی واقع شده باشد.[۶۴]

سعدی در گلستان حکایتی نقل می‌کند راجع به سفر خود به کاشغر در سالی که محمد خوارزمشاه با ختا صلح اختیار کرد. بنا بر شواهد تاریخی این رخداد در سال ۶۱۰ هجری بوده است. وی در این سفر با پسری زیباروی که در حال یادگیری صرف و نحو عربی بود، هم‌کلام می‌شود. پسر از وی درخواست می‌کند شعری از سعدی برایش بخواند و سعدی هم فی‌البداهه ابتدا شعری عربی و سپس شعری فارسی برای او می‌خواند. پسر نحوی سپس که متوجه می‌شود این شخص، همان سعدی است، از او تقاضا می‌کند که مدت بیشتری در آن‌جا اقامت کند؛ اما سعدی به‌رغم میل باطنی، تقاضای او را نمی‌پذیرد. سعدی در این سال، سن کمی داشته است و غیرممکن بوده که آوازه‌اش در شهر کاشغر در ترکستان شرقی به این درجه رسیده‌باشد.[۶۵] از سوی دیگر، شمس قیس رازی در کتاب المعجم که در سال ۶۳۰ هجری نوشته شده است، هیچ عبارت یا شعری از سعدی را نقل نمی‌کند؛ در حالی که به آثار بسیاری از دیگر شاعران آن دوران اشاراتی دارد.[۳۵] از این رو سفر به کاشغر و ملاقات با پسر نحوی، به احتمال زیاد تخیلی است.[۶۶][۳۵]

گرایش‌های فکری و اجتماعی

مذهب

سعدی در نظامیهٔ بغداد تحصیل کرده است و هدف از تأسیس مدارس نظامیه، پرورش افرادی بود که فقه شافعی و کلام اشعری را تدریس کنند.[۶۷] همچنین تفکر اشعری در زمان و جغرافیای زندگی سعدی متداول بوده است. برخی پژوهشگران معتقدند که نشانه‌های اعتقاد سعدی به اشاعره، در آثار او قابل تشخیص است و شکی در اشعری‌مذهب بودن او باقی نمی‌گذارد؛[۶۸] به‌طور مثال، سعدی قصیده‌ای دارد که در آن نخست پیامبر اسلام و سپس خلفای چهارگانه را ستوده و در آن از ادبیات و تعبیرات اهل سنت استفاده کرده است. اما در مقابل، نشانه‌هایی از ارادت وی به خاندان پیامبر اسلام مشاهده می‌شود و به همین دلیل، برخی از علماء مانند قاضی نورالله شوشتری وی را شیعه قلمداد کرده‌اند.[۶۹][منبع بهتری نیاز است] وی مدعی است که سعدی در دیدار خود با خواجه نصیرالدین طوسی، شیعه بودن خود را اظهار کرده است.[۷۰] نکتهٔ قابل توجه در بررسی مذهب سعدی این است که او اصراری به تبلیغ مذهب خود و زیر سؤال بردن سایر مذاهب نمی‌کند و بیشتر به‌عنوان یک شاعر اصول اخلاقی را انعکاس می‌دهد و تبیین می‌کند.[۷۱]

جهان‌بینی

اگرچه سفر به مناطق مختلف و همنشینی با حکیمان و دانشمندان نقش مهمی در شکل‌گیری عقاید سعدی دارد. اما او بیش از هر چیز تحت تأثیر آموزه‌های مذهبی است که در شیراز و بغداد فرا گرفته است. سعدی به پیروی از اشاعره فلسفه و هرگونه تفکر خارج از دایرهٔ تعالیم شرعی را گمراهی می‌داند و معتقد است که در هر امری باید تابع قرآن و حدیث بود. سعدی تقدیرگراست و حتی افتادن برگی از درخت را ناشی از ارادهٔ خداوند می‌داند؛ پس در تفکر وی خوبی و بدی در ذات انسان‌ها سرشته شده و قابل تغییر نیست.[۷۲][۷۳]

نکتهٔ بارز دیگری که در مورد عقاید سعدی می‌توان یاد کرد، نوع‌دوستی و تلاش برای اصلاح جامعه است.[۷۴] این جنبه از تفکر او که از آن با عنوان حکمت عملی نام می‌برند، در اشعار و آثار سعدی نمود بارز و برجسته‌ای دارد. مفاهیمی از قبیل پرستش خدای یگانه، نکوهش ریاکاری، فروتنی، خدمت به خلق، انسان‌دوستی، کار و تلاش، عدالت و مواردی از این دست در اشعار وی و به‌ویژه در بوستان به دفعات توصیه شده است.[۷۵] سعدی خود را مصلحی اجتماعی و آموزگاری اخلاقی می‌داند که با پند و اندرز تلاش می‌کند در مقابل ظلم و نابرابری بایستد یا دست کم تا حدی از عوارض آن بکاهد.[۷۶] او در طول عمر خود با دربار پادشاهان مختلفی در ارتباط بود. اما آزادی اندیشه و آزادی قلم خود را از دست نداد و ترجیح داد در قصیده‌های خود، به جای ثنا گفتن امیران و وزیران، آن‌ها را پند و اندرز دهد.[۳۵]

عرفان و تصوف

سعدی را نمی‌توان صوفی یا عارف قلمداد کرد؛ اما در عین حال، نمی‌توان او را یکسره مخالف یا بیگانه با تصوف دانست.[۷۷][۳۵] تصوف و عرفان در قرن هفتم هجری بسیار رایج بود. سعدی هم به‌عنوان یکی از عالمان زمان خود، به‌واسطهٔ تحصیل در بغداد و نشست و برخاست با عارفان زمان خود نظیر شیخ شهاب‌الدین عمر بن محمد سهروردی در معرض اندیشه‌های عرفانی قرار داشت. او در گلستان می‌گوید که ابوالفرج جوزی او را به ترک سماع دعوت کرده بود و به‌همین دلیل، بدیع‌الزمان فروزانفر، او را در زمرهٔ صوفیان دین‌دار (متشرع) قرار می‌دهد. سعدی در حکایات گلستان و بوستان رویکردی دوگانه نسبت به مقولهٔ تصوف دارد؛ گاهی عارفان را تمجید و نظریهٔ تصوف و عرفان را تبیین می‌کند، از آراء و روش‌های اصولی تصوف برداشت می‌کند و بازتاب آن را در اخلاق و رفتار صوفیان بزرگ (ابدال) مانند جنید بغدادی، شبلی نعمانی و بایزید بسطامی به‌تصویر می‌کشد. با این حال، گاهی صوفیان را «مردمی بیکار و بیعار و بی‌بندوبار» می‌شمارد و از جماعتی انتقاد می‌کند، که تصوف را بهانه‌ای برای «تن‌پروری و شهوت‌رانی» قرار داده‌اند.[۷۸]

رشید یاسمی، زبان‌شناس، بر این عقیده است که همهٔ غزل‌های سعدی عارفانه است و تصویر عشق زمینی در اشعار سعدی، وسیله‌ای برای رساندن مفهوم عشق حقیقی اهل تصوف است.[۷۹] اما بسیاری دیگر از صاحب‌نظران از جمله محمدعلی فروغی، همایون کاتوزیان و ضیاء موحد این نظر را رد می‌کنند.[۸۰][۸۱] حدود ده درصد از غزل‌های سعدی، عرفانی یا شبه‌عرفانی است. اما حتی در این اشعار نیز شور و شعف عارفانه، چنان‌که در غزلیات مولوی هست، وجود ندارد.[۸۲] سیدعلی قاضی طباطبایی، عارف شیعهٔ قرن سیزدهم و چهاردهم، سعدی را اگرچه فردی حکیم و دانشمند می‌دانست، اما معتقد بود که «در اشعار او بویی از عرفان به مشام نمی‌رسد». وی تنها از غزلی با مطلع «به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازوست»[یادداشت ۹] به عنوان غزلی «آبدار و شیرین» یاد کرده است.[۸۳][منبع بهتری نیاز است] به عقیدهٔ روبن لوی، استاد دانشگاه کمبریج، فلسفهٔ سعدی، عملی و عادی است و جنبهٔ متافیزیک ندارد؛ سعدی دربارهٔ اندیشه‌های صوفیانه به‌شکل جامع و دقیق سخن نمی‌گوید و نگاه او به عارفان برجسته به عنوان معلم اخلاق است و به‌همین دلیل، رویکرد سعدی با مولوی متفاوت است. یان ریپکا نیز می‌گوید توجه سعدی نه به اندیشه‌های انتزاعی عارفانه، بلکه به کاربرد آن در زندگی عادی معطوف بوده است.[۸۴] به نظر باربیه دومنار، شرق‌شناس فرانسوی، سعدی تمایل جدی به تصوف نداشت. اما از آن‌جا که در عصرِ او، تصوف مانند مذهب یک عامل تربیتی عمومی بود، از آن برکنار نماند و از چاشنی تصوف در آثار خود بهره گرفت.[۸۵]

مصلحت‌اندیشی

سعدی بیش از آن که تابع اخلاق به‌صورت مطلق و فلسفی باشد، مصلحت‌اندیش است و ازین‌رو اصولاً نمی‌تواند طرفدار ثابت و بی‌چون‌وچرای قاعده‌ای باشد که احیاناً در جای دیگری آن را بیان کرده است؛ مثلاً راستگویی یک ارزش است؛ اما ممکن است شرایطی واقع شود که مصلحت، دروغ گفتن را ایجاب کند. سعدی در نخستین حکایت از فصل یکم گلستان، شرایطی را تصویر کرده است که در آن ارزش راست‌گویی زیر پا گذاشته می‌شود؛ در غیر این صورت نادانی پادشاه و بی‌رحمی وزیرانش باعث کشتار بی‌مورد می‌شود. سعدی در عالم واقع نیز به‌طور مطلق از یک سری قواعد اخلاقی ثابت پیروی نکرده است.[۳۵]

او از جمله شاعرانی است که چاپلوسی را نمی‌پسندد و ترجیح می‌دهد در قصیده به جای مدح گفتن، تذکر بدهد. او هلاکو خانی را، که آخرین خلیفهٔ عباسی را به قتل رسانده است، تمجید و در همان زمان، برای خلیفهٔ مقتول نیز سوگواری می‌کند؛ حال آن که حاکم شیراز — که سعدی او را نیز تمجید کرده است — برای شکست دادن همین خلیفه، لشکری را به کمک هلاکوخان گسیل کرده‌بود.[۳۵]

شاهدبازی

سعدی در دورهٔ خود به هزالی و شاهدبازی معروف بوده است. علاوه بر هزلیات، که در آن اشعاری در باب همجنس‌گرایی موجود است، در بوستان و گلستان هم مطالب متعددی در همین زمینه وجود دارد. خود سعدی از طرفداران جمال و رخ زیبا بود و از آن حظ روحانی می‌برد. بدیع‌الزمان فروزانفر، استاد ادبیات فارسی، معتقد است که سعدی در بیشتر غزل‌های خود آشکارا و بی‌پروا، جمال‌پرستی را تأیید کرده است.[یادداشت ۱۰][۸۶] مهدی جامی، روزنامه‌نگار، سعدی را مانند بسیاری از شاعران دیگر آن دوران، دارای گرایش به بچه‌بازی و دوجنس‌گرا می‌داند. آرش نراقی، نویسنده و مترجم نیز معتقد است که سعدی در آثارش از عشق ورزیدن با پسران با لذت و تحسین یاد کرده است.[۸۷] در مقابل، محمد بقایی ماکان، پژوهشگر ادبیات، معتقد است که سعدی تنها ستایشگر زیبایی است و نباید اشعار جمال‌پرستانهٔ او را به مسائل جنسی مرتبط دانست.[۸۸][منبع بهتری نیاز است]

با این حال، سعدی در باب هفتم بوستان، شاهدبازی را تقبیح می‌کند و پدران را پند می‌دهد که از افتادن فرزندان خود به دام نظربازان جلوگیری کنند. وی ادعای صوفیانی را که عشق‌ورزی به شاهدان را تجلی عشق به آفرینش پروردگار می‌دانند، به چالش می‌کشد.[۸۹]

آثار

همهٔ آثار سعدی اعم از شعر و نثر در مجموعه‌ای با عنوان کتاب کلیات سعدی جمع‌آوری شده است. از بین آثاری که در این کتاب آمده، بوستان و گلستان دو کتاب مستقل هستند. سعدی گلستان را به نظم و نثر مسجع و بوستان را به نظم تألیف کرده است. علاوه بر این، غزلیات و هزلیات (یا خبیثات) نیز به‌صورت مستقل به چاپ رسیده‌اند. سایر آثار سعدی که در کتاب کلیات آمده است، عبارتند از: قصاید، مراثی، ملمعات و مثلثات، ترجیعات، صاحبیه، رباعیات و مفردات.[۹۰]

قصاید، شامل قصیده‌های عربی و قصیده‌های فارسی است. قصیده‌های عربی در حدود هفت‌صد بیت است و در کل دارای مضامین غنایی یا مدح است. قصیده‌های فارسی نیز دارای مضامین موعظه و توحید و مدح است.[۹۱]

مراثی، مشتمل بر چند قصیده در مرثیهٔ چند تن از رجال معاصر سعدی از جمله مستعصم، آخرین خلیفهٔ عباسی، ابوبکر بن سعد بن زنگی و سعد بن ابوبکر (از اتابکان فارس) است.[۹۲]

صاحبیه، مجموعه‌ای از قطعات فارسی و عربی است.[۹۳]

سعدی، علاوه بر گلستان، آثار دیگری نیز به نثر دارد، که عبارتند از نصیحةالملوک، رسالهٔ عقل و عشق و مجالس پنج‌گانه.[۹۴]

همچنین در نسخه‌های چاپی پاکستان و هند کتاب شعر دیگری با نام کریما به سعدی نسبت داده شده است. قالبِ این کتاب مثنوی است و در بحر متقارب سروده شده است. اصالتِ این انتساب، با توجه به قوی نبودن اشعار و موجود نبودن اسناد خطی از آن، محلّ شک است.[۹۵] علاوه بر این، محمدعلی فروغی در تحقیقات خود، در یکی از نسخه‌های خطی از کلیات سعدی، با کتاب دیگری به نام معمیات مواجه شده است که حاوی ۳۱ قطعهٔ عربی و فارسی در لغز و معماست.[۹۶]

سعدی، در زمان زندگی خود، نسبت به جمع‌آوری و تدوین آثارش مبادرت می‌ورزیده است؛ چنان‌که این کار در مورد گلستان، بوستان و طیبات مسلم است.[۹۷] علی بن احمد بن ابی بکر بیستون از جمله مشهورترین گردآورندگان کلیات سعدی است که در سال ۷۲۶ و نیز در سال ۷۳۴ هجری به این کار مبادرت کرد.[۹۸][۹۹] در این نسخه، غزلیات سعدی به‌ترتیب الفبای حرف آخر ابیات مرتب شده‌اند. ترتیب قرار گرفتن فصول مختلف کلیات سعدی در نسخه‌های بعدی نیز کم و بیش از این نسخه اقتباس شده است.[۱۰۰]

تاکنون نسخه‌های مختلفی از آثار سعدی چ ه به‌صورت مستقل و چه در قالب کلیات سعدی — تصحیح و منتشر شده است. نخستین کتاب تصحیح‌شدهٔ گلستان را در سال ۱۳۱۰، عبدالعظیم قریب آماده و منتشر کرد. نخستین نسخهٔ تصحیح‌شده کلیات سعدی را نیز در سال ۱۳۱۶، محمدعلی فروغی منتشر کرد، که تا به امروز به‌عنوان مهم‌ترین منبع ارجاع به آثار سعدی محسوب می‌شود. بعدها محققان دیگر از جمله سعید نفیسی، محمدجواد مشکور، خلیل خطیب رهبر و حسن انوری نسخه‌های دیگری از این کتاب را تصحیح کردند. معتبرترین نسخه از گلستان به تصحیح غلامحسین یوسفی است که مبنای آن هفده نسخهٔ خطی و نسخه‌های چاپی معتبر بود. با این حال، این تصحیح نیز نظرات مثبت همهٔ منتقدان را برنیاورد و پس از آن دستِ‌کم دو تصحیح دیگر از کلیات سعدی از بهاءالدین خرمشاهی (۱۳۷۵) و حسن انوری (۱۳۸۳) عرضه شد.[۹۸]

بوستان

مقالهٔ اصلی: بوستان سعدی
برگه‌ای از بوستان سعدی، نوشته‌شده در بخارا در سال ۱۵۳۹ میلادی. این اثر امروزه در موزهٔ هنر نلسون اَتکینز واقع در کانزاس سیتی در ایالات متحدهٔ آمریکا نگهداری می‌شود.

