فهرست فرق و مذاهب کلامی سنی: تفاوت میان نسخهها
(صفحهای تازه حاوی «'''فهرست فرق و مذاهب اعتقادی اسلام''' فهرستی است از فرقهها و مذاهب اسلامی که از لحاظ اعتقادی (علم کلام) با هم اختلاف داشتند و همین امر سبب شدهاست تا مسلمانان، هر کدام به پیروی از فرقهای بهخصوص بپردازند. مذاهب اسلامی|فرقههای ا...» ایجاد کرد) برچسب: پیوندهای ابهامزدایی |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''فهرست فرق و مذاهب | '''فهرست فرق و مذاهب کلامی سنی''' فهرستی است از فرقهها و مذاهب اسلامی است که از فرقه اهل سنت و به جهت اختلاف کلامی منشعب شدهاند. [[مذاهب اسلامی|فرقههای اسلامی]] که بنابر روایاتی از [[محمد|پیامبر اسلام]]، تعداشان به ۷۳ فرقه میرسد، در منابع به دو دسته [[علم کلام|فرقههای کلامی]] و [[فقه|فرقههای فقهی]] تقسیم شدهاند. هر کدام از فرقههای اصلی که در این فهرست به مذهب شناخته میشوند، دارای زیر شاخههای منشعب شده از خود میباشند که از جهت اختلاف در اعتقادات، در دستههای جداگانه قرار گرفتهاند. | ||
{{فهرست}} | {{فهرست}} | ||
خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
کتب ملل و نحل، از فرقههای بسیاری یاد کردهاند و در موارد بسیاری نیز تنها به ذکر نام فرقه اکتفا نمودهاند.<ref>{{پک|اسفندیاری|۱۳۷۵|ف=فرقه سبائیه|ک=مسجد|ص=۷۰}}</ref> در تدوین فهرست حاضر، از فرقههایی که تنها به ذکر نامشان اکتفا شده، در بخش توضیحات فرقه اصلی که از آن منشعب شدهاند اکتفا شدهاست. | کتب ملل و نحل، از فرقههای بسیاری یاد کردهاند و در موارد بسیاری نیز تنها به ذکر نام فرقه اکتفا نمودهاند.<ref>{{پک|اسفندیاری|۱۳۷۵|ف=فرقه سبائیه|ک=مسجد|ص=۷۰}}</ref> در تدوین فهرست حاضر، از فرقههایی که تنها به ذکر نامشان اکتفا شده، در بخش توضیحات فرقه اصلی که از آن منشعب شدهاند اکتفا شدهاست. | ||
== فهرست فرقههای کلامی اسلامی == | == فهرست فرقههای کلامی اسلامی == | ||
خط ۳۲: | خط ۲۹: | ||
!<sup>منبع</sup> | !<sup>منبع</sup> | ||
|- | |- | ||
| rowspan=" | | rowspan="9" style="background-color:#fff9ae" |[[اهل سنت]] | ||
( | (عامه، اهل سنت و جماعت، تنزیلیه، عامه) | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[معتزله]] | ||
([[ | (عدلیه، قُدَریه، واصلیه، قبریه) | ||
| | |[[واصل بن عطا]] | ||
(مـ ۱۳۱ ه.ق) | |||
| style="background-color:# | |قرن اول ه.ق | ||
در [[بصره]] | |||
| style="background-color:#ffb1b1" |بدون هیچگونه فعالیت و نقشی از قرن ششم تا قرن چهاردهم ه.ق | |||
در قرن چهاردهم برخی از دانشمندان مصری به این دیدگاه گرایش پیدا کردند. | |||
|'''معتزله:''' کنارگیری (عزلت) مؤسس فرقه از درس استادش [[حسن بصری]] پس از بیان دیدگاههایش | |||
'''عدلیه:''' به جهت باور به [[عدالت خدا|عدل الهی]] | |||
''' | '''قدریه:''' به جهت انتساب اعمال بندگان به قدرتهای انسان | ||
''' | '''قبریه:''' به جهت انکار عذاب قبر | ||
| | | | ||
* | * خلقت [[قرآن]] | ||
* [[ | * دخالت [[عقل]] در استنباط [[احکام دینی|احکام شرعی]] و [[علم کلام|عقائد کلامی]] (برخلاف سایر فِرَقِ [[سنی|اهلسنت]]) | ||
* انکار [[عذاب قبر]] | |||
* [[ | |||
|'''شاخههای منشعب:''' | |'''شاخههای منشعب:''' | ||
اسکافیه، اصلحیه، بشریه، بهشمیه، ثمامیه، جاحظیه، جبائیه، حماریه، خیاطیه، کعبیه، ضراریه، قصبیه، مرداریه، خابطیه، معمریه، هشامیه (قرطیه)، کسبیه، عبادیه، نظامیه و هذلیه | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۰۳، ۵۰۷، ۵۱۰ و ۵۶۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۶، ۱۰۲، ۳۳۳، ۳۵۸ و ۴۱۵–۴۱۹}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[قرطیه]] | ||
(فوطیه، هشامیه) | |||
( | |[[هشام بن عمرو|هشام بن عمرو فوطی]] (یا قرطی) | ||
|[[ | (مـ ۲۲۶ ه.ق) | ||
| | |قرن سوم ه.ق | ||
( | |||
| | |||
در [[ | در [[عراق]] | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''فوطیه، قرطیه، هشامیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * عدم قدرت خلق مجدد یا شبیه آن مخلوق پس از خلق یکباره توسط خدا | ||
* خلقت [[بهشت]] و [[جهنم]] در [[رستاخیز|قیامت]] | |||
|وی در ابتدا از [[معتزله]] بود اما پس از جلب پیروانی، فرقه جدیدی را تأسیس کرد. این فرقه انشعابی از معتزله محسوب میشود. | |||
|<ref>{{پک| | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۰}}{{سرخط}}{{پک|فاضل|۱۳۵۵|ف=فرقههای کلامی از آغاز تا قرن ششم|ک=دانشکده الهیات و معارف مشهد|ص=۷۱–۷۴}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[عثمانیه (فرقه)|عثمانیه]] | ||
|عدهای از [[فهرست صحابه محمد|صحابه محمد]] | |||
|[[ | |قرن اول ه.ق | ||
| | |||
در [[مدینه]] | در [[مدینه]] | ||
| style="background-color:#ffb1b1" | | | style="background-color:#ffb1b1" |قرن چهارم ه.ق | ||
|''' | |'''عثمانیه:''' به جهت تأسیس فرقه پس از قتل [[عثمان بن عفان]] و به خونخواهی وی | ||
| | | | ||
* | * افضلیت [[ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] بر سایر [[صحابه|اصحاب محمد]] | ||
| | * غلو در فضیلت سه [[فهرست خلفا|خلیفه اول]] بر دیگر صحابه پیامبر | ||
|این گروه که شاخهای از اصحاب [[عمر بن خطاب]] (عمریه) بودند، در مقابل نقدهایی که بر [[عثمان بن عفان|عثمان]] وارد میشد، از او دفاع میکردند. | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۴۱۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۲۵}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۴|ک=فرقه عثمانیه|ص=۲۲۵–۲۳۵}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[طحاویه]] | ||
|[[ابوجعفر طحاوی]] | |||
|[[ | (مـ ۳۲۱ ه.ق) | ||
(مـ | |قرن چهارم ه.ق | ||
در [[مصر]] | |||
[[ | |{{n/a}} | ||
|'''طحاویه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه | |||
[[ | | | ||
* اکثر عقائد عموم [[سنی|اهل سنت و جماعت]] | |||
* ممنوعیت [[قیام]] بر [[ولایت جائر|حاکم ولو ظالم]] باشد. | |||
* انکار تجسیم خدا | |||
* ترجیح [[روایت|نقل]] بر [[عقل]] (برخلاف [[ماتریدی|ماتریدیه]]) | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۹۳، ۵۹۵ و ۵۹۶}}</ref> | |||
|<ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[ماتریدی|ماتریدیه]] | ||
|[[ابو منصور ماتریدی|ابومنصور ماتریدی سمرقندی]] | |||
(مـ ۳۳۳ ه.ق) | |||
| | |قرن چهارم ه.ق | ||
|{{n/a}} | |||
( | |||
| | |||
| | |||
|'''ماتریدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
* | * اعتبار بخشیدن به عقل | ||
* ترجیح [[عقل]] بر [[نقل (علوم دینی)|نقل]] | |||
|فرقه [[ماتریدی|ماتریدیه]] و [[اشاعره|اشعریه]]، هر دو با هم در یک عصر ظهر کردند و هر دو به نوعی یک گرایش و حرکت اعتقادی را آغاز کرده در حالی که از هم بیخبر بودند. | |||
|<ref>{{پک| | |<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۹۸–۶۰۳}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[مرجئه]] | ||
( | (وعیدیه، شاکه) | ||
|[[ | |[[حسن بن محمد بن حنفیه]] | ||
| | |۴۰ ه.ق | ||
در [[مدینه]] | در [[مدینه]] | ||
| | | style="background-color:#ffb1b1" |قرن دوم ه.ق | ||
|''' | |'''مرجئه:''' به جهت اعتقاد فرقه به تأخیر در بهشتی یا جهنمی دانستن افراد و ارجاع آن به قیامت<ref group="یادداشت">واژه مرجئه، به معنای تأخیر است و طرفداران این فرقه، هر کار خوبی را ایمان ندانند و اعمال نیک و بد دیگران را به قیامت ارجاع میدهند.</ref> | ||
| | | | ||
* | * اصالت عقیده در مقابل اعمال | ||
* | * عدم تأثیر اعمال بر عقیده و بلعکس | ||
* عاصی ندانستن عاصی به جهت احتمال [[توبه]] | |||
|'''شاخههای منشعب:''' | |||
|''' | |||
یونسیه، عبیدیه، غسانیه، بوثوبانیه، تومنیه، صالحیه | |||
'''دیگر شاخههای فرعی:''' | |||
[[جهمیه]]، غیلانیه، بشبیه، شمریه، مرحبة الفقها، [[کرامیه]]، جحدریه، جعدیه، خالدیه، راجیه، معاذیه، رقاشیه، شانیه، علائیه، مریسیه، ماصریه، قبریه | |||
| | |<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۳۱، ۹۳۲، ۹۳۶ و ۹۴۲–۹۴۳}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۳، ۲۵۰ و ۴۰۰–۴۰۷}}{{سرخط}}{{پک|وحیدی|۱۳۸۹|ف=درآمدی به عقائد فرقه مرجئه|ک=اقوام و مذاهب|ص=۷۹}}</ref> | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[کرامیه|کرامّیه]] | ||
|[[محمد بن کرام|محمد بن کرام بن عراف بن خزامه بن براء]] | |||
|[[ | (مـ ۲۵۵ ه.ق) | ||
( | |قرن سوم ه.ق | ||
| | | style="background-color:#ffb1b1" |قرن ششم تا هشتم ه.ق | ||
|'''کرامیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| style="background-color:# | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * [[تجسیم خدا]] | ||
* | * [[غالیان|غلو]] در صفات ظاهری خدا | ||
* | * [[عصمت]] پیامبران | ||
| | * حرمت کسب و کار | ||
|<ref>{{پک| | |[[سلطان محمود غزنوی]] از مریدان [[محمد بن کرام|ابن کرام]] بودهاست. این فرقه شاخهای از مرجئه است. | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۳–۳۶۵}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۱۱۶۵}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[فارقیه]] | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |||
|''' | |'''فارقیه:''' به جهت اعتقاد به فرق بین ایمان و علم | ||
| | | | ||
* | * تفاوت بین ایمان و علم و غیریت این دو | ||
| | * نداشتن ایمان برای صاحب علم و نداشتن علم برای صاحب ایمان | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |این فرقه از شاخههای منشعب شده از اهل سنت و جماعت هستند و جزء هفتاد و سه فرقه بهشمار آمدهاست. | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۹}}{{سرخط}}{{پک|امیری|۱۳۹۴|ک=مناظرات ویژه اهل سنت|ص=۴۱}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| | | style="background-color:#fff9ae" |[[فرائضیه]] | ||
|[[حاجی شریعتالله]] | |||
(مـ ۱۲۵۶ ه.ق) | |||
|قرن سیزدهم ه.ق | |||
در [[بنگال شرقی]] | |||
(مـ | |{{n/a}} | ||
|قرن | |'''فرائضیه:''' به جهت اعتقاد به عامل دانستن خود به فرائض دینی | ||
در [[ | |||
| | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * عقائدی شبیه به سلفیهای [[وهابیت|وهابی]] | ||
|این جنبش سیاسی، به جهت استقلال پاکستان شکل گرفت. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۱}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان بنگال}}</ref> | |||
| | |||
|<ref>{{پک| | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | rowspan="16" style="background-color:#fff9ae" |[[خوارج]] | ||
( | (خارجیه، مارقین) | ||
|[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[خوارج]] | ||
( | (حروریه، شراء، شراة) | ||
| | |[[عبدالله بن کواء]] | ||
و | |||
[[شبث بن ربعی]] | |||
در [[ | (مـ ۷۰ ه.ق) | ||
| | | rowspan="2" |۳۷ ه.ق | ||
در [[حرورا]] از منطق [[کوفه]] | |||
| | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
* | |||
* | |'''حروریه:''' به جهت عزیمت به منطقه [[حرورا]] و سکونت در آنجا | ||
| | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | '''شراء:''' به جهت ادعای فدای آخرت شدن<ref group="یادداشت">«شراء به معنای فدا شدگان است»</ref> | ||
'''خوارج:''' مخالفان این فرقه به جهت خروج آنان از سپاه [[علی بن ابیطالب|علی]] یا خروج از دین به آنها دادهاند. | |||
| rowspan="2" | | |||
* خروج از اسلام به سبب ارتکاب به [[گناهان کبیره (اسلام)|گناه کبیره]] | |||
* کفر [[علی بن ابیطالب]]، [[عثمان بن عفان|عثمان]]، [[معاویة بن ابیسفیان|معاویه]] و [[حکمین]] | |||
* عدم انحصار امامت در اعراب و [[قریش]] | |||
* اعتبار سنت | |||
|'''شاخههای منشعب:''' | |||
نسویه، [[شمیطیه]]، مبهوتیه، یحیاییه، زیادیه، عزریه، شمراخیه، سابئیه، فضیلیه، فضلیه، کوزیه، عبدلیه، کنزیه، محکمیه | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۳۴–۹۴۸}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۵۲ و ۲۵۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[محکمه الاولی|مُحکمة الاولی]] | ||
| | (محکمه) | ||
|[[عروة بن ادیه|عروة بن حدیر]] | |||
یا | |||
| style="background-color:#ffb1b1" | | |||
|''' | [[یزید بن عاصم|یزید بن عاصم محاربی]] | ||
| | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
|'''محکمه الاولی:''' به جهت اعتقادشان به شعار لا حکم الا لله | |||
|اولین فرقه از [[خوارج]] بودند که از پیروی از [[علی بن ابیطالب|علی بن ابی طالب]] سر باز زدند و شمشیر کشیدند. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۲}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | |||
|<ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[اباضیه|اِباضیه]] | ||
|[[ | |[[عبدالله بن اباض|عبدالله بن اباض تمیمی]] | ||
(مـ | (مـ۸۰–۱۰۰ه.ق) | ||
| | |||
در [[ | و | ||
| | |||
|''' | [[جابر بن زید|جابر بن یزید]] | ||
(مـ ۱۰۴ ه.ق) | |||
|۶۵ ه.ق | |||
در [[بصره]] | |||
| style="background-color:#b8f2f0" |[[عمان]]، [[سیوه]]، [[استان حضرموت|حضرموت]]، [[جربه]]، [[زنگبار]]، [[طرابلس|طرابلس غرب]] و [[الجزایر]] | |||
|'''اباضیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
* | * موحد دانستن عاصی به [[گناهان کبیره (اسلام)|گناهان کبیره]] و مؤمن ندانستن وی | ||
* | * اعتقاداتی همچون عموم [[سنی|اهل سنت]] | ||
|'''شاخههای منشعب:''' | |||
وهبیه، حارثیه، طریفیه، نکار، نفاثیه، خلفیه، عمریه، حسنیه، [[سکاکیه (فرقه خوارج)|سکاکیه]]، حفصیه، رستمیه و یزیدیه | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۴۸–۹۵۲}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۶–۸}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[ازارقه|أزارَقه]] | ||
|[[ابو | |[[نافع بن ازرق|ابو راشد نافع بن ارزق]] | ||
(مـ | (مـ ۶۵ ه.ق) | ||
|قرن | |قرن دوم ه.ق | ||
| | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
|'''ازارقه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه | |||
| | | | ||
* | * [[تکفیر]] مخالفان خود | ||
* | * حلیت جان، مال و ناموس مخالفان خود | ||
* انکار حکم [[سنگسار]] | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص= | * [[حد سرقت|قطع دست سارق]] بدون هیچ قید و شرطی | ||
* کفر [[علی بن ابیطالب]] | |||
|این فرقه، از افراطیهای [[خوارج]] بهشمار میآید. | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۵۷ و ۹۵۸}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۱۵}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[بیهسیه]] | ||
|[[هیصم بن جابر|ابیبیهس هیصم بن جابر]] | |||
|[[ | | | ||
| | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
|'''بیهسیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه | |||
| style="background-color:#ffb1b1" | | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * اثبات کفر و ایمان عاصی، به حکم [[حاکم شرع|حاکم]] | ||
|کتب ملل و نحل این فرقه را جزء چهار فرقه اصلی خوارج آوردهاند. | |||
'''شاخههای منشعب:''' عوفیه | |||
|'''شاخههای منشعب:''' | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۱۳–۱۱۴ و ۳۴۰}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | ||
|<ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[ثعالبه]] | ||
|[[ | |[[ثعلبة بن مشکان]] | ||
|قرن دوم ه.ق | |||
|قرن | در شرق ایران | ||
| style="background-color:#ffb1b1" | | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
|''' | |'''ثعالبه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* [[ | * مخالفت با حکم برائت از کودکان نابالغ در مذهب [[عجارده]] | ||
|'''شاخههای منشعب:''' اخنسیه، رشیدیه، جرودیه، [[شیبانیه]]، معبیه، خلفیه، مکرمیه و زیادیه | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲ و ۱۲۹}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[شحامیه]] | ||
| | |[[ابویعقوب شحام]] | ||
| | | | ||
| | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
