بدون پیوند
بدون جعبه اطلاعات
بدون تصویر

فهرست فرق و مذاهب کلامی سنی: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''فهرست فرق و مذاهب اعتقادی اسلام''' فهرستی است از فرقه‌ها و مذاهب اسلامی که از لحاظ اعتقادی (علم کلام) با هم اختلاف داشتند و همین امر سبب شده‌است تا مسلمانان، هر کدام به پیروی از فرقه‌ای به‌خصوص بپردازند. مذاهب اسلامی|فرقه‌های ا...» ایجاد کرد)
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
خط ۱: خط ۱:
'''فهرست فرق و مذاهب اعتقادی اسلام''' فهرستی است از فرقه‌ها و مذاهب اسلامی که از لحاظ اعتقادی ([[علم کلام]]) با هم اختلاف داشتند و همین امر سبب شده‌است تا [[مسلمان|مسلمانان]]، هر کدام به پیروی از فرقه‌ای به‌خصوص بپردازند. [[مذاهب اسلامی|فرقه‌های اسلامی]] که بنابر روایاتی از [[محمد|پیامبر اسلام]]، تعداشان به ۷۳ فرقه می‌رسد، در منابع به دو دسته [[علم کلام|فرقه‌های کلامی]] و [[فقه|فرقه‌های فقهی]] تقسیم شده‌اند. هر کدام از فرقه‌های اصلی که در این فهرست به مذهب شناخته می‌شوند، دارای زیر شاخه‌های منشعب شده از خود می‌باشند که از جهت اختلاف در اعتقادات، در دسته‌های جداگانه قرار گرفته‌اند.
'''فهرست فرق و مذاهب کلامی سنی''' فهرستی است از فرقه‌ها و مذاهب اسلامی است که از فرقه اهل سنت و به جهت اختلاف کلامی منشعب شده‌اند. [[مذاهب اسلامی|فرقه‌های اسلامی]] که بنابر روایاتی از [[محمد|پیامبر اسلام]]، تعداشان به ۷۳ فرقه می‌رسد، در منابع به دو دسته [[علم کلام|فرقه‌های کلامی]] و [[فقه|فرقه‌های فقهی]] تقسیم شده‌اند. هر کدام از فرقه‌های اصلی که در این فهرست به مذهب شناخته می‌شوند، دارای زیر شاخه‌های منشعب شده از خود می‌باشند که از جهت اختلاف در اعتقادات، در دسته‌های جداگانه قرار گرفته‌اند.


{{فهرست}}
{{فهرست}}
خط ۱۳: خط ۱۳:


کتب ملل و نحل، از فرقه‌های بسیاری یاد کرده‌اند و در موارد بسیاری نیز تنها به ذکر نام فرقه اکتفا نموده‌اند.<ref>{{پک|اسفندیاری|۱۳۷۵|ف=فرقه سبائیه|ک=مسجد|ص=۷۰}}</ref> در تدوین فهرست حاضر، از فرقه‌هایی که تنها به ذکر نامشان اکتفا شده، در بخش توضیحات فرقه اصلی که از آن منشعب شده‌اند اکتفا شده‌است.
کتب ملل و نحل، از فرقه‌های بسیاری یاد کرده‌اند و در موارد بسیاری نیز تنها به ذکر نام فرقه اکتفا نموده‌اند.<ref>{{پک|اسفندیاری|۱۳۷۵|ف=فرقه سبائیه|ک=مسجد|ص=۷۰}}</ref> در تدوین فهرست حاضر، از فرقه‌هایی که تنها به ذکر نامشان اکتفا شده، در بخش توضیحات فرقه اصلی که از آن منشعب شده‌اند اکتفا شده‌است.
=== فرقه‌های کلامی (اعتقادی) ===
[[علم کلام]] که به [[اصول دین]] نیز شناخته می‌شود، علم نظر و استدلال است که در حوزه [[فروع دین]] نیز کاربرد دارد. به‌طور کلی علمی که شخص با داشتن آن، توانایی بر اثبات عقائد دینی برای دیگران از طریق ادله و پاسخگویی به شبهات را داشته باشد؛ علم کلام گویند.<ref group="یادداشت">«هو علم یقدر معه علی اثبات العقائد الدینیه علی الغیر بایراد الحجج و دفع الشبهه» (ببینید در: {{پک|بدوی|۱۳۷۴|ک=تاریخ اندیشه‌های کلامی|ص=۱۷–۱۹|ج=۱}})</ref> در این تعریف، مقصود از علم، هرگونه باور و تصدیق است و مقصود از غیر، فرد مشخصی نمی‌باشد. مسائل این علم، اعم از عقائد دینی و آنچه باورهای دینی به آن وابسته هستند می‌باشد. هدف از این علم نیز ترقی از تقلید و رسیدن به یقین در اعتقادات است.<ref>{{پک|بدوی|۱۳۷۴|ک=تاریخ اندیشه‌های کلامی|ص=۱۷–۲۲|ج=۱}}</ref> فرقه‌ها در اسلام، به جهت اختلافات فقهی یا اعتقادی و کلامی تشکیل می‌شوند.<ref>{{پک|زرهانی|۱۳۸۸|ف=امت اسلامی|ک=فروغ وحدت|ص=۴}}</ref> در فهرست حاضر، به فرقه‌های اسلامی در حوزه کلامی را به صورت فهرست‌وار اشاره شده‌است.


== فهرست فرقه‌های کلامی اسلامی ==
== فهرست فرقه‌های کلامی اسلامی ==
خط ۳۲: خط ۲۹:
!<sup>منبع</sup>
!<sup>منبع</sup>
|-
|-
| rowspan="13" style="background-color:#c1e982" |[[شیعه]]
| rowspan="9" style="background-color:#fff9ae" |[[اهل سنت]]
(خاصه، رافضیه)
(عامه، اهل سنت و جماعت، تنزیلیه، عامه)
| style="background-color:#c1e982" | [[شیعه دوازده‌امامی|اِمامِیّه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[معتزله]]
([[شیعه]]، قطعیّه، شیعه دوازده‌امامی، شیعه إثنی‌عشری، عدلیّه، تشیّع)
(عدلیه، قُدَریه، واصلیه، قبریه)
|
|[[واصل بن عطا]]
|
(مـ ۱۳۱ ه‍.ق)
| style="background-color:#b8f2f0" |مذهب رسمی در [[ایران]] و مذهب غالب[[عراق]] و [[بحرین]]
|قرن اول ه‍.ق
|'''امامیه:''' اتخاذ از واژه [[امام|امامت]] از اساس باورهای فرقه
در [[بصره]]
| style="background-color:#ffb1b1" |بدون هیچگونه فعالیت و نقشی از قرن ششم تا قرن چهاردهم ه‍.ق
در قرن چهاردهم برخی از دانشمندان مصری به این دیدگاه گرایش پیدا کردند.
|'''معتزله:''' کنارگیری (عزلت) مؤسس فرقه از درس استادش [[حسن بصری]] پس از بیان دیدگاه‌هایش
'''عدلیه:''' به جهت باور به [[عدالت خدا|عدل الهی]]


'''رافضی (ـه):''' به جهت رهاکردن <small>([[زبان عربی|به عربی]]: رَفَضَ)</small> سه [[فهرست خلفا|خلیفه]] اول اهل سنت
'''قدریه:''' به جهت انتساب اعمال بندگان به قدرت‌های انسان


'''عدلیه:''' به جهت باور به [[عدالت خدا|عدل الهی]]
'''قبریه:''' به جهت انکار عذاب قبر
 
'''قطعیه:''' به جهت قطع و یقین به مرگ [[موسی کاظم]] <small>(برخلاف [[واقفیه]])</small>
|
|
* امامت و وصایت [[علی بن ابی‌طالب]] و دوازده فرزند از فرزندان وی پس از [[محمد]]
* خلقت [[قرآن]]
* [[عصمت]] امامان
* دخالت [[عقل]] در استنباط [[احکام دینی|احکام شرعی]] و [[علم کلام|عقائد کلامی]] (برخلاف سایر فِرَقِ [[سنی|اهل‌سنت]])
* [[رجعت]]
* انکار [[عذاب قبر]]
* [[شفاعت]]
* [[توسل]]
* [[خمس]] و [[ازدواج موقت|متعه]]
* [[مهدویت]]
* [[عدالت خدا]]
|'''شاخه‌های منشعب:'''
|'''شاخه‌های منشعب:'''
 
اسکافیه، اصلحیه، بشریه، بهشمیه، ثمامیه، جاحظیه، جبائیه، حماریه، خیاطیه، کعبیه، ضراریه، قصبیه، مرداریه، خابطیه، معمریه، هشامیه (قرطیه)، کسبیه، عبادیه، نظامیه و هذلیه
عقیراویه، کرجیه، یعفوریه، کاغذیه، [[انصار المهدی]] و مزرعیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۰۳، ۵۰۷، ۵۱۰ و ۵۶۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۶، ۱۰۲، ۳۳۳، ۳۵۸ و ۴۱۵–۴۱۹}}</ref>
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۶۲۸–۶۴۰، ۶۹۵ و ۶۹۹}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۶۷، ۲۰۰، ۲۷۰، ۳۳۳ و ۳۶۳}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[ناووسیه|ناووسیّه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[قرطیه]]
 
(فوطیه، هشامیه)
(صارمیه)
|[[هشام بن عمرو|هشام بن عمرو فوطی]] (یا قرطی)
|[[عجلان بن ناووس]]
(مـ ۲۲۶ ه‍.ق)
|۱۴۸ ه‍.ق
|قرن سوم ه‍.ق
[[ناووس]] از حوالی [[بصره]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''ناووسیه:''' اقتباس شده از نام مؤسس فرقه، [[عجلان بن ناووس]] یا شهری که فرقه در آنجا ظهور کرده‌است.
|
* برتری [[علی بن ابی‌طالب|علی]] بر امت اسلام و کفر منکر این فضیلت
* انکار مرگ [[جعفر صادق]] و [[مهدویت]] وی
|
|<ref>{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۲۵}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۵ و ۴۳۶}}{{سخ}}{{پک|سلیمیان|۱۳۹۲|ک=فرهنگ‌نامه مهدویت|ص=۴۴۰}}{{سخ}}{{پک|اسفراینی|۱۴۰۳|ک=التبصیر فی الدین|ص=۳۷}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[شمیطیه|سمیطیّه]]
(شمیطیه)
|[[یحیی بن ابی‌شمیط]]
|۱۴۸ ه‍.ق


در [[مدینه]]
در [[عراق]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
 
|'''فوطیه، قرطیه، هشامیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''سمیطیه، شمیطیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه، یحیی بن ابی‌سمیط (شمیط)
|
|
* امامت [[امامزاده محمد دیباج|محمد بن جعفر]] پس از [[جعفر صادق]]
* عدم قدرت خلق مجدد یا شبیه آن مخلوق پس از خلق یکباره توسط خدا
* مهدویت و قائمیت یکی از اولاد محمد بن جعفر
* خلقت [[بهشت]] و [[جهنم]] در [[رستاخیز|قیامت]]
|این طایفه پس از مرگ [[جعفر صادق]] با ادعای امامت فرزندش [[امامزاده محمد دیباج|محمد]] از امامیه منشعب شدند.
|وی در ابتدا از [[معتزله]] بود اما پس از جلب پیروانی، فرقه جدیدی را تأسیس کرد. این فرقه انشعابی از معتزله محسوب می‌شود.
|<ref>{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۲۶}}{{سخ}}{{پک|سجادی|۱۳۹۵|ک=فرهنگ معارف اسلامی|ص=۱۰۷۳|ج=۲}}{{سخ}}{{پک|اسفراینی|۱۴۰۳|ک=التبصیر فی الدین|ص=۳۸}}{{سخ}}{{پک|اشعری|۱۴۰۰|ک=مقالات الاسلامیین|ص=۲۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۶}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۰}}{{سرخط}}{{پک|فاضل|۱۳۵۵|ف=فرقه‌های کلامی از آغاز تا قرن ششم|ک=دانشکده الهیات و معارف مشهد|ص=۷۱–۷۴}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[فطحیه|فطحیّه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[عثمانیه (فرقه)|عثمانیه]]
(افطحیه)
|عده‌ای از [[فهرست صحابه محمد|صحابه محمد]]
|[[عبدالله بن جعفر افطح]]
|قرن اول ه‍.ق
(مـ ۱۴۸ ه‍.ق)
|۱۴۸ ه‍.ق
در [[مدینه]]
در [[مدینه]]
| style="background-color:#ffb1b1" |۱۴۸ ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |قرن چهارم ه‍.ق
|'''فطحیه، افطحیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه<ref group="یادداشت">که به جهت داشتن سری یا بینی پهن به افطح شناخته می‌شد</ref>
|'''عثمانیه:''' به جهت تأسیس فرقه پس از قتل [[عثمان بن عفان]] و به خونخواهی وی
|
|
* امامت [[عبدالله افطح]] پس از [[جعفر صادق]]
* افضلیت [[ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] بر سایر [[صحابه|اصحاب محمد]]
|اکثریت فطحیه پس از مرگ عبدالله بن جعفر، مجدداً به مذهب [[شیعه دوازده‌امامی|امامیه]] بازگشتند.
* غلو در فضیلت سه [[فهرست خلفا|خلیفه اول]] بر دیگر صحابه پیامبر
 
|این گروه که شاخه‌ای از اصحاب [[عمر بن خطاب]] (عمریه) بودند، در مقابل نقدهایی که بر [[عثمان بن عفان|عثمان]] وارد می‌شد، از او دفاع می‌کردند.
'''شاخه‌های منشعب:'''
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۴۱۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۲۵}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۴|ک=فرقه عثمانیه|ص=۲۲۵–۲۳۵}}</ref>
 
فطحیه خلّص و عماریه
 
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۷۹}}{{سخ}}{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۲۶ و ۲۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۶۵–۶۶ و ۳۵۲}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[واقفیه|واقفیّه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[طحاویه]]
(مَمطورِه، مولّفه، موسویّه)
|[[ابوجعفر طحاوی]]
|[[علی بن ابی‌حمزه بطائنی|علی بن اَبی‌حَمزهٔ بَطائِنی]]
(مـ ۳۲۱ ه‍.ق)
(مـ ۲۰۰ ه‍.ق)
|قرن چهارم ه‍.ق
 
در [[مصر]]
[[زیاد بن مروان قندی|زیاد بن مَروان قَندی]] و
|{{n/a}}
 
|'''طحاویه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه
[[عثمان بن عیسی رواسی|عثمان بن عیسی رَواسی]]
|
 
* اکثر عقائد عموم [[سنی|اهل سنت و جماعت]]
(مـ ۲۰۳ ه‍.ق)
* ممنوعیت [[قیام]] بر [[ولایت جائر|حاکم ولو ظالم]] باشد.
|۱۸۳ ه‍.ق
* انکار تجسیم خدا
در [[عراق]] و [[مدینه]]
* ترجیح [[روایت|نقل]] بر [[عقل]] (برخلاف [[ماتریدی|ماتریدیه]])
 
| style="background-color:#ffb1b1" |قرن ششم ه‍.ق
|'''واقفیه:''' به جهت وقف در امامت [[موسی کاظم]]
'''ممطوره:''' اقتباس از عبارت «کلب ممطوره» به معنای سگ خیس<ref group="یادداشت">«ممطوره به معنای سگ خیس، تشبیه مخالفان فرقه واقفیه از طرفداران این فرقه به جهت بوی بد سگ خیس»</ref>
 
|
|
* ختم امامت به [[موسی کاظم]]
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۹۳، ۵۹۵ و ۵۹۶}}</ref>
* [[مهدویت]] و [[غیبت کبرا|غیبت]] موسی کاظم
|اکثریت این فقه تا پیش از قرن سوم، به [[شیعه دوازده‌امامی|امامیه]] پیوستند اما اندکی از آنان پس از مرگ [[علی بن موسی الرضا|علی بن موسی]] مجدداً به واقفیه بازگشتند و مولفه شناخته شدند.
 