بوستان از آثار منظوم سعدی و یکی از شاهکارهای ادب فارسی به‌شمار می‌آید. این کتاب در نسخه‌های قدیمی سعدی‌نامه نامیده می‌شد، اما بعدها به بوستان شهرت یافت. بوستان به نظم (شعر) نوشته شده و مشتمل بر حدود چهار هزار بیت شعر است.[۱۰۱] قالب شعری آن مثنوی است و همانند شاهنامهٔ فردوسی در بحر متقارب سروده شده است. بوستان، کتابی اخلاقی و آموزشی است و سعدی آرمان‌شهر مطلوب خود را در آن به تصویر کشیده است.[۱۰۲] چنان‌که سعدی، خود، اشاره کرده است، نگارش آن را در ۶۵۵ هجری به پایان برده و به ابوبکر بن سعد زنگی تقدیم کرده است.[۱۰۳]

بوستان با یک مقدمهٔ طولانی آغاز می‌شود که در حمد خداوند، ستایش پیامبر اسلام، بیان دلیل نگارش کتاب و مدح ابوبکر بن سعد زنگی و سعد بن ابوبکر، حاکمان وقت فارس، سروده شده است.[۱۰۴] این کتاب در ده فصل (یا ده باب) نوشته شده است که عبارتند از: عدل، احسان، عشق، تواضع، رضا، ذکر، تربیت، شُکر، توبه و مناجات و ختم کتاب.[۱۰۵] حجم این باب‌ها متفاوت است و به‌جز باب یکم و پنجم، همگی با یک مقدمهٔ کوتاه شروع می‌شوند. هر باب، مشتمل بر حکایت‌هایی است که به‌صورت پی‌درپی نقل می‌شوند. بر اساس نسخهٔ تصحیح‌شدهٔ غلام‌حسین یوسفی، با احتساب دیباچه، در مجموع ۱۸۳ حکایت در این کتاب نقل شده است. حکایت‌های بوستان از نظر پیچیدگی و ساختار یکسان نیستند؛ برخی از ساختار داستانی پیچیده‌تری برخوردارند و حوادث و اشخاص متعددی را در بر می‌گیرند، درحالی‌که برخی دیگر ساده و در حد حکایت‌واره‌اند.[۱۰۴]

گلستان

مقالهٔ اصلی: گلستان سعدی
شعری از گلستان

سعدی کتاب گلستان را در سال ۶۵۶ هجری قمری، یعنی یک سال پس از نگارش بوستان نوشته است. این کتاب به نثر آهنگین و آمیخته با نظم و در هشت فصل (یا هشت باب) نوشته شده است. هشت باب گلستان عبارتند از: «سیرت پادشاهان»، «اخلاق درویشان»، «فضیلت قناعت»، «فوائد خاموشی»، «عشق و جوانی»، «ضعف و پیری»، «تأثیر تربیت»، و «آداب صحبت». گلستان یکی از تأثیرگذارترین کتاب‌های نثر در ادبیات فارسی است.[۹۸] سعدی این کتاب را به سعد بن ابوبکر بن سعدی زنگی تقدیم کرده است.[۳۵]

این کتاب، مجموعه‌ای از حکایت‌های مستقل و حاوی اندرزها و جمله‌های قصار است. اما هنر داستان‌گویی و ایجاز نگارنده، مانع از آن می‌شود که وجه تعلیمی آن باعث ملالت خواننده شود. سعدی در گلستان، از پرداختن به تاریخ‌نگاری و تذکرهنویسی پرهیز می‌کند و تنها امور مربوط به زندگی و منش اشخاص را بیان می‌کند.[۱۰۶][منبع بهتری نیاز است] کتاب گلستان را می‌توان گزارش سعدی از جامعهٔ زمان خود دانست، که در آن اوضاع فرهنگی و اجتماعی زندگانی مردم به صورت واقعی به تصویر کشیده شده است.[۱۰۷]

حکایت‌های گلستان، فراخور موضوع، کوتاه یا بلند می‌شود. در برخی از حکایت‌ها شخصیت‌های خیالی یا واقعی ثالثی وجود دارند و ایفای نقش می‌کنند؛ اما در برخی از حکایت‌ها، نگارنده حاضر و ناظر است. برخی از این رخدادها، رخدادهای واقعی زندگی او و برخی فقط رخدادهای تخیلی است.[۱۰۸]

این کتاب به لحاظ سبک و سیاق در زمرهٔ مقامات جای می‌گیرد.[۱۰۹][۱۰۶][منبع بهتری نیاز است] با این حال، به‌رغم این که دشوارنویسی و اطناب در مقامه‌های نویسندگان پیشین متداول بود، حکایات گلستان، موجز و تا سرحد امکان نزدیک به زبان عامه نوشته شده است.[۱۱۰] داریوش رحمانیان، استاد تاریخ، با استناد به تعداد زیاد حکایاتی که در مورد سیاست در این کتاب موجود است، این کتاب را صورتی از اندرزنامه (سیاست‌نامه) می‌داند و سعدی را پیرو سنت اندرزنامه‌نویسی قلمداد می‌کند.[۱۱۱]

سعدی در نگارش نثر آهنگین گلستان، از جناس و تقارن‌های لفظی و داستانی استفاده می‌کند؛ اما دچار تکلف و تصنع نمی‌شود. کلمه‌ها و ترکیب‌های پیچیده و دور از ذهن در گلستان به کار نمی‌رود و به‌همین دلیل، این کتاب از کتاب‌هایی مانند مقامات حمیدی، تاریخ وصاف و تاریخ جهانگشای جوینی ساده‌تر و روان‌تر است.[۱۱۲]

سعدی در گلستان، سبک شخصی و فردی خود را برگزیده است، که از حیث سادگی نگارش، به ویژگی‌های سبک خراسانی نزدیک است. برخی از صاحب‌نظران، گلستان را اوج آمیزش دو سبک نثر موزون خواجه عبدالله انصاری و قاضی حمیدالدین حمیدی بلخی می‌دانند.[۱۱۳]

کتاب گلستان یکی از نخستین کتاب‌های فارسی است که با استفاده از ماشین چاپ منتشر شد. این کتاب نخستین بار در سال ۱۸۲۴ میلادی در تبریز به چاپ رسید.[۹۸]

غزلیات

مقالهٔ اصلی: غزلیات سعدی

غزلیات سعدی مجموعهٔ شعرهایی‌ست که سعدی در قالب غزل سروده و تاکنون چندین تصحیح از آن‌ها به‌وسیلهٔ استادان زبان و ادب فارسی منتشر شده است. سعدی حدود ۷۰۰ غزل دارد.[۱۱۴] سعدی در سرایش غزلیات، به زبان سنایی و انوری توجه ویژه داشته است. بسیاری از صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که غزل در اشعار سعدی و حافظ به اوج رسیده است.[۱۱۵]

محور بیشتر غزل‌های سعدی، عشق است.[۱۱۶] سعدی از معدود شاعرانی است که غزل‌های عاشقانه‌اش از ابتدا تا انتها عاشقانه باقی می‌ماند. غزل‌های عاشقانهٔ سعدی، به سادگی، خلوص و زمینی بودن شهره‌اند.[۱۱۷] سعدی همچنین در سرایش غزلیات خود، به وزن‌های دوری (اوزان طرب‌انگیز مانند فَعَلاتُ فاعِلاتُن فَعَلاتُ فاعِلاتُن یا مُفتَعِلُن مَفاعِلُن مُفتَعِلُن مَفاعِلُن) توجه ویژه‌ای نشان داده است.[۱۱۸]

علاوه بر غزل‌های عاشقانه، سعدی غزل‌های عارفانه و غزل‌های پندآموز نیز سروده است. فروغی در تدوین کلیات سعدی، غزل‌های پندآموز و عارفانه را از بقیهٔ غزل‌ها جدا کرده و در فصلی مجزا با عنوان مواعظ آورده است.[۱۱۹]

غزلیات سعدی در چهار کتابِ طیبات، بدایع، خواتیم و غزلیات قدیم گردآوری شده است.[۱۲۰] غزلیات قدیم را سعدی در دوران جوانی سروده و سرشار از شور و شعف است. خواتیم مربوط به در دوران کهن‌سالی سعدی و دربرگیرندهٔ زهد و عرفان و اخلاقیات است. بدایع و طیبات، مربوط به دوران میان‌سالی و پختگی سعدی‌اند؛ هم شور و شعف جوانی و هم زهد و عرفان را در بر می‌گیرند. طیبات و بدایع به لحاظ هنری نیز به دو بخش دیگر برتری دارد.[۱۲۱] در برخی از نسخه‌های کلیات سعدی، غزل‌های ملمع در بخش جداگانه‌ای با نام ملمعات آمده است که به نظر محمدعلی فروغی یک تقسیم‌بندی جعلی است؛ چون در نسخه‌های قدیمی، مشاهده نشده است.[۱۲۲]

علی دشتی وجه تمایز سعدی از دیگر غزل‌سرایان را در طنین و ترنمی می‌داند که در اشعار و به‌خصوص غزلیات وی وجود دارد. به تعبیر وی «موزونی و خوش آهنگی» کلام در غزلیات سعدی به سادگی قابل توصیف نیست و آن را به یک منحنی یا دایره تشبیه می‌کند که در آن پیوستگی واژگان با هیچ زاویهای شکست برنمی‌دارد.[۱۲۳]

هزلیات

در مجموعهٔ آثار سعدی، سه رساله با نام‌های مطایبات، مضحکات و خبیثات دیده می‌شود که به مجموعه آن‌ها هزلیات گفته می‌شود. مطایبات، مجموعه‌ای از لطیفه‌ها و داستان‌های جنسی است که در نگارش آن‌ها از الفاظ جسورانه و بیان عریان و بی‌پروا استفاده شده است. بافت کلام و تسلط زبانی در سرایش آن‌ها به‌گونه‌ای است که می‌توان اطمینان یافت شاعر آن‌ها سعدی است. خبیثات و مضحکات به نثر نوشته شده‌اند و در نسخهٔ لرد گرینوی، که سی سال پس از درگذشت سعدی نوشته شده و نسخهٔ اساس غلامحسین یوسفی و محمدعلی فروغی نیز بوده، اثری از آن‌ها نیست،[۱۲۴] اما در نسخه‌های قدیمی‌تر از این نسخه، این دو بخش نیز ضبط شده است و تردیدی در انتساب هر سه بخش به سعدی وجود ندارد.[۱۲۵][منبع بهتری نیاز است]

یان ریپکا، ایران‌شناس اهل چک مجموعهٔ خبیثات را شامل مطالب «خلاف ادب و نزاکت» در مورد همجنس‌گرایی می‌داند. منتها بر این باور است که سعدی این اشعار را بنا به درخواست مقامات عالی‌رتبهٔ زمان خود سروده است. سرایش خبیثات باعث شهرت سعدی در هزالی و شاهدبازی شد.[۱۲۶]

آثار به زبان عربی

سعدی اثر مستقلی به زبان عربی ندارد. اما تعدادی از اشعار وی به زبان عربی سروده شده است. این اشعار مرکب از تعدادی قصیده، قطعه و تک‌بیت است. مجموعهٔ آثار عربی سعدی در سال ۱۳۹۰ در قالب کتابی به نام اشعار عربی سعدی گردآوری شد و انتشارات مرکز سعدی‌شناسی به‌همراه ترجمهٔ فارسی آن‌ها، چاپ کرد.[۱۲۷][منبع بهتری نیاز است] به عقیدهٔ ادوارد براون، شرق‌شناس، اشعار عربی سعدی در سطح متوسطی قرار دارد.[۱۲۸] موسی اسوار، این شعرها را در مقایسه با شعر شعرای عرب‌زبان هم عصر سعدی، دارای جایگاه مناسبی می‌داند که از نظر مضمون و ساختار ارزشمندند. به عقیدهٔ وی، پاره‌ای اشکالات نحوی در اشعار عربی سعدی به‌چشم می‌خورَد.[منبع بهتری نیاز است]

ویژگی آثار

به‌طور کلی سعدی را می‌بایست از شاعران سبک عراقی به‌حساب آورد. با این حال، نشانه‌هایی از سبک خراسانی در آثار وی مشاهده می‌شود. وی در دوره‌ای که استفادهٔ سخنوران از انواع آرایه‌های ادبی رواج پیدا کرده‌بود، به سادگی زبان رودکی و فردوسی روی آورده است.[۱۲۹] سبک شعریِ سعدی از تخیّل و تصویرآفرینی پیچیده‌ای بهره دارد و در عین حال بسیار ساده و روان است؛ که حاصل از شیوهٔ موجز، نرم و دل‌نشین بیان اوست.[۱۳۰]

سهل ممتنع

سهل یعنی آسان و ممتنع یعنی محال. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار سعدی، سهل و ممتنع بودن آن‌هاست. معنی و مفهوم آثار سعدی به سادگی دریافته می‌شود و در ظاهر نگارش چنین جملات یا ابیاتی ساده به‌نظر می‌رسد. اما در عمل، تقلید یا پدیدآوردن آثار مشابه دشوار یا غیرممکن می‌شود. دلیل بروز این ویژگی در آثار سعدی، پرهیز وی از تکلف و تصنع و در عین حال چیرگی کامل او بر زبان فارسی است؛ با این ترفند سعدی توانسته است مطالب پیچیده و دشواری را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان کند. سعدی –برخلاف مصنوع‌نویسان– از اصطلاحات و عناصری که مردم در زندگی روزمره با آن سر و کار دارند، به‌وفور استفاده کرده است.[۱۳۱] زبان سعدی به زبان محاوره در روزگار خود بسیار نزدیک است و حتی از مثل‌های متداول در زبان فارسی نیز بهره برده است.[۱۳۲]

یکی دیگر از عواملی که باعث سهل بودن آثار سعدی می‌شود، گسترده بودن دایرهٔ واژگانی است. هریک از کلماتی که سعدی به‌کار می‌برد، نقش ویژه‌ای در القای مفهوم دارد. وی در عین حال، از واژگان دشوار و مهجور کمترین استفادهٔ ممکن را کرده است. گذشته از حسن انتخاب کلمات، سعدی بیشتر ارکان جمله را در جای اصلی خود قرار می‌دهد و به همین دلیل فهم جملات وی در قالب شعر یا نثر آسان می‌شود.[۱۳۳] رعایت چنین قاعده‌ای، با توجه به ضرورت شعر در رعایت وزن، قافیه، ردیف و مصراعبندی کار دشواری است، که سعدی به‌خوبی از عهده آن برآمده است.[۱۳۴]

سعدی در استفاده از آرایه‌های ادبی زیاده‌روی نکرده است. استعارهها و مجازهای سعدی، بیشتر نزدیک به ذهن است و باعث ایجاد زیبایی و رعنایی در شعر می‌شود. وی در انتخاب وزن برای اشعار خود نیز به ساده و روان بودن آن توجه داشته است؛ چنان‌که وزن‌های ثقیل و پیچیده در اشعار او به‌ندرت به‌چشم می‌خورَد.[۱۳۵]

ایجاز

ایجاز یعنی کوتاه کردن سخن و گفتن معنی بسیار در لفظ کم. در دوران سعدی، ادبیات فارسی به اطناب (درازگویی) متمایل شده بود و نویسندگان و شاعران به‌منظور هنرنمایی، با افزودن جملات معترضه، استفاده از واژگان مترادف و شگردهای دیگر، کلام خود را طولانی می‌کردند. یکی از ویژگی‌های سبک سعدی، به‌کاربردن ایجاز است.[۱۳۶] سعدی درحالی‌که اطلاعات ضروری برای فهم موضوع را در اختیار خواننده قرار می‌دهد، از دادن اطلاعات اضافی هم به‌جد اجتناب می‌کند. در گلستان و بوستان حکایت‌های متعددی وجود دارد که در آن‌ها از مقدمه‌چینی و تفصیل غیرضروری اجتناب شده و مطلب، در نهایت با چند بیت یا چند جملهٔ کوتاه بیان شده است. یکی دیگر از مهارت‌های سعدی در به‌کارگیری ایجاز، حذف کردن بخشی از جمله است؛ به‌گونه‌ای که ذهن خواننده، ناخودآگاه بخش حذف‌شده را درج می‌کند و متوجه کمبود آن در جمله نمی‌شود.[۱۳۷]

طنز

یکی دیگر از ویژگی‌های بارز سعدی، شوخ‌طبعی، نکته‌دانی و طنازی اوست. در آثار گوناگون او اعم از غزلیات، بوستان، گلستان و غیره، همه‌جا آثاری آشکار یا پنهان از نکته‌سنجی و طنز سعدی می‌توان یافت.[۱۳۸] وی مفاسد و معایب جامعهٔ خود را با طنز ملایمی به تصویر می‌کشد و از آن انتقاد می‌کند.[۱۳۹]

تخلص

تخلص نام هنری‌ای است که شاعر برای خود برمی‌گزیند و در اشعار خود (به خصوص در غزل) از آن استفاده می‌کند. بسیاری از شاعران، از جمله سعدی، با تخلص خود مشهورند.[۱۴۰] سعدی تخلص خود را به واسطهٔ ارادتی که به سعد بن ابوبکر، فرزند حاکم وقت شیراز داشت، انتخاب کرده است.[۱۴۱][۱۴۲] او در استفاده از تخلص بسیار جدی بوده و در ۹۷٪ از غزلیاتش از تخلص استفاده کرده است. تخلص اغلب در بیت آخر غزل قرار داده شده، اما در مواردی نیز بعد از بیت تخلص، یک یا چند بیت دیگر آمده است. سعدی در ۵۷ درصد موارد، تخلص خود را به صورت سوم شخص مفرد به‌کار برده؛ یعنی در این ابیات خبری از خود داده است.[یادداشت ۱۱] و در بقیهٔ موارد از دوم شخص مفرد استفاده کرده و خودش را مخاطب قرار داده است.[یادداشت ۱۲][۱۴۳]