|''' | |'''شحامیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * صدور مقدور واحد از دو قادر | ||
|در ذکر نام مؤسس این فرقه، بین ابویعقوب شحام و علی بن محمد شحام اختلاف شدهاست. | |||
|این | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۵۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[عجارده]] | ||
|[[ | (عجردیه) | ||
|[[عبدالکریم بن عجرد]] | |||
|قرن | |قرن دوم ه.ق | ||
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | |||
| | |||
| | |||
|'''عجردیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
* | * بیزاری از کودکان تا قبل از پذیرش [[اسلام]] | ||
|این | * حرمت تعدی به مال، جان و ناموس مخالفان | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | * انکار [[یوسف (سوره)|سوره یوسف]] از قرآن | ||
|موسس این فرقه ابتدا از پیروان عطیه بن اسود بود که فرقه جدید عجارده را تأسیس کرد. | |||
'''شاخههای منشعب:''' خلفیه، صلتیه، حمزیه، شعیبیه، میمونیه، اطرافیه، جازمیه، [[ثعالبه]]، [[شیبانیه|شیبانیه،]] بطیحیه، مجهولیه. | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۵۹}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۴ و ۳۲۲}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| | | style="background-color:#fff9ae" |[[صفریه]] | ||
|[[عبدالله بن صفار]] | |||
| style="background-color:# | |قرن اول ه.ق | ||
در [[عراق]] | |||
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شد | |||
و | |'''صفریه:''' اقتباس از نام پدر مؤسس فرقه | ||
| | |||
[[ | * حکم [[سنگسار]] | ||
* تکفیر مرتکبان به گناه بدون حد | |||
( | * جواز ازدواج با کافر در [[دار تقیه]] | ||
| | |این فرقه بعدها به فرقههای مختلفی منشعب شد و منقرض گردید. | ||
|<ref>{{پک|جعفری|۱۳۸۶|ف=باورها و فرقههای خوارج|ک=معارف عقلی|ص=۳۸–۴۰}}</ref> | |||
|- | |||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ضاحکیه]] | |||
(ضحاکیه) | |||
|[[ضحاک بن قیس|ضحاک بن قیس خارجی شیبانی]] | |||
|[[بینالنهرین]] | |||
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
|'''ضحاکیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
* جواز لعن بر [[معاویة بن ابیسفیان|معاویه]]، [[عمرو عاص|عمروبن عاص]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] | |||
* جواز نکاح مسلمان با کافر | |||
|ضحاک آخرین نفر از خوارج بود که از [[بینالنهرین]] خروج کرد و پس از تصرف [[کوفه]] به دست [[مروان دوم|مروان بن محمد]] کشته شد. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | |||
|- | |||
| style="background-color:#fff9ae" |[[شبیبیه]] | |||
|[[شبیب بن یزید|شبیب بن یزید شیبانی]] | |||
|۷۶ ه.ق | |||
در [[موصل]] | |||
| | |||
|<ref> | |||
|- | |||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | |||
|[[ | |||
[[ | |||
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
|''' | |'''شبیبیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | * جواز امامت زنان | ||
|این فرقه از دشمنان [[امویان|بنی امیه]] بهشمار میآمدند که بر [[حجاج بن یوسف]] خروج کردند. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۸۷ و ۲۵۱–۲۵۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[راسبیه]] | ||
|[[عبدالله بن | |[[عبدالله بن وهب راسبی|عبدالله بن وهب راسبی ازدی]] | ||
( | (مـ ۳۸ ه.ق) | ||
|قرن اول ه.ق | |||
| style="background-color:#ffb1b1" | ۳۸ ه.ق | |||
|'''راسبیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|{{n/a}} | |||
| | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۹۹}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | |||
|- | |||
| style="background-color:#fff9ae" |[[نجدات]] | |||
|[[نجده بن عامر]] | |||
(مـ ۶۹ ه.ق) | |||
|قرن اول ه.ق | |||
در [[یمامه]]، [[بحرین]] و [[عمان]] | |||
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | |||
[[ | |'''نجدات:''' به جهت داشتن پیروانی از [[نجد]] | ||
| style="background-color:# | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * حذف [[حد شرابخواری|حد شرابخواری]] از [[حدود شرعی]] | ||
* | * برابری [[دروغ|دروغگو]] و کافر | ||
|'''شاخههای منشعب:''' | |پس از آنکه [[نافع بن ازرق]] حکم به جواز قتل کودکان مخالفان خود را داد، گروههایی از جمله نجده از وی جدا شدند. با بدعتهای نجده، گروهی از پیروانش او را امامت خلع و به توصیه خود او [[ابوفدیک]] را به جانشینیاش برگزیدند. | ||
'''شاخههای منشعب:''' | |||
|<ref> | |||
عطویه، [[فدیکیه]] | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۸۷، ۳۳۴ و ۴۳۹–۴۴۰}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[عوضیه]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |||
| | |||
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
|''' | |'''عوضیه:''' به جهت اعتقاد این فرقه به در عوض بودن [[بهشت]] و [[جهنم]] از [[طاعت]] و [[معصیت]] | ||
| | | | ||
* | * ورود افراد به بهشت به شرط طاعت | ||
* | * بهشتی بودن کودکان | ||
* انکار | * انکار شفاعت و میزان | ||
| | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۰}}{{سرخط}}{{پک|آقانوری|۱۳۸۲|ک=مجله طلوع|ص=درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل}}</ref> | |||
| | |||
|<ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[شیبانیه]] | ||
|[[ | (سیانیه) | ||
| | |[[شیبان بن سلمه|شیبان بن سلمه خارجی]] | ||
|۱۳۵ ه.ق | |||
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
|''' | |'''شیبانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * آفریده شدن علم در خداوند | ||
| | * [[جبرگرایی|جبر]] آدمیان | ||
|این گروه به کمک [[ابومسلم خراسانی]] قیام کردند. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۴۶}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[فدیکیه]] | ||
|[[ | |[[ابوفدیک]] | ||
| | |[[بحرین]]، [[احساء]] و [[یمامه]] | ||
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | | style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده | ||
|''' | |'''فدیکیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه | ||
| | | | ||
* مخالفت با | * مخالفت با [[نجدات|نجده]] و [[نافع بن ازرق]] | ||
|ابوفدیک قاتل نجده بن عامر بودهاست. این فرقه بر خلاف سایر فرق خوارج در شمال عراق هیج حضوری نداشتند. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۰}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | rowspan="7" style="background-color:#fff9ae" |[[سَلَفیه]] | ||
|[[ | (صفاتیه) | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[سلفی|اهل حدیث]] | |||
(سلفیه) | |||
|پیروان [[سلف صالح]] | |||
|قرن سوم ه.ق | |||
|{{n/a}} | |||
|'''سلفیه:''' به جهت تبعیت از علماء و محدثین متقدم<ref group="یادداشت">واژه سلفیه، به معنای متقدم و گذشتهاست.</ref> | |||
| | | | ||
| | * تجسیم خدا | ||
|''' | * عدم [[فتنه خلق قرآن|خلقت قرآن]] | ||
|'''شاخههای منشعب:''' | |||
قضائیه | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۴۱۸ و ۴۲۳}}</ref> | |||
|<ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[کلابیه]] | ||
|[[ابن کلاب|ابوعبدالله بن کلاب]] | |||
|[[ | |قرن سوم ه.ق | ||
|قرن | |{{n/a}} | ||
| | |'''کلابیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
|''' | |||
| | | | ||
* | * نشنیدن خدا و شنیده نشدن صدای او | ||
* انتقال پیام وحی توسط [[الهام]] از طرف خدا و به واسطه [[جبرئیل]] | |||
|[[ابوالحسن اشعری]]، خود از پیروان این فرقه بود و سپس افکارش توسط شاگردان او بسط داده شد و فرقه [[اشاعره|اشعریه]] را شکل داد. | |||
| | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۸}}</ref> | ||
|<ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[اشاعره|اشعریه]] | ||
|[[ | |||
| | (اشاعره، رهبانیه) | ||
در [[ | |[[ابوالحسن اشعری]] | ||
| style="background-color:# | (مـ ۳۳۰ ه.ق) | ||
|''' | |۳۰۰ ه.ق | ||
در [[بصره]] و [[بغداد]] | |||
| style="background-color:#b8f2f0" |ن/م | |||
|'''رهبانیه:''' توسط مخالفان به رهبانیه خوانده شدند. | |||
'''اشعریه، اشاعره:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
* | * ارجحیت نقل بر [[عقل]] (به مرور زمان بلعکس شد) | ||
* | * امکان مشاهده خدا | ||
* جواز | * قدیم بودن کلام خدا | ||
* جواز تکلیف مالایطاق از جانب خدا | |||
|<ref>{{پک| | |[[ابوالحسن اشعری]] که در ابتدا از [[معتزله]] بود، پس از مدتی در سن چهل سالگی مذهب اشعریه را تأسیس کرد. | ||
'''فرقههای منشعب:''' باسطیه | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۷۱، ۵۷۵ و ۵۹۸}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۵۴ و ۹۴}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[وهابیت]] | ||
( | (محمدیه) | ||
|[[ | |[[محمد بن عبدالوهاب]] | ||
|[[ | (مـ ۱۲۰۶ ه.ق) | ||
| style="background-color:# | |قرن دوازدهم ه.ق | ||
|''' | در [[نجد]] | ||
| style="background-color:#b8f2f0" |حاکم بر [[عربستان سعودی]] | |||
|'''محمدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
'''وهابیت:''' توسط مخالفین و مقتبس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
* | * انکار [[شفاعت]] و [[توسل]] | ||
* [[تکفیری|تکفیر]] مخالفان | |||
| | |[[محمد بن عبدالوهاب]] با توجه به آثار [[ابن تیمیه]]، مذهب وهابیت را شکل داد. | ||
|<ref> | |<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۴۳۰، ۴۳۱ و ۴۵۳–۴۶۰}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[لفظیه]] | ||
|[[ | |[[حسین کرابیسی]] | ||
| | (مـ ۲۴۸ ه.ق) | ||
|قرن سوم ه.ق | |||
|{{n/a}} | |||
|''' | |'''لفظیه:''' به جهت باور به یکی بودن لفظ و ملفوظ | ||
| | |||
* یکی بودن لفظ و ملفوظ | |||
* قدمت [[قرآن]] | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۹ و ۳۷۷}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[فاضلیه]] | ||
(مخلوقیه، نصفیه، حشویه، ساویه، مالکیه) | |||
( | |{{n/a}} | ||
| | |{{n/a}} | ||
| | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''فاضلیه:''' به جهت باور به تفضیل نبی بر قرآن | |||
'''مخلوقیه:''' به جهت باور به مخلوقیت [[قرآن]] | |||
'''نصفیه:''' به جهت باور به خلقت نصفی از قرآن | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | * تفضیل [[محمد|نبی]] بر [[قرآن]] | ||
* مخلوقیت قرآن | |||
* کفر منکر مخلوقیت قرآن | |||
* خلقت نصف قرآن و قدمت نیمی دیگر از آن | |||
|این فرقه، در مقابل فرقه لفظیه شکل گرفتهاست. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۹ و ۳۹۹}}{{سرخط}}{{پک|مقدسی|۱۸۹۹|ک=البدء و التاریخ|ص=۱۴۸}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[صاعدیه]] | ||
|[[ | |[[ابن صاعد]] | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''صاعدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|''' | |||
| | | | ||
* انکار [[ختمیت وحی|ختام نبوت]] با [[محمد]] و امکان بعثت پیامبران جدید | |||
* انکار | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۵}}{{سرخط}}{{پک|مقدسی|۱۸۹۹|ک=البدء و التاریخ|ص=۱۴۸}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" | [[اسماعیلیه]] | ||
( | | style="background-color:#fff9ae" |[[مستعلیه]] | ||
|[[ | (بهره) | ||
| | |[[عادة عبدالله یمنی]] | ||
| style="background-color:# | یا | ||
|''' | |||
[[مستعلی بن مستنصر]] | |||
|۴۶۰ ه.ق | |||
[[هند]]، [[مصر]]، [[یمن]] و [[شام (سرزمین)|شام]] | |||
| style="background-color:#b8f2f0" |[[شبهجزیره عربستان|جزیرة العرب]]، حواشی [[خلیج فارس]]، [[سوریه]] و [[هند]] | |||
|'''مستعلیه:''' اقتباس شده از نام مؤسس فرقه (بکاربرده شده در [[مصر]]، [[یمن]] و [[مراکش|مغرب]]) | |||
'''بهره:''' به جهت قبول فرقه توسط تجار (بکاربرده شده در [[هند]]) | |||
| | | | ||
* | * مهدویت و غیبت [[طیب ابوالقاسم|طیب فرزند آمر بالله]] | ||
|این فرقه انشعابی از فرقه [[خلافت فاطمیان|فاطمیان]] بود که باورشان در فهرست امامان، همچون فاطمیان گزارش شدهاست. این فرقه در سال ۵۵۷ ه.ق منقرض شد اما پس از مدتی با نام بهره در [[هند]] مجدداً احیا گردید. | |||
|این | |<ref>{{پک|طباطبائی|۱۳۸۸|ک=شیعه در اسلام|ص=۶۷}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۴۰، ۸۴۹، ۸۶۰ و ۸۶۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۵۳، ۱۰۸ و ۴۰۹–۴۱۰}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | rowspan="10" style="background-color:#efe6e9" |فرقههای مستقل | ||
|[[ | | style="background-color:#efe6e9" |[[نقطویه|پسیخانیه]] | ||
|[[ | |||
| | (محمودیه، واحدیه، نقطویه) | ||
|''' | |[[محمود پسیخانی|محمود پیسخانی گیلانی]] | ||
(مـ ۸۳۱ ه.ق) | |||
|۸۰۰ ه.ق | |||
در [[ایران]] | |||
|{{n/a}} | |||
|'''پسیخانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
'''نقطویه:''' به جهت اعتقاد به خلقت همه چیز از خاک (رهبر فرقه به خاک نقطه میگوید) | |||
| | | | ||
* | * قبح و البته جواز [[ازدواج|زناشویی]] | ||
* انکار [[بهشت]]، [[جهنم]] و [[معاد|قیامت]] | |||
* پرستش [[انسان کامل]] | |||
* مهدویت [[محمود پسیخانی]] | |||
| | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۱۶–۱۱۹}}</ref> | |||
|<ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[روشنیه]] | ||
|[[ | (روشنیان) | ||
|[[بایزید انصاری|ابویزید (بایزید) انصاری]] | |||
| | (مـ ۹۹۴ ه.ق) | ||
|۹۴۹ ه.ق | |||
در [[افغانستان]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | |'''روشنیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
| | |||
* اعتقاداتی تلفیقی از [[اسلام]] و [[مسیحیت]] | |||
* [[مسیح]] و [[مهدی]] دانستن [[ابویزید انصاری]] | |||
* مطهر دانستن باد | |||
|رئیس فرقه در سال ۹۹۴ ه.ق به دار آویخته شد. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۵–۲۰۷}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان بنگش}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[صباحیه]] | ||
|[[ | |[[ابوالصباح سمرقندی]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''صباحیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * قدم آفرینش و خلقت | ||
* حرمت ازدواج با زنان [[اهل کتاب]] | |||
* اشتباه [[علی بن ابیطالب]] در [[نبرد صفین|جنگ]] با [[معاویة بن ابیسفیان|معاویه]] | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۷}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[طالبیه]] | ||
|[[طالب بن عبدالله بن صباح]] | |||
|[[ | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''طالبیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | |||
* مظهریت [[محمد باقر]] | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۵}}</ref> | |||
|<ref | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[عثمانیه (فرقه)|عثمانیه]] | ||
( | |{{n/a}} | ||
|[[سیستان|سجستان]] | |||
| | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''عثمانیه:''' به جهت باور به برتری [[عثمان بن عفان|عثمان]] بر دیگر [[خلفای راشدین|خلفا]] | ||
| | | | ||
* | * برتری [[عثمان بن عفان|عثمان]] بر [[ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[علی بن ابیطالب]] | ||
| | |این فرقه به عنوان فرقهای [[ناصبی]] دستهبندی میشود. | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۱}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[غفاریه]] | ||
|[[ | |[[ابوغفار]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''غفاریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * حرمت گوشت [[خوک]] | ||
* حلیت مغز و چربی خوک | |||
|این فرقه اعتقادی همچون [[شیعه دوازدهامامی|شیعیان امامیه]] دارند. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۴}}</ref> | |||