|<ref>{{پک|رضایی|۱۳۹۲|ک=آیین برنامه سازی|ص=۳۲}}{{سخ}}{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۲۷ و ۲۸}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۸۰}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۶ و ۴۳۱}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[متوالیه|مِتوالیّه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[ماتریدی|ماتریدیه]]
(میتوالیه)
|[[ابو منصور ماتریدی|ابومنصور ماتریدی سمرقندی]]
|
(مـ ۳۳۳ ه‍.ق)
|قرن ششم ه‍.ق
|قرن چهارم ه‍.ق
در [[لبنان]]
|{{n/a}}
 
(میان [[بعلبک|بلعلبک]] و [[صفه (سوریه)|صفه]])
| style="background-color:#b8f2f0" |[[لبنان]] و [[سوریه]]
 
|'''متوالیه:''' اقتباس از کلمه «متولی» به معنای یار خالص [[علی بن ابی‌طالب]]


|'''ماتریدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* نجاست غیر [[مسلمان|مسلمانان]]
* اعتبار بخشیدن به عقل
* اعتقاداتی همچون [[شیعه دوازده‌امامی|امامیه]]
* ترجیح [[عقل]] بر [[نقل (علوم دینی)|نقل]]
|این طایفه ایرانی الاصل بودند و احتمالاً از کردهای مهاجر در دوره [[صلاح‌الدین ایوبی|صلاح الدین ایوبی]] باشند.
|فرقه [[ماتریدی|ماتریدیه]] و [[اشاعره|اشعریه]]، هر دو با هم در یک عصر ظهر کردند و هر دو به نوعی یک گرایش و حرکت اعتقادی را آغاز کرده در حالی که از هم بی‌خبر بودند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۹}}</ref>
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۹۸–۶۰۳}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[سیابیه|سَیّابیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[مرجئه]]
(مقلده)
(وعیدیه، شاکه)
|[[ابن‌سیابه|عبدالرحمن بن سیابه کوفی بجلی]]
|[[حسن بن محمد بن حنفیه]]
|قرن دوم ه‍.ق
|۴۰ ه‍.ق
در [[مدینه]]
در [[مدینه]]
|{{n/a}}
| style="background-color:#ffb1b1" |قرن دوم ه‍.ق
|'''سیابیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|'''مرجئه:''' به جهت اعتقاد فرقه به تأخیر در بهشتی یا جهنمی دانستن افراد و ارجاع آن به قیامت<ref group="یادداشت">واژه مرجئه، به معنای تأخیر است و طرفداران این فرقه، هر کار خوبی را ایمان ندانند و اعمال نیک و بد دیگران را به قیامت ارجاع می‌دهند.</ref>
|
|
* لزوم سکوت در صفات [[خدا|خداوند]]
* اصالت عقیده در مقابل اعمال
* صحت سخنان [[جعفر صادق]] در [[نام‌های خدا در اسلام|صفات خدا]]
* عدم تأثیر اعمال بر عقیده و بلعکس
|
* عاصی ندانستن عاصی به جهت احتمال [[توبه]]
|<ref name=":3">{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۴۷}}</ref>
|'''شاخه‌های منشعب:'''
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[محمدیه (فرقه)|محمدیه]]
|[[امامزاده سید محمد (بغداد)|محمد بن علی الهادی]]
|۲۵۴ ه‍.ق
در [[عراق]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''محمدیه:''' به جهت باور به امامت محمد (برادر حسن عسکری) پس از وی


|
یونسیه، عبیدیه، غسانیه، بوثوبانیه، تومنیه، صالحیه
* انکار امامت حسن عسکری
* امامت و مهدویت [[امامزاده سید محمد (بغداد)|محمد]] برادر [[حسن عسکری]]
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۴}}{{سخ}}{{پک|سلیمیان|۱۳۹۲|ک=فرهنگ‌نامه مهدویت|ص=۳۸۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[عسکریه (فرقه)|عسکریه]]
|[[حسن عسکری]]


(مـ ۲۶۰ ه‍.ق)
'''دیگر شاخه‌های فرعی:'''
|۲۶۰ ه‍.ق
 
|{{n/a}}
[[جهمیه]]، غیلانیه، بشبیه، شمریه، مرحبة الفقها، [[کرامیه]]، جحدریه، جعدیه، خالدیه، راجیه، معاذیه، رقاشیه، شانیه، علائیه، مریسیه، ماصریه، قبریه
|'''عسکریه:''' به جهت باور به مهدویت [[حسن عسکری]]
|
* مهدیت و غیبت [[حسن عسکری]]
|[[شیخ صدوق]] این گروه را شاخه‌ای از [[واقفیه]] ذکر کرده‌است. این فرقه خود شاخه‌ای از [[شیعه دوازده‌امامی|امامیه]] است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۳}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[نعمانیه (فرقه)|نعمانیه]]
(شیطانیه)
|[[مؤمن الطاق|ابوجعفر محمد بن نعمان احول]]
(مـ ۱۶۰ ه‍.ق)
|قرن دوم ه‍.ق
در [[کوفه]]
|{{n/a}}
|'''شیطانیه:''' مخالفان [[مؤمن الطاق|ابوجعفر]] (مؤمن الطاق)، وی را شیطان الطاق و مذهبش را شیطانیه خواندند
'''نعمانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه


|
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۳۱، ۹۳۲، ۹۳۶ و ۹۴۲–۹۴۳}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۳، ۲۵۰ و ۴۰۰–۴۰۷}}{{سرخط}}{{پک|وحیدی|۱۳۸۹|ف=درآمدی به عقائد فرقه مرجئه|ک=اقوام و مذاهب|ص=۷۹}}</ref>
* حرکت دانستن افعال آفریدگان به جهت امر به فعل خدا به بندگان
* اضطراری بودن معارف
* امامت [[شیعه|امامان دوازده‌گانه]]
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۶}}{{سخ}}{{پک|اسفراینی|۱۴۰۳|ک=التبصیر فی الدین|ص=۴۰–۴۱}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[انصار المهدی|احمدالحسنی]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[کرامیه|کرامّیه]]
(یمانی، انصار المهدی)
|[[محمد بن کرام|محمد بن کرام بن عراف بن خزامه بن براء]]
|[[احمد الحسن|احمد الحسن بصری]] ملقب به یمانی
(مـ ۲۵۵ ه‍.ق)
(تـ ۱۳۹۳ ه‍.ق)
|قرن سوم ه‍.ق
|۱۴۲۱ ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |قرن ششم تا هشتم ه‍.ق
در [[بصره]]، [[نجف]] و [[کربلا]]
|'''کرامیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
| style="background-color:#b8f2f0" |[[عراق]] و [[ایران]]
|'''انصار المهدی:''' نامی که رهبر فرقه برای پیروان خود برگزیده است، به جهت ادعای همراهی با حجت بن الحسن
|
|
* از فرزندان [[حجت بن الحسن]] بودن احمد الحسن
* [[تجسیم خدا]]
* جانشینی احمد الحسن برای حجت بن الحسن
* [[غالیان|غلو]] در صفات ظاهری خدا
* امامت احمد الحسن
* [[عصمت]] پیامبران
|نام اصلی رهبر فرقه، احمد اسماعیل گاطع است و در سال ۱۳۹۳ ه‍.ق به دنیا آمده‌است. فرقه در سال ۱۴۲۱ و پس از فارغ‌التحصیلی وی از دانشکده مهندسی نجف شکل گرفته‌است.
* حرمت کسب و کار
|<ref>{{پک|محمدی هوشیار|۱۳۹۷|ک=پیشوای اینترنتی|ص=۳–۳۹}}</ref>
|[[سلطان محمود غزنوی]] از مریدان [[محمد بن کرام|ابن کرام]] بوده‌است. این فرقه شاخه‌ای از مرجئه است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۳–۳۶۵}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۱۱۶۵}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[نفیسیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[فارقیه]]
|نفیس (غلام [[علی النقی]])
|قرن سوم ه‍.ق
در [[کاظمین]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''نفیسیه:''' اقتباس از نام نفیس، که اعتقادات این فرقه از قول او منتشر شده‌است.
|
* انکار امامت [[حسن عسکری]]
* امامت [[محمد بن علی هادی|محمد بن علی]] پس از [[علی النقی]]
* امامت [[جعفر بن علی]] پس از محمد بن علی
* قائمیت جعفر بن علی
|[[محمد بن علی هادی|محمد بن علی]] قبل از [[علی النقی]] از دنیا رفت. نفیس، غلام [[علی النقی]] بود که سرانجام در حوضی غرق شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۷–۴۴۸}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[سکاکیه]]
|[[محمد بن خلیل سکاک|محمد بن خلیل سکّاک]]
|قرن سوم ه‍.ق
|{{n/a}}
|{{n/a}}
 
|{{n/a}}
|'''سکاکیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''فارقیه:''' به جهت اعتقاد به فرق بین ایمان و علم
|
|
* ذاتی دانستن [[علم خدا|وصف علمیت]] برای [[خدا]]
* تفاوت بین ایمان و علم و غیریت این دو
|رهبر فرقه از شاگردان [[هشام بن حکم]] است.
* نداشتن ایمان برای صاحب علم و نداشتن علم برای صاحب ایمان
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۹}}</ref>
|این فرقه از شاخه‌های منشعب شده از اهل سنت و جماعت هستند و جزء هفتاد و سه فرقه به‌شمار آمده‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۹}}{{سرخط}}{{پک|امیری|۱۳۹۴|ک=مناظرات ویژه اهل سنت|ص=۴۱}}</ref>
|-
|-
| rowspan="9" style="background-color:#fff9ae" |[[اهل سنت]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[فرائضیه]]
(عامه، اهل سنت و جماعت، تنزیلیه، عامه)
|[[حاجی شریعت‌الله]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[معتزله]]
(مـ ۱۲۵۶ ه‍.ق)
(عدلیه، قُدَریه، واصلیه، قبریه)
|قرن سیزدهم ه‍.ق
|[[واصل بن عطا]]
در [[بنگال شرقی]]
(مـ ۱۳۱ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|قرن اول ه‍.ق
|'''فرائضیه:''' به جهت اعتقاد به عامل دانستن خود به فرائض دینی
در [[بصره]]
| style="background-color:#ffb1b1" |بدون هیچگونه فعالیت و نقشی از قرن ششم تا قرن چهاردهم ه‍.ق
در قرن چهاردهم برخی از دانشمندان مصری به این دیدگاه گرایش پیدا کردند.
|'''معتزله:''' کنارگیری (عزلت) مؤسس فرقه از درس استادش [[حسن بصری]] پس از بیان دیدگاه‌هایش
'''عدلیه:''' به جهت باور به [[عدالت خدا|عدل الهی]]


'''قدریه:''' به جهت انتساب اعمال بندگان به قدرت‌های انسان
'''قبریه:''' به جهت انکار عذاب قبر
|
|
* خلقت [[قرآن]]
* عقائدی شبیه به سلفی‌های [[وهابیت|وهابی]]
* دخالت [[عقل]] در استنباط [[احکام دینی|احکام شرعی]] و [[علم کلام|عقائد کلامی]] (برخلاف سایر فِرَقِ [[سنی|اهل‌سنت]])
|این جنبش سیاسی، به جهت استقلال پاکستان شکل گرفت.
* انکار [[عذاب قبر]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۱}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان بنگال}}</ref>
|'''شاخه‌های منشعب:'''
اسکافیه، اصلحیه، بشریه، بهشمیه، ثمامیه، جاحظیه، جبائیه، حماریه، خیاطیه، کعبیه، ضراریه، قصبیه، مرداریه، خابطیه، معمریه، هشامیه (قرطیه)، کسبیه، عبادیه، نظامیه و هذلیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۰۳، ۵۰۷، ۵۱۰ و ۵۶۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۶، ۱۰۲، ۳۳۳، ۳۵۸ و ۴۱۵–۴۱۹}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[قرطیه]]
| rowspan="16" style="background-color:#fff9ae" |[[خوارج]]
(فوطیه، هشامیه)
(خارجیه، مارقین)
|[[هشام بن عمرو|هشام بن عمرو فوطی]] (یا قرطی)
| style="background-color:#fff9ae" |[[خوارج]]
(مـ ۲۲۶ ه‍.ق)
(حروریه، شراء، شراة)
|قرن سوم ه‍.ق
|[[عبدالله بن کواء]]
و
 
[[شبث بن ربعی]]


در [[عراق]]
(مـ ۷۰ ه‍.ق)
|{{n/a}}
| rowspan="2" |۳۷ ه‍.ق
|'''فوطیه، قرطیه، هشامیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
در [[حرورا]] از منطق [[کوفه]]
|
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
* عدم قدرت خلق مجدد یا شبیه آن مخلوق پس از خلق یکباره توسط خدا
 
* خلقت [[بهشت]] و [[جهنم]] در [[رستاخیز|قیامت]]
|'''حروریه:''' به جهت عزیمت به منطقه [[حرورا]] و سکونت در آنجا
|وی در ابتدا از [[معتزله]] بود اما پس از جلب پیروانی، فرقه جدیدی را تأسیس کرد. این فرقه انشعابی از معتزله محسوب می‌شود.
 
