شهاب‌الدین یحیی سهروردی

شهاب‌الدین یحیی سهروردی مشهور به شیخ اشراق یا به طور خلاصه سهرودی، از فیلسوفان مسلمان بود. او در فلسفه، حکمت، اصول فقه، شعر، حدیث، فقه و علوم غریبه تبحر داشت و آثار بسیاری را به او در موضوعات متنوع نسبت داده‌اند. او به خاطر احیاء فلسفه اشراق در مقابل فلسفه مشاء، شناخته شده است. او به دستور صلاح‌الدین ایوبی و به دست ملک ظاهر به قتل رسید.

زندگی

شهاب‌الدین یحیی بن حبش سهروردی که به نام‌های ابوالفتح، شیخ اشراق، شیخ اشراقی، شیخ نوری، شیخ مقتول، شهاب مقتول، قتیل الله و حکیم مقتول نیز خوانده شده است، از فیلسوفان مسلمان بود. او در سهرورد متولد شد. شهاب‌الدین در اصول فقه و اقسام حکمت و فلسفه متبحر بود و او را در این زمینه‌ها بی‌همتا دانسته‌اند. علاوه بر فقه، وی در حدیث، علوم ادبی و برخی از علوم غریبه چون کیمیا نیز مهارت داشت. گفته شده که وی حکمت و اصول فقه را در مراغه از مجدالدین جیلی، استاد فخر رازی فرا گرفت. او به خاطر پایه‌گذاری یا حیات مجدد دادن به حکمت اشراق، شناخته شده است. در برابر او، فارابی قرار داشت که حکمت مشائی را که ارسطو و پیروان وی بدان معتقد بودند تجدید کرد. او بجای بحث و استدلال و برهان و جدل که در حکمت مشائی متداول است، ذوق و کشف و شهود و اشراقات انوار عقلی را که اساس حکمت اشراق است تجدید کرد. اما در عین حال در حکمت مشائی نیز دست داشت و دربارهٔ همه رشته‌های فلسفه و حکمت آثاری به وی منسوب است.

شیخ اشراق در شاعری نیز ماهر بود و به هر دو زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود. شیخ اشراق پس از چندی به حلب رفت و مورد احترام ملک ظاهر گردید که از طرف پدر خود، صلاح‌الدین ایوبی، سلطان شامات به حکومت حلب و نواحی آن منصوب بود. وی در بارگاه سلطان جایگاه بالایی داشت و به همین سبب مورد حسادت علمای آن دیار بود و او را به سوء عقیده و بی‌دینی متهم کردند. از آنجا که جایگاه وی نزد ملک ظاهر بالا بود، بدگویی از وی در رابطه آن دو خللی ایجاد نکرد و از این رو بدخواهان سهرودی، به شخص صلاح‌الدین متوسل شدند و خواستار قتل شیخ گردیدند. در نهایت صلاح‌الدین دستور قتل سهرودی را به ملک ظاهر داد و وی نیز او را به قتل رسانید. در کیفیت به قتل رساندن او اختلاف است، برخی دلیل مرگ وی را خفگی و برخی گرسنگی دانستند. سال مرگ او را ۵۸۱ یا ۵۸۵ یا ۵۸۷ یا ۵۸۸ ه.ق گزارش کرده‌اند. سن او به هنگام مرگ نیز محل اختلاف منابع است و برخی او را 36 ساله، برخی دیگر 40 ساله و برخی تا 88 سال نیز گزارش کرده‌اند.

آثار

• آواز پر جبرئیل
• اعتقاد الحکما
• الواح العمادیة
• البارقات الالهیة
• البروج
• بستان القلوب
• البصرة
• التلویحات در منطق و حکمت یا خود نام این کتاب تلویحات لوحیه و عرشیه است.
• التنقیحات، در اصول فقه
• حکمة الاشراق که با شرح قطب‌الدین شیرازی سابقاً در تهران در مطبعه سنگی چاپ شده بود و اخیراً کربن در فرانسه آن را با حواشی و تعلیقاتی چاپ کرده است.
• دعوات الکواکب
• رمز الوحی
• شرح اشارات
• صفیر سیمرغ
• صندوق العمل
• طوارق الانوار
• العشق
• الغربة الغریبة این رساله در آخر کتاب حکمت اشراق در فرانسه چاپ شده است.
• اللمحات یا اللمحهٔ لوامع الانوار
• مبدأ و معاد فارسی المطارحات در منطق و حکمت
• المعارج
• النغمات السماویة
• النفحات فی الاصول الکلیة در تصوف
• هیاکل النور در فلسفه که با بعضی حواشی به ضمیمه کتاب عجایب النصوص فی تهذیب الفصوص و اصول المنطق محمد بن سیدشریف جرجانی در یک جلد در قاهره چاپ شده است.
• یزدان شناخت، که با تصحیح نصرالله تقوی در تهران در مطبعه سنگی چاپ شده است.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «شیخ اشراق». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.