* | |||
|[[ | |||
|<ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[ذکریه]] | ||
( | (نمازیه) | ||
|[[ | |[[محمدمهدی اتکی]] | ||
(مـ | (مـ ۱۰۲۹ ه.ق) | ||
| | |قرن یازدهم | ||
در | در [[مکران]] | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#b8f2f0" |[[پاکستان]] و [[بلوچستان]] | ||
|''' | |'''ذکریه، نمازیه:''' به جهت باور به [[نسخ (تفسیر)|نسخ]] [[نماز]] به [[ذکر]] | ||
| | | | ||
* | * مهدویت و [[نبوت]] محمدمهدی اتکی | ||
* نسخ حکم نماز | |||
|<ref>{{پک| | * نسخ حکم [[روزه]] [[رمضان]] | ||
* تعلق [[زکات]] نسبت به همه اموال | |||
* انکار [[قبله]] و [[حج]] | |||
|این فرقه خود را [[مسلمان]] نمیدانند با این حال، گرایشی [[شیعه|شیعی]] دارند. | |||
|<ref>{{پک|اسعدی|۱۳۸۸|ف=بررسی اجمالی فرقه ذکریه|ک=پژوهشهای منطقهای}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[فشاریه]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | | | ||
* | * اشتراک اموال دنیا بین تمام خلائق به جهت فرزندی [[آدم]] | ||
* حق دو برابری مردان نسبت به زنان | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref name=":4">{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۱}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[قولیه]] | ||
(مجردیه) | |||
( | |{{n/a}} | ||
| | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''قولیه، مجردیه:''' به جهت باور بحصول ایمان به مجرد قول لا اله الا الله | |||
| | | | ||
* | * مؤمن شدن با گفتن قول «لا اله الا الله» حتی اگر ایمان واقعی نباشد | ||
| | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۲}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[سمعیه]] | ||
|[[محمد بن | |[[محمد بن سهل سمعی|محمد بن سهل بصری سمعی]] | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''سمعیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * عدم قبول [[توبه]] قاتل [[قتل|قتل عمد]] | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۵}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| rowspan=" | | rowspan="4" style="background-color:#efe6e9" |[[زندیق|زنادقه]] | ||
| style="background-color:#efe6e9" |[[راوندیه]] | |||
| style="background-color:# | |[[احمد بن یحیی راوندی|ابوالحسن احمد بن یحیی بن اسحاق راوندی]] | ||
(مـ ۲۹۸ ه.ق) | |||
| | |قرن سوم ه.ق | ||
|قرن سوم ه.ق | در [[راوند]] از توابع [[کاشان]] | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''راوندیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * نفی خدا | ||
* | * قدم عالم هستی | ||
|'''شاخههای منشعب:''' | * طعن به [[محمد|پیامبر اسلام]] | ||
|احمد بن یحیی راوندی که ابتدا از [[معتزله]] بود، به [[زندیق|زنادقه]] پیوست و این فرقه را تأسیس نمود. | |||
|<ref>{{پک| | '''شاخههای منشعب:''' | ||
عباسیه خلص | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۲}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[فانیه]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''فانیه:''' به جهت اعتقادشان به فنای بهشت | ||
| | | | ||
* | * فنای [[بهشت]] و [[جهنم]] | ||
| | |||
| | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۰}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[سمنیه (فرقه)|سمنیه]] | ||
(شمنیه) | |||
( | |[[ابن حزم ازدی سمنی]] | ||
|[[ | |قرن دوم ه.ق | ||
در [[هند]] | |||
| | | style="background-color:#b8f2f0" |[[هند]]، [[چین]] و [[خراسان]] در [[ایران]] | ||
در [[ | |'''سمنیه:''' اقتباس از نام رهبر مؤسس یا از نام بت مورد پرستش آنان | ||
| style="background-color:#b8f2f0" | | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * [[تناسخ]] | ||
* | * تنها راه علم، از طریق حس | ||
|این فرقه در [[هند]]، [[چین]] و [[خراسان]] فراواناند و از بت پرستان هندی بودند. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۵}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۶۳۶|ج=۷}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۸۲۵|ج=۱۶}}</ref> | |||
|[[ | |||
|<ref>{{پک| | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[محروقیه]] | ||
( | (حرقیه) | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |||
| | |{{n/a}} | ||
در [[ | |'''محروقیه:''' به جهت باور به یکبار سوختن در [[دوزخ]] | ||
| | | | ||
* عذاب شدن دوزخیان به یکبار سوختن و خاکستر شدن در [[دوزخ]] | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۲}}</ref> | |||
|<ref>{{پک| | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | rowspan="8" style="background-color:#fff9ae" |[[جبریه]] | ||
|[[ | (مجبّره) | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[اختیار|جبریه]] | |||
|قرن | |{{n/a}} | ||
|قرن اول ه.ق | |||
در [[مدینه]] و [[شام]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''جبریه:''' به جهت باور به جبر بندگان در ارتکاب افعال | ||
| | | | ||
* | * انتساب خیر و شر به خدا | ||
* | * عدم اختیار در افعال | ||
|این فرقه در مقابل [[قدریه]] شکل گرفتهاند. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | '''شاخههای منشعب:''' نهالیه، معتریه، سابقیه، مفروغیه، عجزیه، مضطربه | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۷}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان جبر و اختیار}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[صیاحیه]] | ||
( | (صباحیه) | ||
|[[صیاح بن معمّر|صیاح (صباح) بن معمّر]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''صیاحیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|''' | | | ||
* عدم اختیار در افعال | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۱}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[متمنیه]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''متمنیه:''' به جهت باورشان | ||
| | | | ||
* | * خیریت آنچه که نفس به آن آرام گیرد | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۹}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| | | style="background-color:#fff9ae" |[[وهمیه]] | ||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |||
| | |'''وهمیه:''' به جهت باورشان به [[وهم]] بودن افعال آدمی | ||
| | |||
| | * وهمیت افعال آدمی | ||
* انکار [[عذابهای قیامت|عذاب اخروی]] | |||
|''' | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۶۱}}</ref> | |||
|<ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[کسبیه]] | ||
(کسلیه) | |||
( | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |||
|'''کسبیه، کسلیه:''' به جهت نرفتن به سراغ کسب و کار یا به جهت اعتقاد به عدم کسب ثواب و عقاب بندگان | |||
| | | | ||
* | * [[پوچگرایی اخلاقی|اباحهگری]] | ||
* | * عدم نیاز خدا به طاعت بندگان | ||
* عدم ضرر خداوند از معصیت بندگان | |||
* عدم کسب ثواب و عقاب توسط بنده | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۷}}{{سخ}}{{پک|ابنجوزی|۱۴۰۹|ک=تلبیس ابلیس|ص=۴۲}}</ref> | |||
|<ref>{{پک| | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[نجاریه]] | ||
( | (حسینیه، مکتب نجاریه) | ||
| | |[[محمد بن حسین نجار]] | ||
(مـ ۲۸۹ ه.ق) | |||
|قرن سوم ه.ق | |||
[[بم]] واقع در [[کرمان]] | |||
(مـ | |||
| | |||
در [[ | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''نجاریه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه | ||
| | | | ||
* | * اعتقادی تلفیقی از [[اشاعره]] و [[معتزله]] | ||
* حدوث [[قرآن]] | |||
|<ref>{{پک| | * نفی رویت [[خدا]] | ||
|'''شاخههای منشعب:''' [[برغوثیه]]، زعفرانیه و مستدرکه | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۳۷}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۵۵۲–۵۵۳|ج=۳۰}}{{سرخط}}{{پک|ابنجوزی|۱۴۰۹|ک=تلبیس ابلیس|ص=۴۱}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[زعفرانیه]] | ||
|[[الزعفرانی]] | |||
|[[ | |قرن سوم ه.ق | ||
| | در [[شهر ری|ری]] | ||
در [[ | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''زعفرانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * حرمت [[انگور]] و [[کشمش]] (به جهت مورد علاقه بودن این دو خوراکی برای رئیس فرقه) | ||
* مخلوقیت [[قرآن]] با وجود اعتبار روایاتی که قرآن را غیر مخلوق میدانند | |||
* مخالفت با [[اسماعیلیه]] | |||
|این فرقه شاخهای از مکتب النجار یا همان نجاریه است. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۱۰}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۸۷۹|ج=۳}}</ref> | |||
|<ref>{{پک| | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[مقاتلیه]] | ||
( | (مقابلیه) | ||
|[[سلیمان | |[[مقاتل بن سلیمان]] | ||
(مـ ۱۵۰ ه.ق) | |||
(مـ | |||
|قرن دوم ه.ق | |قرن دوم ه.ق | ||
در [[بلخ]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | |'''مقاتلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
''' | |||
| | | | ||
* | * تجسیم خدا | ||
* ترکیب خدا از گوشت و خون | |||
* | |رهبر این فرقه از بزرگان [[مرجئه]] بود که بعدها این فرقه را تأسیس کرد. | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۵}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۷۰|ج=۱۲}}</ref> | |||
|این فرقه از [[ | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | rowspan="26" style="background-color:#ffd5aa" |[[تصوف|صوفیه]] | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | (متصوفه) | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[تیجانیه|تجانیه]] | |||
| | |||
[[ | (تحینیه، تیجانیه) | ||
| | |[[احمد تیجانی|ابوالعباس احمد بن محمد تیجانی]] | ||
[[ | (مـ ۱۲۳۰ ه.ق) | ||
| style="background-color:#b8f2f0" |[[ | |۱۱۸۶ ه.ق | ||
|''' | [[الجزایر]]، [[مراکش]] | ||
| style="background-color:#b8f2f0" |[[الجزایر]]، [[مراکش]] | |||
|'''تجانیه، تیجانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
* | * نبوت احمد تیجانی | ||
|این | * وجوب زیارت قبر احمد تیجانی قبل از مراسم [[حج]] | ||
|<ref> | |این فرقه، طریقهای از خلوتیه محسوب میگردد. | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۲۱ و ۱۲۲}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| | | style="background-color:#fff9ae" |[[حلاجیه]] | ||
|[[حسین منصور حلاج|حسین بن منصور حلاج]] | |||
(مـ ۳۰۹ ه.ق) | |||
|۲۹۶ ه.ق | |||
| | [[بغداد]]، [[اهواز]] | ||
(مـ | | style="background-color:#ffb1b1" |به مرور زمان منقرض شدند | ||
|'''حلاجیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه | |||
| | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * حلول روح خدا در جسم حلاج | ||
* [[وحدت وجود]] | |||
* [[ | * بی اعتقادی نسبت به فرائض | ||
* | |حلاج در سال ۳۰۱ ه.ق دستگیر و در سال ۳۰۹ ه.ق به جرم [[ارتداد در اسلام|ارتداد]]، به دار آویخته شد؛ سپس جسدش را سوزانیدند و سرش را بر بالای پل شهر [[بغداد]] آویختند. | ||
| | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۶۲–۱۶۳}}</ref> | ||
| | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[سالمیه]] | ||
|[[ | |||
(عوام السالمیه، سهلیه) | |||
| | |[[سهل تستری]] | ||
(مـ ۲۸۳ ه.ق) | |||
|قرن سوم و چهارم ه.ق | |||
[[بصره]] و [[کوفه]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''سالمیه:''' اقتباس از نام شاگرد [[سهل تستری]] به نام [[ابن سلام|ابوعبدالله محمد بن سالم]] (مـ ۲۹۷ ه.ق) | ||
'''سهیلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
* | * پیروی از [[مالکی|فقه مالک بن انس]] | ||
* | * تجلی خداوند | ||
* | * قدمت افعال خدا | ||
* بهتر بودن صبر نسبت به لذات از بهرهبری آنها | |||
* [[توبه]] و [[سجده|سجده کردن]] [[ابلیس]] به [[آدم]] | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۳–۲۲۴ و ۳۳۹}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[بکتاشیه]] | |||
| style="background-color:# | |[[محمد بکتاش|حاج بکتاش]] | ||
(مـ ۷۳۸ ه.ق) | |||
|[[ | |۱۳۲۶ میلادی | ||
(مـ | [[آناتولی]] | ||
| | | style="background-color:#ffb1b1" |۱۹۲۲ میلادی | ||
|'''بکتاشیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
|''' | * گرایش به [[شیعه|تشیع]] در عین ادعای تبعیت از [[سنی|اهل سنت]] | ||
* دشنام به [[ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] | |||
* [[تثلیث]] الله، محمد و علی | |||
* | * [[عشای ربانی]] | ||
|این فرقه از فرقه [[حروفیه]] تعالیمی را کسب کردهاست. | |||
* | '''شاخههای منشعب:''' بلکانیه | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۵–۱۰۶ و ۱۵۵}}</ref> | |||
|<ref> | |||
|- | |- | ||
|[[شمسیه]] | |||
|[[ | |[[قره شمسالدین|شمسالدین ابوالثناء احمد بن ابوالبرکات محمد بن سیواس]] | ||
(مـ | (یا سیواسیزاده - | ||
| | |||
در [[ | مـ ۱۰۰۹ ه.ق) | ||
|قرن دهم ه.ق | |||
در [[سیواس]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''شمسیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
* اعتقادات فرقه [[خلوتیه]] | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |وی ابتدا از سران فرقه خلوتیه بود و در [[سیواس]] میزیست و برخی وی را مجدد فرقه خلوتیه دانند. | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۴۶}}{{سرخط}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۲۷۴|ج=۲}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[احمدیه (بدویه)|احمدیه]] | ||
( | |||
| | |||
(بدویه) | |||
|[[ | |[[سید احمد بدوی]] | ||
(مـ ۶۷۵ ه.ق) | |||
|۶۳۴ ه.ق | |||
| style="background-color:# | در [[طنطا]] | ||
| | | style="background-color:#b8f2f0" |[[مصر]] | ||
|'''احمدیه، بدویه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''شاخههای منشعب:''' شناویه، مرازقه، کنّاسیه، انبابیه، حمودیه، منائضیه، سلامیه، حلبیه، زاهدیه، شعیبیه، تسقیانیه، عربیه، سطوحیه، بنداریه، مسلمیه، شورون بلالیه و بیومیه | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹–۳۱۰}}</ref> | |||
|<ref>{{پک| | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[دسوقیه|برهانیه]] | ||
| | |||
( | (برهمیه، دُسُوقیه) | ||
|[[ | |[[برهانالدین ابراهیم دسوقی|ابراهیم دسوقی]] | ||
(مـ | (مـ ۶۷۶ ه.ق) | ||
| | |قرن هفتم ه.ق | ||
در [[ | در [[مصر]] | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''برهانیه، دسوقیه، برهمیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * [[الوهیت]] ابراهیم دسوقی | ||
|این طایفه از دو فرقه شهاویه و شرابنه شکل گرفتهاند. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۲۳۷|ج=۹}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
|[[بسطامیه]] | |||
(طیفوریه، یزیدیه) | |||
|[[ | |[[علی عشقی بسطامی]] | ||
( | |||
| | |||
(مـ ۷۶۱ ه.ق) | |||
|قرن هشتم ه.ق | |||
در [[بسطام]] و [[ترکیه]] | |||
|{{n/a}} | |||
|'''بسطامیه، طیفوریه، یزیدیه:''' اقتباس از [[بایزید بسطامی]] به عنوان پیر طریقت | |||
| | |||
* [[وحدت وجود]] | |||
* حلول | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}{{سرخط}}{{پک|مقدس اردبیلی|۱۳۷۷|ک=حدیقة الشیعه|ص=۲۴۳|ج=۲}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۴۵۰|ج=۱۱}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
|[[عبدکیه]] | |||
|[[ | |[[عبدک]] | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''عبدکیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * حرمت مال دنیا در عصری که امام عادل نباشد | ||
* | * اجازه تصرف در اموال مردم به حد [[قوت لایموت]] | ||
* | * حرمت گوشتخواری در عصر غیبت امام | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۱}}{{سخ}}{{پک|ملطی|۱۴۱۳|ک=التنبیه و الرد علی اهل الاهواء|ص=۹۳}}{{سرخط}}{{پک/بن|دائرة المعارف|ک=سنتهای غذایی ایرانیان}}</ref> | ||