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۰}}{{سرخط}}{{پک|فاضل|۱۳۵۵|ف=فرقه‌های کلامی از آغاز تا قرن ششم|ک=دانشکده الهیات و معارف مشهد|ص=۷۱–۷۴}}</ref>
'''شراء:''' به جهت ادعای فدای آخرت شدن<ref group="یادداشت">«شراء به معنای فدا شدگان است»</ref>
 
'''خوارج:''' مخالفان این فرقه به جهت خروج آنان از سپاه [[علی بن ابی‌طالب|علی]] یا خروج از دین به آنها داده‌اند.
| rowspan="2" |
* خروج از اسلام به سبب ارتکاب به [[گناهان کبیره (اسلام)|گناه کبیره]]
* کفر [[علی بن ابی‌طالب]]، [[عثمان بن عفان|عثمان]]، [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] و [[حکمین]]
* عدم انحصار امامت در اعراب و [[قریش]]
* اعتبار سنت
|'''شاخه‌های منشعب:'''
نسویه، [[شمیطیه]]، مبهوتیه، یحیاییه، زیادیه، عزریه، شمراخیه، سابئیه، فضیلیه، فضلیه، کوزیه، عبدلیه، کنزیه، محکمیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۳۴–۹۴۸}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۵۲ و ۲۵۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[عثمانیه (فرقه)|عثمانیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[محکمه الاولی|مُحکمة الاولی]]
|عده‌ای از [[فهرست صحابه محمد|صحابه محمد]]
(محکمه)
|قرن اول ه‍.ق
|[[عروة بن ادیه|عروة بن حدیر]]
در [[مدینه]]
یا
| style="background-color:#ffb1b1" |قرن چهارم ه‍.ق
 
|'''عثمانیه:''' به جهت تأسیس فرقه پس از قتل [[عثمان بن عفان]] و به خونخواهی وی
[[یزید بن عاصم|یزید بن عاصم محاربی]]
|
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
* افضلیت [[ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] بر سایر [[صحابه|اصحاب محمد]]
|'''محکمه الاولی:''' به جهت اعتقادشان به شعار لا حکم الا لله
* غلو در فضیلت سه [[فهرست خلفا|خلیفه اول]] بر دیگر صحابه پیامبر
|اولین فرقه از [[خوارج]] بودند که از پیروی از [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب]] سر باز زدند و شمشیر کشیدند.
|این گروه که شاخه‌ای از اصحاب [[عمر بن خطاب]] (عمریه) بودند، در مقابل نقدهایی که بر [[عثمان بن عفان|عثمان]] وارد می‌شد، از او دفاع می‌کردند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۲}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۴۱۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۲۵}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۴|ک=فرقه عثمانیه|ص=۲۲۵–۲۳۵}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[طحاویه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[اباضیه|اِباضیه]]
|[[ابوجعفر طحاوی]]
|[[عبدالله بن اباض|عبدالله بن اباض تمیمی]]
(مـ ۳۲۱ ه‍.ق)
(مـ۸۰–۱۰۰ه‍.ق)
|قرن چهارم ه‍.ق
 
در [[مصر]]
و
|{{n/a}}
 
|'''طحاویه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه
[[جابر بن زید|جابر بن یزید]]
 
(مـ ۱۰۴ ه‍.ق)
|۶۵ ه‍.ق
در [[بصره]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[عمان]]، [[سیوه]]، [[استان حضرموت|حضرموت]]، [[جربه]]، [[زنگبار]]، [[طرابلس|طرابلس غرب]] و [[الجزایر]]
|'''اباضیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* اکثر عقائد عموم [[سنی|اهل سنت و جماعت]]
* موحد دانستن عاصی به [[گناهان کبیره (اسلام)|گناهان کبیره]] و مؤمن ندانستن وی
* ممنوعیت [[قیام]] بر [[ولایت جائر|حاکم ولو ظالم]] باشد.
* اعتقاداتی همچون عموم [[سنی|اهل سنت]]
* انکار تجسیم خدا
|'''شاخه‌های منشعب:'''
* ترجیح [[روایت|نقل]] بر [[عقل]] (برخلاف [[ماتریدی|ماتریدیه]])
وهبیه، حارثیه، طریفیه، نکار، نفاثیه، خلفیه، عمریه، حسنیه، [[سکاکیه (فرقه خوارج)|سکاکیه]]، حفصیه، رستمیه و یزیدیه
|
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۴۸–۹۵۲}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۶–۸}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۹۳، ۵۹۵ و ۵۹۶}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[ماتریدی|ماتریدیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[ازارقه|أزارَقه]]
|[[ابو منصور ماتریدی|ابومنصور ماتریدی سمرقندی]]
|[[نافع بن ازرق|ابو راشد نافع بن ارزق]]
(مـ ۳۳۳ ه‍.ق)
(مـ ۶۵ ه‍.ق)
|قرن چهارم ه‍.ق
|قرن دوم ه‍.ق
|{{n/a}}
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''ازارقه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه


|'''ماتریدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* اعتبار بخشیدن به عقل
* [[تکفیر]] مخالفان خود
* ترجیح [[عقل]] بر [[نقل (علوم دینی)|نقل]]
* حلیت جان، مال و ناموس مخالفان خود
|فرقه [[ماتریدی|ماتریدیه]] و [[اشاعره|اشعریه]]، هر دو با هم در یک عصر ظهر کردند و هر دو به نوعی یک گرایش و حرکت اعتقادی را آغاز کرده در حالی که از هم بی‌خبر بودند.
* انکار حکم [[سنگسار]]
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۹۸–۶۰۳}}</ref>
* [[حد سرقت|قطع دست سارق]] بدون هیچ قید و شرطی
* کفر [[علی بن ابی‌طالب]]
|این فرقه، از افراطی‌های [[خوارج]] به‌شمار می‌آید.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۵۷ و ۹۵۸}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۱۵}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[مرجئه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[بیهسیه]]
(وعیدیه، شاکه)
|[[هیصم بن جابر|ابی‌بیهس هیصم بن جابر]]
|[[حسن بن محمد بن حنفیه]]
|
|۴۰ ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
در [[مدینه]]
|'''بیهسیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه
| style="background-color:#ffb1b1" |قرن دوم ه‍.ق
|'''مرجئه:''' به جهت اعتقاد فرقه به تأخیر در بهشتی یا جهنمی دانستن افراد و ارجاع آن به قیامت<ref group="یادداشت">واژه مرجئه، به معنای تأخیر است و طرفداران این فرقه، هر کار خوبی را ایمان ندانند و اعمال نیک و بد دیگران را به قیامت ارجاع می‌دهند.</ref>
|
|
* اصالت عقیده در مقابل اعمال
* اثبات کفر و ایمان عاصی، به حکم [[حاکم شرع|حاکم]]
* عدم تأثیر اعمال بر عقیده و بلعکس
|کتب ملل و نحل این فرقه را جزء چهار فرقه اصلی خوارج آورده‌اند.
* عاصی ندانستن عاصی به جهت احتمال [[توبه]]
'''شاخه‌های منشعب:''' عوفیه
|'''شاخه‌های منشعب:'''
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۱۳–۱۱۴ و ۳۴۰}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
 
یونسیه، عبیدیه، غسانیه، بوثوبانیه، تومنیه، صالحیه
 
'''دیگر شاخه‌های فرعی:'''
 
[[جهمیه]]، غیلانیه، بشبیه، شمریه، مرحبة الفقها، [[کرامیه]]، جحدریه، جعدیه، خالدیه، راجیه، معاذیه، رقاشیه، شانیه، علائیه، مریسیه، ماصریه، قبریه
 
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۳۱، ۹۳۲، ۹۳۶ و ۹۴۲–۹۴۳}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۳، ۲۵۰ و ۴۰۰–۴۰۷}}{{سرخط}}{{پک|وحیدی|۱۳۸۹|ف=درآمدی به عقائد فرقه مرجئه|ک=اقوام و مذاهب|ص=۷۹}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[کرامیه|کرامّیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[ثعالبه]]
|[[محمد بن کرام|محمد بن کرام بن عراف بن خزامه بن براء]]
|[[ثعلبة بن مشکان]]
(مـ ۲۵۵ ه‍.ق)
|قرن دوم ه‍.ق
|قرن سوم ه‍.ق
در شرق ایران
| style="background-color:#ffb1b1" |قرن ششم تا هشتم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''کرامیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''ثعالبه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* [[تجسیم خدا]]
* مخالفت با حکم برائت از کودکان نابالغ در مذهب [[عجارده]]
* [[غالیان|غلو]] در صفات ظاهری خدا
|'''شاخه‌های منشعب:''' اخنسیه، رشیدیه، جرودیه، [[شیبانیه]]، معبیه، خلفیه، مکرمیه و زیادیه
* [[عصمت]] پیامبران
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲ و ۱۲۹}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
* حرمت کسب و کار
|[[سلطان محمود غزنوی]] از مریدان [[محمد بن کرام|ابن کرام]] بوده‌است. این فرقه شاخه‌ای از مرجئه است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۳–۳۶۵}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۱۱۶۵}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[فارقیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[شحامیه]]
|{{n/a}}
|[[ابویعقوب شحام]]
|{{n/a}}
|
|{{n/a}}
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''فارقیه:''' به جهت اعتقاد به فرق بین ایمان و علم
|'''شحامیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه
|
|
* تفاوت بین ایمان و علم و غیریت این دو
* صدور مقدور واحد از دو قادر
* نداشتن ایمان برای صاحب علم و نداشتن علم برای صاحب ایمان
|در ذکر نام مؤسس این فرقه، بین ابویعقوب شحام و علی بن محمد شحام اختلاف شده‌است.
|این فرقه از شاخه‌های منشعب شده از اهل سنت و جماعت هستند و جزء هفتاد و سه فرقه به‌شمار آمده‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۵۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۹}}{{سرخط}}{{پک|امیری|۱۳۹۴|ک=مناظرات ویژه اهل سنت|ص=۴۱}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[فرائضیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[عجارده]]
|[[حاجی شریعت‌الله]]
(عجردیه)
(مـ ۱۲۵۶ ه‍.ق)
|[[عبدالکریم بن عجرد]]
|قرن سیزدهم ه‍.ق
|قرن دوم ه‍.ق
در [[بنگال شرقی]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|{{n/a}}
|'''فرائضیه:''' به جهت اعتقاد به عامل دانستن خود به فرائض دینی


|'''عجردیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* عقائدی شبیه به سلفی‌های [[وهابیت|وهابی]]
* بیزاری از کودکان تا قبل از پذیرش [[اسلام]]
|این جنبش سیاسی، به جهت استقلال پاکستان شکل گرفت.
* حرمت تعدی به مال، جان و ناموس مخالفان
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۱}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان بنگال}}</ref>
* انکار [[یوسف (سوره)|سوره یوسف]] از قرآن
|موسس این فرقه ابتدا از پیروان عطیه بن اسود بود که فرقه جدید عجارده را تأسیس کرد.
'''شاخه‌های منشعب:''' خلفیه، صلتیه، حمزیه، شعیبیه، میمونیه، اطرافیه، جازمیه، [[ثعالبه]]، [[شیبانیه|شیبانیه،]] بطیحیه، مجهولیه.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۵۹}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۴ و ۳۲۲}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
|-
| rowspan="16" style="background-color:#fff9ae" |[[خوارج]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[صفریه]]
(خارجیه، مارقین)
|[[عبدالله بن صفار]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[خوارج]]
|قرن اول ه‍.ق
(حروریه، شراء، شراة)
در [[عراق]]
|[[عبدالله بن کواء]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شد
و
|'''صفریه:''' اقتباس از نام پدر مؤسس فرقه
 
|
[[شبث بن ربعی]]
* حکم [[سنگسار]]
 
* تکفیر مرتکبان به گناه بدون حد
(مـ ۷۰ ه‍.ق)
* جواز ازدواج با کافر در [[دار تقیه]]
| rowspan="2" |۳۷ ه‍.ق
|این فرقه بعدها به فرقه‌های مختلفی منشعب شد و منقرض گردید.
در [[حرورا]] از منطق [[کوفه]]
|<ref>{{پک|جعفری|۱۳۸۶|ف=باورها و فرقه‌های خوارج|ک=معارف عقلی|ص=۳۸–۴۰}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[ضاحکیه]]
(ضحاکیه)
|[[ضحاک بن قیس|ضحاک بن قیس خارجی شیبانی]]
|[[بین‌النهرین]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''ضحاکیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه


|'''حروریه:''' به جهت عزیمت به منطقه [[حرورا]] و سکونت در آنجا
|
 
* جواز لعن بر [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]، [[عمرو عاص|عمروبن عاص]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]]
'''شراء:''' به جهت ادعای فدای آخرت شدن<ref group="یادداشت">«شراء به معنای فدا شدگان است»</ref>
* جواز نکاح مسلمان با کافر
 
|ضحاک آخرین نفر از خوارج بود که از [[بین‌النهرین]] خروج کرد و پس از تصرف [[کوفه]] به دست [[مروان دوم|مروان بن محمد]] کشته شد.
'''خوارج:''' مخالفان این فرقه به جهت خروج آنان از سپاه [[علی بن ابی‌طالب|علی]] یا خروج از دین به آنها داده‌اند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
| rowspan="2" |
|-
* خروج از اسلام به سبب ارتکاب به [[گناهان کبیره (اسلام)|گناه کبیره]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[شبیبیه]]
* کفر [[علی بن ابی‌طالب]]، [[عثمان بن عفان|عثمان]]، [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] و [[حکمین]]
|[[شبیب بن یزید|شبیب بن یزید شیبانی]]
* عدم انحصار امامت در اعراب و [[قریش]]
|۷۶ ه‍.ق
* اعتبار سنت
در [[موصل]]
|'''شاخه‌های منشعب:'''
نسویه، [[شمیطیه]]، مبهوتیه، یحیاییه، زیادیه، عزریه، شمراخیه، سابئیه، فضیلیه، فضلیه، کوزیه، عبدلیه، کنزیه، محکمیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۳۴–۹۴۸}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۵۲ و ۲۵۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[محکمه الاولی|مُحکمة الاولی]]
(محکمه)
|[[عروة بن ادیه|عروة بن حدیر]]
یا
 
[[یزید بن عاصم|یزید بن عاصم محاربی]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''محکمه الاولی:''' به جهت اعتقادشان به شعار لا حکم الا لله
|'''شبیبیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|اولین فرقه از [[خوارج]] بودند که از پیروی از [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب]] سر باز زدند و شمشیر کشیدند.
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۲}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
* جواز امامت زنان
|این فرقه از دشمنان [[امویان|بنی امیه]] به‌شمار می‌آمدند که بر [[حجاج بن یوسف]] خروج کردند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۸۷ و ۲۵۱–۲۵۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[اباضیه|اِباضیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[راسبیه]]
|[[عبدالله بن اباض|عبدالله بن اباض تمیمی]]
|[[عبدالله بن وهب راسبی|عبدالله بن وهب راسبی ازدی]]
(مـ۸۰–۱۰۰ه‍.ق)
(مـ ۳۸ ه‍.ق)
|قرن اول ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" | ۳۸ ه‍.ق
|'''راسبیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۹۹}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[نجدات]]
|[[نجده بن عامر]]
(مـ ۶۹ ه‍.ق)
|قرن اول ه‍.ق


و
در [[یمامه]]، [[بحرین]] و [[عمان]]
 
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
[[جابر بن زید|جابر بن یزید]]
|'''نجدات:''' به جهت داشتن پیروانی از [[نجد]]
 
(مـ ۱۰۴ ه‍.ق)
|۶۵ ه‍.ق
در [[بصره]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[عمان]]، [[سیوه]]، [[استان حضرموت|حضرموت]]، [[جربه]]، [[زنگبار]]، [[طرابلس|طرابلس غرب]] و [[الجزایر]]
|'''اباضیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* موحد دانستن عاصی به [[گناهان کبیره (اسلام)|گناهان کبیره]] و مؤمن ندانستن وی
* حذف [[حد شراب‌خواری|حد شرابخواری]] از [[حدود شرعی]]
* اعتقاداتی همچون عموم [[سنی|اهل سنت]]
* برابری [[دروغ|دروغگو]] و کافر
|'''شاخه‌های منشعب:'''
|پس از آنکه [[نافع بن ازرق]] حکم به جواز قتل کودکان مخالفان خود را داد، گروه‌هایی از جمله نجده از وی جدا شدند. با بدعت‌های نجده، گروهی از پیروانش او را امامت خلع و به توصیه خود او [[ابوفدیک]] را به جانشینی‌اش برگزیدند.
وهبیه، حارثیه، طریفیه، نکار، نفاثیه، خلفیه، عمریه، حسنیه، [[سکاکیه (فرقه خوارج)|سکاکیه]]، حفصیه، رستمیه و یزیدیه
'''شاخه‌های منشعب:'''
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۴۸–۹۵۲}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۶–۸}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
 