تأثیرپذیری

قرآن و حدیث

سعدی از جمله شاعرانی است که با قرآن و حدیث آشنایی داشت و در آثار خود از آن بهره گرفت. او چه در نثر و چه در شعر، به آموزه‌های قرآنی توجه نشان داده است. او همچنین از احادیث محمد، پیامبر اسلام در اشعار خود استفاده کرده است. سعدی محدث زبردستی است که سال‌ها به معانی و مفاهیم احادیث نبوی اندیشیده و آن‌ها را بر چارچوب فکری خود منطبق کرده و در نهایت نتایج این امتزاج را در قالب نظم و نثر به مخاطبان خود ارائه کرده است.[۱۴۴] مفهوم‌ها، مضمون‌ها و عبارت‌های قرآنی را در گلستان، بوستان، قصاید و حتی در غزلیات سعدی به وفور می‌توان یافت.[۱۴۵][منبع بهتری نیاز است] سعدی مانند ادبای پیش از خود، در بسیاری از موارد عین آیه یا بخشی از آن را به زبان عربی در شعر یا متن ذکر کرده یا تنها مفهوم آن را در بیان آورده است تا مخاطب خود را به درستی گفتهٔ خود مطمئن سازد یا او را به انجام یا اجتناب از کاری توصیه کند. در اصطلاح، به این روش بهره گرفتن از آیات و احادیث، «استفادهٔ استشهادی» می‌گویند که هدف آن به‌کار گرفتن جنبهٔ تعلیمی قرآن است.[۱۴۶] در گلستان ۲۷ آیه از قرآن و ۱۳ حدیث از پیامبر اسلام به‌صورت کامل نقل شده که در ۳۴ مورد متن اصلی (به زبان عربی) و در ۶ مورد ترجمهٔ فارسی آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.[۱۴۷] اشاره به آیات و احادیث در آثار سعدی فراتر از این مقدار است؛ چنان‌که اشاره به آیات قرآن در گلستان و بوستان، به‌ترتیب، ۱۰۲ و ۱۱۵ مورد و اشاره به احادیث نبوی ۷۰ و ۵۲ مورد گزارش شده است.[۱۴۸]

اما سعدی علاوه بر این روش، از آیات و احادیث برای ساختن تصویر شعری نیز استفاده کرده و توانسته است با خلاقیت خود، در ادبیات غنایی و احساسی نیز از آیات قرآن بهره بگیرد. برای به‌کارگیری این شگرد، سعدی عبارات و اصطلاحات قرآنی را در مفهومی متفاوت به کار برده است. امید مجد، مترجم قرآن و شاعر، این شگرد را «استنباط ذوقی» می‌نامد. برای نمونه، سعدی از عبارت «اللیل یغشی النهار» در آیهٔ ۵۴ سورهٔ اعراف[یادداشت ۱۳] استفاده کرده تا مردی سیاه‌پوست را توصیف کند که زنی سفیدپوست را در کنار آورده است.[۱۴۹][یادداشت ۱۴]

فردوسی

سعدی به شاهنامهٔ فردوسی علاقه‌مند بود و از آن تأثیر می‌پذیرفت؛ چنان‌که بارها از شاهنامه یاد کرده است و اشاره‌های مختلفی به نام‌های اساطیری شاهنامه، ابیات شاهنامه و خودِ فردوسی (م. ۴۱۶ هجری) داشته است. این تأثیرپذیری را به‌خصوص در کتاب بوستان می‌توان دید، که سعدی آن را در وزن و قالب شعری شاهنامه سروده است.[۱۵۰] در بوستان می‌توان بیت‌هایی را یافت که بافت کلام فردوسی را دارند و این نشان‌دهندهٔ انس سعدی با شاهنامه بوده است.[۱۵۱] علاوه بر این، شباهت‌های محتوایی و دیدگاه‌های فکری مشترک را نیز می‌توان در آثار سعدی یافت.[۱۵۲] سعدی به قصد پند و اندرز سیاسی، بیش از همه چیز از داستان‌های شاهنامه کمک می‌گیرد.[۱۵۳]

در بوستان حکایتی هست با این مضمون که کسی در محفلی، از شعر سعدی تمجید می‌کند، اما در عین حال، وی را شاعری حماسهسرا قلمداد نمی‌کند. سعدی در جواب این فرد پراکنده‌گو، عنوان می‌کند که «سَرِ جنگ» ندارد؛ وگرنه، «مجال سخن» بر او «تنگ نیست».[یادداشت ۱۵][۱۵۴][منبع بهتری نیاز است] سعدی، در پی آن، دو حکایت حماسی نقل می‌کند[یادداشت ۱۶][۱۵۵][منبع بهتری نیاز است][یادداشت ۱۷][۱۵۶][منبع بهتری نیاز است] و واژگانی مشابه واژگان شاهنامه را برای نامیدن سلاح‌ها و حرکت‌های جنگی به‌کار می‌برد. با این حال — علی‌رغم ادعای خود — در آفریدن یک اثر حماسی ناموفق بوده است.[۱۵۷][۱۵۸]

محمد غزالی

سعدی دانش‌آموختهٔ نظامیهٔ بغداد است و به‌واسطهٔ تحصیل در این مدرسه، به صورت غیرمستقیم از تعالیم محمد غزالی (م. ۵۰۵ هجری) بهره‌مند شده و از او تأثیر پذیرفته است. سعدی از وی با عنوان امامِ مرشد یاد می‌کند. برخی از سعدی‌شناسان از جمله ضیاء موحد، معتقدند که بررسی اندیشهٔ سعدی بدون در نظر گرفتن آثار غزالی، به عنوان خاستگاه فکری و عقیدتی سعدی، میسر نیست. سعدی در یکی از حکایات گلستان، جایی که مناظره یکی از علماء با یکی از ملاحده را نقل می‌کند، بلافاصله پس از ذکر ملاحده، عبارت لعنهم الله (خداوند لعنتشان کند) را می‌نشاند که تا حدی می‌تواند یادآور لحن شدیدی باشد که غزالی در ردیه‌های خود بر اسماعیلیه می‌نویسد. همچنین یکی دیگر از نشانه‌های تأثیر غزالی بر سعدی، حکایتی است که در آن سعدی «دروغ مصلحت‌آمیز» را «بِه از راست فتنه‌انگیز» می‌داند. به احتمال زیاد، این سخن از کتاب احیاء علوم‌الدین برگرفته شده است.[۱۵۹]

ضیاء موحد، مهم‌ترین تفاوت سعدی با محمد غزالی را «عشق به فرهنگ و زبان فارسی» می‌داند و بر این رأی است که سعدی، برخلاف غزالی که در مورد اسماعیلیه فتواهای بسیار سنگینی دارد، چنین شدتی را از خود نشان نمی‌دهد.[۱۶۰]

سنایی

سنایی (م. ۵۴۵ هجری)، نخستین شاعری است که به قالب غزل تشخص بخشید. سعدی نیز در سرودن غزل به زبان سنایی توجه کامل داشته است. به‌طور خاص، سنایی اولین شاعری بود که در غزل، به‌طور جدی تخلص را به‌کار برد و چنان‌که می‌دانیم، سعدی هم کاربرد تخلص در غزل را تکرار کرده است.[۱۶۱] سعدی در چندین قسمت از ترجیع‌بند مشهور خود،[یادداشت ۱۸] از غزلیات سنایی ب ا همان وزن و قافیه — استقبال کرده است. با برانداز کردن اشعار این دو شاعر، می‌توان دریافت که سعدی، سبکی را به کمال رسانده که سنایی شروع کرده است.[۱۶۲]

علی‌رغم پیروی سعدی از زبان سنایی در سرودن غزل، نظر سنایی در مواردی مورد تعرض و انتقاد سعدی واقع شده است؛ چنان‌که سنایی در جایی به تمثیل گفته: «خفته را خفته کی کند بیدار؟»[یادداشت ۱۹] اما سعدی چنین معنایی را «باطل» دانسته و به شعر[یادداشت ۲۰] گفته است که حتی از نوشته‌ای بر دیوار هم می‌توان پند آموخت.[۱۶۳]

انوری

انوری (م. ۵۷۵ هجری) مانند سعدی از نبوغ زبانی برخوردار بوده است؛ وی به زبان محاوره نزدیک شده‌بود و از آرایه‌های ادبی پیچیده پرهیز می‌کرد.[۱۶۴] این تکامل زبانی، تأثیر بارزی بر اشعار سعدی داشت؛ به‌طوری‌که بسیاری از غزل‌های او را استقبال کرده است.[۱۶۵] توجه دقیق و مداوم سعدی به دیوان انوری و بهره‌گیری از زبان و سبک او، به‌خصوص در قصیده، انکارناپذیر است. هرچند که ضیاء موحد، سعدی‌شناس، معتقد است که در تأثیر گرفتن سعدی از غزل عاشقانه انوری نباید اغراق کرد،[۱۶۶] اما سیروس شمیسا، استاد ادبیات فارسی، سعدی را در غزل تابع تمام‌عیار انوری می‌داند. از نظر وی، سعدی هم به زبان ساده و همه‌فهم انوری توجه داشته و هم به پیروی از او، از عشق صوری و زمینی مبتنی بر سوز و گداز و وصال و فراق سخن گفته است.[۱۶۷]

ادبیات عرب

سعدی به زبان عربی مهارت داشت و به‌واسطهٔ تحصیل در بغداد، آثار و منابع عربی را مطالعه می‌کرد. او اشعاری نیز به زبان عربی دارد که نشان‌دهندهٔ میزان تسلط او بر این زبان است. ضیاء موحد، به‌رغم این پیشینه از سعدی، او را به‌جد مقید به فارسی‌نویسی می‌داند و بر این باور است که سعدی در گزینش واژگان و رعایت ساختار زبان فارسی نهایت دقت را به‌کار می‌برد. با این حال مواردی را به عنوان نمونه یادآوری می‌کند که سعدی از قواعد زبان عربی استفاده کرده است. به نظر او سعدی بیش از آن که در سرایش اشعار فارسی از زبان عربی متأثر باشد، در سرایش اشعار عربی، از زبان فارسی متأثر است.[۱۶۸]

در عین حال برخی از پژوهشگران، مضمون‌های انتخابی سعدی را برگرفته از برخی شاعران عرب تلقی کرده‌اند. یکی از نظرهای جنجالی در این خصوص، ادعای تأثیرپذیری او از مُتَنَّبی است.[۱۶۹][منبع بهتری نیاز است] مُتَنَّبی (م. ۳۵۴ هجری) شاعر و ادیب عرب زبان عراقی در قرن چهارم هجری است[۱۷۰] که به عقیدهٔ حسینعلی محفوظ، سعدی دیوان اشعار او را از برداشته و در انتخاب مضامین اشعار خود از او تأثیر پذیرفته است. محفوظ از این نظریه در سال ۱۳۳۷ در قالب رسالهٔ دکتریٰ در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی دفاع کرد که سپس مورد تأیید برخی از پژوهشگران ادبیات فارسی از جمله غلامحسین یوسفی واقع شد. در مقابل، برخی دیگر از پژوهشگران مانند علی دشتی و مهدی محقق این نظریه را رد کردند. استدلال مخالفان این بود که مضامین مشترک مورد اشارهٔ محفوظ، مضامینی عمومی است که مورد استفادهٔ بسیاری از شاعران دیگر قبل از متنبی نیز قرار گرفته است.[۱۷۱]

میراث

اعتلای زبان فارسی

شواهدی وجود دارد که کلام سعدی، در زمان زندگانی و همچنین پس از مرگ وی، در هرکجا که به زبان فارسی سخن می‌گفته‌اند، شناخته‌شده بود.[۱۷۲] سعدی در زمان حیات خود به عنوان سخنور و شاعر، شهرت زیادی پیدا کرد و حتی در هندوستان، آسیای صغیر و آسیای میانه نیز او را می‌شناختند و اشعارش را می‌خواندند.[۱۷۳][۱۷۴] ابن بطوطه، جهانگرد سدهٔ هشتم هجری، در گزارش سفر خود به چین، از امیرزادهٔ شهر خنسا می‌نویسد که به شعر و موسیقی فارسی علاقهٔ زیادی داشت و در محفل او آوازی به زبان فارسی خوانده می‌شد. این آواز چنان تکرار شد که ابن بطوطه آن را از بر شد و گزارش کرد:[۱۷۵]

تا دل به مهرت داده‌امدر بحر غم افتاده‌ام
چون در نماز استاده‌امگویی به محراب اندری

امروز می‌دانیم که این شعر از سعدی است و به عبارتی، دایرهٔ نفوذ شعر سعدی تا چین هم گسترش داشته است.[۱۷۶] یادداشت‌های ابن بطوطه همچنین نشان می‌دهد که زمزمهٔ اشعار سعدی در بین ملوانان چینی نیز مرسوم بوده است.[۱۷۷][منبع بهتری نیاز است]

به‌نظر می‌رسد که سعدی از عالم‌گیر بودن شعر و کلام خود آگاه بوده؛ چنان‌که در جایی مدعی می‌شود:[۱۷۸]

شنیده‌ام که مقالات سعدی شیرازهمی‌برند به عالم چو نافه ختنی

کلام سعدی تأثیر انکارناپذیری در زبان و ادبیات فارسی داشته است؛ آن‌چنان‌که شباهت قابل توجهی بین زبان فارسی امروزی و زبان سعدی وجود دارد. محمدعلی فروغی در این‌باره می‌گوید:[۱۷۹]

«گاهی شنیده می‌شود که اهل ذوق اعجاب می‌کنند که سعدی هفتصد سال پیش به زبان امروزی ما سخن گفته است، ولی حق این است که سعدی هفتصد سال پیش به زبان امروزی ما سخن نگفته است؛ بلکه ما پس از هفتصد سال به زبانی که از سعدی آموخته‌ایم سخن می‌گوییم؛ یعنی سعدی شیوهٔ نثر فارسی را چنان دلنشین ساخته که زبان او زبان رایج فارسی شده است.»

شعر و نثر سعدی، همواره به‌عنوان یکی از منابع متداول برای آموزش زبان فارسی مطرح بوده است. کتاب گلستان، سالیان زیادی به عنوان منبع آموزشی برای مکتب‌خانه‌ها و مدرسه‌ها مورد استفاده واقع می‌شده است.[۱۸۰][۱۸۱] به گفتهٔ ادوارد براون، ایران‌شناس مشهور بریتانیایی، طی شش قرن و نیم، هرجا به آموزش زبان فارسی پرداخته شده، نخستین کتاب‌هایی که به دست آموزنده داده‌اند، آثار سعدی بوده است.[۱۸۲]

تکه‌های بسیاری از شعرها و حکایت‌های سعدی در فارسی امروز به‌صورت اصطلاح یا ضرب‌المثل به‌کارمی‌رود.[۱۸۳] تنها از کتاب گلستان، بیش از ۴۰۰ عبارت به عنوان ضرب‌المثل وارد زبان فارسی شده است.[۱۸۴] از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • مشک آن است که خود ببوید…
  • ترسم نرسی به کعبه ای اعرابی، کاین ره که تو می‌روی به ترکستان است
  • ... ادب از که آموختی؟ از بی‌ادبان
  • از کوزه همان برون تراود که در اوست
  • آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است؟

این ویژگی، تنها مختص گلستان نیست و در همهٔ آثار سعدی ملاحظه می‌شود؛ چنان‌که به گفتهٔ خطیب رهبر، بیش از ۸۰۰ مورد از غزل‌های وی نیز جنبهٔ ضرب‌المثل یافته است.[۱۸۵]

سعدی در زمان بودِش و پس از مرگ، مورد توجه بسیاری از شاعران فارسی‌زبان قرار گرفته است.[۱۸۶] همام تبریزی (م. ۷۱۴ هجری) و نزاری قهستانی (م. ۷۲۱ هجری)، شاعران هم عصر سعدی بودند که به وی ارادت می‌ورزیدند و از او تأثیر می‌پذیرفتند.[۱۸۷] از همام تبریزی بیش از دویست غزل بر جای مانده که در بیش از هشتاد غزل با غزلیاتی از سعدی هم‌وزن یا هم‌قافیه است.[۱۸۸] امیرخسرو دهلوی (م. ۷۲۵ هجری) و امیرحسن دهلوی (م. ۷۳۷ هجری) دو شاعر فارسی‌سرای هندی معاصر سعدی بودند که در سرایش غزل از سعدی پیروی می‌کردند.[۱۸۹] پیروی امیرحسن دهلوی از سعدی به حدی است که به وی لقب سعدی هندوستان را داده‌اند.[۱۹۰] سیف فرغانی (م. ۷۴۹ هجری) شاعر فارسی‌گوی دیگری است که در عصر سعدی و در آقسرا در آسیای صغیر می‌زیست. وی شیفتهٔ غزلیات سعدی بود و برخی از غزلیات سعدی را پاسخ گفته است. وی همچنین چندین قصیده در ستایش سعدی سروده و وی را سلطان سخن قلمداد کرده است.[۱۹۱]

تأثیر سعدی بر حافظ (م. ۷۹۲ هجری) نیز مشهود است؛ وی عروض خود را بر مبنای اشعار سعدی گذاشته و حدود ۳۰ غزل با وزن و قافیه غزلیات سعدی سروده است. همچنین در اشعار حافظ، موارد بسیاری از تضمین از اشعار سعدی به‌چشم می‌خورَد.[۱۹۲] تعداد تضمینها، استقبال‌ها، اقتباس‌ها و مشابهت‌های لفظی و معنایی در اشعار حافظ با اشعار سعدی به ۱۵۰ مورد می‌رسد. حافظ در یکی از غزل‌های خود بر جایگاه سعدی به‌عنوان استاد سخن تأکید کرده و در عین حال خود را متأثر از سبک خواجو دانسته است.[یادداشت ۲۱] البته این بیت منسوب به حافظ است و عبدالعلی دستغیب، نویسنده و منتقد، آن را غیرقابل استناد می‌داند. وی حافظ را بدون هیچ تردیدی از پیروان سبک سعدی می‌داند.[۱۹۳]