|- | |- | ||
|[[ادهمیه]] | |||
|[[ | |[[ابراهیم ادهم]] | ||
(مـ ۷۷۶ م) | |||
|قرن هشتم ه.ق | |||
در بلخ | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''ادهمیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * اقتباسی از اعتقادات [[آیین بودایی|آئین بودایی]] | ||
| | |'''شاخههای منشعب:''' [[چشتیه]] | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۷۰|ج=۱۲}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}</ref> | ||
|- | |- | ||
|[[نوریه]] | |||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''نوریه:''' به جهت باور به حجاب نوری | ||
| | | | ||
* | * حجاب ناری و حجاب نوری | ||
| | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |برخی نوریه را نام دیگری از صوفیه دانستهاند. | ||
|<ref>{{پک|مقدس اردبیلی|۱۳۷۷|ک=حدیقة الشیعه|ص=۲۷۵|ج=۲}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۵۲}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[واصلیه]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | | | ||
* | * برداشته شدن تکالیف پس از واصل شدن و شناخت کامل حق | ||
* | * لزوم پذیرش درخواست مجامعت هر کسی از واصلیه پس از برانگیخته شدن شهوتش | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۵۴}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[رعینیه]] | ||
|[[اسماعیل بن عبدالله|اسماعیل بن عبدالله رعینی]] | |||
|[[ | |قرن چهارم و پنجم ه.ق | ||
در [[اندلس|آندلس]] | |||
|{{n/a}} | |||
در [[ | |'''رعینیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * [[معاد روحانی]] | ||
* | * عدم مبعوث شدن اجساد از قبور | ||
* | * امامت اسماعیل بن عبدالله | ||
* | * حرمت همه اموال جز قوت لایموت | ||
|رهبر این فرقه مهمترین مرید و شاگرد [[ابن مسره]] است. | |||
|این فرقه | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۴}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان تصوف اندلس}}</ref> | ||
|<ref>{{پک| | |||
|- | |- | ||
| | |[[اسماعیلیه (سودان)|اسماعیلیه]] | ||
|[[اسماعیل بن عبدالله]] | |||
(مـ ۱۲۸۰ ه.ق) | |||
|۱۲۵۸ ه.ق | |||
در [[سودان]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''اسماعیلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|این فرقه یک فرقه و حزب سیاسی است. | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۶۵|ج=۱۵}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}</ref> | |||
|- | |||
| style="background-color:#fff9ae" |[[اشراقیه]] | |||
|[[شهابالدین یحیی سهروردی|شهاب الدین سهرودی]] | |||
(مـ ۵۸۷ ه.ق) | |||
|قرن ششم ه.ق | |||
[[حلب]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''اشراقیه:''' اقتباس از لقب رهبر فرقه | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[قادریه]] | ||
|[[ | |[[عبدالقادر گیلانی]] | ||
(مـ ۵۶۱ ه.ق) | |||
|قرن ششم ه.ق | |||
[[بغداد]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''قادریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | |||
* اقتباسی از فقه [[سنی|اهل سنت و جماعت]] | |||
|'''شاخههای منشعب:''' یافعیه، مشارعیه، عرابیه، بناوه، گرزمر، اشرفیه، هندیه، خلوصیه، نابلسیه، رومیه، صَلْتِیه، فارضیه، قاسمیه، عماریه، عروسیه، بوعلیه، جلاله و بکائیه | |||
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۱۷۵–۱۸۵|ج=۱۵}}</ref> | |||
|- | |||
| style="background-color:#fff9ae" |[[اکبریه]] | |||
(حاتمیه) | |||
|[[ابن عربی|محیالدین بن عربی]] | |||
(مـ ۵۴۳ ه.ق) | |||
|قرن ششم ه.ق | |||
[[دمشق]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''اکبریه:''' اقتباس از لقب رهبر فرقه، ملقب به شیخ اکبر | ||
'''حاتمیه:''' به جهت انتساب رهبر فرقه به خاندان [[حاتم طایی]] | |||
| | | | ||
* | * [[وحدت وجود]] | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۱۷۸|ج=۱۵}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| | | style="background-color:#fff9ae" |[[بابائیه]] | ||
|[[اسحاق ترکمانی کفرسودی]] | |||
|[[ | |۶۳۸ ه.ق | ||
( | [[ادرنه]] (ادریانپول) | ||
| | | style="background-color:#ffb1b1" |این فرقه در فرقه [[بکتاشیه]] ادغام شد | ||
در [[ | |'''بابائیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه، ملقب به بابا اسحاق | ||
| | |||
|''' | * اعتقاداتی اقتباسی از [[شیعه|تشیع]] | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۱۲|ج=۱۱}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| | |[[بکائیه]] | ||
|[[احمد بکائی کونتی]] | |||
(مـ ۹۱۱ ه.ق) | |||
|قرن دهم ه.ق | |||
[[سودان]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''بکائیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | |این فرقه از طایفه [[قادریه]] هستند. '''شاخههای منشعب:''' فضلیه و آل سیدیه | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
|[[بونوحیه]] | |||
( | (بونیین) | ||
| | |{{n/a}} | ||
|جنوب [[مراکش]] | |||
| | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}</ref> | |||
|- | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |[[بیبریه]] | ||
|- | |(مـ ۱۳۴۲ ه.ق) | ||
|قرن سیزدهم ه.ق | |||
( | [[لیکیکیه]] در [[ترکیه]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[حیدری نعمتی|نعمتی]] | ||
( | |||
|[[ | (نعمتی، نعمتاللهی) | ||
|[[شاه نعمتالله ولی|نعمتالله ولی]] | |||
(مـ ۸۳۴ ه.ق) | |||
|قرن نهم ه.ق | |||
در [[کرمان]] | |||
|{{n/a}} | |||
|'''نعمتیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''شاخههای منشعب:''' طاووسیه، نعمتاللهیه کوثریه، محبوب علیشاهی، شمسیه، کمیلیه، [[نوربخشیه]]، [[میرزا عبدالحسین ذوالریاستین شیرازی|ذوالریاستین]]، [[دراویش گنابادی|نعمتاللهیه گنابادیه]] | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۷۲–۱۷۳ و ۳۲۶}}{{سرخط}}{{پک|بیدختی گنابادی|۱۳۸۵|ف=تحلیلی از فرقه نعمتاللهیه گنابادی|ک=کتاب نقد}}</ref> | |||
|- | |||
| style="background-color:#fff9ae" |[[شاذلیه]] | |||
|[[ابوالحسن شاذلی|علی بن عبدالله بن عبدالجبار بن تمیم بن هرمز شاذلی المغربی]] | |||
(مـ ۶۵۶ ه.ق) | |||
|شمال آفریقا ([[مصر]]، [[الجزایر]] و [[تونس]]) | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''شاذلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* عدم | * زیارت و تقدس قبر رهبر فرقه در [[مصر]] | ||
| | * زهد و کنارهگیری از دنیا | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | * عدم توجه به [[خانگاه|خانقاه]] و [[خلوت (عرفان)|خلوت]] | ||
|برای این فرقه، ۱۵ شاخه نام بردهشدهاست. | |||
'''شاخههای منشعب:''' زیانیه، وفائیه، عروسیه، جذولیه، هفونیه | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۱۳}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[سوقیه]] | ||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | | | ||
* | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۴۵}}</ref> | ||
|- | |||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ملامتیه]] | |||
|[[ابوحفص عمرو بن سلم حداد|ابوحفص حداد]] | |||
(مـ ۲۶۴ ه.ق) | |||
و [[حمدون قصار]] | |||
(مـ ۲۷۰ ه.ق) | |||
|قرن سوم ه.ق | |||
در [[نیشابور]] | |||
| style="background-color:#b8f2f0" |با وجود آنکه اعتقاد ملامتیه به مرور زمان رو به زوال گذاشت، در قرون اخیر در [[ترکیه]] فرقه ملامتیه قوت گرفتهاست | |||
|'''ملامتیه:''' اعتقاد به فضیلت ملامت شدن توسط دیگران | |||
| | |||
* فرار از شهرت | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۶}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۵۹۵۷|ج=۱۵}}{{سرخط}}{{پک|حائری|۱۳۸۲|ک=عرفان و تصوف؛ کلیاتی در اصول و مبانی|ص=ذیل عنوان ملامتیه}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[حلمانیه]] | ||
|[[ابوحلمان دمشقی]] | |||
|[[دمشق]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''حلمانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * حلول خدا در صورتهای زیبا | ||
* | * وجوب سجده به چهرههای زیبا | ||
* اباحهگری | |||
|گویند [[حسین منصور حلاج|حلاج]] از مریدان ابوحلمان بودهاست. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۶۵}}</ref> | |||
|- | |||
| rowspan="20" |[[غالیان]] | |||
(غلاة، غالیه) | |||
| style="background-color:#fff9ae" |[[بومسلمیه|ابومسلمیه]] | |||
(خرمدینان، خرمیه، مسلمیه، اسحاقیه، حوالیه، تناسخیه، رزامیه، مسوده، شاعیه) | |||
|[[اسحاق ترک]] | |||
یا | |||
[[رزام بن رزم]] | |||
|۱۲۷ ه.ق | |||
| | در [[مرو]] | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | |'''خرمدینان:''' به علت پایهگذاری اعتقادات آنان توسط [[خرمیان]] | ||
'''تناسخیه:''' به جهت اعتقاد به تناسخ ارواح | |||
'''مسوده:''' به جهت لباس رسمی آنان | |||
'''ابومسلمیه:''' به جهت باور به امامت [[ابومسلم خراسانی]] | |||
| | | | ||
* [[ | * امامت و مهدویت ابومسلم خراسانی | ||
* اباحهگری | |||
* امامت به میراث | |||
|به [[شیعه|شیعیانی]] که اعتقادات این فرقه را پذیرفتند، شاعیه گویند. | |||
'''شاخههای منشعب:''' | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
[[اسحاقیه]]، [[راوندیان|راوندیه]]، [[سنباد|سنباذیه]]، ابلقیه، مبیضّه، بابکیه، [[برکوکیه]]، فاطمیه، مازیاریه، کردکیه، نورساعیه و رزامیه | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۹–۲۰، ۴۶، ۱۰۰، ۱۲۴، ۱۷۸–۱۸۱ و ۲۰۳}}{{سرخط}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۱۲۸۳|ج=۲}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[یزیدیه]] | ||
|[[یزید بن ابی انیسه]] | |||
|[[ | |[[استان بصره|بصره]] و [[استان فارس|فارس]] | ||
| | |||
[[ | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''یزیدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * بعثت پیامبری از [[استان فارس|فارس]] که [[اسلام]] را منسوخ سازد | ||
|این فرقه از غلاة [[خوارج]] و شاخهای از [[اباضیه]] محسوب میشوند. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۱}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[ایزدیان|یزیدیه]] | ||
|[[ | |[[شیخ عدی|عدی بن مسافر]] | ||
| | |||
(مـ ۵۵۵ ه.ق) | |||
| | |۵۵۵ ه.ق | ||
|''' | [[کردستان عراق|کردستان]] | ||
| style="background-color:#b8f2f0" |[[عراق]]، [[مراکش|مغرب]]، [[موصل]]، [[سنجار]]، [[دیاربکر]]، [[حلب]] و [[ارمنستان]] | |||
|'''یزیدیه:''' به جهت انتساب به [[یزید|یزید بن معاویه]]، یا [[یزید بن ابی انیسه]] | |||
| | | | ||
* | * [[ثنویت|ثنویت زرتشتی]] | ||
* اعتقاداتی مخلوط از [[مهرپرستی]]، [[یهودیان|یهود]]، [[مسیحیت|نصاری]] و فرقهای [[نسطوری]] | |||
|این فرقه، ابتدا زرتشی بود که توسط عدی بن مسافر به اسلام دعوت شده و پس از مرگ وی، دچار انحرافات بسیاری گردید. | |||
|این | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۱}}{{سرخط}}{{پک|مهنا|خریس|۱۹۹۴|ک=جامع الفرق و المذاهب|ص=۲۲۷}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[بابکیه]] | ||
|[[بابک خرمدین]] | |||
|[[ | |۲۰۱ ه.ق | ||
در [[قلعه بابک]] | |||
| | | style="background-color:#ffb1b1" |۲۱۸ ه.ق | ||
|'''بابکیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه | |||
در [[ | |||
| | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * حلول روح | ||
* | * بهرهگیری از اعتقادات [[مندائیان|دین مزدایی]] | ||
| | * برتری دادن [[شروین یکم|شروین]] بر محمد | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |[[معتصم]] خلیفه عباسی به سال ۲۱۸ ه.ق با حمله به [[قلعه بابک]]، بابک خرمدین را کشته و بسیاری از یاران وی را به قتل رسانید؛ با این واقعه تعدادی از یایران وی به روم گریختند. | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۸۵–۸۷ و ۱۸۰–۱۸۱}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| | | style="background-color:#fff9ae" |[[منکریه]] | ||
(میلیه) | |||
|{{n/a}} | |||
( | |{{n/a}} | ||
| | |{{n/a}} | ||
|'''منکریه:''' به جهت انکار [[شفاعت]] در [[رستاخیز|قیامت]] | |||
| | |||
| | | | ||
* | * انکار شفاعت در قیامت به جهت نبود میل در آنجا | ||
در | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۹}}</ref> | |||
|<ref>{{پک| | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[یعجوریه]] | ||
|[[ | |[[احمد بن علی یعجوری]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |||
| | |'''یعجوریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
|''' | |||
| | | | ||
* | * سقوط [[حدود شرعی|حد]] از مرتکب گناهی پس از [[توبه]] | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک| | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۷}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:#efe6e9" |[[احمدیه]] | |||
(قادیانیه) | |||
| style="background-color:# | |[[میرزا غلام احمد|غلاماحمد قادیانی]] | ||
(مـ ۱۳۲۶ ه.ق) | |||
( | |۱۲۹۷ ه.ق | ||
|[[احمد | در دهکده [[قادیان (روستا)|قادیان]]، شهر [[گورداسپور|گرداسپور]] واقع در [[هند]] | ||
(مـ | | style="background-color:#b8f2f0" |[[پاکستان]]، [[هند]]، [[بنگلادش]]، [[تانزانیا]]، [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]]، [[کانادا]] و [[اندونزی]] | ||
| | |'''احمدیه:''' اقتباس از نام مؤسس و رهبر فرقه | ||
[[ | |||
| style="background-color:#b8f2f0" |[[ | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * انکار هرگونه [[جهاد]] بجز جهاد با قلم | ||
* | * نجات [[مسیح]] از روی [[صلیب مسیحی|صلیب]] و هجرت به هند | ||
| | * |'''شاخههای منشعب:''' [[لاهوریه]] | ||
|<ref>{{پک| | |<ref>{{پک|اعتمادینیا|احمدی|۱۳۸۹|ف=مسیح هندوستان|ک=فروغ وحدت}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[متعالیه]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |||
| | | | ||
* کفر نوشنده [[شراب]]، چه بداند شراب است و چه نداند، حتی اگر قطرهای شراب به ظرف آب باشد | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۸}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[راوندیان|راوندیه]] | ||
|[[ | |||
(راوندیان) | |||
| | |[[عبدالله راوندی]] | ||
[[ | |قرن دوم ه.ق | ||
| | در [[خراسان]] | ||
|''' | |{{n/a}} | ||
|'''راوندیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
* | * امامت [[عباس بن عبدالمطلب]] و انتصابش توسط [[محمد]] | ||
* [[ | * الوهیت [[منصور (خلیفه)|منصور]] | ||
* | * مظهریت جبرائیل بودن[[هیثم بن معاویه|فرماندار مکه]] | ||
|پس از آنکه منصور با آنها مقابله کرد، آنان بر منصور شوریده و منصور با به قتل رساندند. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | '''شاخههای منشعب:''' هریریه، رزامیه و [[بومسلمیه|ابومسلمیه]] | ||
|<ref>{{پک|اشعری|۱۴۰۰|ک=مقالات الاسلامیین|ص=۹۶}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۰–۲۰۱}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#fff9ae" |[[طریفیه]] | ||
|[[صالح بن طریف]] | |||
|[[ | |قرن دوم ه.ق | ||
|{{n/a}} | |||
|قرن | |'''طریفیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
|''' | * نبوت صالح بن طریف | ||
* شریعتی غیر از اسلام | |||
| | |رهبر فرقه در ابتدا از [[خوارج]] بود و پس از آن مدعی نبوت شد. | ||
* | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۶}}</ref> | ||
* | |||
| | |||
رهبر | |||
|<ref>{{پک| | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[مخترعه]] | ||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |||
| | |{{n/a}} | ||
| | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | | | ||