عطویه، [[فدیکیه]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۸۷، ۳۳۴ و ۴۳۹–۴۴۰}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[ازارقه|أزارَقه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[عوضیه]]
|[[نافع بن ازرق|ابو راشد نافع بن ارزق]]
|{{n/a}}
(مـ ۶۵ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|قرن دوم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''ازارقه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|'''عوضیه:''' به جهت اعتقاد این فرقه به در عوض بودن [[بهشت]] و [[جهنم]] از [[طاعت]] و [[معصیت]]
 
|
|
* [[تکفیر]] مخالفان خود
* ورود افراد به بهشت به شرط طاعت
* حلیت جان، مال و ناموس مخالفان خود
* بهشتی بودن کودکان
* انکار حکم [[سنگسار]]
* انکار شفاعت و میزان
* [[حد سرقت|قطع دست سارق]] بدون هیچ قید و شرطی
|
* کفر [[علی بن ابی‌طالب]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۰}}{{سرخط}}{{پک|آقانوری|۱۳۸۲|ک=مجله طلوع|ص=درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل}}</ref>
|این فرقه، از افراطی‌های [[خوارج]] به‌شمار می‌آید.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۵۷ و ۹۵۸}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۱۵}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[بیهسیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[شیبانیه]]
|[[هیصم بن جابر|ابی‌بیهس هیصم بن جابر]]
(سیانیه)
|
|[[شیبان بن سلمه|شیبان بن سلمه خارجی]]
|۱۳۵ ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''بیهسیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه
|'''شیبانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* اثبات کفر و ایمان عاصی، به حکم [[حاکم شرع|حاکم]]
* آفریده شدن علم در خداوند
|کتب ملل و نحل این فرقه را جزء چهار فرقه اصلی خوارج آورده‌اند.
* [[جبرگرایی|جبر]] آدمیان
'''شاخه‌های منشعب:''' عوفیه
|این گروه به کمک [[ابومسلم خراسانی]] قیام کردند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۱۳–۱۱۴ و ۳۴۰}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۴۶}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[ثعالبه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[فدیکیه]]
|[[ثعلبة بن مشکان]]
|[[ابوفدیک]]
|قرن دوم ه‍.ق
|[[بحرین]]، [[احساء]] و [[یمامه]]
در شرق ایران
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''ثعالبه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''فدیکیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
|
* مخالفت با حکم برائت از کودکان نابالغ در مذهب [[عجارده]]
* مخالفت با [[نجدات|نجده]] و [[نافع بن ازرق]]
|'''شاخه‌های منشعب:''' اخنسیه، رشیدیه، جرودیه، [[شیبانیه]]، معبیه، خلفیه، مکرمیه و زیادیه
|ابوفدیک قاتل نجده بن عامر بوده‌است. این فرقه بر خلاف سایر فرق خوارج در شمال عراق هیج حضوری نداشتند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲ و ۱۲۹}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۰}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[شحامیه]]
| rowspan="7" style="background-color:#fff9ae" |[[سَلَفیه]]
|[[ابویعقوب شحام]]
(صفاتیه)
| style="background-color:#fff9ae" |[[سلفی|اهل حدیث]]
(سلفیه)
|پیروان [[سلف صالح]]
|قرن سوم ه‍.ق
|{{n/a}}
|'''سلفیه:''' به جهت تبعیت از علماء و محدثین متقدم<ref group="یادداشت">واژه سلفیه، به معنای متقدم و گذشته‌است.</ref>
|
|
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
* تجسیم خدا
|'''شحامیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه
* عدم [[فتنه خلق قرآن|خلقت قرآن]]
|
|'''شاخه‌های منشعب:'''
* صدور مقدور واحد از دو قادر
قضائیه
|در ذکر نام مؤسس این فرقه، بین ابویعقوب شحام و علی بن محمد شحام اختلاف شده‌است.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۴۱۸ و ۴۲۳}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۵۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[عجارده]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[کلابیه]]
(عجردیه)
|[[ابن کلاب|ابوعبدالله بن کلاب]]
|[[عبدالکریم بن عجرد]]
|قرن سوم ه‍.ق
|قرن دوم ه‍.ق
|{{n/a}}
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''کلابیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
 
|'''عجردیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* بیزاری از کودکان تا قبل از پذیرش [[اسلام]]
* نشنیدن خدا و شنیده نشدن صدای او
* حرمت تعدی به مال، جان و ناموس مخالفان
* انتقال پیام وحی توسط [[الهام]] از طرف خدا و به واسطه [[جبرئیل]]
* انکار [[یوسف (سوره)|سوره یوسف]] از قرآن
|[[ابوالحسن اشعری]]، خود از پیروان این فرقه بود و سپس افکارش توسط شاگردان او بسط داده شد و فرقه [[اشاعره|اشعریه]] را شکل داد.
|موسس این فرقه ابتدا از پیروان عطیه بن اسود بود که فرقه جدید عجارده را تأسیس کرد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۸}}</ref>
'''شاخه‌های منشعب:''' خلفیه، صلتیه، حمزیه، شعیبیه، میمونیه، اطرافیه، جازمیه، [[ثعالبه]]، [[شیبانیه|شیبانیه،]] بطیحیه، مجهولیه.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۵۹}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۴ و ۳۲۲}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[صفریه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[اشاعره|اشعریه]]
|[[عبدالله بن صفار]]
 
|قرن اول ه‍.ق
(اشاعره، رهبانیه)
در [[عراق]]
|[[ابوالحسن اشعری]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شد
(مـ ۳۳۰ ه‍.ق)
|'''صفریه:''' اقتباس از نام پدر مؤسس فرقه
|۳۰۰ ه‍.ق
در [[بصره]] و [[بغداد]]
| style="background-color:#b8f2f0" |ن/م
|'''رهبانیه:''' توسط مخالفان به رهبانیه خوانده شدند.
'''اشعریه، اشاعره:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
 
|
|
* حکم [[سنگسار]]
* ارجحیت نقل بر [[عقل]] (به مرور زمان بلعکس شد)
* تکفیر مرتکبان به گناه بدون حد
* امکان مشاهده خدا
* جواز ازدواج با کافر در [[دار تقیه]]
* قدیم بودن کلام خدا
|این فرقه بعدها به فرقه‌های مختلفی منشعب شد و منقرض گردید.
* جواز تکلیف مالایطاق از جانب خدا
|<ref>{{پک|جعفری|۱۳۸۶|ف=باورها و فرقه‌های خوارج|ک=معارف عقلی|ص=۳۸–۴۰}}</ref>
|[[ابوالحسن اشعری]] که در ابتدا از [[معتزله]] بود، پس از مدتی در سن چهل سالگی مذهب اشعریه را تأسیس کرد.
'''فرقه‌های منشعب:''' باسطیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۷۱، ۵۷۵ و ۵۹۸}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۵۴ و ۹۴}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[ضاحکیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[وهابیت]]
(ضحاکیه)
(محمدیه)
|[[ضحاک بن قیس|ضحاک بن قیس خارجی شیبانی]]
|[[محمد بن عبدالوهاب]]
|[[بین‌النهرین]]
(مـ ۱۲۰۶ ه‍.ق)
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|قرن دوازدهم ه‍.ق
|'''ضحاکیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
در [[نجد]]
 
| style="background-color:#b8f2f0" |حاکم بر [[عربستان سعودی]]
|'''محمدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
'''وهابیت:''' توسط مخالفین و مقتبس از نام مؤسس فرقه
|
|
* جواز لعن بر [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]، [[عمرو عاص|عمروبن عاص]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]]
* انکار [[شفاعت]] و [[توسل]]
* جواز نکاح مسلمان با کافر
* [[تکفیری|تکفیر]] مخالفان
|ضحاک آخرین نفر از خوارج بود که از [[بین‌النهرین]] خروج کرد و پس از تصرف [[کوفه]] به دست [[مروان دوم|مروان بن محمد]] کشته شد.
|[[محمد بن عبدالوهاب]] با توجه به آثار [[ابن تیمیه]]، مذهب وهابیت را شکل داد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۴۳۰، ۴۳۱ و ۴۵۳–۴۶۰}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[شبیبیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[لفظیه]]
|[[شبیب بن یزید|شبیب بن یزید شیبانی]]
|[[حسین کرابیسی]]
|۷۶ ه‍.ق
(مـ ۲۴۸ ه‍.ق)
در [[موصل]]
|قرن سوم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|{{n/a}}
|'''شبیبیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''لفظیه:''' به جهت باور به یکی بودن لفظ و ملفوظ
|
* یکی بودن لفظ و ملفوظ
* قدمت [[قرآن]]
|
|
* جواز امامت زنان
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۹ و ۳۷۷}}</ref>
|این فرقه از دشمنان [[امویان|بنی امیه]] به‌شمار می‌آمدند که بر [[حجاج بن یوسف]] خروج کردند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۸۷ و ۲۵۱–۲۵۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[راسبیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[فاضلیه]]
|[[عبدالله بن وهب راسبی|عبدالله بن وهب راسبی ازدی]]
(مخلوقیه، نصفیه، حشویه، ساویه، مالکیه)
(مـ ۳۸ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|قرن اول ه‍.ق
|{{n/a}}
| style="background-color:#ffb1b1" | ۳۸ ه‍.ق
|'''راسبیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''فاضلیه:''' به جهت باور به تفضیل نبی بر قرآن
'''مخلوقیه:''' به جهت باور به مخلوقیت [[قرآن]]
'''نصفیه:''' به جهت باور به خلقت نصفی از قرآن
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۹۹}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
* تفضیل [[محمد|نبی]] بر [[قرآن]]
* مخلوقیت قرآن
* کفر منکر مخلوقیت قرآن
* خلقت نصف قرآن و قدمت نیمی دیگر از آن
|این فرقه، در مقابل فرقه لفظیه شکل گرفته‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۹ و ۳۹۹}}{{سرخط}}{{پک|مقدسی|۱۸۹۹|ک=البدء و التاریخ|ص=۱۴۸}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[نجدات]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[صاعدیه]]
|[[نجده بن عامر]]
|[[ابن صاعد]]
(مـ ۶۹ ه‍.ق)
|قرن اول ه‍.ق
 
در [[یمامه]]، [[بحرین]] و [[عمان]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''نجدات:''' به جهت داشتن پیروانی از [[نجد]]
|
* حذف [[حد شراب‌خواری|حد شرابخواری]] از [[حدود شرعی]]
* برابری [[دروغ|دروغگو]] و کافر
|پس از آنکه [[نافع بن ازرق]] حکم به جواز قتل کودکان مخالفان خود را داد، گروه‌هایی از جمله نجده از وی جدا شدند. با بدعت‌های نجده، گروهی از پیروانش او را امامت خلع و به توصیه خود او [[ابوفدیک]] را به جانشینی‌اش برگزیدند.
'''شاخه‌های منشعب:'''
 
عطویه، [[فدیکیه]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۸۷، ۳۳۴ و ۴۳۹–۴۴۰}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[عوضیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''صاعدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''عوضیه:''' به جهت اعتقاد این فرقه به در عوض بودن [[بهشت]] و [[جهنم]] از [[طاعت]] و [[معصیت]]
|
|
* ورود افراد به بهشت به شرط طاعت
* انکار [[ختمیت وحی|ختام نبوت]] با [[محمد]] و امکان بعثت پیامبران جدید
* بهشتی بودن کودکان
* انکار شفاعت و میزان
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۰}}{{سرخط}}{{پک|آقانوری|۱۳۸۲|ک=مجله طلوع|ص=درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۵}}{{سرخط}}{{پک|مقدسی|۱۸۹۹|ک=البدء و التاریخ|ص=۱۴۸}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[شیبانیه]]
| style="background-color:#fff9ae" | [[اسماعیلیه]]
(سیانیه)
| style="background-color:#fff9ae" |[[مستعلیه]]
|[[شیبان بن سلمه|شیبان بن سلمه خارجی]]
(بهره)
|۱۳۵ ه‍.ق
|[[عادة عبدالله یمنی]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
یا
|'''شیبانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
 
[[مستعلی بن مستنصر]]
|۴۶۰ ه‍.ق
[[هند]]، [[مصر]]، [[یمن]] و [[شام (سرزمین)|شام]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[شبه‌جزیره عربستان|جزیرة العرب]]، حواشی [[خلیج فارس]]، [[سوریه]] و [[هند]]
|'''مستعلیه:''' اقتباس شده از نام مؤسس فرقه (بکاربرده شده در [[مصر]]، [[یمن]] و [[مراکش|مغرب]])
'''بهره:''' به جهت قبول فرقه توسط تجار (بکاربرده شده در [[هند]])
|
|
* آفریده شدن علم در خداوند
* مهدویت و غیبت [[طیب ابوالقاسم|طیب فرزند آمر بالله]]
* [[جبرگرایی|جبر]] آدمیان
|این فرقه انشعابی از فرقه [[خلافت فاطمیان|فاطمیان]] بود که باورشان در فهرست امامان، همچون فاطمیان گزارش شده‌است. این فرقه در سال ۵۵۷ ه‍.ق منقرض شد اما پس از مدتی با نام بهره در [[هند]] مجدداً احیا گردید.
|این گروه به کمک [[ابومسلم خراسانی]] قیام کردند.
|<ref>{{پک|طباطبائی|۱۳۸۸|ک=شیعه در اسلام|ص=۶۷}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۴۰، ۸۴۹، ۸۶۰ و ۸۶۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۵۳، ۱۰۸ و ۴۰۹–۴۱۰}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۴۶}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[فدیکیه]]
| rowspan="10" style="background-color:#efe6e9" |فرقه‌های مستقل
|[[ابوفدیک]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[نقطویه|پسیخانیه]]
|[[بحرین]]، [[احساء]] و [[یمامه]]
 