همچنین، بسیاری از شاعران و نویسندگان پس از سعدی با الهام از کتاب گلستان یا به تقلید از آن، آثاری را خلق کرده‌اند. از جملهٔ این آثار می‌توان به روضه خلد مجد خوافی،[۱۹۴] نگارستان معین‌الدین جوینی (م. ۷۸۳ هجری)،[۱۹۵] بهارستان جامی (م. ۸۷۱ هجری)،[۱۹۶][۱۹۷] منشآت قائم مقام فراهانی (م. ۱۲۵۱ هجری)،[۱۹۸] پریشان قاآنی (م. ۱۲۸۵ هجری)،[۱۹۹][۲۰۰] و بسیاری آثار دیگر اشاره کرد. با این حال، هیچ‌کدام از این آثار نتوانسته‌اند به موفقیت و جایگاهی مانند گلستان برسند.[۲۰۱]

تأثیر سعدی بر ادبیات فارسی، در ادبیات معاصر نیز مشهود است؛ برای نمونه، تأثیرپذیری پروین اعتصامی از سبک شعری و اصطلاحات سعدی، به خوبی دیده می‌شود.[۲۰۲] ابراهیم گلستان از جملهٔ نویسندگان معاصر است که در سبک نویسندگی خود از سعدی تأثیر پذیرفته است؛ او در نثر خود از جملات دارای وزن عروضی، جملات کوتاه و آرایه‌های ادبی مانند جناس، استعاره و مجاز استفاده کرده است[۲۰۳] و مثلاً علی‌اصغر شیرزادی او را «سعدی زمانه» خوانده.[۲۰۴] محمود دولت‌آبادی نیز بهرام بیضایی را «سعدی معاصر ما» گفته است.[۲۰۵] محمدعلی جمال‌زاده، نویسنده و مترجم معاصر، گرایش مشهودی به ساده‌نویسی و کاربرد زبان عامیانه در آثار خود داشت. او در خلق آثارش، به گفتهٔ خودش، «در مقام ساده نوشتن، آنچه سهل و ممتنع می‌گویند و بارزترین نمونهٔ آن گفتهٔ سعدی است» را در نظر داشته است. زبان جمال‌زاده، لحنی گزارشی و آمیخته با شوخی دارد و از شیوهٔ حکایتنویسی متون کلاسیک مانند گلستان سعدی پیروی می‌کند؛ به‌طوری که نکات اخلاقی با لحنی اندرزگونه اما با استفاده از چاشنی طنز به خواننده انتقال داده می‌شود.[۲۰۶] محمد حجازی در داستان‌ها و مقالات خود از سبک و زبانی ویژه استفاده می‌کرد که انشایی ساده و آهنگین داشت و از ترکیب‌های غنایی سنتی آکنده بود. او از زبان سعدی در گلستان پیروی می‌کرد و سعی داشت، صورتی امروزی شده از آن زبان را در آثار خود به‌کار بَرَد.[۲۰۷]

تأثیر بر نهضت روشنگری در غرب

صفحهٔ عنوانِ ترجمهٔ آندره دو ریه از بخش‌هایی از گلستان، منتشرشده در سال ۱۶۳۴

سعدی نخستین شاعر ایرانی است که آثار او به یکی از زبان‌های اروپایی ترجمه شده است. آندره دو ریه در سال ۱۶۳۴ میلادی بخش‌هایی از گلستان را به زبان فرانسوی ترجمه کرد.[۹۸][منبع بهتری نیاز است][۲۰۸] در سال ۱۶۵۱ میلادی، برگردان لاتین از گلستان منتشر شد.[۹۸][منبع بهتری نیاز است] در سال ۱۶۵۴، آدام اولئاریوس، ترجمهٔ کاملی از بوستان و گلستان را به زبان آلمانی منتشر کرد.[۲۰۹] او زبان فارسی را در ایران آموخته بود و ترجمه‌اش را به کمک یک ایرانی به نام حق‌وردی انجام داد.[۹۸][منبع بهتری نیاز است] در زبان انگلیسی، نخستین‌بار در سال ۱۷۷۴ میلادی، بخش‌هایی از گلستان را استیفن سالیوان ترجمه و با عنوان حکایات برگزیده از گلستان[یادداشت ۲۲] در لندن منتشر کرد.[۲۱۰] در سال ۱۸۸۸ میلادی، نخستین ترجمهٔ انگلیسی کامل از این کتاب را نیزسر ریچارد برتون نوشت.[۲۱۱][منبع بهتری نیاز است]

ترجمهٔ آثار سعدی به زبان فرانسوی و سپس دیگر زبان‌های اروپایی، زمینهٔ نفوذ ادبیات و جهان‌بینی سعدی در غرب را فراهم کرد؛ به‌طوری که آثار او، پیش از نوگرایان ایرانی، مورد توجه نوگرایان غربی قرار گرفت.[۲۱۲] نوگرایان فرانسوی در قرن هجدهم میلادی، آثار سعدی را نوعی انتقاد اجتماعی یافته‌بودند، که می‌توانستند با توجه به ویژگی‌های جامعهٔ خود، از آن الگوبرداری کنند.[۲۱۳] سبک ظریف سعدی و توجه او به حکمت و خرد عملی، تأثیر مطلوبی بر خوانندگان اروپایی داشت و درک آثار او را برای مردم اروپا، بیش از هر شاعر فارسی‌زبان دیگری تسهیل کرد.[۲۱۴]

در فرانسه

ژان دو لا فونتن یکی از مشهورترین حکایتنویسان فرانسوی است که در خلق آثار خود به کلیله و دمنه، انوار سهیلی و گلستان سعدی توجه داشته است. وی در برخی از آثار خود، بدون کم‌وکاست از حکایات سعدی اقتباس کرده است. ولتر، نویسندهٔ مشهور عصر روشنگری در فرانسه، در بخش‌هایی از رمان فلسفی صادق، تحت تأثیر گلستان سعدی بوده است. دنی دیدرو، از نویسندگان بزرگ قرن هجدهم فرانسه است که آثار سعدی را ستایش کرده است. به‌طور خاص، باب نخست گلستان، در سیرت پادشاهان، مورد توجه وی قرار داشته است. ویکتور هوگو و آندره ژید نیز از جمله متفکران و ادیبان فرانسوی بودند که تا حدودی از سعدی متأثر شدند. گلستان تاکنون شش بار به‌طور کامل به زبان فرانسه ترجمه شده است.[۲۱۵]

لازار کارنو، ریاضی‌دان مشهور فرانسوی، به سعدی علاقهٔ وافری داشت. این علاقه به حدی بود که نام سعدی را به‌عنوان نام میانی فرزندان خود برگزید. فرزند وی نیکولا سعدی کارنو، پدر علم ترمودینامیک و نوهٔ وی ماری فرانسوا سعدی کارنو، رئیس‌جمهور فرانسه در سال‌های ۱۸۸۷ تا ۱۸۹۴ است، که نام میانی هر دو به افتخار سعدی انتخاب شده است.[۲۱۶]

در آلمان

گوته، شاعر بلندآوازهٔ آلمانی، یکی از شاعران اروپایی است که در خلق آثار خود به ادبیات شرقی و به‌طور خاص، ادبیات فارسی توجه ویژه‌ای داشت.[۲۱۷] گوته، سعدی را می‌شناخته و در خلق آثار خود از سعدی تأثیر پذیرفته است.[۲۱۸] یکی از کتاب‌های وی با نام دیوان غربی-شرقی، اگرچه به‌طور مشهودی تحت تأثیر اشعار حافظ سروده‌شده و در هیچ‌کجای کتاب نامی از سعدی برده نشده؛[۲۱۹] اما بخش‌هایی از آن نیز حاوی اشعاری است که از بوستان و گلستان سعدی اقتباس شده است.[۲۲۰][۲۲۱] یکی از این اقتباس‌ها، داستان قطره بارانی است که با دیدن دریا، خود را ناچیز می‌شمارد و به سبب این فروتنی، صدفی او را در بر می‌گیرد و تبدیل به یک مروارید می‌شود. این داستان، بی کم‌وکاست از قطعه‌ای با مطلع «یکی قطره باران ز ابری چکید…» در بوستان اقتباس شده است. گوته، این دیوان خود را با نقل فارسی و ترجمهٔ آلمانی یکی از اشعار گلستان به پایان برده است.[۲۲۲]

در آمریکا

رالف والدو امرسون، شاعر آمریکایی قرن نوزدهم میلادی، به فرهنگ و زبان‌های شرقی از جمله فارسی و عربی علاقه داشت و به‌واسطهٔ مطالعهٔ ترجمهٔ آلمانی گلستان، با سعدی آشنا شد. وی مقالاتی در مورد سعدی نوشته و منتشر کرده است. در اشعار او نیز می‌توان عباراتی یافت که تحت تأثیر گلستان سعدی سروده شده است.[۲۲۳] وی معتقد بود که سعدی به زبان همهٔ اقوام و ملل سخن می‌گوید و سخنان او مانند شکسپیر، سروانتس و هومر همیشه تازگی دارد. وی دستورهای اخلاقی کتاب گلستان را قوانین عمومی و بین‌المللی می‌دانست.[۲۲۴]

در روسیه

الکساندر پوشکین، شاعر و نویسندهٔ نامدار روس و بنیانگذار ادبیات نوین روسی به فرهنگ و ادبیات شرق علاقه‌مند بود. او منظومهٔ فواره باغچه‌سرای را با نگاهی جدی به ادبیات شرق نوشته و آن را با این عبارت آغاز کرده است: «بسیاری چون من فواره را دیده‌اند اما برخی از آنان در عالم وجود نیستند و دیگران نیز در بلاد دور سیاحت می‌کنند.» این عبارت برداشتی است از بیت‌های ۴۷۹ و ۴۸۰ باب یکم بوستان سعدی.[یادداشت ۲۳] او این مفهوم شاعرانه را بخش‌های مختلفی از این اثر تکرار کرده است.[۲۲۵] ایوان بونین، نویسنده و شاعر معاصر روس و برندهٔ جایزهٔ نوبل ادبیات، در گفته‌های خود بارها به تأثیراتی که اشعار سعدی بر او گذاشته، اشاره کرده است. به اعتقاد او سعدی، سی سال از عمرش را صرف شناخت کرد، سی سال سفر کرد و سی سال را نیز به اندیشیدن و خلق آثار اختصاص داد. بونین نیز بخش عمده‌ای از زندگی خود را صرف سفر به نقاط گوناگون دنیا کرد و به‌طور خاص، سفرهای متعددی به سرزمین‌های شرقی داشت. او در سفرهایش کتاب‌های سعدی ب ه‌ویژه گلستان — را همراه داشت و مطالعه می‌کرد. در آثار او ردپای مضمون‌ها و نمادهای سعدی مشاهده می‌شود و در بعضی جاها به نام سعدی نیز اشاره شده است. او در داستان مرگ پیامبر با صراحت از تأثیر سعدی می‌گوید و داستان را با سخنی از دیباچهٔ گلستان به پایان برده است. او در این اثر به نام سعدی اشاره کرده و دربارهٔ او گفته است: «ما با بهره از اشعار شیخ سعدی که مانند دانه‌های مروارید در میان اشعار ما آمده، خوش قلم شدیم.» تشبیه کلام سعدی به دانه‌های مروارید نیز برگرفته از خود سعدی است.[یادداشت ۲۴][۲۲۶]

محبوبیت در شرق

آثار سعدی در شبه‌قارهٔ هند به زبان‌های اردو، پنجابی، سندی و سانسکریت منتشر شده است.[۲۲۷][منبع بهتری نیاز است] از آثار سعدی –چنان‌که مورد اشاره جواهر لعل نهرو نیز واقع شده– در کتاب‌های درسی نظام آموزش و پرورش هندوستان و پاکستان استفاده شده است. به‌واسطهٔ این که زبان فارسی در مقاطعی از تاریخ، به ویژه در زمان گورکانیان زبان رسمی هند بوده، نسخه‌های خطی متعددی از گلستان، بوستان و کلیات سعدی از هند به‌دست آمده که به سفارش حاکمان وقت نوشته شده است. علاوه بر این، شاعران فارسی‌زبان هندی مانند امیرخسرو دهلوی و امیرحسن دهلوی نیز تحت تأثیر سعدی بوده‌اند.[۲۲۸]

در امپراتوری عثمانی آثار سعدی و به‌ویژه گلستان و بوستان از اقبال عمومی برخوردار بود. اندیشمندان ترک ترجمه‌ها و شرح‌های متعددی بر این آثار نوشته و منتشر کرده‌اند. برخی منابع کهن‌ترین ترجمهٔ گلستان به ترکی را منسوب به سیف فرغانی، شاعر قرن هفتم هجری می‌دانند.[۲۲۷][منبع بهتری نیاز است] در امپراتوری عثمانی، علاوه بر شرح‌ها، دست‌کم هفت ترجمه ترکی از گلستان انجام شده است.[۹۸][منبع بهتری نیاز است]

نخستین شرحی که به زبان عربی بر گلستان نوشته شده، اثر یعقوب بن علی بروسوی، فقیه و ادیب اهل عثمانی است که در قرن دهم هجری نوشته شده و در آن، پس از متن فارسی عبارت‌های گلستان، ترجمه و شرح عربی آن آمده است.[۲۲۹][منبع بهتری نیاز است] از جمله ترجمه‌های متأخر آثار سعدی به زبان عربی می‌توان موارد زیر را برشمرد:

  • ترجمة الجلستان الفارسی العبارة المشیر إلی محاسن الآداب بألطف إشارة (ترجمهٔ گلستان)، جبرائیل المخلع (مترجم اهل سوریه)، ۱۸۴۶ میلادی[۲۳۰]
  • کلستان: روضة الورد (ترجمهٔ گلستان)، محمد الفراتی (مترجم اهل سوریه)، ۱۹۶۲ میلادی[۲۳۱][منبع بهتری نیاز است]
  • البستان (ترجمهٔ بوستان)، محمد الفراتی، ۱۹۶۲ میلادی[۲۳۱][منبع بهتری نیاز است]

شعر بنی‌آدم

مقالهٔ اصلی: بنی‌آدم اعضای یکدیگرند

«بنی‌آدم» قطعه‌شعر مشهوری از گلستان سعدی‌ست که به دلیل مضمون انسان‌دوستانه‌اش بسیار مورد توجه واقع شده است:

بنی آدم اعضای یکدیگرندکه در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی بدرد آورد روزگاردگر عضوها را نماند قرار

در برخی از منابع فارسی و انگلیسی[۲۳۲] گزارش شده که این شعر بر سردر ورودی تالار ملل ساختمان سازمان ملل متحد در نیویورک با خط نستعلیق طلاکوب[۲۳۳][منبع بهتری نیاز است] نقش بسته است؛ ولی این ادعا درست نیست و عکسی نیز از این شعر بر سردر نام‌برده دیده نشده است.[۲۳۴][منبع بهتری نیاز است] با این حال در سال ۱۳۸۴، از سوی ایران، فرشی از استاد صیرفیان به سازمان ملل متحد اهدا و در آن نصب شد، که شعر بنی‌آدم در آن نقش بسته بود.[۲۳۳][منبع بهتری نیاز است] این شعر در پیام فارسی که در مجموعهٔ پیام‌های فضاپیمای وُیِجِر (در مجموع، پیام‌هایی به ۵۵ زبان)[۲۳۵] برای فضاهای دوردست فرستاده شده است، برگزیده شده است.[۲۳۶]

الهام و بازآفرینی

در موسیقی

شواهد موجود در آثار سعدی نشان می‌دهد، که او در نشست‌های موسیقی شرکت می‌کرده و اصطلاحات و اسباب موسیقی را می‌شناخته است. اشعار، به خصوص غزلیات، او ساده و روان است، مضمونِ مناسب دارد، در وزن‌هایی سروده شده که با الحان و ضرباهنگ موسیقی ایرانی سازگار است و واج‌ها و آواهای آن هم همنشینی دارند. این ویژگی‌ها باعث شده است که موسیقی‌دان‌ها از قدیم‌الایام از اشعار سعدی برای ساختن ترانههای خود استفاده کنند. ابن بطوطه در سفر خود به ترکستان خواندن آوازی را در محفلی نقل می‌کند، که برگرفته از شعر سعدی است. قدیمی‌ترین قطعات موسیقی ضبط‌شده بر روی صفحات گرامافون هم نشان‌دهندهٔ قدمت به‌کارگیری اشعار سعدی در موسیقی ایرانی است.[۲۳۷]

در بین خوانندگان معاصر، تاج اصفهانی بیش از دیگران به سعدی علاقه‌مند بود. او تأکید ویژه‌ای بر مناسب‌خوانی داشت و بسیاری از قطعات آوازی خود را از اشعار سعدی برگزید.[۲۳۷] محمدرضا شجریان نیز از خوانندگان پیشرو در خواندنِ اشعار سعدی است. تمام ترانه‌های آلبوم پیوند مهر و بسیاری از ترانه‌های آلبوم‌های دیگر او از جمله نوا، دستان، دل مجنون، بهار دلکش، فریاد و در خیال از اشعار سعدی انتخاب شده است.[۲۳۸] غلامحسین بنان، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی و محسن چاوشی نیز بارها اشعار سعدی را خوانده‌اند.[۲۳۹][۲۴۰][۲۴۱]

در تئاتر

نمایشی با عنوان گلگشت در گلستان به کارگردانی داریوش مؤدبیان در سال ۱۳۹۵ در تهران بر روی صحنه رفت که روخوانی نمایشی گزیده‌ای از گلستان سعدی بود. این نمایش اقتباسی، یکی از محصولات کارگاه‌های نمایشی مؤدبیان بود که در سال ۱۳۹۲ برگزار شده‌بود.[۲۴۲][۲۴۳] پری صابری نیز نمایشنامه‌ای بر مبنای زندگی سعدی نوشت که در سال ۱۳۹۱ با عنوان باغ دل‌گشا؛ نگاهی بر احوالات، حکایات و شعر و شاعری شیخ سعدی به چاپ رسید.[۲۴۴] سلطان فیل‌گردن نیز عنوان نمایشنامهٔ دیگری است داریوش ارجمند که بر اساس یکی از حکایات سعدی نوشته و منتشر کرده است. ماجرای این داستان، ماجرای سلطانی است که از اسب می‌افتد و گردنش در بدنش فرومی‌رود. طبیبان در درمان او راه به جایی نمی‌برند تا اینکه یکی از طبیبان او را درمان می‌کند. اما سلطان به طبیب پاداشی نمی‌دهد و او نیز برای تلافی، دانه‌هایی را به ملیجک می‌سپارد تا در عودسوزها بریزد و باعث می‌شود گردن سلطان دوباره در بدنش فرورود. این نمایشنامه در قالب یک نمایش روحوضی نوشته شده است.[۲۴۵]