* | * نجاست عرق زن [[قاعدگی|حائض]] و مرد [[جنب]] | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۸}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[مطبخیه]] | ||
|[[ | |[[ابواسماعیل مطبخی]] | ||
|{{n/a}} | |||
| | |{{n/a}} | ||
|'''مطبخیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
| | | | ||
|''' | * انکار وجوب [[نماز]] صبح، مغرب و عشاء | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۱۳}}</ref> | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
|[[ | | style="background-color:#efe6e9" |[[مبدلیه]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |||
| | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | | | ||
* | * قتل را کفاره و شرط قبول [[توبه]] گنهکار دانستن | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۶}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| style="background-color:# | | style="background-color:#efe6e9" |[[جواربیه]] | ||
|[[ | |[[داوود جواربی]] | ||
|{{n/a}} | |||
| | |{{n/a}} | ||
| | |'''جواربیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
|''' | | | ||
* تشبیه خدا به انسان | |||
* اقتباس اعتقادات از [[تورات]] | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|اشعری|۱۴۰۰|ک=مقالات الاسلامیین|ص=۲۸۳}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۴۴}}</ref> | |||
|<ref>{{پک| | |||
|- | |- | ||
| style="background-color:#fff9ae" |[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[کاکهایها|کاکائیه]] | ||
|اسحاق | |||
|[[کرکوک]] و [[اربیل]] در [[عراق]] | |||
|[[ | | style="background-color:#b8f2f0" |کرکوک و اربیل | ||
|'''کاکائیه:''' اقتباس از واژه کاکا به معنای برادر در زبان کردی | |||
| | |||
در [[ | * عقائدی شبیه به [[شبک (دین)|شبک]] | ||
| style="background-color:#b8f2f0" | | * تناسخ | ||
|''' | * حلول | ||
* تقدس و زیارت قبر اسحاق در کوههای [[اورامان|اورامانات]] | |||
|این فرقه از فرقه [[علیاللهی (مذهب)|علیاللهیه]] و با شباهت بسیاری به عقائد [[شبک (دین)|شبک]] منشعب شدهاست. | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۳}}{{سرخط}}{{پک|صراف|۱۳۷۳|ک=الشبک|ص=۲۸۲}}</ref> | |||
|- | |||
| style="background-color:#efe6e9" |[[غیریه]] | |||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | | | ||
* | * حکیم بودن محمد | ||
| | * انکار رسالت محمد | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۸}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| | | style="background-color:#efe6e9" |[[صافیه]] | ||
|[[ | |||
( | (صافی) | ||
| | |{{n/a}} | ||
|[[آناتولی]] | |||
| style="background-color:#b8f2f0" |[[آناتولی]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
| | | | ||
* [[ | * اعتقاداتی شبیه به [[شیعه دوازدهامامی|شیعیان امامیه]] و [[تصوف|صوفیانه]] | ||
|تعداد آنان نزدیک به چهل هزار خانوار میرسد. | |||
| | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۵–۲۹۶}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
|- | |- | ||
|[[ | | style="background-color:#fff9ae" |[[سارقیه]] | ||
| | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''سارقیه:''' به جهت اعتقاد به کفاره بودن [[صدقه]] از مال سرقتی توسط [[دزدی|سارق]] | ||
| | | | ||
* | * غلو در کفاره گناهان | ||
* | * کفاره بودن [[غسل]] زن زناکار پس از [[زنا]] | ||
* | * کفاره بودن صدقه دادن دزد از مال دزدی که سبب سقوط عذاب است | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۲}}</ref> | ||
|- | |- | ||
|[[ | | style="background-color:#efe6e9" |[[سماعیه|سمّاعیه]] | ||
|[[ | |[[سماعه اسدی]] | ||
|{{n/a}} | |||
| | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|''' | |'''سماعیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | ||
| | | | ||
* | * نبوت و الوهیت سماعه اسدی | ||
| | |این فرقه پیروان سماعیه بودند که ادعای دانستن [[علم سیمیا]] داشت و بر این اساس کارهای عجیبی از وی سر میزد. | ||
|<ref> | |<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۵}}</ref> | ||
|- | |- | ||
|[[ | | style="background-color:#efe6e9" |[[میسریه]] | ||
|[[ابومیسر]] | |||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|{{n/a}} | |{{n/a}} | ||
|'''میسریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه | |||
|''' | |||
| | | | ||
* | * اکتسابی بودن نبوت | ||
* بعثت به نبوت هر کسی که به نهایت صلاح و پاکی برسد | |||
| | | | ||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۳۳}}</ref> | |||
|} | |||
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص= | |||
| | |||
== پانویس == | |||
== یادداشتها == | === یادداشتها === | ||
{{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}} | {{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}} | ||
== | === ارجاعات === | ||
{{پانویس|۴|اندازه=ریز}} | {{پانویس|۴|اندازه=ریز}} | ||
== منابع == | === منابع === | ||
'''منابع فارسی'''{{Div col|cols=۲}} | |||
{{Div col|cols=۲}} | |||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آقانوری|سال=۱۳۸۲|مترجم=|پینوشت=مقاله: درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل|گفتاورد=|سری=پنجم.|نام=علی|ویرایش=|عنوان=مجله طلوع|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/51820/در-آمدی-بر-شناخت-مشهورترین-آثار-ملل-و-نحل|شماره=پنجم}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آقانوری|سال=۱۳۸۲|مترجم=|پینوشت=مقاله: درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل|گفتاورد=|سری=پنجم.|نام=علی|ویرایش=|عنوان=مجله طلوع|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/51820/در-آمدی-بر-شناخت-مشهورترین-آثار-ملل-و-نحل|شماره=پنجم}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابنجوزی|سال=۱۴۰۹|مترجم=|پینوشت=|گفتاورد=|زبان=عربی|مکان=بیروت|ناشر=مکتبة الحیات|سری=|نام=جمالالدین بن فرج|ویرایش=|کوشش=محمد الصباح|عنوان=تلبیس ابلیس|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابنجوزی|سال=۱۴۰۹|مترجم=|پینوشت=|گفتاورد=|زبان=عربی|مکان=بیروت|ناشر=مکتبة الحیات|سری=|نام=جمالالدین بن فرج|ویرایش=|کوشش=محمد الصباح|عنوان=تلبیس ابلیس|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=}} | ||
خط ۲٬۹۲۹: | خط ۱٬۴۳۷: | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=وحیدی|نام۱=شهابالدین|تاریخ=۱۳۸۹|عنوان=درآمدی به عقائد فرقه مرجئه|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120504175302-9048-94.pdf|ژورنال=اقوام و مذاهب|شماره=پانزدهم|صفحات=۶۵–۹۳}} | * {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=وحیدی|نام۱=شهابالدین|تاریخ=۱۳۸۹|عنوان=درآمدی به عقائد فرقه مرجئه|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120504175302-9048-94.pdf|ژورنال=اقوام و مذاهب|شماره=پانزدهم|صفحات=۶۵–۹۳}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محمدی هوشیار|سال=۱۳۹۷|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=مسجد جمکران|سری=اول|نام=علی|عنوان=پیشوای اینترنتی، نقد آرا و عملکرد احمد الحسن بصری|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۹۷۳-۵۰۱-۶}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محمدی هوشیار|سال=۱۳۹۷|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=مسجد جمکران|سری=اول|نام=علی|عنوان=پیشوای اینترنتی، نقد آرا و عملکرد احمد الحسن بصری|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۹۷۳-۵۰۱-۶}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=یوسفی|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پینوشت=|گفتاورد=|مکان=اصفهان|ناشر=مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان|سری=اول (دیجیتال)|نام=رضا|ویرایش=|کوشش=|عنوان=از بابیت تا بهائیت|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.ghbook.ir/?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=10656&Itemid=167&lang=fa}}{{Div col end}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=یوسفی|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پینوشت=|گفتاورد=|مکان=اصفهان|ناشر=مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان|سری=اول (دیجیتال)|نام=رضا|ویرایش=|کوشش=|عنوان=از بابیت تا بهائیت|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.ghbook.ir/?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=10656&Itemid=167&lang=fa}}{{Div col end}}'''منابع آنلاین''' | ||
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=سنتهای غذایی ایرانیان در گفتوگو با دکتر نصرالله پورجوادی صاحبنظر تاریخ عرفان اسلامی|ناشر=سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی|نشانی=http://www.example.com/etc|تاریخ=۱۳۹۶|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|دایرة المعارف}}|نویسنده=|کد زبان=|وبگاه=مرکز دائرة المعارف اسلامی}}{{پیوند مرده|date=ژوئن 2020 |bot=InternetArchiveBot}} | * {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=سنتهای غذایی ایرانیان در گفتوگو با دکتر نصرالله پورجوادی صاحبنظر تاریخ عرفان اسلامی|ناشر=سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی|نشانی=http://www.example.com/etc|تاریخ=۱۳۹۶|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|دایرة المعارف}}|نویسنده=|کد زبان=|وبگاه=مرکز دائرة المعارف اسلامی}}{{پیوند مرده|date=ژوئن 2020 |bot=InternetArchiveBot}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=نجاری|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پینوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=|ناشر=سایت خبرگزاری تسنیم|سری=|نام=محمدحسین|ویرایش=|کوشش=|عنوان=فرقه شیخیّه و انشعابات آن چگونه ایجاد شد؟|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/06/07/1170484/فرقه-شیخیّه-و-انشعابات-آن-چگونه-ایجاد-شد}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=نجاری|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پینوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=|ناشر=سایت خبرگزاری تسنیم|سری=|نام=محمدحسین|ویرایش=|کوشش=|عنوان=فرقه شیخیّه و انشعابات آن چگونه ایجاد شد؟|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/06/07/1170484/فرقه-شیخیّه-و-انشعابات-آن-چگونه-ایجاد-شد}} | ||
'''منابع انگلیسی'''{{آغاز چپچین}} | |||
{{آغاز چپچین}} | |||
* {{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/abul-jarud-ziad-b|title=ABU’L-JĀRŪD HAMDĀNĪ|author=Madelung|date=۲۰۱۴|website=Iranicaonline.org|publisher=|accessdate=|first=Wilferd|ref=iranica}} | * {{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/abul-jarud-ziad-b|title=ABU’L-JĀRŪD HAMDĀNĪ|author=Madelung|date=۲۰۱۴|website=Iranicaonline.org|publisher=|accessdate=|first=Wilferd|ref=iranica}} | ||
{{پایان چپچین}}{{فرقههای اسلامی}}{{مطالعات اسلامی}}{{عرفان و تصوف | {{پایان چپچین}}{{فرقههای اسلامی}}{{مطالعات اسلامی}}{{عرفان و تصوف}}{{اسلامگرایی}} | ||
{{درجهبندی|نیازمند پیوند=بله|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=بله|نیازمند تصویر=بله|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامهها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | {{درجهبندی|نیازمند پیوند=بله|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=بله|نیازمند تصویر=بله|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامهها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} |
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۱
فهرست فرق و مذاهب کلامی سنی فهرستی است از فرقهها و مذاهب اسلامی است که از فرقه اهل سنت و به جهت اختلاف کلامی منشعب شدهاند. فرقههای اسلامی که بنابر روایاتی از پیامبر اسلام، تعداشان به ۷۳ فرقه میرسد، در منابع به دو دسته فرقههای کلامی و فرقههای فقهی تقسیم شدهاند. هر کدام از فرقههای اصلی که در این فهرست به مذهب شناخته میشوند، دارای زیر شاخههای منشعب شده از خود میباشند که از جهت اختلاف در اعتقادات، در دستههای جداگانه قرار گرفتهاند.
فرقه و مذهب
تفاوت فرقه و مذهب
فرقه در لغت به معنای دسته و طایفه است و در اصطلاح، به گروه و افرادی که به جهت اختلافات اعتقادی از یک دین جدا میشود؛ اطلاق میشود. در فرهنگ علوم سیاسی نیز به بخشی از جامعه که از مذهب رسمی جدا شده یا به آئین دیگری گرویدهاست، فرقه گفته میشود. این تعریف شامل جنبشهای سیاسی نیز میشود. فرقهها دستهبندی مختلفی از جهت نوع فعالیت، چگونگی شکلگیری، هدف فرقه، زمان تشکیل، نگرش سیاسی یا مذهبی و… تقسیمبندی میشود.[۱] این واژه در آیه ۱۲۲ سوره توبه نیز بکار رفتهاست و در اصطلاح قرآنی آن، به معنای جمعیتی از افراد است که نسبت به طایفه تعداد بیشتری را داشتهاست.[۲]
علت پیدایش و تعداد مذاهب اسلامی
معیار اسلامی بودن هر فرقه و مذهبی، پذیرش اسلام به عنوان دین است.[۳] شهرستانی در بیان اختلافهای امت اسلامی، مهمترین اختلاف میان امت اسلامی را در مسئله امامت و خلافت پس از پیامبر اسلام میداند.[۴]
تعداد فرقهها یا مذاهب اسلامی همواره مورد اختلاف منابع قرار گرفتهاست. با این حال بدوی معتقد است که این فرقه ها یا مذاهب منحصر به تعدادی محدود نیست و تلاش گروهی از نویسندگان در انحصار مذاهب اسلامی، ناتمام بودهاست. بدوی با نقدی بر روایت فرقه ناجیه در منابع اهل سنت، تلاش برخی از مورخان را که سعی در ذکر ۷۳ فرقه یا توجیه تعداد زیاد فرق اسلامی توسط آنان را اشتباه دانستهاست و گوشزد مینماید که تعداد فرقههای اسلامی پس از نگارش کتب مورخین و گذران عصر آنان، همچنان رو به افزایش بودهاست.[۵] بنابر آنچه منابع روایی شیعه و سنی نقل کردهاند، پس از پیامبر اسلام، ملت مسلمان به هفتاد و سه فرقه منشعب خواهند شد. در برخی از این روایات از نجات و بر حق بودن یکی از فرقههای هفتاد و سهگانهٔ اسلام یاد شدهاست که به آن روایت «فرقه ناجیه» گفته میشود. با توجه به اینکه تعداد فرقههای اسلامی، بدون احتساب مذاهب فرعی، از عدد مذکور در روایت کمتر، و با احتساب مذاهب فرعی از عدد هفتاد و سه بالاتر خواهند بود، نویسندگان ملل و نحل به توجیه روایت دست زدهاند.[۶] ضمن آنکه برخی منابع به نقد این روایت پرداخته و با ضعیف یا جعلی دانستن این روایت؛ تعداد کثیری از فرقههای موجود در کتب ملل و نحل را ساختگی، سیاسی یا با اغراض شخصی دانستهاند.[۷] از این رو، کتب ملل و نحل به فرقه سازی متهم شدهاند.[۸] از منابع اهل سنت، سنن ابنماجه، مسند احمد بن حنبل، سنن ابنداود، سنن ترمذی و المستدرک علی الصحیحین حاکم این روایت را به نقل از ابوهریره، ابودردا، جابر بن عبدالله انصاری، ابوسعید خدری، انس بن مالک، عبدالله بن عمرو بن عاص، ابوامامه و واثله نقل کردهاند. در منابع شیعی نیز کلینی در روضه کافی، روایت را به نقل از امام محمد باقر نقل کردهاست.[۹] در اعتبار یا عدم اعتبار این روایت از لحاظ سند، اختلافاتی گزارش شدهاست. در این بین، فخر رازی در مفاتیح الغیب، ابن حزم اندلسی و ذهبی در کتب خویش این روایت را ضعیف و غیرقابل اعتماد دانستهاند. در کنار تضعیف روایت، گروهی دیگر سکوت رااختیار کردهاند؛ از جمله ابوالحسن اشعری -موسس فرقه اشاعره- را میتوان یاد کرد که در صحت یا عدم صحت این حدیث، سکوت اختیار کردهاست. گروه دیگری نیز به تأیید روایت همت گماشته اند و با ذکر مواردی همچون تواتر، تکرار و اسناد مختلف حدیث، اقدام به تصحیح و تأیید روایت کردهاند. افرادی چون مناوی در فیض القدیر، حاکم نیشابوری در المستدرک، شاطبی در الاعتصام و سفارینی در لوامع الانوار البهیه این روایت را تأیید کردهاند.[۱۰]
کتب ملل و نحل، از فرقههای بسیاری یاد کردهاند و در موارد بسیاری نیز تنها به ذکر نام فرقه اکتفا نمودهاند.[۱۱] در تدوین فهرست حاضر، از فرقههایی که تنها به ذکر نامشان اکتفا شده، در بخش توضیحات فرقه اصلی که از آن منشعب شدهاند اکتفا شدهاست.