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
(محمودیه، واحدیه، نقطویه)
|'''فدیکیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|[[محمود پسیخانی|محمود پیسخانی گیلانی]]
(مـ ۸۳۱ ه‍.ق)
|۸۰۰ ه‍.ق
در [[ایران]]
|{{n/a}}
|'''پسیخانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
'''نقطویه:''' به جهت اعتقاد به خلقت همه چیز از خاک (رهبر فرقه به خاک نقطه می‌گوید)
|
|
* مخالفت با [[نجدات|نجده]] و [[نافع بن ازرق]]
* قبح و البته جواز [[ازدواج|زناشویی]]
|ابوفدیک قاتل نجده بن عامر بوده‌است. این فرقه بر خلاف سایر فرق خوارج در شمال عراق هیج حضوری نداشتند.
* انکار [[بهشت]]، [[جهنم]] و [[معاد|قیامت]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۰}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان خوارج}}</ref>
* پرستش [[انسان کامل]]
|-
* مهدویت [[محمود پسیخانی]]
| rowspan="14" style="background-color:#c1e982" |[[زیدیه]]
| style="background-color:#c1e982" |[[زیدیه|زِیدیه]]
|[[زید بن علی]]
(مـ ۱۲۲ ه‍.ق)
|۱۲۰ ه‍.ق
در [[کوفه]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[صنعا]] در کشور [[یمن]]
|'''زیدیه:''' اقتباس از نام یکی از رهبران آنان
|
|
* حذف [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[ابوبکر]] از فهرست امامان خویش با وجود اعتقاد [[زید بن علی]] به امامت آنان.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۱۶–۱۱۹}}</ref>
* گرایش در [[فقه]] و [[علم کلام|کلام]] به [[سنی|اهل سنت]]
* امامت هر فاطمی نسبی که عالم، زاهد و شجاع باشد و قیام کند.
* انکار [[عصمت]] و [[رجعت]]
|در سال ۱۲۱ ه‍.ق و با قیام [[زید بن علی|زید]] فرزند [[سجاد]]، و همین‌طور قیام [[یحیی بن زید|فرزند او]] در سال ۱۲۶ ه‍.ق که شکست آن دو را به همراه داشت، فرقه زیدیه شکل گرفت. آورده‌اند زید یکسال قبل از قیام دعوت مخفیانه خود را شروع کرده بود.
'''شاخه‌های منشعب:''' [[حسینیان]]، حسنیه، خلفیه، دکینیه، ذکیریه، مرثیه، طالقانیه، طرفیه، صباحیه، مطرفیه، نعیمیه، یعقوبیه و عقبیه
|<ref>{{پک|طباطبائی|۱۳۸۸|ک=شیعه در اسلام|ص=۶۲}}{{سخ}}{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۲۲}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۱۴–۲۱۷}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[خشبیه|خَشبیّه]] (سرخابیه)
| style="background-color:#efe6e9" |[[روشنیه]]
|[[سرخاب]]
(روشنیان)
|قرن اول ه‍.ق
|[[بایزید انصاری|ابویزید (بایزید) انصاری]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
(مـ ۹۹۴ ه‍.ق)
|'''سرخابیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|۹۴۹ ه‍.ق
'''خشبیه:''' به جهت تنها سلاحشان که چوب بوده‌است.
در [[افغانستان]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|این فرقه پس از خروج [[مختار ثقفی]]، قیام کردند.
|'''روشنیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۸}}</ref>
 
|
* اعتقاداتی تلفیقی از [[اسلام]] و [[مسیحیت]]
* [[مسیح]] و [[مهدی]] دانستن [[ابویزید انصاری]]
* مطهر دانستن باد
|رئیس فرقه در سال ۹۹۴ ه‍.ق به دار آویخته شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۵–۲۰۷}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان بنگش}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[کوکبیّه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[صباحیه]]
|[[حسین کوکبی]]
|[[ابوالصباح سمرقندی]]
|قرن سوم ه‍.ق
|{{n/a}}
در [[قزوین]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''کوکبیه:''' اقتباس از نام رئیس فرقه
|'''صباحیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* امامت حسین کوکبی
* قدم آفرینش و خلقت
* حرمت ازدواج با زنان [[اهل کتاب]]
* اشتباه [[علی بن ابی‌طالب]] در [[نبرد صفین|جنگ]] با [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۷۰}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۷}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[بتریه|صالحیُه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[طالبیه]]
(اَبتریه، بُتریه، مبتوریه)
|[[طالب بن عبدالله بن صباح]]
|[[حسن بن صالح بن حی|حسن بن صالح بن حی همدانی ثوری کوفی]]
(مـ ۱۸۶ ه‍.ق)
 
و [[کثیر النوا|کثیر النواء]] ملقب به ابتر
|قرن دوم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''ابتریه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه<ref group="یادداشت">مؤسس این فرقه، توسط [[جعفر صادق]] و به طعنه، به ابتر ملقب شده بود.</ref>
| rowspan="2" |
* تفویض امامت توسط [[علی بن ابی‌طالب]] به [[فهرست خلفا|سایر خلفاء]]
* صحت امامت فاضل بر افضل با رضایت هر دو
* انتخابی بودن امام
* سکوت دربارهٔ [[عثمان بن عفان|عثمان]]
|[[محمد بن عبدالکریم شهرستانی|شهرستانی]] با وجود اینکه دو مذهب صالحیه و [[بتریه]] را جدای از هم ذکر کرده، آن دو را یک فرقه دانسته‌است.
[[شیخ طوسی]] این فرقه را به جهت اعتقاد به انتخابی بودن امام، جزء فرقه‌های شیعه محسوب نمی‌کند.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۰۷و ۹۰۸}}{{سخ}}{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۲۳}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۹–۱۱، ۲۹۶ و ۳۸۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[عجلیه|عَجلیّه]]
|[[هارون بن سعید عجلی]]
(مـ ۱۴۵ ه‍.ق)
|قرن دوم ه‍.ق
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''عجلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|این طایفه نیز شاخه‌ای از [[بتریه]] محسوب می‌شوند. هارون از اصحاب [[جعفر صادق]] و از اهالی [[کوفه]] بود.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰ و ۳۳۳}}{{سخ}}{{پک|فرجامی|۱۳۹۴|ک=زیدیه و حدیث امامیه|ص=۳۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[جریریه|سُلیمانیّه]]
(جریریه)
|[[سلیمان بن جریر|سلیمان (سلیم) بن جریر]]
|قرن دوم ه‍.ق
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''سلیمانیه، جریریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''طالبیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
 
|
* مظهریت [[محمد باقر]]
|
|
* انتصابی بودن امام
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۵}}</ref>
* جواز امامت مفضول بر افضل
* پذیرش امامت [[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]]
* کفر [[عثمان بن عفان|عثمان]]
* شورایی بودن امامت
|[[شیخ طوسی]] این فرقه را به جهت اعتقاد به انتخابی بودن امام، جزء فرقه‌های [[شیعه]] محسوب نمی‌کند.
|<ref name=":2">{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۰۶ و ۹۰۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰ و ۲۳۴–۲۳۵}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[قاسمیه|قاسمیّه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[عثمانیه (فرقه)|عثمانیه]]
(هادیه)
|{{n/a}}
|[[قاسم بن ابراهیم الرسی|قاسم بن ابراهیم بن اسماعیل الحسنی]]
|[[سیستان|سجستان]]
(مـ ۲۴۶ ه‍.ق)
|۱۹۹ ه‍.ق
در [[جبال القدس|جبال قدس]] اطراف [[مدینه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''قاسمیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''عثمانیه:''' به جهت باور به برتری [[عثمان بن عفان|عثمان]] بر دیگر [[خلفای راشدین|خلفا]]
|
|
* امامت [[قاسم بن ابراهیم الرسی|قاسم بن ابراهیم]] پس از [[محمد بن ابراهیم]] (برادرش)
* برتری [[عثمان بن عفان|عثمان]] بر [[ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[علی بن ابی‌طالب]]
|رهبر این فرقه پس از مرگ برادرش محمد بن ابراهیم ادعای امامت کرد.
|این فرقه به عنوان فرقه‌ای [[ناصبی]] دسته‌بندی می‌شود.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۵–۳۵۶}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۱}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[ناصریه (مذهب)|ناصریّه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[غفاریه]]
|[[ناصر للحق اطروش|ابومحمد الحسن بن علی اطروش]] (مـ ۳۰۱ ه‍.ق)
|[[ابوغفار]]
|قرن دوم ه‍.ق
|{{n/a}}
[[دیلمان|دیلم]] و [[استان گیلان|گیلان]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''ناصریه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرق
|'''غفاریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* امامت [[ناصر للحق اطروش|ناصر الحق]]
* حرمت گوشت [[خوک]]
|
* حلیت مغز و چربی خوک
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۳۵}}</ref>
|این فرقه اعتقادی همچون [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان امامیه]] دارند.
|-
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۴}}</ref>
| style="background-color:#c1e982" |[[زیدیه جارودیه|جارودیه]]
(سَرحوبیه)
|[[ابوالجارود همدانی|ابی جارود زیاد بن منذر همدانی]]
(مـ ۱۵۰ ه‍.ق)
|۱۲۲ ه‍.ق
در [[خراسان]]
|{{n/a}}
|'''جارودیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه
'''سرحوبیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه<ref group="یادداشت">سرحوب به معنای شیطان نابینا است که توسط [[جعفر صادق]] و در ذم مؤسس فرقه به او داده شد.</ref>
|
* وضع [[امامت]] به وصف نه به [[نص]]
* اشتباه مسلمانان در تشخیص وصف در [[بیعت]] با [[ابوبکر]]
* انکار [[بدا]] و [[تقیه]]
* افضلیت [[علی بن ابی‌طالب]] و امامت وی
* مهدویت [[زید بن علی]]
* کفر هر [[سادات|سیدی]] که قیام نکند
|[[شیخ مفید]]، در بین تمام مذاهب و [[فهرست فرقه‌های زیدیه|فرق زیدیه]]، تنها جارودیه را لایق عنوان [[شیعه]] دانسته‌است.
'''شاخه‌های منشعب:'''
 
ابرقیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۰۵}}{{سخ}}{{پک|Madelung|ف=ABU’L-JĀRŪD HAMDĀNĪ|رف=iranica|زبان=en}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۶۳۵۰|ج=۱۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۷–۲۲۸}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[ادریسیان|إدریسیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[ذکریه]]
(ادریسیان)
(نمازیه)
|[[ادریس یکم مراکش|ادریس بن عبدالله]]
|[[محمدمهدی اتکی]]
(مـ ۱۷۷ ه‍.ق)
(مـ ۱۰۲۹ ه‍.ق)
|۱۷۲ ه‍.ق
|قرن یازدهم
در شهر ولیله کشور [[مراکش]]
در [[مکران]]
| style="background-color:#ffb1b1" |۳۷۵ ه‍.ق
| style="background-color:#b8f2f0" |[[پاکستان]] و [[بلوچستان]]
|'''ادریسیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''ذکریه، نمازیه:''' به جهت باور به [[نسخ (تفسیر)|نسخ]] [[نماز]] به [[ذکر]]
|
|
* امامت [[ادریس یکم مراکش|ادریس بن عبدالله]]
* مهدویت و [[نبوت]] محمدمهدی اتکی
|ادریسیه به سرکردگی [[ادریس یکم مراکش|ادریس]] بن [[عبدالله محض|عبدالله]]، در [[مراکش]] توانست اولین حکومت مستقل شیعه را تأسیس کند.
* نسخ حکم نماز
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۶۳۱}}</ref>
* نسخ حکم [[روزه]] [[رمضان]]
* تعلق [[زکات]] نسبت به همه اموال
* انکار [[قبله]] و [[حج]]
|این فرقه خود را [[مسلمان]] نمی‌دانند با این حال، گرایشی [[شیعه|شیعی]] دارند.
|<ref>{{پک|اسعدی|۱۳۸۸|ف=بررسی اجمالی فرقه ذکریه|ک=پژوهش‌های منطقه‌ای}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[یحیویه|یَحیَویّه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[فشاریه]]
|[[یحیی بن عبدالله|یحیی بن عبدالله بن حسن بن علی]]
|{{n/a}}
|[[دیلمان|دیلم]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''یحیویه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
|
* انکار مرگ و مهدویت [[یحیی بن عبدالله]]
* اشتراک اموال دنیا بین تمام خلائق به جهت فرزندی [[آدم]]
* حق دو برابری مردان نسبت به زنان
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۶۹}}</ref>
|<ref name=":4">{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۱}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[حسینیه (فرقه)|حُسینیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[قولیه]]
|[[حسین بن قاسم]]
(مجردیه)
(مـ ۴۰۴ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|۳۹۲ ه‍.ق
در یمن
| style="background-color:#ffb1b1" |۸۴۰ ه‍.ق
|'''حسینیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
* انکار مرگ و مهدویت [[حسین بن قاسم]]
* برتری حسین بن قاسم بر [[محمد|پیامبر اسلام]]
|
|<ref>{{پک|موسوی‌نژاد|۱۳۸۴|ف=مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه|ک=هفت آسمان}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[عمریه|عُمَریّه]]
|[[یحیی بن عمر|یحیی بن عمر بن یحیی بن حسین بن حسین بن زید بن علی]]
|۲۳۵ ه‍.ق
در [[خراسان]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''قولیه، مجردیه:''' به جهت باور بحصول ایمان به مجرد قول لا اله الا الله
|
|
* انکار مرگ [[یحیی بن عمر]] و مهدویت وی
* مؤمن شدن با گفتن قول «لا اله الا الله» حتی اگر ایمان واقعی نباشد
* خروج یحیی بن عمر در [[آخرالزمان]] و سقوط [[خلافت عباسی|بنی عباس]]
|
|رهبر این فرقه دو بار قیام کرده و در قیام دوم به دست [[محمد بن طاهر]] و در [[کوفه]] کشته شده و سرش به نزد [[مستعین|المستعین بالله عباسی]] برده شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۲}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۸}}{{سخ}}{{پک|فقیه بحرالعلوم|۱۳۹۳|ک=یحیی بن عمر علوی|ص=۴۰–۴۵}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[یمانیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[سمعیه]]
|[[محمد بن یمانی|محمد بن یمانی کوفی]]
|[[محمد بن سهل سمعی|محمد بن سهل بصری سمعی]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''یمانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''سمعیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
 
|
|
* اجزاء داشتن خدا
* عدم قبول [[توبه]] قاتل [[قتل|قتل عمد]]
* تغییر در اجزاء خدا بجز در چهره وی
* همانند انسان بودن خدا
* انکار [[رستاخیز|قیامت]]
* حلیت خوردن [[شراب]] و [[مردار]]
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۸}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۵}}</ref>
|-
|-
| rowspan="7" style="background-color:#fff9ae" |[[سَلَفیه]]
| rowspan="4" style="background-color:#efe6e9" |[[زندیق|زنادقه]]
(صفاتیه)
| style="background-color:#efe6e9" |[[راوندیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[سلفی|اهل حدیث]]
|[[احمد بن یحیی راوندی|ابوالحسن احمد بن یحیی بن اسحاق راوندی]]
(سلفیه)
(مـ ۲۹۸ ه‍.ق)
|پیروان [[سلف صالح]]
|قرن سوم ه‍.ق
|قرن سوم ه‍.ق
در [[راوند]] از توابع [[کاشان]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''سلفیه:''' به جهت تبعیت از علماء و محدثین متقدم<ref group="یادداشت">واژه سلفیه، به معنای متقدم و گذشته‌است.</ref>
|'''راوندیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* تجسیم خدا
* نفی خدا
* عدم [[فتنه خلق قرآن|خلقت قرآن]]
* قدم عالم هستی
|'''شاخه‌های منشعب:'''
* طعن به [[محمد|پیامبر اسلام]]
قضائیه
|احمد بن یحیی راوندی که ابتدا از [[معتزله]] بود، به [[زندیق|زنادقه]] پیوست و این فرقه را تأسیس نمود.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۴۱۸ و ۴۲۳}}</ref>
'''شاخه‌های منشعب:'''
 
عباسیه خلص
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۲}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[کلابیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[فانیه]]
|[[ابن کلاب|ابوعبدالله بن کلاب]]
|{{n/a}}
|قرن سوم ه‍.ق
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''کلابیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''فانیه:''' به جهت اعتقادشان به فنای بهشت
|
|
* نشنیدن خدا و شنیده نشدن صدای او
* فنای [[بهشت]] و [[جهنم]]
* انتقال پیام وحی توسط [[الهام]] از طرف خدا و به واسطه [[جبرئیل]]
|
|[[ابوالحسن اشعری]]، خود از پیروان این فرقه بود و سپس افکارش توسط شاگردان او بسط داده شد و فرقه [[اشاعره|اشعریه]] را شکل داد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۰}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۸}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[اشاعره|اشعریه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[سمنیه (فرقه)|سمنیه]]
 