در ادبیات نوین

یکی از نخستین رمانهای فارسی، مجموعهٔ سه‌گانه‌ای است با عنوان شمس و طغرا که محمدباقر خسروی آن را در سال ۱۹۱۰ میلادی در کرمانشاه به چاپ رسانده است. یکی از شخصیت‌های مهم این داستان تاریخی و عاشقانه، سعدی است که مراسم ازدواج دو شخصیت اول داستان را برگزار می‌کند.[۲۴۶]

در ادبیات کودک و نوجوان

از حکایت‌های بوستان و گلستان، آثار مختلفی برای کودکان و نوجوانان بازنویسی و بازآفرینی شده است. مجموعهٔ ۱۰ جلدی قصه‌های شیرین فارسی اثر فرهاد حسن‌زاده و هفتمین جلد از مجموعهٔ قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب با عنوان قصه‌های گلستان و مُلستان اثر مهدی آذریزدی از جمله کتاب‌هایی هستند که در این حوزه در ایران به چاپ رسیده‌اند.[۲۴۷]

رویکردهای نو

سعدی از دست خویشتن فریاد عنوان منتخبی از ابیات غزل‌های سعدی به انتخاب عباس کیارستمی است که خوانشی جدید از اشعار سعدی محسوب می‌شود. کیارستمی هر صفحه از کتاب را به یک بیت اختصاص داده و آن‌ها را براساس قافیه و ردیف طبقه‌بندی کرده است. او در برخی از صفحات، بر خلاف رویهٔ معمول، ابیات را به صورت سر-و-ته نوشته است. این کتاب نه مقدمه‌ای دارد و نه فهرستی.[۲۴۸]

انتقادات

با آغاز جنبش مشروطه در ایران، انتقاد از سعدی در میان برخی از منورالفکران و روشنفکران رواج یافت. منتقدان، آموزه‌های اخلاقی و حکمی سعدی را کهنه و ناسازگار با هنجارهای اجتماعی جدید قلمداد کرده و مورد نقد قرار داده‌اند.[۲۴۹] در این روزگار که نبردی بین سنت و مدرنیته شکل گرفته بود، سعدی به عنوان یکی از نمادهای سنت مورد هجمهٔ نوگرایانی مانند میرزا فتحعلی آخوندزاده، میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی، میرزا آقاخان کرمانی و دیگران قرار گرفت.[۲۵۰]

گروهی از منتقدان، آثار سعدی را دچار تناقض و فاقد نظم سیستماتیک می‌دانند؛ برای نمونه، علی دشتی در کتاب قلمرو سعدی، اطلاق کتاب اخلاقی به گلستان را مورد تردید قرار می‌دهد؛ چراکه برخی از حکایات آن را فاقد هرگونه نکتهٔ تربیتی و برخی را حتی مخالف اصول اخلاقی می‌شمرد. به عقیدهٔ وی هرچند که نکات اخلاقی و پند و اندرز به‌وفور در گلستان به‌چشم می‌خورَد، اما این کتاب — برخلاف دیگر کتاب‌هایی که به‌عنوان کتاب اخلاق شناخته‌می‌شوند — فاقد یک سیر مدون برای تبیین اصول اخلاقی از جهات و زاویه‌های مختلف است.[۲۵۱] دشتی، اگرچه به برخی تناقض‌گویی‌ها در آثار وی اشاره می‌کند، اما سخنوری سعدی را می‌ستاید[۲۵۲][۲۴۹] و خود را «منتقد» سعدی یا گلستان نمی‌داند؛ چنان‌که در کتاب قلمرو سعدی می‌نویسد: «هدف انتقاد گلستان نیست، بلکه طرز پذیرش گلستان است… اگر گلستان را چنان‌که هست قبول کنند؛ یعنی مجموعه ملاحظات و لطایف، و پند و موعظه و بیان اوضاع روحی و اخلاقی زمان… دیگر ایرادی باقی نمی‌مانَد.»[۲۵۳] یان ریپکا نیز نظر مشابهی دارد و سعدی را فاقد مکتب فلسفهٔ اخلاق و نظام منسجم فکری می‌داند.[۳۵]

گروهی دیگر از منتقدان نیز با تکیه بر برخی از حکایت‌ها و اشعار سعدی، دیدگاه‌های وی را مبتنی بر برخی از ضدارزش‌های امروزی؛ مانند تقدیرگرایی، عدم برابری حقوق اجتماعی زن و مرد و مواردی از این دست می‌دانند.[۲۴۹]

احمد کسروی یکی از منتقدان جدی سعدی به‌شمار می‌آید. وی در کل حرفهٔ شاعری را کاری بیهوده و ضداجتماعی می‌دانست و دربارهٔ بیشتر شاعران ایرانی بدگویی می‌کرد و حتی دشنام می‌داد.[۲۵۴] از نظر کسروی، «سعدی اندیشه‌های پست و بی‌خردانهٔ زمان خود را به قالب سخن ریخته» و به‌صورت پند و اندرز بیان کرده است.[۲۵۵] وی تیر نقد را به سمت گرایش‌های جنسی سعدی نیز نشانه گرفته و او را از این منظر مورد سرزنش قرار داده است.[۲۵۶] علی شریعتی نیز این انتقاد را به سعدی وارد کرده است. وی در کتاب زن در چشم و دل محمد (که برگرفته از یکی از سخنرانی‌های اوست) در جایی که شواهدی مبنی بر روابط جنسی همجنس‌گرایانه در گذشته ارائه می‌کند، به استناد برخی از حکایات سعدی از جمله حکایت مسجد جامع کاشغر و حکایت قاضی همدان، به روابط عاشقانه سعدی با پسران اشاره و آن را تقبیح می‌کند.[۲۵۷] آرش نراقی، نویسنده و مترجم ایرانی نیز «عشق ورزیدن و مغازله ورزیدن‌های جنسی با کودکان و نوجوانان» در اشعار سعدی را سزاوار تقبیح می‌داند. وی اگرچه این موضوع را نوعی سنت ادبی در روزگار سعدی می‌داند. اما معتقد است که او در آثارش از این مناسبات با لذت و تحسین یاد کرده است.[۸۷] میرزا آقاخان کرمانی ابیات عاشقانهٔ سعدی را مورد نقد اخلاقی قرار داده است.[۲۵۸]

اسماعیل خویی بر گرایش‌های سازش‌کارانه و محافظه‌کارانهٔ سعدی انگشت گذاشته و از این لحاظ، وی را سزاوار نقد می‌بیند.[۲۵۹]

بخشی از دیدگاه‌های انتقادی که متوجه آثار سعدی شده، از جانب شاعران نوپرداز بوده که تلقی متفاوت و جدیدی از شعر و فرم پردازش آن داشته‌اند. احمد شاملو، شاعر نوپرداز معاصر، سعدی را اگرچه «ناظم» بزرگی می‌دانست؛ اما معتقد بود که آثار وی با معیارها و استنباط امروزی از شعر، مغایرت دارد.[۲۶۰] وی معتقد بود که سعدی تابع احساس نیست و عمیق نمی‌اندیشد؛ بلکه تنها مطالب را به زیبایی بیان می‌کند.[۲۶۰] از نظر نیما یوشیج، شاعر در پرداخت غنایی شعر به جای این که بگوید، باید نشان دهد.[۲۶۱] درحالی که به عقیدهٔ وی، اشعار سعدی فاقد چنین ظرافتی در خلاقیت معنایی و مفهومی است؛[۲۶۲] برای نمونه به جای این که اندوه را غیرمستقیم به تصویر بکشد، سر راست به سراغ واژگانی چون ناله، گریه، روز وداع و عبارت‌هایی از این دست رفته است.[۲۶۳]

همایون کاتوزیان، تاریخ‌نگار و منتقد ادبی معاصر، حجم انتقادات و تبلیغات منفی نوگرایان معاصر به اشعار سعدی در سال‌های بعد از ۱۳۲۰ را به حدی وسیع می‌داند که بسیاری از افراد بی‌آن که شعری از سعدی بخوانند، آثار او را مزخرف قلمداد می‌کردند. وی از این جریان به عنوان یکی از پدیده‌های عجیب قرن بیستم در ایران یاد می‌کند و آن را پدیدهٔ سعدی‌کُشی در ایران می‌نامد. البته حتی در این دوران نیز بزرگانی مانند فروغی، بهار و دیگران به سعدی ارادت می‌ورزیدند.[۲۵۴]

یادبود و بزرگداشت

آرامگاه

مقالهٔ اصلی: آرامگاه سعدی
آرامگاه سعدی شیراز
آرامگاه سعدی در اواسط دورهٔ قاجار

آرامگاه سعدی در شمال شرقی شیراز، در دامنهٔ کوه پهندژ و در کنار باغ دلگشا واقع شده است.[۲۶۴] این مجموعه با عنوان سعدیه نیز نامیده می‌شود.

محل دفن سعدی، خانقاهی بود که او در سال‌های پایانی زندگی خود در آن می‌زیست. این خانقاه، در نزدیکی سرچشمه‌های نهر رکن‌آباد واقع شده‌بود.[۲۶۵] در سال ۹۹۸ هجری قمری به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، بنای خانقاه شیخ تخریب شد.[۵۸]

در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریمخان زند، یک ساختمان آجری در آن‌جا بنا شد که شامل ۲ طبقه بود؛ طبقهٔ پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آن‌جا شروع می‌شد و مزار سعدی در محفظه‌ای چوبی در اتاق شرقی راهرو قرار داشت.[۵۸]

این بنا و محوطهٔ آن در اثر مرور زمان رو به زوال گذاشت و در دههٔ ۱۳۲۰ خورشیدی به صورت بنایی مخروبه و کثیف و زیستگاه مگسها تبدیل شد. در این زمان، با توجه به اتمام بنای حافظیه، علی‌اصغر حکمت، رئیس وقت انجمن آثار ملی ایران، به فکر احداث بنایی تازه و مناسب افتاد.[۲۶۶] با تلاش‌های وی، طراحی و ساخت این عمارت جدید، بر عهدهٔ محسن فروغی، معمار ایرانی، و علی صادق گذاشته شد؛[۵۸] هرچند آندره گدار، معمار فرانسوی نیز بازدیدهایی از آن داشته است.[۲۶۶] کلنگ احداث این بنا در سال ۱۳۲۷ به دست اشرف پهلوی زده‌شد.[۲۶۶] این بنا با صرف هزینهٔ ۹۸۰ هزار تومان،[۵۸] در سال ۱۳۳۱ آماده و در روز یازدهم اردیبهشت همان سال با حضور محمدرضا پهلوی و دکتر حسابی، وزیر وقت فرهنگ، افتتاح شد.[۲۶۶]

معماری بنای جدید سعدیه، با استفاده از عناصر معماری ایرانی صورت گرفته است؛ این بنا از یک ایوان ستوندار بلند و یک رواقِ کشیده تشکیل شده است. رواق و ایوان به‌صورت L جانمایی شده‌اند. در محل برخورد ایوان و رواق، که مزار سعدی در آن قرار دارد، یک گنبد از کاشی فیروزه‌ای تعبیه شده است. آب قنات نیز در آب‌نمای موسوم به حوض ماهی در زیرزمین مجموعه جریان دارد.[۲۶۷] این مجموعه در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.[۵۸]

تندیس

مجسمه سعدی در میانه میدان گلستان، شیراز

در سال ۱۳۳۰، با ابتکار و پیگیری علی‌اصغر حکمت، رئیس وقت انجمن آثار ملی ایران، مجسمهٔ بزرگی از سعدی ساخته و در میدان سعدی شیراز در نزدیکی دروازه اصفهان نصب و در سال ۱۳۳۱ هم‌زمان با افتتاح آرامگاه سعدی، رونمایی شد. این تندیس اثر ابوالحسن صدیقی، نقاش و مجسمه‌ساز برجستهٔ ایرانی است و از جنس سنگ مرمر ساخته‌شده است. کار ساخت این مجسمه که بیش از سه متر ارتفاع دارد، یک سال و نیم به طول انجامیده است. نصب این مجسمه در ابتدا با مخالفت و اعتراض برخی از متشرعین شیراز همراه بوده که آن را خلاف احکام اسلام می‌دانستند؛ ولی در نهایت با میانجی‌گری علمای شیراز این اعتراضات خاتمه پیدا کرد.[۲۶۶]

علت انتخاب این محل برای نصب مجسمهٔ سعدی، واقع شدن این محل در مبدأ ورود مسافران به شیراز بود.[۲۶۶] اما به مرور زمان، با ساخته شدن مسیرهای جدید، مسافران کمتر این مسیر را انتخاب می‌کردند و این مجسمه امروز کمتر در معرض دید مسافران قرار دارد.[۲۶۸]

این مجسمه تا اواسط دههٔ ۱۳۷۰ در این میدان واقع بود اما با برچیده شدن تدریجی میدان، مجسمه به میدان گلستان انتقال داده‌شد.[۲۶۸]

روز سعدی

مقالهٔ اصلی: روز سعدی

مرکز سعدی‌شناسی، از سال ۱۳۸۱ خورشیدی، روز ۱ اردیبهشت را روز سعدی، اعلام کرد و در یکم اردیبهشت ۱۳۸۹ خورشیدی، در «اجلاس شاعران جهان» در شیراز، نخستین روز اردیبهشت، از سوی نهادهای فرهنگیِ داخلی و خارجی، به‌عنوان «روز سعدی» نام‌گذاری شد.[۲۶۹]

پول ملی

شعر بنی آدم و نمایی از آرامگاه سعدی در پشت اسکناس صدهزار ریالی

سکه‌های پانصد ریالی برنزی ایران از سال ۱۳۸۷ خورشیدی به نقش آرامگاه سعدی مزین شده است.[۲۷۰] همچنین طرح پشت اسکناس ده‌هزار تومانی (یک‌صد هزار ریالی) نمایی از مقبرهٔ سعدی در شیراز است.[۲۷۱] گفتنی است که چاپ بیت نخست شعر بنی‌آدم اعضای یک پیکرند بر روی اسکناس‌های یک‌صدهزار ریالی در سال ۱۳۸۹، موجب واکنش‌های رسانه‌ای شد و روایت صحیح این بیت، از فرهنگستان زبان و ادب فارسی استعلام شد.[۲۷۲][۲۷۳][۲۷۴]

یادوارهٔ هفت‌صدمین سال تصنیف گلستان و بوستان

سال ۱۳۱۶ خورشیدی مصادف با ۱۳۵۶ هجری قمری، هفتصدمین سالگرد تصنیف کتاب‌های گلستان و بوستان بود. در این سال به‌منظور بزرگداشت سعدی، به ابتکار علی‌اصغر حکمت، وزیر وقت معارف، مجموعه اقداماتی به عمل آمد. برخی از مهم‌ترین این اقدامات عبارت بودند از:[۲۷۵]

  • برگزاری مراسم بزرگداشت و جشن در نقاط مختلف کشور و از جمله در دانش‌سرای عالی تهران
  • انتشار یک دورهٔ کامل از کلیات سعدی از روی قدیمی‌ترین و معتبرترین نسخه‌های خطی موجود در آن زمان
  • انتشار مجموعهٔ مقالات با موضوع تحقیق و تتبع در آثار و احوال سعدی در قالب یک شماره از نشریهٔ تعلیم و تربیت با عنوان سعدی‌نامه
  • نام‌گذاری دبیرستان اصفهان به نام دبیرستان سعدی

منبع‌شناسی

تاکنون، در مورد سعدی، منابع کمی به زبان فارسی گردآوری شده است. از زمان سعدی تا حدود سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی، آثاری که به سعدی اشاره می‌کنند از کلی‌گویی و داستان‌سرایی فراتر نمی‌روند.[۲۷۶] در مورد سعدی، منابع و شواهد بیرونی چندانی وجود ندارد و به‌همین دلیل، محققان اغلب به شواهد درونی؛ یعنی آثار خود سعدی روی می‌آورند و تلاش می‌کنند زندگی وی را از نوشته‌های خودش — به‌ویژه بوستان و گلستان — استخراج نمایند.[۲۷۷] با این حال، یکی از راه‌های کسب اطلاعات دربارهٔ سعدی، مطالعهٔ روزگار و زمانهٔ اوست که با یورش مغول‌ها به ایران هم‌زمان بوده است. به‌طور مثال تاریخ جهانگشای، تاریخ وصاف و جامع‌التواریخ سه اثر دست اول در مورد تاریخ این دوران هستند.[۲۷۸] در عین حال می‌توان از برخی تذکرهها، سفرنامهها و مقدمه‌های نگاشته‌شده بر آثار او نیز اطلاعاتی در مورد زندگانی سعدی به‌دست‌آورد.