فهرست فرقههای کلامی اسلامی
راهنمای فهرست: ( = فرقه سنی (۶۹) = فرقه شیعی (۱۰۵) = فرقه مشترک (۱) = فرقه مستقل (۲۷) = منقرض شده (۵۴) = منقرض نشده (۳۱) ن/م = نامشخص)، (ن/م = نامشخص)، (مـ = متوفی)، (تـ = تولد)
فهرست | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
نام (های) مذهب | نام (های) فرقه | موسس یا رهبر فرقه | سال و محل تأسیس فرقه | سال انقراض یا پراکندگی جمعیت | علت نامگذاری | باورها | توضیحات / فرقههای منشعبشده | منبع |
اهل سنت
(عامه، اهل سنت و جماعت، تنزیلیه، عامه) |
معتزله
(عدلیه، قُدَریه، واصلیه، قبریه) |
واصل بن عطا
(مـ ۱۳۱ ه.ق) |
قرن اول ه.ق
در بصره |
بدون هیچگونه فعالیت و نقشی از قرن ششم تا قرن چهاردهم ه.ق
در قرن چهاردهم برخی از دانشمندان مصری به این دیدگاه گرایش پیدا کردند. |
معتزله: کنارگیری (عزلت) مؤسس فرقه از درس استادش حسن بصری پس از بیان دیدگاههایش
عدلیه: به جهت باور به عدل الهی قدریه: به جهت انتساب اعمال بندگان به قدرتهای انسان قبریه: به جهت انکار عذاب قبر |
|
شاخههای منشعب:
اسکافیه، اصلحیه، بشریه، بهشمیه، ثمامیه، جاحظیه، جبائیه، حماریه، خیاطیه، کعبیه، ضراریه، قصبیه، مرداریه، خابطیه، معمریه، هشامیه (قرطیه)، کسبیه، عبادیه، نظامیه و هذلیه |
[۱۲] |
قرطیه
(فوطیه، هشامیه) |
هشام بن عمرو فوطی (یا قرطی)
(مـ ۲۲۶ ه.ق) |
قرن سوم ه.ق
در عراق |
ن/م | فوطیه، قرطیه، هشامیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | وی در ابتدا از معتزله بود اما پس از جلب پیروانی، فرقه جدیدی را تأسیس کرد. این فرقه انشعابی از معتزله محسوب میشود. | [۱۳] | ||
عثمانیه | عدهای از صحابه محمد | قرن اول ه.ق
در مدینه |
قرن چهارم ه.ق | عثمانیه: به جهت تأسیس فرقه پس از قتل عثمان بن عفان و به خونخواهی وی |
|
این گروه که شاخهای از اصحاب عمر بن خطاب (عمریه) بودند، در مقابل نقدهایی که بر عثمان وارد میشد، از او دفاع میکردند. | [۱۴] | |
طحاویه | ابوجعفر طحاوی
(مـ ۳۲۱ ه.ق) |
قرن چهارم ه.ق
در مصر |
ن/م | طحاویه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه |
|
[۱۵] | ||
ماتریدیه | ابومنصور ماتریدی سمرقندی
(مـ ۳۳۳ ه.ق) |
قرن چهارم ه.ق | ن/م | ماتریدیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | فرقه ماتریدیه و اشعریه، هر دو با هم در یک عصر ظهر کردند و هر دو به نوعی یک گرایش و حرکت اعتقادی را آغاز کرده در حالی که از هم بیخبر بودند. | [۱۶] | ||
مرجئه
(وعیدیه، شاکه) |
حسن بن محمد بن حنفیه | ۴۰ ه.ق
در مدینه |
قرن دوم ه.ق | مرجئه: به جهت اعتقاد فرقه به تأخیر در بهشتی یا جهنمی دانستن افراد و ارجاع آن به قیامت[یادداشت ۱] |
|
شاخههای منشعب:
یونسیه، عبیدیه، غسانیه، بوثوبانیه، تومنیه، صالحیه دیگر شاخههای فرعی: جهمیه، غیلانیه، بشبیه، شمریه، مرحبة الفقها، کرامیه، جحدریه، جعدیه، خالدیه، راجیه، معاذیه، رقاشیه، شانیه، علائیه، مریسیه، ماصریه، قبریه |
[۱۷] | |
کرامّیه | محمد بن کرام بن عراف بن خزامه بن براء
(مـ ۲۵۵ ه.ق) |
قرن سوم ه.ق | قرن ششم تا هشتم ه.ق | کرامیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | سلطان محمود غزنوی از مریدان ابن کرام بودهاست. این فرقه شاخهای از مرجئه است. | [۱۸] | ||
فارقیه | ن/م | ن/م | ن/م | فارقیه: به جهت اعتقاد به فرق بین ایمان و علم |
|
این فرقه از شاخههای منشعب شده از اهل سنت و جماعت هستند و جزء هفتاد و سه فرقه بهشمار آمدهاست. | [۱۹] | |
فرائضیه | حاجی شریعتالله
(مـ ۱۲۵۶ ه.ق) |
قرن سیزدهم ه.ق
در بنگال شرقی |
ن/م | فرائضیه: به جهت اعتقاد به عامل دانستن خود به فرائض دینی |
|
این جنبش سیاسی، به جهت استقلال پاکستان شکل گرفت. | [۲۰] | |
خوارج
(خارجیه، مارقین) |
خوارج
(حروریه، شراء، شراة) |
عبدالله بن کواء
و (مـ ۷۰ ه.ق) |
۳۷ ه.ق | منقرض شده | حروریه: به جهت عزیمت به منطقه حرورا و سکونت در آنجا
شراء: به جهت ادعای فدای آخرت شدن[یادداشت ۲] خوارج: مخالفان این فرقه به جهت خروج آنان از سپاه علی یا خروج از دین به آنها دادهاند. |
|
شاخههای منشعب:
نسویه، شمیطیه، مبهوتیه، یحیاییه، زیادیه، عزریه، شمراخیه، سابئیه، فضیلیه، فضلیه، کوزیه، عبدلیه، کنزیه، محکمیه |
[۲۱] |
مُحکمة الاولی
(محکمه) |
عروة بن حدیر
یا |
منقرض شده | محکمه الاولی: به جهت اعتقادشان به شعار لا حکم الا لله | اولین فرقه از خوارج بودند که از پیروی از علی بن ابی طالب سر باز زدند و شمشیر کشیدند. | [۲۲] | |||
اِباضیه | عبدالله بن اباض تمیمی
(مـ۸۰–۱۰۰ه.ق) و (مـ ۱۰۴ ه.ق) |
۶۵ ه.ق
در بصره |
عمان، سیوه، حضرموت، جربه، زنگبار، طرابلس غرب و الجزایر | اباضیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
شاخههای منشعب:
وهبیه، حارثیه، طریفیه، نکار، نفاثیه، خلفیه، عمریه، حسنیه، سکاکیه، حفصیه، رستمیه و یزیدیه |
[۲۳] | |
أزارَقه | ابو راشد نافع بن ارزق
(مـ ۶۵ ه.ق) |
قرن دوم ه.ق | منقرض شده | ازارقه: اقتباس از نام رهبر فرقه |
|
این فرقه، از افراطیهای خوارج بهشمار میآید. | [۲۴] | |
بیهسیه | ابیبیهس هیصم بن جابر | منقرض شده | بیهسیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه |
|
کتب ملل و نحل این فرقه را جزء چهار فرقه اصلی خوارج آوردهاند.
شاخههای منشعب: عوفیه |
[۲۵] | ||
ثعالبه | ثعلبة بن مشکان | قرن دوم ه.ق
در شرق ایران |
منقرض شده | ثعالبه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
شاخههای منشعب: اخنسیه، رشیدیه، جرودیه، شیبانیه، معبیه، خلفیه، مکرمیه و زیادیه | [۲۶] | |
شحامیه | ابویعقوب شحام | منقرض شده | شحامیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه |
|
در ذکر نام مؤسس این فرقه، بین ابویعقوب شحام و علی بن محمد شحام اختلاف شدهاست. | [۲۷] | ||
عجارده
(عجردیه) |
عبدالکریم بن عجرد | قرن دوم ه.ق | منقرض شده | عجردیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | موسس این فرقه ابتدا از پیروان عطیه بن اسود بود که فرقه جدید عجارده را تأسیس کرد.
شاخههای منشعب: خلفیه، صلتیه، حمزیه، شعیبیه، میمونیه، اطرافیه، جازمیه، ثعالبه، شیبانیه، بطیحیه، مجهولیه. |
[۲۸] | ||
صفریه | عبدالله بن صفار | قرن اول ه.ق
در عراق |
منقرض شد | صفریه: اقتباس از نام پدر مؤسس فرقه | این فرقه بعدها به فرقههای مختلفی منشعب شد و منقرض گردید. | [۲۹] | ||
ضاحکیه
(ضحاکیه) |
ضحاک بن قیس خارجی شیبانی | بینالنهرین | منقرض شده | ضحاکیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
ضحاک آخرین نفر از خوارج بود که از بینالنهرین خروج کرد و پس از تصرف کوفه به دست مروان بن محمد کشته شد. | [۳۰] | |
شبیبیه | شبیب بن یزید شیبانی | ۷۶ ه.ق
در موصل |
منقرض شده | شبیبیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
این فرقه از دشمنان بنی امیه بهشمار میآمدند که بر حجاج بن یوسف خروج کردند. | [۳۱] | |
راسبیه | عبدالله بن وهب راسبی ازدی
(مـ ۳۸ ه.ق) |
قرن اول ه.ق | ۳۸ ه.ق | راسبیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | ن/م | [۳۲] | ||
نجدات | نجده بن عامر
(مـ ۶۹ ه.ق) |
قرن اول ه.ق | منقرض شده | نجدات: به جهت داشتن پیروانی از نجد |
|
پس از آنکه نافع بن ازرق حکم به جواز قتل کودکان مخالفان خود را داد، گروههایی از جمله نجده از وی جدا شدند. با بدعتهای نجده، گروهی از پیروانش او را امامت خلع و به توصیه خود او ابوفدیک را به جانشینیاش برگزیدند.
شاخههای منشعب: عطویه، فدیکیه |
[۳۳] | |
عوضیه | ن/م | ن/م | منقرض شده | عوضیه: به جهت اعتقاد این فرقه به در عوض بودن بهشت و جهنم از طاعت و معصیت |
|
[۳۴] | ||
شیبانیه
(سیانیه) |
شیبان بن سلمه خارجی | ۱۳۵ ه.ق | منقرض شده | شیبانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
این گروه به کمک ابومسلم خراسانی قیام کردند. | [۳۵] | |
فدیکیه | ابوفدیک | بحرین، احساء و یمامه | منقرض شده | فدیکیه: اقتباس از نام رهبر فرقه |
|
ابوفدیک قاتل نجده بن عامر بودهاست. این فرقه بر خلاف سایر فرق خوارج در شمال عراق هیج حضوری نداشتند. | [۳۶] | |
سَلَفیه
(صفاتیه) |
اهل حدیث
(سلفیه) |
پیروان سلف صالح | قرن سوم ه.ق | ن/م | سلفیه: به جهت تبعیت از علماء و محدثین متقدم[یادداشت ۳] |
|
شاخههای منشعب:
قضائیه |
[۳۷] |
کلابیه | ابوعبدالله بن کلاب | قرن سوم ه.ق | ن/م | کلابیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | ابوالحسن اشعری، خود از پیروان این فرقه بود و سپس افکارش توسط شاگردان او بسط داده شد و فرقه اشعریه را شکل داد. | [۳۸] | ||
اشعریه
(اشاعره، رهبانیه) |
ابوالحسن اشعری
(مـ ۳۳۰ ه.ق) |
۳۰۰ ه.ق | ن/م | رهبانیه: توسط مخالفان به رهبانیه خوانده شدند.
اشعریه، اشاعره: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
ابوالحسن اشعری که در ابتدا از معتزله بود، پس از مدتی در سن چهل سالگی مذهب اشعریه را تأسیس کرد.
فرقههای منشعب: باسطیه |
[۳۹] | |
وهابیت
(محمدیه) |
محمد بن عبدالوهاب
(مـ ۱۲۰۶ ه.ق) |
قرن دوازدهم ه.ق
در نجد |
حاکم بر عربستان سعودی | محمدیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
وهابیت: توسط مخالفین و مقتبس از نام مؤسس فرقه |
محمد بن عبدالوهاب با توجه به آثار ابن تیمیه، مذهب وهابیت را شکل داد. | [۴۰] | ||
لفظیه | حسین کرابیسی
(مـ ۲۴۸ ه.ق) |
قرن سوم ه.ق | ن/م | لفظیه: به جهت باور به یکی بودن لفظ و ملفوظ |
|
[۴۱] | ||
فاضلیه
(مخلوقیه، نصفیه، حشویه، ساویه، مالکیه) |
ن/م | ن/م | ن/م | فاضلیه: به جهت باور به تفضیل نبی بر قرآن
مخلوقیه: به جهت باور به مخلوقیت قرآن نصفیه: به جهت باور به خلقت نصفی از قرآن |
این فرقه، در مقابل فرقه لفظیه شکل گرفتهاست. | [۴۲] | ||
صاعدیه | ابن صاعد | ن/م | ن/م | صاعدیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | [۴۳] | |||
اسماعیلیه | مستعلیه
(بهره) |
عادة عبدالله یمنی
یا |
۴۶۰ ه.ق | جزیرة العرب، حواشی خلیج فارس، سوریه و هند | مستعلیه: اقتباس شده از نام مؤسس فرقه (بکاربرده شده در مصر، یمن و مغرب)
بهره: به جهت قبول فرقه توسط تجار (بکاربرده شده در هند) |
|
این فرقه انشعابی از فرقه فاطمیان بود که باورشان در فهرست امامان، همچون فاطمیان گزارش شدهاست. این فرقه در سال ۵۵۷ ه.ق منقرض شد اما پس از مدتی با نام بهره در هند مجدداً احیا گردید. | [۴۴] |
فرقههای مستقل | پسیخانیه
(محمودیه، واحدیه، نقطویه) |
محمود پیسخانی گیلانی
(مـ ۸۳۱ ه.ق) |
۸۰۰ ه.ق
در ایران |
ن/م | پسیخانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
نقطویه: به جهت اعتقاد به خلقت همه چیز از خاک (رهبر فرقه به خاک نقطه میگوید) |
|
[۴۵] | |
روشنیه
(روشنیان) |
ابویزید (بایزید) انصاری
(مـ ۹۹۴ ه.ق) |
۹۴۹ ه.ق
در افغانستان |
ن/م | روشنیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه |
|
رئیس فرقه در سال ۹۹۴ ه.ق به دار آویخته شد. | [۴۶] | |
صباحیه | ابوالصباح سمرقندی | ن/م | ن/م | صباحیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
[۴۷] | ||
طالبیه | طالب بن عبدالله بن صباح | ن/م | ن/م | طالبیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
[۴۸] | ||
عثمانیه | ن/م | سجستان | ن/م | عثمانیه: به جهت باور به برتری عثمان بر دیگر خلفا |
|
این فرقه به عنوان فرقهای ناصبی دستهبندی میشود. | [۴۹] | |
غفاریه | ابوغفار | ن/م | ن/م | غفاریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
این فرقه اعتقادی همچون شیعیان امامیه دارند. | [۵۰] | |
ذکریه
(نمازیه) |
محمدمهدی اتکی
(مـ ۱۰۲۹ ه.ق) |
قرن یازدهم
در مکران |
پاکستان و بلوچستان | ذکریه، نمازیه: به جهت باور به نسخ نماز به ذکر | این فرقه خود را مسلمان نمیدانند با این حال، گرایشی شیعی دارند. | [۵۱] | ||
فشاریه | ن/م | ن/م | ن/م | ن/م |
|
[۵۲] | ||
قولیه
(مجردیه) |
ن/م | ن/م | ن/م | قولیه، مجردیه: به جهت باور بحصول ایمان به مجرد قول لا اله الا الله |
|
[۵۳] | ||
سمعیه | محمد بن سهل بصری سمعی | ن/م | ن/م | سمعیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | [۵۴] | |||
زنادقه | راوندیه | ابوالحسن احمد بن یحیی بن اسحاق راوندی
(مـ ۲۹۸ ه.ق) |
قرن سوم ه.ق | ن/م | راوندیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
احمد بن یحیی راوندی که ابتدا از معتزله بود، به زنادقه پیوست و این فرقه را تأسیس نمود.