(شمنیه)
(اشاعره، رهبانیه)
|[[ابن حزم ازدی سمنی]]
|[[ابوالحسن اشعری]]
|قرن دوم ه‍.ق
(مـ ۳۳۰ ه‍.ق)
در [[هند]]
|۳۰۰ ه‍.ق
| style="background-color:#b8f2f0" |[[هند]]، [[چین]] و [[خراسان]] در [[ایران]]
در [[بصره]] و [[بغداد]]
|'''سمنیه:''' اقتباس از نام رهبر مؤسس یا از نام بت مورد پرستش آنان
| style="background-color:#b8f2f0" |ن/م
|'''رهبانیه:''' توسط مخالفان به رهبانیه خوانده شدند.
'''اشعریه، اشاعره:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
 
|
|
* ارجحیت نقل بر [[عقل]] (به مرور زمان بلعکس شد)
* [[تناسخ]]
* امکان مشاهده خدا
* تنها راه علم، از طریق حس
* قدیم بودن کلام خدا
|این فرقه در [[هند]]، [[چین]] و [[خراسان]] فراوان‌اند و از بت پرستان هندی بودند.
* جواز تکلیف مالایطاق از جانب خدا
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۵}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۶۳۶|ج=۷}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۸۲۵|ج=۱۶}}</ref>
|[[ابوالحسن اشعری]] که در ابتدا از [[معتزله]] بود، پس از مدتی در سن چهل سالگی مذهب اشعریه را تأسیس کرد.
'''فرقه‌های منشعب:''' باسطیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۵۷۱، ۵۷۵ و ۵۹۸}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۵۴ و ۹۴}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[وهابیت]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[محروقیه]]
(محمدیه)
(حرقیه)
|[[محمد بن عبدالوهاب]]
|{{n/a}}
(مـ ۱۲۰۶ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|قرن دوازدهم ه‍.ق
|{{n/a}}
در [[نجد]]
|'''محروقیه:''' به جهت باور به یکبار سوختن در [[دوزخ]]
| style="background-color:#b8f2f0" |حاکم بر [[عربستان سعودی]]
|
|'''محمدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
* عذاب شدن دوزخیان به یکبار سوختن و خاکستر شدن در [[دوزخ]]
'''وهابیت:''' توسط مخالفین و مقتبس از نام مؤسس فرقه
|
|
* انکار [[شفاعت]] و [[توسل]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۲}}</ref>
* [[تکفیری|تکفیر]] مخالفان
|[[محمد بن عبدالوهاب]] با توجه به آثار [[ابن تیمیه]]، مذهب وهابیت را شکل داد.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۴۳۰، ۴۳۱ و ۴۵۳–۴۶۰}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[لفظیه]]
| rowspan="8" style="background-color:#fff9ae" |[[جبریه]]
|[[حسین کرابیسی]]
(مجبّره)
(مـ ۲۴۸ ه‍.ق)
| style="background-color:#fff9ae" |[[اختیار|جبریه]]
|قرن سوم ه‍.ق
|{{n/a}}
|قرن اول ه‍.ق
 
در [[مدینه]] و [[شام]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''لفظیه:''' به جهت باور به یکی بودن لفظ و ملفوظ
|'''جبریه:''' به جهت باور به جبر بندگان در ارتکاب افعال
|
|
* یکی بودن لفظ و ملفوظ
* انتساب خیر و شر به خدا
* قدمت [[قرآن]]
* عدم اختیار در افعال
|
|این فرقه در مقابل [[قدریه]] شکل گرفته‌اند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۹ و ۳۷۷}}</ref>
'''شاخه‌های منشعب:''' نهالیه، معتریه، سابقیه، مفروغیه، عجزیه، مضطربه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۷}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان جبر و اختیار}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[فاضلیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[صیاحیه]]
(مخلوقیه، نصفیه، حشویه، ساویه، مالکیه)
(صباحیه)
|[[صیاح بن معمّر|صیاح (صباح) بن معمّر]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''صیاحیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''فاضلیه:''' به جهت باور به تفضیل نبی بر قرآن
|
'''مخلوقیه:''' به جهت باور به مخلوقیت [[قرآن]]
* عدم اختیار در افعال
 
'''نصفیه:''' به جهت باور به خلقت نصفی از قرآن
|
|
* تفضیل [[محمد|نبی]] بر [[قرآن]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۱}}</ref>
* مخلوقیت قرآن
* کفر منکر مخلوقیت قرآن
* خلقت نصف قرآن و قدمت نیمی دیگر از آن
|این فرقه، در مقابل فرقه لفظیه شکل گرفته‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۹ و ۳۹۹}}{{سرخط}}{{پک|مقدسی|۱۸۹۹|ک=البدء و التاریخ|ص=۱۴۸}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[صاعدیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[متمنیه]]
|[[ابن صاعد]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''صاعدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''متمنیه:''' به جهت باورشان
|
|
* انکار [[ختمیت وحی|ختام نبوت]] با [[محمد]] و امکان بعثت پیامبران جدید
* خیریت آنچه که نفس به آن آرام گیرد
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۵}}{{سرخط}}{{پک|مقدسی|۱۸۹۹|ک=البدء و التاریخ|ص=۱۴۸}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۹}}</ref>
|-
|-
| rowspan="13" style="background-color:#c1e982" |[[اسماعیلیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[وهمیه]]
(تعلیمیه، حشیشیه، حشاشین، سبعیه، سفاکین، فدائیه، فداویه، ملاحده)
|{{n/a}}
| style="background-color:#c1e982" |[[اسماعیلیه|خالصه]]
|{{n/a}}
(واقفه، تعلیمیه، سبعیه)
|{{n/a}}
|[[ابوالخطاب|مقلاص بن ابی الخطاب]]
|'''وهمیه:''' به جهت باورشان به [[وهم]] بودن افعال آدمی
(مـ ۱۴۳ ه‍.ق)
|
|۱۳۵ ه‍.ق
* وهمیت افعال آدمی
در [[کوفه]]
* انکار [[عذاب‌های قیامت|عذاب اخروی]]
| style="background-color:#ffb1b1" |با گذر زمان منقرض شده
|'''اسماعیلیه:''' به جهت باور به امامت[[اسماعیل بن جعفر]]
'''تعلیمیه:''' اقتباس از صفتشان که در خراسان به آن شهره‌اند


'''سبعیه:''' به جهت باور به‌شمار ائمه به عدد هفت دور
|
|
* امامت [[اسماعیل بن جعفر|اسماعیل]] فرزند [[جعفر صادق]] و[[مهدویت]] وی
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۶۱}}</ref>
|'''شاخه‌های منشعب:'''
 
[[ناصریه (فرقه)|ناصریه]] و غیاثیه
|<ref>{{پک|طباطبائی|۱۳۸۸|ک=شیعه در اسلام|ص=۶۳}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۳۸–۸۴۰}}{{سخ}}{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۲۶ و ۲۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۹، ۱۲۲ و ۲۲۶}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[ناصریه (فرقه)|ناصریه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[کسبیه]]
|[[ناصرخسرو|ناصرخسرو قبادیانی]]
(کسلیه)
(مـ ۴۸۱ ه‍.ق)
|قرن پنجم ه‍.ق
در [[باختر (بلخ)|طخارستان]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''ناصریه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''کسبیه، کسلیه:''' به جهت نرفتن به سراغ کسب و کار یا به جهت اعتقاد به عدم کسب ثواب و عقاب بندگان
|
|
* رهبر بودن [[ناصرخسرو]] در مسائل دینیه
* [[پوچ‌گرایی اخلاقی|اباحه‌گری]]
* تقدس و زیارت قبر وی
* عدم نیاز خدا به طاعت بندگان
|این فرقه از [[اسماعیلیه|اسماعیلیه خالصه]] منشعب شده و مورد توجه سایر [[فهرست فرقه‌های اسماعیله|فِرَق اسماعیله]] قرار گفته‌است.
* عدم ضرر خداوند از معصیت بندگان
|<ref>{{پک|عمادی حائری|۱۳۸۲|ف=ناصریه منسوب به ناصرخسرو|ک=نامه پارسی}}</ref>
* عدم کسب ثواب و عقاب توسط بنده
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[مبارکیه (فرقه)|مبارکیه]]
|مبارک غلام [[اسماعیل بن جعفر]]
|قرن دوم ه‍.ق
[[کوفه]]
| style="background-color:#b8f2f0" |ن/م
|'''مبارکیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* امامت [[محمد بن اسماعیل درزی|محمد بن اسماعیل]] پس از امامت [[جعفر صادق]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۷}}{{سخ}}{{پک|ابن‌جوزی|۱۴۰۹|ک=تلبیس ابلیس|ص=۴۲}}</ref>
|
|<ref>{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۲۶ و ۲۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۸}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[قرمطیان]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[نجاریه]]
(قرمطیه، قرامطه، باطنیه، مأمونیه)
(حسینیه، مکتب نجاریه)
|[[حمدان قرمط|حمدان بن اشعث قرمط]]
|[[محمد بن حسین نجار]]
|۲۶۱ ه‍.ق
(مـ ۲۸۹ ه‍.ق)
در منطقه [[استان واسط|واسط]]، کشور [[عراق]]
|قرن سوم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |با گذر زمان و در بین سال‌های ۳۷۸ ه‍.ق تا ۴۴۴ ه‍.ق در عراق و در سال ۴۷۰ ه‍.ق در تمام مناطق و به‌طور کامل منقرض شدند.
[[بم]] واقع در [[کرمان]]
|'''قرمطیان:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
'''باطنیه:''' به جهت اعتقاد به وجود ظاهر و باطن برای قرآن و احادیث
 
'''مأمونیه:''' به جهت مأموریت [[مأمون بن مهرویه]] برای دعوت اهالی [[استان فارس|فارس]] به این فرقه
|
* انکار مرگ [[محمد بن اسماعیل]] و [[رجعت]] و [[مهدویت]] وی
* حلیت اکل [[شراب|خمر]]
* لغو حکم [[غسل جنابت]]
* [[نماز]] با شکلی متفاوت
|قرامطه نسبت به دگراندیشان فرقه خویش، سخت‌گیر بوده و مال و جان آنان را مباح می‌دانستند؛ همین امر سبب شد تا آنان افراد زیادی را کشته و زخمی و اموال فراوانی را غارت کنند. این امور باعث شد تا افکار عمومی، قرمطیان را خارجی از دین بدانند.
'''شاخه‌های منشعب:''' بقلیه، شباشیه، عقدانیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۳۹، ۸۴۱ و ۸۷۱}}{{سخ}}{{پک|طباطبائی|۱۳۸۸|ک=شیعه در اسلام|ص=۶۵}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۹۴، ۳۵۸–۳۶۰ و ۳۸۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[خلافت فاطمیان|فاطمیان]]
(ساطیان، فاطمیه، مهدویه)
|[[عبیدالله مهدی]]
(مـ ۳۲۲ ه‍.ق)
|۲۹۲ ه‍.ق
[[آفریقای جنوبی|آفریقا]] و [[مصر]]
| style="background-color:#ffb1b1" |۵۶۷ ه‍.ق
به دست [[صلاح‌الدین ایوبی|صلاح الدین ایوبی]]
|'''فاطمیان:''' به جهت نسب سرکردگان فرقه که به [[فاطمه زهرا]] ختم می‌شود
'''ساطیان:''' نگارش اشتباه از فاطمیان
|
* حذف نام [[علی بن ابی‌طالب]] از فهرست امامان به جهت اساسیت وی در فهرست
* امامت [[اسماعیل بن جعفر]] به عنوان ششمین امام
|احتمال یکی بودن دو فرقه فاطمیان و [[قرمطیان]] داده‌شده‌است.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۳۹، ۸۴۴، ۸۵۰، ۸۶۵، ۸۶۸ و ۸۷۳}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۲ و ۳۴۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[دروزیه]]
(مذهب توحید)
|[[حمزه پسر علی|حمزه بن علی لباد]]
|۴۰۸ ه‍.ق
در [[مصر]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[لبنان]]، [[دمشق]] و [[جبل حوران]]
|'''دروزیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
(به معنای خیاط)
|
* الوهیت [[حاکم بأمرالله|حاکم بامرالله]]
* انکار مرگ حاکم بامرالله
* [[حلول|حلولیت]] و [[تناسخ]]
* حلیت ازدواج با [[محرم (خویشاوند)|محارم]]
|رئیس این فرقه از اسماعیلیان فاطمی بود که از آنها جدا و فرقه جدیدی تأسیس کرد.
|<ref>{{پک|طباطبائی|۱۳۸۸|ک=شیعه در اسلام|ص=۶۴ و ۶۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۹۱–۱۹۴}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[نزاریه]]
(خوجه، [[آقاخانیه]]، صباحیه، مسقطیه)
|[[حسن صباح]]
(مـ ۵۱۸ ه‍.ق)
|۱۷۱ ه‍.ق
در [[شام (سرزمین)|شام]]، [[عراق]] و [[ایران]] ([[قلعه الموت]])
| style="background-color:#b8f2f0" |[[ایران]]، [[آسیای مرکزی|آسیای میانه]]، [[آفریقا]] و [[هند]]
|'''خوجه:''' از جانب مخالفان به این نام خوانده شدند.
'''آقاخانیه:''' اقتباس از نام مؤسس این فرقه
 