منابع تاریخی دربارهٔ زمانه سعدی

برخی از منابع تاریخی، اگرچه به صورت مستقیم از سعدی نام نبرده‌اند، اما وقایع تاریخی قرن هفتم هجری را، که با حملهٔ مغول به ایران و پایان حکومت خوارزمشاهیان و خلافت عباسیان مصادف بود، گزارش کرده‌اند. کتاب تاریخ جهانگشای عطاملک جوینی (م. ۶۸۱ هجری)، که وزیر هلاکوخان و معاصر سعدی بود، وقایع زمان ایلخانان را به تصویر کشیده است. تاریخ وصاف را می‌توان ادامهٔ تاریخ جهانگشای دانست که به قلم شرف‌الدین عبداللّه شیرازی (م. ۷۲۸ هجری) نوشته شده است.[۲۷۹] چکیده‌ای از تاریخ تیره‌های مغول و ترک و تاریخ فرمانروایی چنگیزخان و جانشینان او در کتاب جامع‌التواریخ به قلم رشیدالدین فضل‌الله همدانی (م. ۷۱۷ هجری) آمده است.[۲۸۰] همچنین کتاب‌های الکامل فی التاریخ به قلم ابن اثیر (م. ۶۳۰ هجری)، معجم‌البلدان اثر یاقوت حموی (م. ۶۲۶ هجری) و طبقات ناصری نوشتهٔ منهاج سراج (م. ۶۵۸ هجری) اطلاعات مهمی در خصوص چگونگی یورش مغول و چیرگی آن‌ها بر سرزمین ایران را ارائه می‌کنند.[۲۸۱]

منابع اولیه دربارهٔ سعدی

مقدمه کلیات سعدی

نخستین نسخهٔ کلیات سعدی که امروزه در دسترس است، نسخه‌ای است که علی بن احمد بیستون ۳۵ سال پس از درگذشت سعدی یعنی در سال ۷۲۶ هجری نوشته است. وی در خصوص چگونگی گردآوری و تنظیم دیوان توضیح می‌دهد و از نوشته‌های وی چنین بر می‌آید که پیش از وی نسخه‌های دیگری از کلیات سعدی وجود داشته است. وی در این مقدمه، نام کامل سعدی را «مولانا و شیخ‌الشیوخ فی عهده و قدوه‌المحققین افصح المتکلمین مفخر السالکین مشرف (شرف) المله و الحق و الدین مصلح الاسلام و المسلمین شیخ سعدی‌شیرازی قدس سره» یاد کرده است.[۲۸۲]

مجمع‌الآداب

کتاب مجمع‌الآداب فی معجم‌الالقاب، اثر ابن فوطی (م. ۷۲۳ هجری)، مورخ و راوی حدیث در قرن هفتم و هشتم هجری است که شرح حال افراد گوناگون در مکان‌ها و زمان‌های مختلف را شامل می‌شود. بخش زیادی از این کتاب از میان رفته است و بخش باقی‌مانده مشتمل بر نزدیک به ۶۰۰۰ شرح حال است. این کتاب، طیف گسترده‌ای از شرح‌حال‌ها، از پیامبران گرفته تا معاصران ابن فوطی را دربردارد. با توجه به مطالب موجود در این کتاب می‌توان دریافت که وی شاهد صحنه‌های تاریخی مهمی از جمله سقوط بغداد به وسیله هولاکو بوده است.[۲۸۳] ابن فوطی، معاصر سعدی بوده و با وی ارتباط داشته است. وی در سال ۶۶۰ هجری، نامه‌ای به سعدی می‌نویسد و بعضی از اشعار عربی او را درخواست می‌کند. مجمع‌الآداب، قدیمی‌ترین مأخذی است که نام و نسب سعدی در آن بیان شده[۲۸۴] و از سعدی با عنوان «سعدی الشیرازی الشاعر العارف» یاد شده است.[۲۸۵] با این حال، ذبیح‌الله صفا گزارش ابن فوطی را خالی از اشکال نمی‌داند.[۲۸۶]

صفوةالصفا

ابن بزاز عارف و نویسندهٔ سدهٔ هشتم و نویسندهٔ کتاب صفوةالصفا است که در آن سرگذشت شیخ صفی‌الدین اردبیلی و خانوادهٔ او را روایت کرده است.[۲۸۷] در فصل چهارم از این کتاب که در سال ۷۵۹ هجری قمری نوشته شده است، داستان دیدار و صحبت شیخ صفی با سعدی تشریح شده است.[۲۸۸]

شدالازار

کتاب شدالازار فی حط الاوزار عن زوار المزار در سال ۷۹۱ هجری قمری به قلم جنید شیرازی، شاعر و واعظ شیرازی نوشته شده است. این کتاب، راهنمای مزار افراد مشهوری است که در شیراز دفن شده‌اند.[۲۸۹] آخرین فرد از فهرست این کتاب، سعدی است که سال مرگ وی ۶۹۱ هجری قمری[۲۹۰] و محل دفن وی قبرستان مصلی روایت شده است.[۲۸۹] در این کتاب، علاوه بر توصیف ویژگی‌های سعدی، مقبرهٔ وی نیز توصیف شده است.[۲۹۱] نویسنده، بیشتر اشعار سعدی را در فضای تصوف و دربارهٔ مراحل و آفات طریق سلوک می‌داند و گزارش می‌کند که سعدی بسیاری از شیوخ و بزرگان زمان خود را ملاقات کرده و خود نیز صاحب کراماتی بوده است.[۲۹۲]

الحوادث‌الجامعه

کتاب الحوادث‌الجامعه، کتابی است که مؤلفی ناشناس به زبان عربی نوشته است و در آن حوادث و رویدادهای سدهٔ هفتم هجری قمری در سرزمین‌های اسلامی را روایت کرده است. البته بخش‌هایی از این کتاب که به سال‌های ۶۰۰ تا ۶۲۵ مربوط می‌شود، از میان رفته است. تا مدتی گمان می‌رفت ابن فوطی مؤلف این کتاب باشد، اما امروز این نظر رد شده و مؤلف این کتاب ناشناس باقی مانده است. این کتاب یکی از منابع مهم در مورد چگونگی حملهٔ مغول به ایران محسوب می‌شود و علاوه بر این، رویدادهای تاریخی دیگری از جمله سقوط بغداد به دست هلاکو، سقوط اسماعیلیان، مناسبات خوارزمشاهیان و وقایع اداری و اجتماعی در بغداد در آن تشریح شده است.[۲۹۳] این کتاب تاریخ وفات سعدی و ارتباط سعدی با ابن جوزی را گزارش کرده است.[۲۹۴]

سفرنامه ابن بطوطه

سفرنامه ابن بطوطه کتابی است که در قرن هشتم هجری نوشته شده است.[۲۹۵] ابن بطوطه، گردشگر مراکشی در این سفرنامه مشاهدات خود را در طی سی سال سفر به نقاط مختلف جهان اسلام (از جمله ایران) بازگو کرده است.[۲۹۶] وی نزدیک به سی و پنج سال پس از درگذشت سعدی، از شیراز و آرامگاه سعدی بازدید و مشاهدات خود را گزارش می‌کند.[۲۶۵] گزارش وی از سفرش به چین نشان می‌دهد که دایرهٔ نفوذ شعر سعدی تا چین هم گسترش داشته است.[۲۹۷][۱۷۷]

نفحات‌الانس

نفحات‌الانس عنوان کتابی است از جامی، شاعر و عارف قرن نهم هجری که در سال ۸۸۳ هجری قمری نوشته شده است. در این کتاب، تعدادی از افراد سرشناس از جمله علما و عرفا معرفی شده‌اند.[۲۹۸] بخشی از این کتاب شرح حالی کوتاه از سعدی می‌دهد و از جمله مصاحبت او با شهاب‌الدین عمر سهروردی در آن نقل شده است. برخی از مطالب این کتاب در مورد سعدی، از کتاب شدالازار نقل شده است.[۲۹۹]

تذکرةالشعرا

تذکرةالشعرا کتابی است از دولتشاه سمرقندی که در اواخر قرن نهم هجری قمری نوشته شده است. این کتاب به شرح حال شعرای پارسی‌گو اختصاص دارد که به لحاظ تاریخی به هفت طبقه (یا فصل) تقسیم شده‌اند.[۳۰۰] در فصل چهارم شرح حالی از سعدی[۳۰۱] و توصیفی از مقبرهٔ وی آمده است.[۲۹۱] دولتشاه در این کتاب، اشعار سعدی را نشان‌دهندهٔ حقیقت و طریقت می‌داند[۳۰۲] و کراماتی به او نسبت می‌دهد.[۲۹۹]

منابع معاصر دربارهٔ سعدی

در دوران معاصر، کتابها و مقالات متعددی دربارهٔ سعدی منتشر شده است. لغت‌نامهٔ دهخدا به چند اثر برجسته معاصر در این باب ارجاع داده است که عبارتند از:[۳۰۳]

ضیاء موحد در کتاب سعدی (شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۴۴۸-۵۸۱-۷) مهم‌ترین کتاب‌هایی را که تا دههٔ ۱۳۷۰ خورشیدی در مورد سعدی نوشته شده است، برمی‌شمارد:[۳۰۴]

پانویس

یادداشت‌ها

  1. ↑ در دیباچهٔ گلستان آمده است: «یک شب تأمل ایام گذشته می‌کردم و بر عمر تلف کرده تأسف می‌خوردم و سنگ سراچهٔ دل به الماس آب دیده می‌سفتم و این بیت‌ها مناسب حال خود می‌گفتم:
    هر دم از عمر می‌رود نفسی
    چون نگه می‌کنم نمانده بسی
    ای که پنجاه رفت و در خوابی
    مگر این پنج روز دریابی …».
    بنابراین سعدی در سال ۶۵۶ که گلستان را نوشته، پنجاه سال داشته و می‌توان نتیجه گرفت که سال تولد وی ۶۰۶ هجری بوده است.
  2. ↑ این بیت در آغاز باب نهم بوستان آمده است:
    بیا ای که عمرت به هفتاد رفت
    مگر خفته بودی که بر باد رفت
    بنابراین سعدی در سال ۶۵۵ که بوستان را نوشته، هفتاد سال داشته و می‌توان نتیجه گرفت که سال تولد وی ۵۸۵ هجری بوده است.
  3. ↑ به عنوان نمونه حکایت شمارهٔ ۷ از باب دوم کتاب گلستان:
    «یاد دارم که در ایام طفولیت متعبد بودمی و شب‌خیز و مولع زهد و پرهیز، شبی در خدمت پدر رحمةالله‌علیه نشسته‌بودم و همه‌شب دیده برهم نبسته و مصحف عزیز بر کنار گرفته و طایفه‌ای گرد ما خفته. پدر را گفتم از اینان یکی سر برنمی‌دارد که دوگانه‌ای بگزارد چنان خواب غفلت برده‌اند که گویی نخفته‌اند که مرده‌اند! گفت جان پدر تو نیز اگر بخفتی به از آن که در پوستین خلق افتی.
    نبیند مدعی جز خویشتن را
    که دارد پرده پندار در پیش
    گرت چشم خدا بینی ببخشند
    نبینی هیچ‌کس عاجزتر از خویش»
  4. ↑ بوستان سعدی، باب هفتم:
    مرا در نظامیه ادرار بود
    شب و روز تلقین و تکرار بود
  5. ↑ به‌طور مثال حکایت شمارهٔ ۱۱ از باب دوم گلستان: «در جامع بعلبک وقتی کلمه‌ای همی‌گفتم به طریق وعظ، با جماعتی افسرده و دل مرده و ره از عالم صورت به عالم معنی نبرده، دیدم که نفسم درنمی‌گیرد و آتشم در هیزم تر اثر نمی‌کند …»
  6. ↑ در اقصای عالم بگشتم بسی
    به سر بردم ایام با هر کسی
    تمتع به هر گوشه‌ای یافتم
    ز هر خرمنی خوشه‌ای یافتم
  7. ↑ دریغ آمدم زان همه بوستان
    تهیدست رفتن سوی دوستان
    به دل گفتم از مصر قند آورند
    بر دوستان ارمغانی برند
    مرا گر تهی بود از آن قند دست
    سخن‌های شیرین‌تر از قند هست
  8. ↑ آسمان را حق بود گر خون بگرید بر زمین
    بر زوال ملک مستعصم امیرالمؤمنین
    ای محمد گر قیامت می‌برآری سر ز خاک
    سر برآور وین قیامت در میان خلق بین
    نازنینان حرم را خون خلق بی‌دریغ
    ز آستان بگذشت و ما را خون چشم از آستین …
  9. ↑ به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازوست
    عاشقم بر همه عالم که همه عالم ازوست
    به غنیمت شمر ای دوست دم عیسی صبح
    تا دل مرده مگر زنده کنی کاین دم ازوست
    نه فلک راست مسلم نه ملک را حاصل
    آنچه در سر سویدای بنی‌آدم ازوست
    به حلاوت بخورم زهر که شاهد ساقیست
    به ارادت ببرم درد که درمان هم ازوست
    زخم خونینم اگر به نشود به باشد
    خنک آن زخم که هر لحظه مرا مرهم ازوست
    غم و شادی بر عارف چه تفاوت دارد
    ساقیا باده بده شادی آن کاین غم ازوست
    پادشاهی و گدایی بر ما یکسانست
    که برین در همه را پشت عبادت خم ازوست
    سعدیا گر بکند سیل فنا خانهٔ عمر
    دل قوی دار که بنیاد بقا محکم ازوست
  10. ↑ به عنوان نمونه غزل شمارهٔ ۳۳۴:
    قیامت باشد آن قامت در آغوش
    شراب سلسبیل از چشمهٔ نوش
    غلام کیست آن لعبت که ما را
    غلام خویش کرد و حلقه در گوش
    پری‌پیکر بتی کز سِحر چشمش
    نیامد خواب در چشمان من دوش
    نه هر وقتم به یاد خاطر آید
    که خود هرگز نمی‌گردد فراموش
    حلالش باد اگر خونم بریزد
    که سر در پای او خوشتر که بر دوش
    نصیحت‌گوی ما عقلی ندارد
    بر او گو در صلاح خویشتن کوش
    دهل زیر گلیم از خلق پنهان
    نشاید کرد و آتش زیر سرپوش
    بیا ای دوست ور دشمن ببیند
    چه خواهد کرد گو می‌بین و می‌جوش
    تو از ما فارغ و ما با تو همراه
    ز ما فریاد می‌آید تو خاموش
    حدیث حسن خویش از دیگری پرس
    که سعدی در تو حیران است و مدهوش
  11. ↑ مانند
    سعدی سر سودای تو دارد نه سر خویش
    هر جامه که عیار بپوشد کفنست آن
  12. ↑ مانند
    همه شاهدان عالم به تو عاشقند سعدی
    که میان گرگ صلح است و میان گوسفندان
  13. ↑ إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ
    در حقیقت پروردگار شما آن خدایی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر عرش استیلا یافت، روز را به شب که شتابان آن را می‌طلبد می‌پوشاند و خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده‌اند آگاه باش که خلق و امر از آن اوست فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان
  14. ↑ چنان تنگش آورده اندر کنار
    که پنداری اللیل یغشی النهار
  15. ↑ شبی زیت فکرت همی سوختم
    چراغ بلاغت می‌افروختم
    پراگنده گویی حدیثم شنید
    جز احسنت گفتن طریقی ندید
    هم از خبث نوعی در آن درج کرد
    که ناچار فریاد خیزد ز درد
    که فکرش بلیغ است و رایش بلند
    در این شیوهٔ زهد و طامات و پند
    نه در خشت و کوپال و گرز گران
    که آن شیوه ختم است بر دیگران
    نداند که ما را سر جنگ نیست
    وگر نه مجال سخن تنگ نیست
    بیا تا در این شیوه چالش کنیم
    سر خصم را سنگ، بالش کنیم
    سعادت به بخشایش داورست
    نه در چنگ و بازوی زور آورست
    چو دولت نبخشد سپهر بلند
    نیاید به مردانگی در کمند …
  16. ↑ مرا در سپاهان یکی یار بود
    که جنگاور و شوخ و عیار بود …
  17. ↑ یکی آهنین پنجه در اردبیل
    همی بگذرانید پیلک ز پیل الخ
  18. ↑ ای سرو بلند قامت دوست
    وه وه که شمایلت چه نیکوست
    در پای لطافت تو میراد
    هر سرو سهی که بر لب جوست الخ
  19. ↑ عالمت غافل است و تو غافل
    خفته را خفته کی کند بیدار
  20. ↑ باطل است آن که مدعی گوید
    خفته را خفته کی کند بیدار
    مرد باید که گیرد اندر گوش
    ور نوشته است پند بر دیوار
  21. ↑ استاد سخن سعدی‌ست پیش همه کس اما
    دارد سخن حافظ طرز سخن خواجو
  22. ↑ Select Fables from Gulistan
  23. ↑ برین چشمه چون ما بسی دم زدند
    برفتند چون چشم برهم زدند
    گرفتیم عالم به مردی و زور
    ولیکن نبردیم با خود به گور
  24. ↑ که دُرِّ موعظه‌های شافی را در سلک عبارت کشیده است.