شاخههای منشعب: عباسیه خلص |
[۵۵] |
فانیه | ن/م | ن/م | ن/م | فانیه: به جهت اعتقادشان به فنای بهشت | [۵۶] | |||
سمنیه
(شمنیه) |
ابن حزم ازدی سمنی | قرن دوم ه.ق
در هند |
هند، چین و خراسان در ایران | سمنیه: اقتباس از نام رهبر مؤسس یا از نام بت مورد پرستش آنان |
|
این فرقه در هند، چین و خراسان فراواناند و از بت پرستان هندی بودند. | [۵۷] | |
محروقیه
(حرقیه) |
ن/م | ن/م | ن/م | محروقیه: به جهت باور به یکبار سوختن در دوزخ |
|
[۵۸] | ||
جبریه
(مجبّره) |
جبریه | ن/م | قرن اول ه.ق | ن/م | جبریه: به جهت باور به جبر بندگان در ارتکاب افعال |
|
این فرقه در مقابل قدریه شکل گرفتهاند.
شاخههای منشعب: نهالیه، معتریه، سابقیه، مفروغیه، عجزیه، مضطربه |
[۵۹] |
صیاحیه
(صباحیه) |
صیاح (صباح) بن معمّر | ن/م | ن/م | صیاحیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
[۶۰] | ||
متمنیه | ن/م | ن/م | ن/م | متمنیه: به جهت باورشان |
|
[۶۱] | ||
وهمیه | ن/م | ن/م | ن/م | وهمیه: به جهت باورشان به وهم بودن افعال آدمی |
|
[۶۲] | ||
کسبیه
(کسلیه) |
ن/م | ن/م | ن/م | کسبیه، کسلیه: به جهت نرفتن به سراغ کسب و کار یا به جهت اعتقاد به عدم کسب ثواب و عقاب بندگان |
|
[۶۳] | ||
نجاریه
(حسینیه، مکتب نجاریه) |
محمد بن حسین نجار
(مـ ۲۸۹ ه.ق) |
قرن سوم ه.ق | ن/م | نجاریه: اقتباس از نام رهبر فرقه | شاخههای منشعب: برغوثیه، زعفرانیه و مستدرکه | [۶۴] | ||
زعفرانیه | الزعفرانی | قرن سوم ه.ق
در ری |
ن/م | زعفرانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | این فرقه شاخهای از مکتب النجار یا همان نجاریه است. | [۶۵] | ||
مقاتلیه
(مقابلیه) |
مقاتل بن سلیمان
(مـ ۱۵۰ ه.ق) |
قرن دوم ه.ق
در بلخ |
ن/م | مقاتلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
رهبر این فرقه از بزرگان مرجئه بود که بعدها این فرقه را تأسیس کرد. | [۶۶] | |
صوفیه
(متصوفه) |
تجانیه
(تحینیه، تیجانیه) |
ابوالعباس احمد بن محمد تیجانی
(مـ ۱۲۳۰ ه.ق) |
۱۱۸۶ ه.ق | الجزایر، مراکش | تجانیه، تیجانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
این فرقه، طریقهای از خلوتیه محسوب میگردد. | [۶۷] |
حلاجیه | حسین بن منصور حلاج
(مـ ۳۰۹ ه.ق) |
۲۹۶ ه.ق | به مرور زمان منقرض شدند | حلاجیه: اقتباس از نام رهبر فرقه |
|
حلاج در سال ۳۰۱ ه.ق دستگیر و در سال ۳۰۹ ه.ق به جرم ارتداد، به دار آویخته شد؛ سپس جسدش را سوزانیدند و سرش را بر بالای پل شهر بغداد آویختند. | [۶۸] | |
سالمیه
(عوام السالمیه، سهلیه) |
سهل تستری
(مـ ۲۸۳ ه.ق) |
قرن سوم و چهارم ه.ق | ن/م | سالمیه: اقتباس از نام شاگرد سهل تستری به نام ابوعبدالله محمد بن سالم (مـ ۲۹۷ ه.ق)
سهیلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
[۶۹] | ||
بکتاشیه | حاج بکتاش
(مـ ۷۳۸ ه.ق) |
۱۳۲۶ میلادی | ۱۹۲۲ میلادی | بکتاشیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | این فرقه از فرقه حروفیه تعالیمی را کسب کردهاست.
شاخههای منشعب: بلکانیه |
[۷۰] | ||
شمسیه | شمسالدین ابوالثناء احمد بن ابوالبرکات محمد بن سیواس
(یا سیواسیزاده - مـ ۱۰۰۹ ه.ق) |
قرن دهم ه.ق
در سیواس |
ن/م | شمسیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
وی ابتدا از سران فرقه خلوتیه بود و در سیواس میزیست و برخی وی را مجدد فرقه خلوتیه دانند. | [۷۱] | |
احمدیه
(بدویه) |
سید احمد بدوی
(مـ ۶۷۵ ه.ق) |
۶۳۴ ه.ق
در طنطا |
مصر | احمدیه، بدویه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | ن/م | شاخههای منشعب: شناویه، مرازقه، کنّاسیه، انبابیه، حمودیه، منائضیه، سلامیه، حلبیه، زاهدیه، شعیبیه، تسقیانیه، عربیه، سطوحیه، بنداریه، مسلمیه، شورون بلالیه و بیومیه | [۷۲] | |
برهانیه
(برهمیه، دُسُوقیه) |
ابراهیم دسوقی
(مـ ۶۷۶ ه.ق) |
قرن هفتم ه.ق
در مصر |
ن/م | برهانیه، دسوقیه، برهمیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
این طایفه از دو فرقه شهاویه و شرابنه شکل گرفتهاند. | [۷۳] | |
بسطامیه
(طیفوریه، یزیدیه) |
علی عشقی بسطامی
(مـ ۷۶۱ ه.ق) |
قرن هشتم ه.ق | ن/م | بسطامیه، طیفوریه، یزیدیه: اقتباس از بایزید بسطامی به عنوان پیر طریقت |
|
[۷۴] | ||
عبدکیه | عبدک | ن/م | ن/م | عبدکیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
[۷۵] | ||
ادهمیه | ابراهیم ادهم
(مـ ۷۷۶ م) |
قرن هشتم ه.ق
در بلخ |
ن/م | ادهمیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
شاخههای منشعب: چشتیه | [۷۶] | |
نوریه | ن/م | ن/م | ن/م | نوریه: به جهت باور به حجاب نوری |
|
برخی نوریه را نام دیگری از صوفیه دانستهاند. | [۷۷] | |
واصلیه | ن/م | ن/م | ن/م | ن/م |
|
[۷۸] | ||
رعینیه | اسماعیل بن عبدالله رعینی | قرن چهارم و پنجم ه.ق
در آندلس |
ن/م | رعینیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
رهبر این فرقه مهمترین مرید و شاگرد ابن مسره است. | [۷۹] | |
اسماعیلیه | اسماعیل بن عبدالله
(مـ ۱۲۸۰ ه.ق) |
۱۲۵۸ ه.ق
در سودان |
ن/م | اسماعیلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | ن/م | این فرقه یک فرقه و حزب سیاسی است. | [۸۰] | |
اشراقیه | شهاب الدین سهرودی
(مـ ۵۸۷ ه.ق) |
قرن ششم ه.ق | ن/م | اشراقیه: اقتباس از لقب رهبر فرقه | ن/م | [۸۱] | ||
قادریه | عبدالقادر گیلانی
(مـ ۵۶۱ ه.ق) |
قرن ششم ه.ق | ن/م | قادریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
شاخههای منشعب: یافعیه، مشارعیه، عرابیه، بناوه، گرزمر، اشرفیه، هندیه، خلوصیه، نابلسیه، رومیه، صَلْتِیه، فارضیه، قاسمیه، عماریه، عروسیه، بوعلیه، جلاله و بکائیه | [۸۲] | |
اکبریه
(حاتمیه) |
محیالدین بن عربی
(مـ ۵۴۳ ه.ق) |
قرن ششم ه.ق | ن/م | اکبریه: اقتباس از لقب رهبر فرقه، ملقب به شیخ اکبر
حاتمیه: به جهت انتساب رهبر فرقه به خاندان حاتم طایی |
[۸۳] | |||
بابائیه | اسحاق ترکمانی کفرسودی | ۶۳۸ ه.ق
ادرنه (ادریانپول) |
این فرقه در فرقه بکتاشیه ادغام شد | بابائیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه، ملقب به بابا اسحاق |
|
[۸۴] | ||
بکائیه | احمد بکائی کونتی
(مـ ۹۱۱ ه.ق) |
قرن دهم ه.ق | ن/م | بکائیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | ن/م | این فرقه از طایفه قادریه هستند. شاخههای منشعب: فضلیه و آل سیدیه | [۸۵] | |
بونوحیه
(بونیین) |
ن/م | جنوب مراکش | ن/م | ن/م | ن/م | [۸۶] | ||
بیبریه | (مـ ۱۳۴۲ ه.ق) | قرن سیزدهم ه.ق | ن/م | ن/م | ن/م | [۸۷] | ||
نعمتی
(نعمتی، نعمتاللهی) |
نعمتالله ولی
(مـ ۸۳۴ ه.ق) |
قرن نهم ه.ق
در کرمان |
ن/م | نعمتیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | ن/م | شاخههای منشعب: طاووسیه، نعمتاللهیه کوثریه، محبوب علیشاهی، شمسیه، کمیلیه، نوربخشیه، ذوالریاستین، نعمتاللهیه گنابادیه | [۸۸] | |
شاذلیه | علی بن عبدالله بن عبدالجبار بن تمیم بن هرمز شاذلی المغربی
(مـ ۶۵۶ ه.ق) |
شمال آفریقا (مصر، الجزایر و تونس) | ن/م | شاذلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | برای این فرقه، ۱۵ شاخه نام بردهشدهاست.
شاخههای منشعب: زیانیه، وفائیه، عروسیه، جذولیه، هفونیه |
[۸۹] | ||
سوقیه | ن/م | ن/م | ن/م | ن/م | ن/م | [۹۰] | ||
ملامتیه | ابوحفص حداد
(مـ ۲۶۴ ه.ق) (مـ ۲۷۰ ه.ق) |
قرن سوم ه.ق
در نیشابور |
با وجود آنکه اعتقاد ملامتیه به مرور زمان رو به زوال گذاشت، در قرون اخیر در ترکیه فرقه ملامتیه قوت گرفتهاست | ملامتیه: اعتقاد به فضیلت ملامت شدن توسط دیگران |
|
[۹۱] | ||
حلمانیه | ابوحلمان دمشقی | دمشق | ن/م | حلمانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
گویند حلاج از مریدان ابوحلمان بودهاست. | [۹۲] | |
غالیان
(غلاة، غالیه) |
ابومسلمیه
(خرمدینان، خرمیه، مسلمیه، اسحاقیه، حوالیه، تناسخیه، رزامیه، مسوده، شاعیه) |
اسحاق ترک
یا |
۱۲۷ ه.ق
در مرو |
ن/م | خرمدینان: به علت پایهگذاری اعتقادات آنان توسط خرمیان
تناسخیه: به جهت اعتقاد به تناسخ ارواح مسوده: به جهت لباس رسمی آنان ابومسلمیه: به جهت باور به امامت ابومسلم خراسانی |
|
به شیعیانی که اعتقادات این فرقه را پذیرفتند، شاعیه گویند.
شاخههای منشعب: اسحاقیه، راوندیه، سنباذیه، ابلقیه، مبیضّه، بابکیه، برکوکیه، فاطمیه، مازیاریه، کردکیه، نورساعیه و رزامیه |
[۹۳] |
یزیدیه | یزید بن ابی انیسه | بصره و فارس | ن/م | یزیدیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | این فرقه از غلاة خوارج و شاخهای از اباضیه محسوب میشوند. | [۹۴] | ||
یزیدیه | عدی بن مسافر
(مـ ۵۵۵ ه.ق) |
۵۵۵ ه.ق | عراق، مغرب، موصل، سنجار، دیاربکر، حلب و ارمنستان | یزیدیه: به جهت انتساب به یزید بن معاویه، یا یزید بن ابی انیسه |
|
این فرقه، ابتدا زرتشی بود که توسط عدی بن مسافر به اسلام دعوت شده و پس از مرگ وی، دچار انحرافات بسیاری گردید. | [۹۵] | |
بابکیه | بابک خرمدین | ۲۰۱ ه.ق
در قلعه بابک |
۲۱۸ ه.ق | بابکیه: اقتباس از نام رهبر فرقه |
|
معتصم خلیفه عباسی به سال ۲۱۸ ه.ق با حمله به قلعه بابک، بابک خرمدین را کشته و بسیاری از یاران وی را به قتل رسانید؛ با این واقعه تعدادی از یایران وی به روم گریختند. | [۹۶] | |
منکریه
(میلیه) |
ن/م | ن/م | ن/م | منکریه: به جهت انکار شفاعت در قیامت |
|
[۹۷] | ||
یعجوریه | احمد بن علی یعجوری | ن/م | ن/م | یعجوریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه | [۹۸] | |||
احمدیه
(قادیانیه) |
غلاماحمد قادیانی
(مـ ۱۳۲۶ ه.ق) |
۱۲۹۷ ه.ق | پاکستان، هند، بنگلادش، تانزانیا، آمریکا، کانادا و اندونزی | احمدیه: اقتباس از نام مؤسس و رهبر فرقه | [۹۹] | |||
متعالیه | ن/م | ن/م | ن/م | ن/م |
|
[۱۰۰] | ||
راوندیه
(راوندیان) |
عبدالله راوندی | قرن دوم ه.ق
در خراسان |
ن/م | راوندیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
پس از آنکه منصور با آنها مقابله کرد، آنان بر منصور شوریده و منصور با به قتل رساندند.