'''مسقطیه:''' به جهت باور به اسقاط فروع دین توسط امام
|
* انکار امامت [[حسن مجتبی|حسن بن علی]]
* آغاز فهرست امامان از [[علی بن ابی‌طالب]]
* [[زبان فارسی|فارسی]] دانستن زبان دین
* بی‌اهمیت نسبت به تعالیم و تکالیف دینی
|'''شاخه‌های منشعب:'''
سنانیه، مومن‌شاهی، قاسم‌شاهی و [[آقاخانیه]]
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۴۰، ۸۴۹، ۸۵۳، ۸۵۲ و ۸۶۳}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۵۳، ۲۳۷ و ۴۱۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[حافظیه]]
(مجیدیه)
|[[الحافظ لدین‌الله|ابوالمیمون عبدالمجید]]
(مـ ۵۴۴ ه‍.ق)
|۵۲۶ ه‍.ق
در [[مصر]]، [[شام (سرزمین)|شام]] و [[یمن]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''مجیدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''نجاریه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
|
* امامت [[الحافظ لدین‌الله|ابوالمیمون عبدالمجید]] پس از مرگ جانشین [[منصور الآمر باحکام‌الله|الآمر باحکام الله]]
* اعتقادی تلفیقی از [[اشاعره]] و [[معتزله]]
|این فرقه از انشعاب فرقه [[مستعلیه|مستعلویه]]، پس از فوت [[منصور الآمر باحکام‌الله|الآمر باحکام الله]] (جانشین مستعلی) به وجود آمد.
* حدوث [[قرآن]]
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۵۰}}</ref>
* نفی رویت [[خدا]]
|'''شاخه‌های منشعب:''' [[برغوثیه]]، زعفرانیه و مستدرکه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۳۷}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۵۵۲–۵۵۳|ج=۳۰}}{{سرخط}}{{پک|ابن‌جوزی|۱۴۰۹|ک=تلبیس ابلیس|ص=۴۱}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[طیبیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[زعفرانیه]]
(آمریه)
|[[الزعفرانی]]
|[[طیب ابوالقاسم|طیب بن آمر باحکام الله]]
|قرن سوم ه‍.ق
|۵۲۴ ه‍.ق
در [[شهر ری|ری]]
در [[مصر]] و [[شام (سرزمین)|شام]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''طیبیه، آمریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''زعفرانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* امامت [[طیب ابوالقاسم|طیب بن آمر]]
* حرمت [[انگور]] و [[کشمش]] (به جهت مورد علاقه بودن این دو خوراکی برای رئیس فرقه)
* مهدویت و غیبت طیب بن آمر
* مخلوقیت [[قرآن]] با وجود اعتبار روایاتی که قرآن را غیر مخلوق می‌دانند
|این فرقه از انشعاب فرقه [[مستعلیه|مستعلویه]]، پس از فوت [[منصور الآمر باحکام‌الله|الآمر باحکام الله]] (جانشین مستعلی) به وجود آمد.
* مخالفت با [[اسماعیلیه]]
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۵۰}}</ref>
|این فرقه شاخه‌ای از مکتب النجار یا همان نجاریه است.
|-
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۱۰}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۸۷۹|ج=۳}}</ref>
| style="background-color:#c1e982" |[[داودیه]]
(بهره داودی)
|[[داود برهان الدین]]
|
| style="background-color:#ffb1b1" |این فرقه به دو شاخه [[علویه (فرقه)|علویه]] و [[ناکوشیه]] منشعب شدند که فرقه دوم پس از مدتی به مذهب [[سنی|اهل سنت]] و جماعت و فرقه اول به دین [[هندوئیسم]] تمایل یافت.
|'''داودیه، بهره داودی:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
| rowspan="2" |این دو انشعاب از فرقه طیبه، از جهت اعتقادات با هم یکی بوده و تنها در شخص داعی اختلاف داشته‌اند.
| rowspan="2" |با مرگ [[داوود بن عجب شاه]] (بیست و ششمین داعی و نماینده مطلق امام اسماعیلیان)، فرقه طیبیه به دو فرقه داودیه و سلیمانیه منشعب شد.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۵۲ و ۸۶۲}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۹}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[سلیمانیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[مقاتلیه]]
(بهره سلیمانی)
(مقابلیه)
|[[سلیمان بن حسن]]
|[[مقاتل بن سلیمان]]
|۹۹۶ ه‍.ق
(مـ ۱۵۰ ه‍.ق)
در [[یمن]]
| style="background-color:#b8f2f0" |نواحی شمالی [[یمن]] و بخش‌هایی از [[هندوستان]]
|'''سلیمانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۵۲ و ۸۶۲}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[مقنعه]]
(ابیضیه)
|[[مقنع|عطاء مروی مقنع]]
(مـ ۱۶۳ ه‍.ق)
|قرن دوم ه‍.ق
|قرن دوم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |پیروان مقنع، پس از مرگش، به دیگر فرق اسماعیله گرویدند و مذهب آنان خود به خود منقرض شد.
 
|'''مقنعه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
در [[بلخ]]
|
* حلول روح [[ابومسلم خراسانی]] در بدن [[مقنع|عطاء مروی مقنع]]
* نبوت و الوهیت عطاء مروی مقنع
|
|<ref>{{پک|طباطبائی|۱۳۸۸|ک=شیعه در اسلام|ص=۶۷}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[مراغیه]]
(کله بزیه، مانوی)
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|[[الموت]] و [[مراغه]]
|'''مقاتلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
| style="background-color:#b8f2f0" |اطراف [[شاهرود]] و روستای [[گوره‌در]] و [[دیگین]] در نزدیکی [[الموت]] و [[خرقان]] [[قزوین]]
|'''کله بزیه:''' به جهت نگهداری کله بز در خانه خود
'''مراغیه:''' به جهت تأسیس فرقه در [[مراغه]]
|
|
* کراهت خوردن گوشت حیوانات مریض
* تجسیم خدا
* احترام به [[حسن صباح]]
* ترکیب خدا از گوشت و خون
* پرهیز از رابطه جنسی با زنان باردار
|رهبر این فرقه از بزرگان [[مرجئه]] بود که بعدها این فرقه را تأسیس کرد.
* حرمت خرید [[برده‌داری|برده]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۵}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۷۰|ج=۱۲}}</ref>
* حرمت [[طلاق]]
* حرمت [[چندزنی|تعدد زوجات]]
|این فرقه از [[اسماعیلیه|باطنیان]] بوده و به [[آیین مزدک|مزدکیان]] نسبت داده شدند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۹ و ۴۰۰–۴۰۱}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" | [[اسماعیلیه]]
| rowspan="26" style="background-color:#ffd5aa" |[[تصوف|صوفیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[مستعلیه]]
(متصوفه)
(بهره)
| style="background-color:#fff9ae" |[[تیجانیه|تجانیه]]
|[[عادة عبدالله یمنی]]
یا


[[مستعلی بن مستنصر]]
(تحینیه، تیجانیه)
|۴۶۰ ه‍.ق
|[[احمد تیجانی|ابوالعباس احمد بن محمد تیجانی]]
[[هند]]، [[مصر]]، [[یمن]] و [[شام (سرزمین)|شام]]
(مـ ۱۲۳۰ ه‍.ق)
| style="background-color:#b8f2f0" |[[شبه‌جزیره عربستان|جزیرة العرب]]، حواشی [[خلیج فارس]]، [[سوریه]] و [[هند]]
|۱۱۸۶ ه‍.ق
|'''مستعلیه:''' اقتباس شده از نام مؤسس فرقه (بکاربرده شده در [[مصر]]، [[یمن]] و [[مراکش|مغرب]])
[[الجزایر]]، [[مراکش]]
'''بهره:''' به جهت قبول فرقه توسط تجار (بکاربرده شده در [[هند]])
| style="background-color:#b8f2f0" |[[الجزایر]]، [[مراکش]]
|'''تجانیه، تیجانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* مهدویت و غیبت [[طیب ابوالقاسم|طیب فرزند آمر بالله]]
* نبوت احمد تیجانی
|این فرقه انشعابی از فرقه [[خلافت فاطمیان|فاطمیان]] بود که باورشان در فهرست امامان، همچون فاطمیان گزارش شده‌است. این فرقه در سال ۵۵۷ ه‍.ق منقرض شد اما پس از مدتی با نام بهره در [[هند]] مجدداً احیا گردید.
* وجوب زیارت قبر احمد تیجانی قبل از مراسم [[حج]]
|<ref>{{پک|طباطبائی|۱۳۸۸|ک=شیعه در اسلام|ص=۶۷}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۴۰، ۸۴۹، ۸۶۰ و ۸۶۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۵۳، ۱۰۸ و ۴۰۹–۴۱۰}}</ref>
|این فرقه، طریقه‌ای از خلوتیه محسوب می‌گردد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۲۱ و ۱۲۲}}</ref>
|-
|-
| rowspan="4" style="background-color:#c1e982" |[[کیسانیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[حلاجیه]]
| style="background-color:#c1e982" |[[مختاریه]]
|[[حسین منصور حلاج|حسین بن منصور حلاج]]
 
(مـ ۳۰۹ ه‍.ق)
(کیسانیه خالص، کیسانیه خلص)
|۲۹۶ ه‍.ق
|[[مختار ثقفی]]
[[بغداد]]، [[اهواز]]
(مـ ۶۷ ه‍.ق)
| style="background-color:#ffb1b1" |به مرور زمان منقرض شدند
 
|'''حلاجیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
و [[کیان ایرانی|کیسان ابوعمره]]
|۶۶ ه‍.ق
در [[کوفه]]
| rowspan="4" style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شدند.
|'''کیسانیه:''' اقتباس از نام [[کیان ایرانی|رئیس پلیس]] حکومت [[مختار ثقفی|مختار]]
'''مختاریه:''' اقتباس از نام مختار که دعوت به امامت [[محمد حنفیه]] می‌نمود
|
|
* امامت [[محمد حنفیه]] پس از [[حسین بن علی]]
* حلول روح خدا در جسم حلاج
* مهدویت و [[بدا]] در امامت محمد حنفیه
* [[وحدت وجود]]
* [[تناسخ]] و [[حلول]]
* بی اعتقادی نسبت به فرائض
* [[رجعت]]
|حلاج در سال ۳۰۱ ه‍.ق دستگیر و در سال ۳۰۹ ه‍.ق به جرم [[ارتداد در اسلام|ارتداد]]، به دار آویخته شد؛ سپس جسدش را سوزانیدند و سرش را بر بالای پل شهر [[بغداد]] آویختند.
|این فرقه اولین انشعاب در فرقه تشیع بود که با مرگ [[محمد حنفیه]] به ۱۲ فرقه دیگر منشعب شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۶۲–۱۶۳}}</ref>
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۸۳۵، ۸۳۷ و ۸۳۸}}{{سخ}}{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۲۰ و ۲۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۷۶ و ۳۹۴}}{{سخ}}{{پک|سلیمیان|۱۳۹۲|ک=فرهنگ‌نامه مهدویت|ص=۳۶۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[سراجیه]]
|[[حسان بن سراج]]
|{{n/a}}
|'''سراجیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* امامت [[محمد حنفیه]] و مهدویت وی
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۷}}{{سخ}}{{پک|سلیمیان|۱۳۹۲|ک=فرهنگ‌نامه مهدویت|ص=۳۶۵}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[هاشمیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[سالمیه]]
|[[ابوهاشم حنفیه|ابوهاشم عبدالله بن محمد بن حنفیه]]
 
|قرن اول ه‍.ق
(عوام السالمیه، سهلیه)
|'''هاشمیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|[[سهل تستری]]
|
(مـ ۲۸۳ ه‍.ق)
* امامت [[ابوهاشم حنفیه|ابوهاشم]]
|قرن سوم و چهارم ه‍.ق
* ادامه امامت در فرزندان [[عباس بن عبدالمطلب]] پس از ابوهاشم
[[بصره]] و [[کوفه]]
* عالم بودن امام به تمام امور
* عالم بودن [[علی بن ابی‌طالب]] به تمام علوم و آموختن علوم به [[محمد حنفیه]] و سپس به [[ابوهاشم حنفیه|ابوهاشم]]
|پس از مرگ [[ابوهاشم حنفیه|ابوهاشم]]، این فرقه به پنج فرقه دیگر منشعب شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۶۴}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[کربیه]]
|[[ابوکرب ضریر]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''کربیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه (به معنای نابینایی)
|'''سالمیه:''' اقتباس از نام شاگرد [[سهل تستری]] به نام [[ابن سلام|ابوعبدالله محمد بن سالم]] (مـ ۲۹۷ ه‍.ق)
'''سهیلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* امامت [[محمد حنفیه]]
* پیروی از [[مالکی|فقه مالک بن انس]]
* انکار مرگ و اعتقاد به مهدویت محمد حنفیه
* تجلی خداوند
* زیستن محمد حنفیه در [[کوه رضوی]]
* قدمت افعال خدا
* بهتر بودن صبر نسبت به لذات از بهره‌بری آنها
* [[توبه]] و [[سجده|سجده کردن]] [[ابلیس]] به [[آدم]]
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۶}}{{سخ}}{{پک|سلیمیان|۱۳۹۲|ک=فرهنگ‌نامه مهدویت|ص=۳۶۵}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۳–۲۲۴ و ۳۳۹}}</ref>
|-
|-
| rowspan="7" style="background-color:#c1e982" |[[شیخیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[بکتاشیه]]
| style="background-color:#c1e982" |[[شیخیه]]
|[[محمد بکتاش|حاج بکتاش]]
(پشت سری‌ها، پشت سریه)
(مـ ۷۳۸ ه‍.ق)
|[[احمد احسائی|زین‌الدین احمد احسائی]]
|۱۳۲۶ میلادی
(مـ ۱۲۴۱ ه‍.ق)
[[آناتولی]]
|قرن سیزدهم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |۱۹۲۲ میلادی
در [[عراق]]
|'''بکتاشیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|
|'''شیخیه:''' مقتبس از لقب مؤسس فرقه
* گرایش به [[شیعه|تشیع]] در عین ادعای تبعیت از [[سنی|اهل سنت]]
'''پشت سری:''' به جهت خواندن نماز در پشت سر قبر امامان و باطل دانستن نماز در جلوی قبرشان
* دشنام به [[ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]]
| rowspan="4" |
* [[تثلیث]] الله، محمد و علی
* اصول دین (ارکان اربعه): توحید، نبوت، امامت و [[رکن چهارم|رکن رابع]]
* [[عشای ربانی]]
* انکار [[معاد|معاد جسمانی]]
|این فرقه از فرقه [[حروفیه]] تعالیمی را کسب کرده‌است.
* لازم دانستن حقانیت [[قرآن]] و [[عدالت خدا|عدل]] و [[معاد]] به واسطه اعتقاد به نبوت
'''شاخه‌های منشعب:''' بلکانیه
|پس از [[احمد احسائی]]، شاگردش [[سید کاظم رشتی]] (م ۱۲۵۹ ه‍.ق) جانشین وی شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۵–۱۰۶ و ۱۵۵}}</ref>
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۲۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۹۸ و ۲۶۷–۲۶۹}}{{سخ}}{{پک|نجاری|۱۳۹۵|ک=فرقه و انشعابات شیخیه|ص=}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[کشفیه]]
|[[شمسیه]]
|[[سید کاظم رشتی]]
|[[قره شمس‌الدین|شمس‌الدین ابوالثناء احمد بن ابوالبرکات محمد بن سیواس]]
(مـ ۱۲۵۹ ه‍.ق)
(یا سیواسی‌زاده -
|۱۲۴۱ ه‍.ق
 
در [[ایران]]
مـ ۱۰۰۹ ه‍.ق)
|قرن دهم ه‍.ق
 
در [[سیواس]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''شمسیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
|این فرقه انشعابی از [[شیخیه]] است. رهبر این فرقه شاگرد و نائب [[احمد احسائی]] بوده‌است.
* اعتقادات فرقه [[خلوتیه]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۸}}{{سخ}}{{پک|نجاری|۱۳۹۵|ک=فرقه و انشعابات شیخیه|ص=}}</ref>
|وی ابتدا از سران فرقه خلوتیه بود و در [[سیواس]] می‌زیست و برخی وی را مجدد فرقه خلوتیه دانند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۴۶}}{{سرخط}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۲۷۴|ج=۲}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[کریمخانیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[احمدیه (بدویه)|احمدیه]]
(کرمانیه، رکنیه)
|[[محمدکریم خان کرمانی|محمد کریم‌خان قاجار]]
(مـ ۱۲۷۶ه‍.ق)
|قرن سیزدهم ه‍.ق
در [[کرمان]]
|{{n/a}}
|'''کریمخانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
'''رکنیه:''' به جهت ابداع رکن رابع توسط مؤسس این فرقه