ارجاعات

  1. ↑ موحد، «زمانه سعدی»، سعدی، ۷۳_۴۸.
  2. ↑ بهار، سبک‌شناسی، ۳:‎ ۱–۶.
  3. ↑ آل‌داوود، «اتابکان فارس»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  4. ↑ نذیر، «سعدی شیرازی و سردار مغول»، فصلنامه‌نامه انجمن.
  5. ↑ اعوانی و و دیگران، «تصوف»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  6. ↑ مجتبی ولی پوریان (۱۶ فروردین ۱۳۹۱). «سهروردی پایه‌گذار مکتب اشراق». پایگاه خبری آفتاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۲ شهریور ۱۳۹۶.
  7. ↑ هانری کربن (۴ اسفند ۱۳۸۹). «از حماسه پهلوانی تا حماسه عرفانی (بخش پنجم)». اطلاعات حکمت و معرفت. ترجمهٔ انشاءاله رحمتی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۷.
  8. ↑ نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران، ۱:‎ ۱۵۷.
  9. ↑ شمیسا، سیر غزل در شعر فارسی، ۶۷–۷۵.
  10. ↑ نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران، ۱:‎ ۱۵۷.
  11. ↑ طائفی، رضایی و کندی، «نگرشی تطبیقی به سبکهای شعر فارسی و عربی»، همایش ارتباطات، زبان و ادبیات فارسی و مطالعات زبان شناختی.
  12. ↑ بهار، سبک‌شناسی، ۲:‎ ۳۵۹–۳۶۴.
  13. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۶۳–۷۸.
  14. ↑ بهار، سبک‌شناسی، ۳:‎ ۱–۶.
  15. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  16. ↑ موحد، «تولد و وفات»، سعدی، ۳۴–۴۷.
  17. ↑ موحد، «زمانه سعدی»، سعدی، ۷۳_۴۸.
  18. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  19. ↑ اقبال آشتیانی، تاریخ مغول، ؟.
  20. ↑ موحد، «زمانه سعدی»، سعدی، ۷۳_۴۸.
  21. ↑ آل‌داوود، «اتابکان فارس»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  22. ↑ اقبال آشتیانی، تاریخ مغول، ؟.
  23. ↑ اقبال آشتیانی، تاریخ مغول، ؟.
  24. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۱۸–۳۷.
  25. ↑ آل‌داوود، «اتابکان فارس»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  26. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  27. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  28. ↑ آل‌داوود، «اتابکان فارس»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  29. ↑ اقبال آشتیانی، تاریخ مغول، ؟.
  30. ↑ آل‌داوود، «اتابکان فارس»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  31. ↑ نذیر، «سعدی شیرازی و سردار مغول»، فصلنامه‌نامه انجمن.
  32. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  33. ↑ "SAʿDI". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Bibliotheca Persica Press. February 1, 2012. Retrieved 2017-04-09.
  34. ↑ ابراهیمی دینانی، «سعدی و اشعریه»، سعدی‌شناسی.
  35. ↑ ۳۵٫۰۰ ۳۵٫۰۱ ۳۵٫۰۲ ۳۵٫۰۳ ۳۵٫۰۴ ۳۵٫۰۵ ۳۵٫۰۶ ۳۵٫۰۷ ۳۵٫۰۸ ۳۵٫۰۹ ۳۵٫۱۰ ۳۵٫۱۱ ۳۵٫۱۲ ۳۵٫۱۳ ۳۵٫۱۴ ۳۵٫۱۵ ۳۵٫۱۶ ۳۵٫۱۷ Rypka, Jan (2007). "8 (Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods)". The Cambridge History of Iran (به انگلیسی) (6 ed.). Cambridge University Press. p. 594-601.
  36. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  37. ↑ موحد، «تولد و وفات»، سعدی، ۳۴–۴۷.
  38. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  39. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  40. ↑ موحد، «زمانه سعدی»، سعدی، ۷۳_۴۸.
  41. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  42. ↑ موحد، «زمانه سعدی»، سعدی، ۷۳_۴۸.
  43. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  44. ↑ بهار، سبک‌شناسی، ۳:‎ ۱۱۱–۱۵۶.
  45. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۳۷–۱۸.
  46. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  47. ↑ شایگان، پنج اقلیم حضور، ۸۸.
  48. ↑ شایگان، پنج اقلیم حضور، ۸۸.
  49. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  50. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۳۸–۵۱.
  51. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  52. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۲۲۱–۲۴۹.
  53. ↑ براون، از سعدی تا جامی، ۷۰۴–۷۰۷.
  54. ↑ امینی و الهی‌منش، «تحلیل رویکردهای سعدی شیرازی»، پژوهشنامه مذاهب اسلامی.
  55. ↑ باستانی پاریزی، «گذر سعدی از آبادان»، چیستا.
  56. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  57. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  58. ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ ۵۸٫۲ ۵۸٫۳ ۵۸٫۴ ۵۸٫۵ «خانقاهی که آرامگاه سعدی شد». خبرگزاری ایسنا. ۳۰ فروردین ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۳۹۵.
  59. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۵۴–۷۵.
  60. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۳۷–۱۸.
  61. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۳۷–۱۸.
  62. ↑ متینی، «مقامه‌ای منظوم به زبان فارسی»، ایران‌نامه.
  63. ↑ عالمی، «سومنات»، سخن تاریخ.
  64. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۳۷–۱۸.
  65. ↑ موحد، «تولد و وفات»، سعدی، ۳۴–۴۷.
  66. ↑ موحد، «تولد و وفات»، سعدی، ۳۴–۴۷.
  67. ↑ ابراهیمی دینانی، «سعدی و اشعریه»، سعدی‌شناسی.
  68. ↑ ظهیری ناو و شریفی، «چگونگی تأثیر تفکر اشاعره در گلستان سعدی»، آینه معرفت.
  69. ↑ «مذهب حافظ و سعدی چه بوده است؟». پایگاه خبری تحلیلی صراط. ۲ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۴ اردیبهشت ۱۳۹۶.
  70. ↑ باستانی پاریزی، «گذر سعدی از آبادان»، چیستا.
  71. ↑ ظهیری ناو و شریفی، «چگونگی تأثیر تفکر اشاعره در گلستان سعدی»، آینه معرفت.
  72. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۳۶۱–۴۰۰.
  73. ↑ ظهیری ناو و ابراهیم‌پور، «دیدگاه‌های کلامی سعدی بر بنیاد قصاید»، زبان و ادبیات فارسی.
  74. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۳۶۱–۴۰۰.
  75. ↑ یوسفی، «جهان مطلوب سعدی در بوستان»، بوستان سعدی، ؟.
  76. ↑ رحمانیان، «سعدی و سیاست؛ تأملی در زادروز شاعر شیرازی»، ماهنامه علوم انسانی مهرنامه.
  77. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۱۵۶–۱۸۰.
  78. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۱۵۶–۱۸۰.
  79. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۱۵۶–۱۸۰.
  80. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۱۵۶–۱۸۰.
  81. ↑ موحد، «سعدی عاشق»، سعدی، ۹۴–۱۲۰.
  82. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۱۵۶–۱۸۰.
  83. ↑ «غزل شیرین سعدی از دیدگاه مرحوم آیت‌الله علی‌آقا قاضی». خبرگزاری تسنیم. ۳ اسفند ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ فروردین ۱۳۹۶.
  84. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۱۵۱–۲۰۱.
  85. ↑ ستاری، «مقام سعدی در ادبیات فرانسه»، هنر و مردم.
  86. ↑ شمیسا، شاهدبازی در ادبیات فارسی، ۱۴۳–۱۵۳.
  87. ↑ ۸۷٫۰ ۸۷٫۱ سام فرزانه (۸ فروردین ۱۳۹۵). «جنسیت و روابط جنسی در گلستان سعدی». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳۰ مهر ۱۳۹۶.
  88. ↑ «همه چیز دربارهٔ انحرافات اخلاقی آقای سعدی!». سایت خبری تحلیلی تابناک. ۱ اردیبهشت ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۳۰ مهر ۱۳۹۶.
  89. ↑ شمیسا، شاهدبازی در ادبیات فارسی، ۱۴۳–۱۵۳.
  90. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  91. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  92. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  93. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  94. ↑ حسن لی، «حدیث خوش سعدی»، کتاب ماه ادبیات.
  95. ↑ حسن لی، «حدیث خوش سعدی»، کتاب ماه ادبیات.
  96. ↑ فروغی، «مقدمه غزلیات»، کلیات سعدی، ۶۴۲–۶۴۵.
  97. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  98. ↑ ۹۸٫۰ ۹۸٫۱ ۹۸٫۲ ۹۸٫۳ ۹۸٫۴ ۹۸٫۵ ۹۸٫۶ ۹۸٫۷ GOLESTĀN-E SAʿDI (به انگلیسی), Encyclopædia Iranica, archived from the original on 17 November 2016, retrieved 12 January 2012
  99. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  100. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  101. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  102. ↑ حسن لی، «حدیث خوش سعدی»، کتاب ماه ادبیات.
  103. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  104. ↑ ۱۰۴٫۰ ۱۰۴٫۱ صیادکوه، اکبر؛ نجفیان، آزاده (تابستان ۱۳۸۹). «بررسی عنصر شخصیت در حکایت‌های بوستان سعدی» (PDF). بوستان ادب. دانشگاه شیراز. دوم (۲ (پیاپی ۵۸)). دریافت‌شده در ۱۶ بهمن ۱۳۹۵.
  105. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  106. ↑ ۱۰۶٫۰ ۱۰۶٫۱ خطای ارجاع: برچسب <ref> نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نام :0 وارد نشده است
  107. ↑ حسن لی، «حدیث خوش سعدی»، کتاب ماه ادبیات.
  108. ↑ میلانی، «سعدی و سیرت پادشاهان»، ایران‌شناسی.
  109. ↑ بهار، سبک‌شناسی، ۳:‎ ۱۱۱–۱۵۶.
  110. ↑ میلانی، «سعدی و سیرت پادشاهان»، ایران‌شناسی.
  111. ↑ رحمانیان، «سعدی و سیاست؛ تأملی در زادروز شاعر شیرازی»، ماهنامه علوم انسانی مهرنامه.
  112. ↑ گودرزی، «نگاهی به سبک گلستان سعدی»، پویش در آموزش علوم انسانی.
  113. ↑ گودرزی، «نگاهی به سبک گلستان سعدی»، پویش در آموزش علوم انسانی.
  114. ↑ حسن لی، «حدیث خوش سعدی»، کتاب ماه ادبیات.
  115. ↑ موحد، «سعدی عاشق»، سعدی، ۹۴–۱۲۰.
  116. ↑ حسن لی، «حدیث خوش سعدی»، کتاب ماه ادبیات.
  117. ↑ موحد، «سعدی عاشق»، سعدی، ۹۴–۱۲۰.
  118. ↑ حیدری، «دگرگونی سعدی در غزل»، پژوهشنامه ادب غنایی.
  119. ↑ موحد، «سعدی عاشق»، سعدی، ۹۴–۱۲۰.
  120. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  121. ↑ حیدری، «دگرگونی سعدی در غزل»، پژوهشنامه ادب غنایی.
  122. ↑ فروغی، «مقدمه غزلیات»، کلیات سعدی، ۳۵۱–۳۵۲.
  123. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۲۷–۶۲.
  124. ↑ موحد، «مطایبات سعدی»، سعدی، ۲۱۹–۲۳۲.
  125. ↑ «هزلیات سعدی». پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب. ۲۴ فروردین ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۲ آگوست ۲۰۱۷.
  126. ↑ شمیسا، شاهدبازی در ادبیات فارسی، ۱۴۳–۱۵۳.
  127. ↑ «همزمان با اول اردیبهشت، روز بزرگداشت سعدی، ترجمه «اشعار عربی سعدی» ارائه می‌شود». خبرگزاری کتاب ایران. ۳۱ فروردین ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۹۶.
  128. ↑ ریپکا، تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه، ۳۵۱–۳۵۷.
  129. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ؟.
  130. ↑ یوسفی، «مقدمه»، غزل‌های سعدی، ۴۵.
  131. ↑ صیادکوه، «کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی»، سفارش‌های عنصرالمعالی در آیین شعر و شاعری.
  132. ↑ یوسفی، «زبان سعدی در غزلیات»، پژوهشنامه ادب حماسی.
  133. ↑ یوسفی، «زبان سعدی در غزلیات»، پژوهشنامه ادب حماسی.
  134. ↑ موحد، «تاملاتی در سبک آثار سعدی»، سعدی، ۱۲۰–۱۸۹.
  135. ↑ صیادکوه، «کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی»، سفارش‌های عنصرالمعالی در آیین شعر و شاعری.
  136. ↑ خوئینی و عیسی‌زاده، «ایجاز در گلستان سعدی»، مطالعات و تحقیقات ادبی.
  137. ↑ موحد، «تاملاتی در سبک آثار سعدی»، سعدی، ۱۲۰–۱۸۹.
  138. ↑ یزدان‌پرست، «طنزپردازی سعدی شیرازی»، اطلاعات حکمت و معرفت.
  139. ↑ هاشمی‌پور، «طنز فاخر سعدی»، بخارا.
  140. ↑ صفری و مرتضوی، «بررسی تخلص در غزلیات سعدی»، پژوهش‌های ادبی. انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی.
  141. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  142. ↑ بهار، سبک‌شناسی، ۳:‎ ۱۱۱–۱۵۶.
  143. ↑ صفری و مرتضوی، «بررسی تخلص در غزلیات سعدی»، پژوهش‌های ادبی. انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی.
  144. ↑ موید شیرازی، «تأثیر قرآن و حدیث بر آثار سعدی»، گوهر.
  145. ↑ «محمدجعفر یاحقی: دید اجتماعی سعدی نتیجه گرایشات قرآنی اوست/ سعدی دانش‌آموخته بزرگ‌ترین قرآن‌شناسان عصر خود بود». خبرگزاری بین‌المللی قرآن. ۳۱ فروردین ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۲۴ آبان ۱۳۹۶.
  146. ↑ مجد و آبین، «شگردهای استفاده سعدی از آیات قرآن»، سبک‌شناسی و نظم و نثر فارسی (بهار ادب).
  147. ↑ فرهادی و خان‌جان، «سعدی مترجم در «گلستان» ادب پارسی»، مطالعات زبان و ترجمه.
  148. ↑ موید شیرازی، «تأثیر قرآن و حدیث بر آثار سعدی»، گوهر.
  149. ↑ مجد و آبین، «شگردهای استفاده سعدی از آیات قرآن»، سبک‌شناسی و نظم و نثر فارسی (بهار ادب).
  150. ↑ نظری و اسدی، «مقایسه آموزه‌های شاهنمامه و بوستان سعدی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی.
  151. ↑ موحد، سعدی، ؟.
  152. ↑ تجلیل و فامیلیان سورکی، «سعدی تالی فردوسی»، فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
  153. ↑ سرافرازی و باغدار دلگشا، «بازنگری جایگاه سعدی در اندیشه روشنفکران مشروطه»، پژوهشنامه تاریخ.
  154. ↑ سعدی. «بوستان، باب پنجم». گنجور. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۱۷.
  155. ↑ سعدی. «بوستان، باب پنجم». گنجور. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۱۷.
  156. ↑ سعدی. «بوستان، باب پنجم». گنجور. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۱۷.
  157. ↑ موحد، سعدی، ؟.
  158. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۷۹–۱۰۰.
  159. ↑ موحد، «زمانه سعدی»، سعدی، ۷۳_۴۸.
  160. ↑ موحد، «زمانه سعدی»، سعدی، ۷۳_۴۸.
  161. ↑ موحد، سعدی، ؟.
  162. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۱۴۷–۱۷۰.
  163. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۱۴۷–۱۷۰.
  164. ↑ موحد، سعدی، ؟.
  165. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۱۳۱.
  166. ↑ موحد، سعدی، ؟.
  167. ↑ شمیسا، سیر غزل در شعر فارسی، ۸۷–۹۳.
  168. ↑ موحد، «تاملاتی در سبک آثار سعدی»، سعدی، ۱۲۰–۱۸۹.
  169. ↑ «وقتی «سعدی» محل چالش شد». خبرگزاری ایسنا. ۳۰ فروردین ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ آبان ۱۳۹۶.
  170. ↑ فروخ، تاریخ الأدب العربی، ۳:‎ ۴۵۷.
  171. ↑ سبزیان‌پور و رضایی، «نگاهی تازه به داستان قدیمی سعدی و متنبی»، نقد ادب عربی.
  172. ↑ جوادی و عرب سلغار، «تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز»، باغ نظر.
  173. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  174. ↑ علی‌پور، «بوطیقای شعر نو»، شعر.
  175. ↑ جوادی و عرب سلغار، «تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز»، باغ نظر.
  176. ↑ جوادی و عرب سلغار، «تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز»، باغ نظر.
  177. ↑ ۱۷۷٫۰ ۱۷۷٫۱ «حوض ماهی؛ شهر ممنوعه شیراز/ ملوانان چینی اشعار سعدی را می‌خواندند». خبرگزاری مهر. ۱ اردیبهشت ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ اردیبهشت ۱۳۹۶.
  178. ↑ جوادی و عرب سلغار، «تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز»، باغ نظر.
  179. ↑ شایگان، «زمان اجتماعی اهل ادب»، بخارا.