شاخههای منشعب: هریریه، رزامیه و ابومسلمیه |
[۱۰۱] | |
طریفیه | صالح بن طریف | قرن دوم ه.ق | ن/م | طریفیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
رهبر فرقه در ابتدا از خوارج بود و پس از آن مدعی نبوت شد. | [۱۰۲] | |
مخترعه | ن/م | ن/م | ن/م | ن/م | [۱۰۳] | |||
مطبخیه | ابواسماعیل مطبخی | ن/م | ن/م | مطبخیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
[۱۰۴] | ||
مبدلیه | ن/م | ن/م | ن/م | ن/م |
|
[۱۰۵] | ||
جواربیه | داوود جواربی | ن/م | ن/م | جواربیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
[۱۰۶] | ||
کاکائیه | اسحاق | کرکوک و اربیل در عراق | کرکوک و اربیل | کاکائیه: اقتباس از واژه کاکا به معنای برادر در زبان کردی | این فرقه از فرقه علیاللهیه و با شباهت بسیاری به عقائد شبک منشعب شدهاست. | [۱۰۷] | ||
غیریه | ن/م | ن/م | ن/م | ن/م |
|
[۱۰۸] | ||
صافیه
(صافی) |
ن/م | آناتولی | آناتولی | ن/م |
|
تعداد آنان نزدیک به چهل هزار خانوار میرسد. | [۱۰۹] | |
سارقیه | ن/م | ن/م | ن/م | سارقیه: به جهت اعتقاد به کفاره بودن صدقه از مال سرقتی توسط سارق | [۱۱۰] | |||
سمّاعیه | سماعه اسدی | ن/م | ن/م | سماعیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
این فرقه پیروان سماعیه بودند که ادعای دانستن علم سیمیا داشت و بر این اساس کارهای عجیبی از وی سر میزد. | [۱۱۱] | |
میسریه | ابومیسر | ن/م | ن/م | میسریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه |
|
[۱۱۲] |
پانویس
یادداشتها
ارجاعات
- ↑ غفاری هشجین، کشاورز شکری و اکار، «چرایی فرقه بودن بهائیت»، معرفت ادیان، ۴۶–۴۸.
- ↑ صفری فروشانی، «راهنمای مطالعات فرقهشناسی اسلامی»، هفت آسمان، ۱۲۷.
- ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۳۴۸.
- ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۳۵۵.
- ↑ بدوی، تاریخ اندیشههای کلامی، ۱: ۴۸–۴۹.
- ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۳۵۰.
- ↑ اسفندیاری، «فرقه سبائیه»، مسجد، ۶۸.
بدوی، تاریخ اندیشههای کلامی، ۱: ۴۸–۴۹. - ↑ جعفری، «باورها و فرقههای خوارج»، معارف عقلی، ۳۵.
- ↑ صفری فروشانی، «راهنمای مطالعات فرقهشناسی اسلامی»، هفت آسمان، ۱۲۹.
- ↑ بقائی یمین، «بررسی حدیث فرقه ناجیه»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، ۶۱–۶۲.
- ↑ اسفندیاری، «فرقه سبائیه»، مسجد، ۷۰.
- ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۵۰۳، ۵۰۷، ۵۱۰ و ۵۶۱.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۶، ۱۰۲، ۳۳۳، ۳۵۸ و ۴۱۵–۴۱۹. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۰.
فاضل، «فرقههای کلامی از آغاز تا قرن ششم»، دانشکده الهیات و معارف مشهد، ۷۱–۷۴. - ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۴۱۷.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۲۵.
جمعی از محققین، فرقه عثمانیه، ۲۲۵–۲۳۵. - ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۵۹۳، ۵۹۵ و ۵۹۶.
- ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۵۹۸–۶۰۳.
- ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۹۳۱، ۹۳۲، ۹۳۶ و ۹۴۲–۹۴۳.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۰۳، ۲۵۰ و ۴۰۰–۴۰۷.
وحیدی، «درآمدی به عقائد فرقه مرجئه»، اقوام و مذاهب، ۷۹. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۳–۳۶۵.
جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۱۱۶۵. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۹.
امیری، مناظرات ویژه اهل سنت، ۴۱. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۵۱.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان بنگال. - ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۹۳۴–۹۴۸.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۵۲ و ۲۵۳.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۹۲.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۹۴۸–۹۵۲.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۶–۸.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۹۵۷ و ۹۵۸.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۱۵.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۱۳–۱۱۴ و ۳۴۰.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۲ و ۱۲۹.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۵۳.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۹۵۹.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۰۴ و ۳۲۲.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ جعفری، «باورها و فرقههای خوارج»، معارف عقلی، ۳۸–۴۰.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۲۳.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۸۷ و ۲۵۱–۲۵۳.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۹۹.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۸۷، ۳۳۴ و ۴۳۹–۴۴۰.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۰.
آقانوری، مجله طلوع، درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۴۶.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۵۰.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج. - ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۴۱۸ و ۴۲۳.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۸.
- ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۵۷۱، ۵۷۵ و ۵۹۸.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۵۴ و ۹۴. - ↑ جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۴۳۰، ۴۳۱ و ۴۵۳–۴۶۰.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۹ و ۳۷۷.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۹ و ۳۹۹.
مقدسی، البدء و التاریخ، ۱۴۸. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۹۵.
مقدسی، البدء و التاریخ، ۱۴۸. - ↑ طباطبائی، شیعه در اسلام، ۶۷.
جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۸۴۰، ۸۴۹، ۸۶۰ و ۸۶۱.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۵۳، ۱۰۸ و ۴۰۹–۴۱۰. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۱۶–۱۱۹.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۰۵–۲۰۷.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان بنگش. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۹۷.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۲۵.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۳۱.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۴.
- ↑ اسعدی، «بررسی اجمالی فرقه ذکریه»، پژوهشهای منطقهای.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۵۱.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۲.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۳۵.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۰۲.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۵۰.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۳۵.
دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۷: ۶۳۶.
دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۶: ۸۲۵. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۹۲.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۵۷.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان جبر و اختیار. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۲۱.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۸۹.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۶۱.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۷.
ابنجوزی، تلبیس ابلیس، ۴۲. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۳۷.
دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۳۰: ۵۵۲–۵۵۳.
ابنجوزی، تلبیس ابلیس، ۴۱. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۱۰.
دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۳: ۸۷۹. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۲۵.
جمعی از محققین، دانشنامه بزرگ اسلام، ۱۲: ۴۷۰. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۲۱ و ۱۲۲.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۶۲–۱۶۳.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۲۳–۲۲۴ و ۳۳۹.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۰۵–۱۰۶ و ۱۵۵.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۴۶.
دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲: ۲۷۴. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۰۹–۳۱۰.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
جمعی از محققین، دایرة المعارف الاسلامیه، ۹: ۲۳۷. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
مقدس اردبیلی، حدیقة الشیعه، ۲: ۲۴۳.
جمعی از محققین، دانشنامه بزرگ اسلام، ۱۱: ۴۴۵۰. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۳۱.
ملطی، التنبیه و الرد علی اهل الاهواء، ۹۳.
سنتهای غذایی ایرانیان. - ↑ جمعی از محققین، دانشنامه بزرگ اسلام، ۱۲: ۴۷۰.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۰۹. - ↑ مقدس اردبیلی، حدیقة الشیعه، ۲: ۲۷۵.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۵۲. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۵۴.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۰۴.
جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان تصوف اندلس. - ↑ جمعی از محققین، دانشنامه بزرگ اسلام، ۱۵: ۴۶۵.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۰۹. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۰۹.
- ↑ جمعی از محققین، دایرة المعارف الاسلامیه، ۱۵: ۱۷۵–۱۸۵.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۰۹.
جمعی از محققین، دایرة المعارف الاسلامیه، ۱۵: ۱۷۸. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
جمعی از محققین، دایرة المعارف الاسلامیه، ۱۱: ۱۲. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۷۲–۱۷۳ و ۳۲۶.
بیدختی گنابادی، «تحلیلی از فرقه نعمتاللهیه گنابادی»، کتاب نقد. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۱۳.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۴۵.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۲۶.
جمعی از محققین، دانشنامه بزرگ اسلام، ۱۵: ۵۹۵۷.
حائری، عرفان و تصوف؛ کلیاتی در اصول و مبانی، ذیل عنوان ملامتیه. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۶۵.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۹–۲۰، ۴۶، ۱۰۰، ۱۲۴، ۱۷۸–۱۸۱ و ۲۰۳.
دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲: ۱۲۸۳. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۷۱.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۷۱.
مهنا و خریس، جامع الفرق و المذاهب، ۲۲۷. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۸۵–۸۷ و ۱۸۰–۱۸۱.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۲۹.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۷۷.
- ↑ اعتمادینیا و احمدی، «مسیح هندوستان»، فروغ وحدت.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۸۸.
- ↑ اشعری، مقالات الاسلامیین، ۹۶.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۰۰–۲۰۱. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۲۶.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۹۸.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۱۳.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۸۶.
- ↑ اشعری، مقالات الاسلامیین، ۲۸۳.
مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۴۴. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۳.
صراف، الشبک، ۲۸۲. - ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۸.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۹۵–۲۹۶.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۲۲.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۳۵.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۳۳.
منابع
منابع فارسی
- آقانوری، علی (۱۳۸۲). مجله طلوع. پنجم٫مقاله: درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل
- ابنجوزی، جمالالدین بن فرج (۱۴۰۹). تلبیس ابلیس (به عربی). به کوشش محمد الصباح. بیروت: مکتبة الحیات.
- اسعدی، محمد (۱۳۸۸). «بررسی اجمالی فرقه ذکریه» (PDF). پژوهشهای منطقهای (دوم): ۱۵۷–۱۸۸.
- اسفراینی، طاهر بن محمد (۱۴۰۳). التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین. اول (به عربی). به کوشش کمال یوسف الحوت. بیروت: عالم الکتب.
- اسفندیاری، اسکندر (۱۳۷۵). «فرقه سبائیه» (PDF). مسجد. پنجم (سیام): ۶۸–۸۳.
- اشعری، ابوالحسن (۱۴۰۰). مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین. سوم (به عربی). ویسبادن: فرانس شتاینر.
- اعتمادینیا، مجتبی؛ احمدی، احسان (۱۳۸۹). «مسیح هندوستان (جستاری در آراء فکری و مواضع اجتماعی-سیاسی فرقه احمدیه)» (PDF). فروغ وحدت (بیستم): ۳۷–۵۳.
- امیری، آبتین (۱۳۹۴). مناظرات اهل سنت (PDF). اول (دیجیتال). به کوشش مجموعه موحدین. کتابخانه عقیده.
- اویسی، سید صادق (۱۳۸۷). «آسیبشناسی تصوف با تأکید بر فرقه اویسیه» (PDF). کتاب نقد (هفتاد و چهار): ۲۳۱–۲۵۸.
- بدوی، عبدالرحمن (۱۳۷۴). تاریخ اندیشههای کلامی در اسلام (PDF). اول. ترجمهٔ صابری، حسین.
- بغدادی، عبدالقاهر (۱۹۷۷). الفرق بین الفرق و بیان الفرقه الناجیه. دوم. بیروت: دارالآفاق الجدیده.
- بقائی یمین، محمد (۱۳۹۴). «بررسی و نقد حدیث فرقه ناجیه» (PDF). مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (چهلم): ۵۷–۶۶.
- بیدختی گنابادی، حسنعلی (۱۳۸۵). «تحلیلی انتقادی از فرقه نعمتاللهیه گنابادیه» (PDF). کتاب نقد (سی و نهم): ۱۳۷–۱۶۵.
- حاجتی شورکی، سید محمد؛ صانعی، مرتضی (۱۳۹۲). «معرفی فرقه ذهبیه و نقد و بررسی برخی باورهای آن» (PDF). معرفت (صد و نود و سه): ۴۷–۶۱.
- حائری، محمدحسن (۱۳۸۲). عرفان و تصوف؛ کلیاتی در اصول و مبانی عرفان. اول. تهران: انتشارات بینالمللی الهدی.
- جعفری، یعقوب (۱۳۸۶). «باورها و فرقههای خوارج» (PDF). معارف عقلی (هفتم): ۱۸–۴۸.
- جمعی از محققین (۱۳۸۴). عثمانیه (ویراست مجله طلوع). قم: مدرسه عالی امام خمینی.
- جمعی از محققین (۱۳۸۸). دانستنیهای ادیان و مذاهب. اصفهان: مرکز تحقیقاتی قائمیه.
- جمعی از محققین (۱۳۸۸). دانشنامه بزرگ اسلام. مشهد: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- جمعی از محققین (۱۳۹۵). دانشنامه جهان اسلام. قم: دائرةالمعارف بزرگ اسلام.
- جمعی از محققین (۱۹۳۴). دایرة المعارف الاسلامیه. ترجمهٔ محمد ثابت الفندی، عبدالمجید الیونس، ابراهیم زکی خورشید و احمد الشنتاوی. بیروت: دار احیاء التراث.
- دهخدا، علیاکبر (۱۳۴۱). لغتنامه دهخدا. اول. تهران: سازمان مدیریت و برنامهریزی.
- رازقی موسوی، سید قاسم (۱۳۹۵). تاریخ اسلام. ۶۶. قم: دانشگاه باقرالعلوم علیهم السلام.
- رضایی، محمد (۱۳۹۲). آیین برنامه سازی دربارهٔ زندگی امام رضا علیه السلام. قم: مرکز پژوهشهای صدا و سیما.
- زرهانی، سید احمد (۱۳۸۸). «امت اسلامی از تنوع تا فرقهگرایی» (PDF). فروغ وحدت (هجدهم): ۳–۵.
- سجادی، جعفر (۱۳۹۵). فرهنگ معارف اسلامی. تهران: کومش.
- سلیمیان، خدامراد (۱۳۹۲). فرهنگنامه مهدویت. قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج).
- صراف، احمد حامد (۱۳۷۳). الشبک. اول. بغداد: المعارف.
- صفری فروشانی، نعمتالله (۱۳۹۱). رفتارشناسی امام رضا علیه السلام و فرقههای درون شیعی. به کوشش زهرا بختیاری. مشهد: انتشارات قدس رضوی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۵۴۳-۰۳-۱.
- صفری فروشانی، نعمتالله (۱۳۸۰). «راهنمای مطالعات فرقهشناسی اسلامی» (PDF). هفت آسمان (نهم): ۱۲۱–۱۵۱.
- طباطبائی، سید محمدحسین (۱۳۸۸). شیعه در اسلام. پنجم. قم: بوستان کتاب.
- عمادی حائری، سید محمد (۱۳۸۲). «ناصریه یا فرقه منسوب به ناصرخسرو» (PDF). نامه پارسی (بیست و نهم): ۱۹۱–۲۰۸.
- غفاری هشجین، زاهد؛ کشاورز شکری، عباس؛ اکار، حمید (۱۳۹۰). «چرایی فرقه بودن بهائیت» (PDF). معرفت ادیان (ششم): ۴۳–۶۴.
- فاضل، محمود (۱۳۵۵). «فرقههای کلامی و سیر تاریخی آنها از آغاز اسلام تا قرن ششم هجری» (PDF). دانشکده الهیات و معارف مشهد (۱۳۵۵): ۷۰–۸۷.
- فرجامی، اعظم (۱۳۹۴). زیدیه و حدیث امامیه. اول. به کوشش پژوهشکده علوم و معارف اسلامی. (ویراست علی خنیفرزاده). قم: دارالحدیث.
- فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی (۱۳۹۳). یحیی بن عمر علوی. اول. به کوشش پژوهشکده حج و زیارت. تهران: مشعر.
- مشکور، محمدجواد (۱۳۷۲). فرهنگ فرق اسلامی. دوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
- ملطی، ابیالحسین (۱۴۱۳). التنبیه و الرد علی اهل الاهواء و البدع (به عربی). به کوشش محمدزاهد کوثری. قاهره: مکتبة الازهریه للتراث.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (۱۳۷۷). حدیقة الشیعه. سوم. ترجمهٔ صادق حسنزاده. به کوشش علی اکبر زمانی نژاد. قم: انصاریان. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۳۸-۵۸۰-۳.
- مقدسی، مطهر (۱۸۹۹). البدء و التاریخ. اول (به عربی). بیروت: دارصادر.
- موسوینژاد، سید علی (۱۳۸۴). «مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه» (PDF). هفت آسمان (بیست و هفتم): ۱۲۷–۱۶۲.
- مهنا، امیر؛ خریس، علی (۱۹۹۴). جامع الفرق و المذاهب الاسلامیه. دوم. بیروت: مرکز الثقافی العربی.
- وحیدی، شهابالدین (۱۳۸۹). «درآمدی به عقائد فرقه مرجئه» (PDF). اقوام و مذاهب (پانزدهم): ۶۵–۹۳.
- محمدی هوشیار، علی (۱۳۹۷). پیشوای اینترنتی، نقد آرا و عملکرد احمد الحسن بصری. اول. قم: مسجد جمکران. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۹۷۳-۵۰۱-۶.
- یوسفی، رضا (۱۳۹۵). از بابیت تا بهائیت. اول (دیجیتال). اصفهان: مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان.
منابع آنلاین
منابع انگلیسی
- Madelung, Wilferd (۲۰۱۴). "ABU'L-JĀRŪD HAMDĀNĪ". Iranicaonline.org.