  180. ↑ کمالی سروستانی، «وین گلستان همیشه خوش باشد»، روزنامه جام جم.
  181. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۲۲۷–۲۷۶.
  182. ↑ شایگان، «زمان اجتماعی اهل ادب»، بخارا.
  183. ↑ شایگان، «زمان اجتماعی اهل ادب»، بخارا.
  184. ↑ موحد، سعدی، ؟.
  185. ↑ صیادکوه، «کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی»، سفارش‌های عنصرالمعالی در آیین شعر و شاعری.
  186. ↑ شمیسا، سیر غزل در شعر فارسی، ۸۷–۹۳.
  187. ↑ خطای ارجاع: برچسب <ref> نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نام :14 وارد نشده است
  188. ↑ حسن لی، «سعدی در نگاه سخن سرایان»، شعر.
  189. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  190. ↑ شمیسا، سیر غزل در شعر فارسی، ۸۷–۹۳.
  191. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  192. ↑ شمیسا، سیر غزل در شعر فارسی، ۸۷–۹۳.
  193. ↑ دستغیب، «حافظ و گوته»، سالنامه حافظ پژوهی.
  194. ↑ کمالی سروستانی، «وین گلستان همیشه خوش باشد»، روزنامه جام جم.
  195. ↑ بهار، سبک‌شناسی، ۳:‎ ۱۱۱–۱۵۶.
  196. ↑ بهار، سبک‌شناسی، ۳:‎ ۱۱۱–۱۵۶.
  197. ↑ کمالی سروستانی، «وین گلستان همیشه خوش باشد»، روزنامه جام جم.
  198. ↑ کمالی سروستانی، «وین گلستان همیشه خوش باشد»، روزنامه جام جم.
  199. ↑ بهار، سبک‌شناسی، ۳:‎ ۱۱۱–۱۵۶.
  200. ↑ کمالی سروستانی، «وین گلستان همیشه خوش باشد»، روزنامه جام جم.
  201. ↑ کمالی سروستانی، «وین گلستان همیشه خوش باشد»، روزنامه جام جم.
  202. ↑ بهمن، پروین اعتصامی (چهره‌های درخشان)، ۴۱، ۴۲ و ۴۳.
  203. ↑ آتش سودا، «ابراهیم گلستان و گلستان سعدی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه.
  204. ↑ شیرزادی و غلامی، «ابراهیم گلستان سعدی زمانه است»، شرق.
  205. ↑ دولت‌آبادی، ما نیز مردمی هستیم، ۲۳۶.
  206. ↑ صادقی و غلامحسین‌زاده، «نقش آشنایی با ادبیات کلاسیک در داستان‌نویسی معاصر»، ششمین همایش ملی پژوهش‌های ادبی.
  207. ↑ کامشاد، پایه‌گذاران نثر جدید فارسی، ۱۲۶–۱۲۷.
  208. ↑ آذر و برزگر، «نخستین شاعران تأثیرگذار در غرب»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی.
  209. ↑ موید، «گوته در آینه سعدی»، ایران‌شناسی.
  210. ↑ روح بخشان، «سعدی در زبان‌های جهان»، آینه میراث.
  211. ↑ «گلستان سعدی باز هم به انگلیسی ترجمه شد». خبرگزاری کتاب ایران. ۲۶ اسفند ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۵ مرداد ۱۳۹۶.
  212. ↑ موحد، سعدی، ؟.
  213. ↑ آذر و برزگر، «نخستین شاعران تأثیرگذار در غرب»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی.
  214. ↑ همایون کاتوزیان، سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۱۵۱–۲۰۱.
  215. ↑ کمالی، کتاب‌شناسی ادبیات فارسی در زبان فرانسه، ؟.
  216. ↑ آذر و برزگر، «نخستین شاعران تأثیرگذار در غرب»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی.
  217. ↑ فکری ارشاد، «تاثیر سعدی بر گوته»، مجله وحید.
  218. ↑ فیروزآبادی، «سعدی و گوته»، ادبیات تطبیقی جیرفت.
  219. ↑ موید، «گوته در آینه سعدی»، ایران‌شناسی.
  220. ↑ فکری ارشاد، «تاثیر سعدی بر گوته»، مجله وحید.
  221. ↑ موید، «گوته در آینه سعدی»، ایران‌شناسی.
  222. ↑ فکری ارشاد، «تاثیر سعدی بر گوته»، مجله وحید.
  223. ↑ رایت کلینتون، «نفوذ سعدی بر بزرگ‌ترین شاعران آمریکا»، کیهان فرهنگی.
  224. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۲۲۷–۲۷۶.
  225. ↑ کریمی مطهر و خاک ره کهنمویی، «پوشکین؛ سعدی جوان روسیه»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت.
  226. ↑ یحیی‌پور، «جایگاه سعدی در ادبیات روسی»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
  227. ↑ ۲۲۷٫۰ ۲۲۷٫۱ «سعدی، روح کمال شرق». پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب. ۲۸ فروردین ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷.
  228. ↑ صافی، «مقام سعدی در سند»، آینه میراث.
  229. ↑ ناهده فوزی. «پژوهشی دربارهٔ نخستین شرح عربی گلستان سعدی و بررسی اتهام سرقت آن». وب سایت بساتین اخبارالمخطوطات. دریافت‌شده در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷.
  230. ↑ الیان سرکیس، «جبرائیل المخلّع»، معجم البابطین لشعراء العربیة فی القرنین التاسع عشر والعشرین.
  231. ↑ ۲۳۱٫۰ ۲۳۱٫۱ ثائر الزعزوع (۱۱ جولای ۲۰۱۵). «الفراتی ومأساة محور الموصل الفرات الأعلی والمدنیة المهمشة». العرب (به العربية). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ مارس ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۲ آبان ۱۳۹۶.
  232. ↑ John Lundberg (2008-08-04). "Finding Good In The Axis Of Evil". The Huffington Post (به انگلیسی). Archived from the original on 25 December 2009. Retrieved 2017-03-07.
  233. ↑ ۲۳۳٫۰ ۲۳۳٫۱ «بنی آدمی که در سازمان ملل آن‌چنان مشهود نیست». خبرگزاری دانشجویان ایران. ایسنا. ۱۳ شهریور ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ اسفند ۱۳۹۵.
  234. ↑ «جای واقعی شعر سعدی در سازمان ملل به روایت ظریف». خبرگزاری دانشجویان ایران. ایسنا. ۱۰ مهر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ اسفند ۱۳۹۵.
  235. ↑ "Voyager - Languages" (به انگلیسی). Archived from the original on 31 January 2017. Retrieved 2017-02-26.
  236. ↑ "Voyager - Languages (Persian)" (به انگلیسی). Archived from the original on 19 April 2010. Retrieved 2017-02-26.
  237. ↑ ۲۳۷٫۰ ۲۳۷٫۱ عباسی، مرتضی (بهار ۱۳۹۱). «تبیین وجوه سازواری غزل‌های سعدی با ردیف کنونی موسیقی ایرانی». مطالعات زبان و ادبیات غنایی. دانشگاه آزاد اسلامی. ۲ (۲). دریافت‌شده در ۳۰ مهر ۱۳۹۶.
  238. ↑ «شجریان؛ «سعدی خوان‌ترین» خواننده ایرانی». خبرگزاری فارس. ۳۱ فروردین ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۳۹۶.
  239. ↑ شیما زارعی (۸ اردیبهشت ۱۳۸۹). «گزارشی از نشست «موسیقی و غزلیات سعدی»». پایگاه اطلاع‌رسانی شهرکتاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۳۹۶.
  240. ↑ «دهمین آلبوم چاوشی با شعرهای سعدی و حافظ منتشر می‌شود». ایران. ۱۸ آبان ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۳ فوریه ۲۰۲۱.
  241. ↑ «خواننده «سنتوری» سعدی و مولانا خواند/ «امیر بی‌گزند» حاصل رفاقت محسن چاوشی و حمید فرخ‌نژاد». خبرآنلاین. ۱۷ خرداد ۱۳۹۵.
  242. ↑ «نمایشنامه‌خوانی گلگشت در گلستان». تیوال. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۱-۲۱.
  243. ↑ «اقتباس نمایشیِ مؤدبیان از گلستان سعدی». خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا). ۱۹ فروردین ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۳۰ آبان ۱۳۹۶.
  244. ↑ «پری صابری بر اساس زندگی سعدی، نمایش‌نامه نوشت». خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا). ۳ بهمن ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۳۰ آبان ۱۳۹۶.
  245. ↑ «داریوش ارجمند و نمایشنامه روحوضی براساس حکایت سعدی». خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی (آنا). ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳۰ آذر ۱۳۹۶.
  246. ↑ Yavari, Houra (1999). "FICTION, ii(b)". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی).
  247. ↑ «داستان‌هایی از بوستان و گلستان سعدی برای کودکان و نوجوانان». خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا). ۱ شهریور ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۳۰ آبان ۱۳۹۶.
  248. ↑ «سعدی به روایت کیارستمی». روزنامه دنیای اقتصاد. ۱۹ اسفند ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳۰ آبان ۱۳۹۶.
  249. ↑ ۲۴۹٫۰ ۲۴۹٫۱ ۲۴۹٫۲ امن خانی، عیسی؛ علی مددی، مونا (بهار و تابستان ۱۳۹۰). «سعدی و گفتمان مدرن ایران» (PDF). تاریخ ادبیات (پژوهشنامه علوم انسانی). دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی (۳ (پیاپی ۶۸)): ۵۵ تا ۷۵. دریافت‌شده در ۲۵ بهمن ۱۳۹۵.
  250. ↑ سرافرازی و باغدار دلگشا، «بازنگری جایگاه سعدی در اندیشه روشنفکران مشروطه»، پژوهشنامه تاریخ.
  251. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۲۲۷–۲۷۶.
  252. ↑ شایگان، «زمان اجتماعی اهل ادب»، بخارا.
  253. ↑ دشتی، قلمرو سعدی، ۲۲۷–۲۷۶.
  254. ↑ ۲۵۴٫۰ ۲۵۴٫۱ همایون کاتوزیان، محمدعلی (پاییز ۱۳۸۱). «ریشه‌های سعدی کُشی». ایران‌شناسی. بنیاد مطالعات ایران (۵۵): ۵۰۹ تا ۵۲۶. دریافت‌شده در ۷ اسفند ۱۳۹۵.
  255. ↑ عابدی، کامیار (شهریور ۱۳۸۳). «سعدی در آیینه ادب معاصر/ تحلیلی از یک بی‌مهری فرهنگی و ادبی». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. پایگاه مجلات تخصصی نور (۸۳): ۵۴ تا ۶۳. دریافت‌شده در ۵ مهر ۱۳۹۶.
  256. ↑ در پیرامون ادبیات (کسروی، ص ۷۱)
  257. ↑ علی شریعتی (بهار ۱۳۸۴). «زن در چشم و دل محمد». یاد. بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی (۷۵): ۷۴. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۳۹۵.
  258. ↑ سالارنامه (میرزا آقاخان کرمانی، ضمیمهٔ تاریخ بیداری، ص ۱۲، به نقل از روشنگران ایرانی و نقد ادبی پارسی‌نژاد، ص ۱۲۸).
  259. ↑ جدال با مدعی (گفتگو با اسماعیل خوبی، از علی اصغر ضرابی، جاویدان، ج ۲، ۱۳۵۶، صص ۱۰۷–۱۰۹)؛ صدای حیرت بیدار (گفتگوهای مهدی اخوان ثالث، به کوشش مرتضی کاخی، مروارید زمستان، ج ۲، ۱۳۸۲، صص ۹۱–۹۲).
  260. ↑ ۲۶۰٫۰ ۲۶۰٫۱ عابدی، کامیار (شهریور ۱۳۹۰). «چرا شاملو حافظ را ستایش می‌کرد و سعدی را نکوهش؟». ماهنامه تجربه. دوره جدید (۴ (پیاپی ۷۹)). دریافت‌شده در ۳۰ بهمن ۱۳۹۵.
  261. ↑ علی‌پور، «بوطیقای شعر نو»، شعر.
  262. ↑ طاهباز، سیروس (۱۳۸۵). دربارهٔ هنر شعر و شاعری: نیما یوشیج. نگاه. ص. ۲۱۶–۲۱۹. شابک ۹۶۴-۳۵۱-۲۲۹-۰.
  263. ↑ علی‌پور، «بوطیقای شعر نو»، شعر.
  264. ↑ جوادی و عرب سلغار، «تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز»، باغ نظر.
  265. ↑ ۲۶۵٫۰ ۲۶۵٫۱ محمدعلی موحد (خرداد و تیر ۱۳۹۰). «صیت سخن سعدی». بخارا (۸۱): ۲۵ تا ۲۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ خرداد ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۸ آذر ۱۳۹۵.
  266. ↑ ۲۶۶٫۰ ۲۶۶٫۱ ۲۶۶٫۲ ۲۶۶٫۳ ۲۶۶٫۴ ۲۶۶٫۵ رستگار فسایی، منصور (زمستان ۱۳۸۴). «بنای آرامگاه و مجسمه سعدی». نامه انجمن (۲۰): ۱۳۳ تا ۱۴۴. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۳۹۵.
  267. ↑ امامی، فرشید (۱۵ فروردین ۱۳۸۸). «فروغی: بسترساز تلفیق معماری مدرن با معماری سنتی ایران». روزنامه اعتماد (۱۹۱۶): ۷. دریافت‌شده در ۹ اسفند ۱۳۹۵.
  268. ↑ ۲۶۸٫۰ ۲۶۸٫۱ «نصب مجسمه سعدی به روایت حکمت شیرازی». خبرگزاری ایسنا. ۱ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۳۹۵.
  269. ↑ «آتی نیوز: اول اردیبهشت، روز سعدی نام‌گذاری شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۳ فوریه ۲۰۲۱.
  270. ↑ «۵۰۰ ریال». پایگاه اطلاعرسانی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۷.
  271. ↑ «اسکناس ۱۰ هزار تومانی رونمایی شد». پایگاه اطلاع‌رسانی دولت. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲ فوریه ۲۰۱۵.
  272. ↑ «استعلام از فرهنگستان دربارهٔ شعرِ روی اسکناس ۱۰هزارتومانی». سایت وطن. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۰.
  273. ↑ «توضیح کاووس حسنلی». خبرگزاری ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۰.
  274. ↑ «افتخارآفرینی کاذب چرا؟». وب سایت خبری عصرایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۶ سپتامبر ۲۰۱۲.
  275. ↑ «هفتصدمین سال تصنیف گلستان و بوستان سعدی». تعلیم و تربیت (۱۱ و ۱۲): ۶۱۷ و ۶۱۸. بهمن و اسفند ۱۳۱۶.
  276. ↑ موحد، «افصح المتکلمین»، سعدی، ۲۷–۲۹.
  277. ↑ موحد، «تولد و وفات»، سعدی، ۳۴–۴۷.
  278. ↑ موحد، «زمانه سعدی»، سعدی، ۷۳_۴۸.
  279. ↑ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۴۶۱.
  280. ↑ کسایی، «سرگذشت دانشمندان و مراکز دانش در حملهٔ مغول»، ۲۸۹–۳۲۲.
  281. ↑ اقبال آشتیانی، تاریخ مغول، ۴۹۱ و ۴۹۰.
  282. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  283. ↑ ریو میزوکامی (Ryo Mizukami) (۱۹ خرداد ۱۳۹۵). «نگاهی به زندگی و فعالیت‌های علمی ابن فوطی تألیف مجمع الآداب و ارتباط با جامعه روشنفکران». کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۶.
  284. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  285. ↑ امینی و الهی‌منش، «تحلیل رویکردهای سعدی شیرازی»، پژوهشنامه مذاهب اسلامی.
  286. ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳:‎ ۵۸۴–۶۲۲.
  287. ↑ electricpulp.com. "EBN BAZZĀZ – Encyclopaedia Iranica" (به انگلیسی). Archived from the original on 17 November 2017. Retrieved 2017-08-16.
  288. ↑ براون، از سعدی تا جامی، ۷۰۴–۷۰۷.
  289. ↑ ۲۸۹٫۰ ۲۸۹٫۱ «شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار (کتاب) - ویکی فقه». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۷.
  290. ↑ ذبیح‌الله صفا. «سعدی». مرکز سعدی‌شناسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۹۶.
  291. ↑ ۲۹۱٫۰ ۲۹۱٫۱ آفتاب. «خانقاهی که آرامگاه سعدی شد/ نگاهی به پیشینه تاریخی سعدیه شیراز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۷.
  292. ↑ امینی و الهی‌منش، «تحلیل رویکردهای سعدی شیرازی»، پژوهشنامه مذاهب اسلامی.
  293. ↑ «حوادث الجامعه». دانش نامه جهان اسلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۹۶.
  294. ↑ محیط طباطبایی، سید محمد (دی ۱۳۶۳). «نکاتی در سرگذشت سعدی». کیهان فرهنگی. موسسه کیهان (۱۰): ۱۰ تا ۱۴. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۹۶.
  295. ↑ «بازسازی جذاب‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین بخش‌های سفرنامه ابن بطوطه در جدیدترین کتاب محمدعلی موحد». خبرگزاری کتاب ایران، ایبنا. ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۹۶.
  296. ↑ «گزارش شب ابن بطوطه». وب گاه مجله علمی و فرهنگی بخارا. ۶ آبان ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۹۶.
  297. ↑ جوادی و عرب سلغار، «تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز»، باغ نظر.
  298. ↑ «نفحات الأنس - ویکی‌نور، دانشنامهٔ تخصصی». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۷.
  299. ↑ ۲۹۹٫۰ ۲۹۹٫۱ قربان‌پور آرانی، حسین (بهار و تابستان ۱۳۸۹). «منظومه عرفانی سعدی در بوستان». مطالعات عرفانی. دانشگاه کاشان (۱۱): ۱۶۵ تا ۱۷۰. دریافت‌شده در ۲۵ مرداد ۱۳۹۶.
  300. ↑ «تذکرة الشعرا». دانشنامه جهان اسلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۴ اوت ۲۰۱۷.
  301. ↑ سمرقندی، دولتشاه (۱۳۸۲). «چهارم». تذکرة الشعرا (تصحیح ادوارد براون). تهران: انتشارات اساطیر. صص. ۲۰۲ تا ۲۱۰. شابک ۹۶۴-۳۳۱--۲۰۲-X.
  302. ↑ امینی و الهی‌منش، «تحلیل رویکردهای سعدی شیرازی»، پژوهشنامه مذاهب اسلامی.
  303. ↑ «سعدی در لغتنامه دهخدا». واژه یاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۱ آگوست ۲۰۱۷.
  304. ↑ موحد، «افصح المتکلمین»، سعدی، ۲۷–۲۹.

منابع

برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=سعدی&oldid=75118»