'''کرمانیه:''' به جهت تأسیس فرقه در کرمان
(بدویه)
|[[محمدکریم خان کرمانی|محمد کریم‌خان]] پسر عمو و داماد [[فتحعلی‌شاه|فتحعلی شاه]] و از شاگردان [[سید کاظم رشتی|کاظم رشتی]] بوده‌است. فرقه تأسیس شده توسط او، شاخه‌ای از کشفیه است.
|[[سید احمد بدوی]]
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۱۹ و ۹۲۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۶}}{{سخ}}{{پک|نجاری|۱۳۹۵|ک=فرقه و انشعابات شیخیه|ص=}}</ref>
(مـ ۶۷۵ ه‍.ق)
|-
|۶۳۴ ه‍.ق
| style="background-color:#c1e982" |[[باقریه]]
در [[طنطا]]
|[[میرزا محمد همدانی|محمدباقر خندق‌آبادی]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[مصر]]
|۱۲۷۶ ه‍.ق
|'''احمدیه، بدویه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
در [[همدان]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''باقریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''شاخه‌های منشعب:''' شناویه، مرازقه، کنّاسیه، انبابیه، حمودیه، منائضیه، سلامیه، حلبیه، زاهدیه، شعیبیه، تسقیانیه، عربیه، سطوحیه، بنداریه، مسلمیه، شورون بلالیه و بیومیه
|وی از شاگردان [[محمدکریم خان کرمانی|محمد کریم‌خان]] بوده‌است. این فرقه شاخه‌ای از کریمخانیه است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹–۳۱۰}}</ref>
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۱۹ و ۹۲۱}}{{سخ}}{{پک|نجاری|۱۳۹۵|ک=فرقه و انشعابات شیخیه|ص=}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[احقاقیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[دسوقیه|برهانیه]]
|[[ملاباقر اسکوئی|ملا محمدباقر اسکوئی]]
(مـ ۱۳۰۱ ه‍.ق)
|قرن سیزدهم ه‍.ق
در [[کربلا]]
| rowspan="3" style="background-color:#b8f2f0" |منطقه [[آذربایجان]]، کشور [[کویت]]، شهر [[کربلا]] و حواشی [[خلیج فارس]]
|'''احقاقیه:''' اقتباس از نام کتابی از مؤسس فرقه
| rowspan="3" |
* انکار [[رکن چهارم|رکن رابع]] به عنوان [[اصول دین]]
* لعن [[محمدکریم خان کرمانی|محمد کریم‌خان]]
|این فرقه شاخه‌ای از کشفیه است و از دسته شیخیه آذربایجان محسوب می‌شود. رهبر کنونی این طایفه رسول احقاقی است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵ و ۲۶۹}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۲۰ و ۹۲۱}}{{سخ}}{{پک|نجاری|۱۳۹۵|ک=فرقه و انشعابات شیخیه|ص=}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[حجةالاسلامیه]]
|[[محمد مامقانی]]
(مـ ۱۲۶۹ ه‍.ق)
|۱۲۴۱ ه‍.ق
در [[تبریز]]
|'''حجت‌الاسلامیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه
|این فرقه انشعابی از [[شیخیه]] است و در دسته‌بندی از شیخیه آذربایجان محسوب می‌شود. پیروان این فرقه به مخالفت و تکفیر [[سید علی‌محمد باب|علی‌محمد باب]] پرداختند.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۲۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۶۸}}{{سخ}}{{پک|نجاری|۱۳۹۵|ک=فرقه و انشعابات شیخیه|ص=}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[ثقةالاسلامیه]]
|[[شفیع ثقةالاسلام|شفیع ثقةالاسلام تبریزی]] (م۱۳۰۱ه‍.ق)
|قرن سیزدهم ه‍.ق
در [[تبریز]]
|'''ثقةالاسلامیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه
|این فرقه شاخه‌ای از کشفیه بوده و از دسته شیخیه آذربایجان محسوب می‌شوند.
'''شاخه‌ها منشعب:''' عمیدالاسلامیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۲۲}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۳۰}}{{سخ}}{{پک|نجاری|۱۳۹۵|ک=فرقه و انشعابات شیخیه|ص=}}</ref>
|-
| rowspan="10" style="background-color:#efe6e9" |فرقه‌های مستقل
| style="background-color:#efe6e9" |[[نقطویه|پسیخانیه]]


(محمودیه، واحدیه، نقطویه)
(برهمیه، دُسُوقیه)
|[[محمود پسیخانی|محمود پیسخانی گیلانی]]
|[[برهان‌الدین ابراهیم دسوقی|ابراهیم دسوقی]]
(مـ ۸۳۱ ه‍.ق)
(مـ ۶۷۶ ه‍.ق)
|۸۰۰ ه‍.ق
|قرن هفتم ه‍.ق
در [[ایران]]
در [[مصر]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''پسیخانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''برهانیه، دسوقیه، برهمیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
'''نقطویه:''' به جهت اعتقاد به خلقت همه چیز از خاک (رهبر فرقه به خاک نقطه می‌گوید)
|
|
* قبح و البته جواز [[ازدواج|زناشویی]]
* [[الوهیت]] ابراهیم دسوقی
* انکار [[بهشت]]، [[جهنم]] و [[معاد|قیامت]]
|این طایفه از دو فرقه شهاویه و شرابنه شکل گرفته‌اند.
* پرستش [[انسان کامل]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۲۳۷|ج=۹}}</ref>
* مهدویت [[محمود پسیخانی]]
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۱۶–۱۱۹}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[روشنیه]]
|[[بسطامیه]]
(روشنیان)
(طیفوریه، یزیدیه)
|[[بایزید انصاری|ابویزید (بایزید) انصاری]]
|[[علی عشقی بسطامی]]
(مـ ۹۹۴ ه‍.ق)
|۹۴۹ ه‍.ق
در [[افغانستان]]
|{{n/a}}
|'''روشنیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه


(مـ ۷۶۱ ه‍.ق)
|قرن هشتم ه‍.ق
در [[بسطام]] و [[ترکیه]]
|{{n/a}}
|'''بسطامیه، طیفوریه، یزیدیه:''' اقتباس از [[بایزید بسطامی]] به عنوان پیر طریقت
|
* [[وحدت وجود]]
* حلول
|
|
* اعتقاداتی تلفیقی از [[اسلام]] و [[مسیحیت]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}{{سرخط}}{{پک|مقدس اردبیلی|۱۳۷۷|ک=حدیقة الشیعه|ص=۲۴۳|ج=۲}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۴۵۰|ج=۱۱}}</ref>
* [[مسیح]] و [[مهدی]] دانستن [[ابویزید انصاری]]
* مطهر دانستن باد
|رئیس فرقه در سال ۹۹۴ ه‍.ق به دار آویخته شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۵–۲۰۷}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان بنگش}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[صباحیه]]
|[[عبدکیه]]
|[[ابوالصباح سمرقندی]]
|[[عبدک]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''صباحیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''عبدکیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* قدم آفرینش و خلقت
* حرمت مال دنیا در عصری که امام عادل نباشد
* حرمت ازدواج با زنان [[اهل کتاب]]
* اجازه تصرف در اموال مردم به حد [[قوت لایموت]]
* اشتباه [[علی بن ابی‌طالب]] در [[نبرد صفین|جنگ]] با [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]
* حرمت گوشتخواری در عصر غیبت امام
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۷}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۱}}{{سخ}}{{پک|ملطی|۱۴۱۳|ک=التنبیه و الرد علی اهل الاهواء|ص=۹۳}}{{سرخط}}{{پک/بن|دائرة المعارف|ک=سنت‌های غذایی ایرانیان}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[طالبیه]]
|[[ادهمیه]]
|[[طالب بن عبدالله بن صباح]]
|[[ابراهیم ادهم]]
(مـ ۷۷۶ م)
|قرن هشتم ه‍.ق
 
در بلخ
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''ادهمیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''طالبیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* مظهریت [[محمد باقر]]
* اقتباسی از اعتقادات [[آیین بودایی|آئین بودایی]]
|
|'''شاخه‌های منشعب:''' [[چشتیه]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۵}}</ref>
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۷۰|ج=۱۲}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[عثمانیه (فرقه)|عثمانیه]]
|[[نوریه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|[[سیستان|سجستان]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''عثمانیه:''' به جهت باور به برتری [[عثمان بن عفان|عثمان]] بر دیگر [[خلفای راشدین|خلفا]]
|'''نوریه:''' به جهت باور به حجاب نوری
|
|
* برتری [[عثمان بن عفان|عثمان]] بر [[ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[علی بن ابی‌طالب]]
* حجاب ناری و حجاب نوری
|این فرقه به عنوان فرقه‌ای [[ناصبی]] دسته‌بندی می‌شود.
 
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۱}}</ref>
|برخی نوریه را نام دیگری از صوفیه دانسته‌اند.
|<ref>{{پک|مقدس اردبیلی|۱۳۷۷|ک=حدیقة الشیعه|ص=۲۷۵|ج=۲}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۵۲}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[غفاریه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[واصلیه]]
|[[ابوغفار]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''غفاریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* حرمت گوشت [[خوک]]
* برداشته شدن تکالیف پس از واصل شدن و شناخت کامل حق
* حلیت مغز و چربی خوک
* لزوم پذیرش درخواست مجامعت هر کسی از واصلیه پس از برانگیخته شدن شهوتش
|این فرقه اعتقادی همچون [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان امامیه]] دارند.
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۴}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۵۴}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[ذکریه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[رعینیه]]
(نمازیه)
|[[اسماعیل بن عبدالله|اسماعیل بن عبدالله رعینی]]
|[[محمدمهدی اتکی]]
|قرن چهارم و پنجم ه‍.ق
(مـ ۱۰۲۹ ه‍.ق)
در [[اندلس|آندلس]]
|قرن یازدهم
|{{n/a}}
در [[مکران]]
|'''رعینیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
| style="background-color:#b8f2f0" |[[پاکستان]] و [[بلوچستان]]
|'''ذکریه، نمازیه:''' به جهت باور به [[نسخ (تفسیر)|نسخ]] [[نماز]] به [[ذکر]]
|
|
* مهدویت و [[نبوت]] محمدمهدی اتکی
* [[معاد روحانی]]
* نسخ حکم نماز
* عدم مبعوث شدن اجساد از قبور
* نسخ حکم [[روزه]] [[رمضان]]
* امامت اسماعیل بن عبدالله
* تعلق [[زکات]] نسبت به همه اموال
* حرمت همه اموال جز قوت لایموت
* انکار [[قبله]] و [[حج]]
|رهبر این فرقه مهمترین مرید و شاگرد [[ابن مسره]] است.
|این فرقه خود را [[مسلمان]] نمی‌دانند با این حال، گرایشی [[شیعه|شیعی]] دارند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۴}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان تصوف اندلس}}</ref>
|<ref>{{پک|اسعدی|۱۳۸۸|ف=بررسی اجمالی فرقه ذکریه|ک=پژوهش‌های منطقه‌ای}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[فشاریه]]
|[[اسماعیلیه (سودان)|اسماعیلیه]]
|[[اسماعیل بن عبدالله]]
 
(مـ ۱۲۸۰ ه‍.ق)
|۱۲۵۸ ه‍.ق
در [[سودان]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''اسماعیلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|این فرقه یک فرقه و حزب سیاسی است.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۶۵|ج=۱۵}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[اشراقیه]]
|[[شهاب‌الدین یحیی سهروردی|شهاب الدین سهرودی]]
(مـ ۵۸۷ ه‍.ق)
|قرن ششم ه‍.ق
[[حلب]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''اشراقیه:''' اقتباس از لقب رهبر فرقه
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
|
* اشتراک اموال دنیا بین تمام خلائق به جهت فرزندی [[آدم]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}</ref>
* حق دو برابری مردان نسبت به زنان
|
|<ref name=":4">{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[قولیه]]
(مجردیه)
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''قولیه، مجردیه:''' به جهت باور بحصول ایمان به مجرد قول لا اله الا الله
|
* مؤمن شدن با گفتن قول «لا اله الا الله» حتی اگر ایمان واقعی نباشد
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۲}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[سمعیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[قادریه]]
|[[محمد بن سهل سمعی|محمد بن سهل بصری سمعی]]
|[[عبدالقادر گیلانی]]
(مـ ۵۶۱ ه‍.ق)
|قرن ششم ه‍.ق
[[بغداد]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''قادریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* اقتباسی از فقه [[سنی|اهل سنت و جماعت]]
|'''شاخه‌های منشعب:''' یافعیه، مشارعیه، عرابیه، بناوه، گرزمر، اشرفیه، هندیه، خلوصیه، نابلسیه، رومیه، صَلْتِیه، فارضیه، قاسمیه، عماریه، عروسیه، بوعلیه، جلاله و بکائیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۱۷۵–۱۸۵|ج=۱۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[اکبریه]]
(حاتمیه)
|[[ابن عربی|محی‌الدین بن عربی]]
(مـ ۵۴۳ ه‍.ق)
|قرن ششم ه‍.ق
[[دمشق]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''سمعیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''اکبریه:''' اقتباس از لقب رهبر فرقه، ملقب به شیخ اکبر
 
'''حاتمیه:''' به جهت انتساب رهبر فرقه به خاندان [[حاتم طایی]]
|
|
* عدم قبول [[توبه]] قاتل [[قتل|قتل عمد]]
* [[وحدت وجود]]
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۵}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۱۷۸|ج=۱۵}}</ref>
|-
|-
| rowspan="4" style="background-color:#efe6e9" |[[زندیق|زنادقه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[بابائیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[راوندیه]]
|[[اسحاق ترکمانی کفرسودی]]
|[[احمد بن یحیی راوندی|ابوالحسن احمد بن یحیی بن اسحاق راوندی]]
|۶۳۸ ه‍.ق
(مـ ۲۹۸ ه‍.ق)
[[ادرنه]] (ادریانپول)
|قرن سوم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |این فرقه در فرقه [[بکتاشیه]] ادغام شد
در [[راوند]] از توابع [[کاشان]]
|'''بابائیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه، ملقب به بابا اسحاق
|{{n/a}}
|
|'''راوندیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
* اعتقاداتی اقتباسی از [[شیعه|تشیع]]
|
|
* نفی خدا
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۱۲|ج=۱۱}}</ref>
* قدم عالم هستی
* طعن به [[محمد|پیامبر اسلام]]
|احمد بن یحیی راوندی که ابتدا از [[معتزله]] بود، به [[زندیق|زنادقه]] پیوست و این فرقه را تأسیس نمود.
'''شاخه‌های منشعب:'''
 
عباسیه خلص
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۲}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[فانیه]]
|[[بکائیه]]
|[[احمد بکائی کونتی]]
(مـ ۹۱۱ ه‍.ق)
|قرن دهم ه‍.ق
[[سودان]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''بکائیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|این فرقه از طایفه [[قادریه]] هستند. '''شاخه‌های منشعب:''' فضلیه و آل سیدیه
|'''فانیه:''' به جهت اعتقادشان به فنای بهشت
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}</ref>
|
* فنای [[بهشت]] و [[جهنم]]
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۰}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[سمنیه (فرقه)|سمنیه]]
|[[بونوحیه]]
(شمنیه)
(بونیین)
|[[ابن حزم ازدی سمنی]]
|{{n/a}}
|قرن دوم ه‍.ق
|جنوب [[مراکش]]
در [[هند]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[هند]]، [[چین]] و [[خراسان]] در [[ایران]]
|'''سمنیه:''' اقتباس از نام رهبر مؤسس یا از نام بت مورد پرستش آنان
|
* [[تناسخ]]
* تنها راه علم، از طریق حس
|این فرقه در [[هند]]، [[چین]] و [[خراسان]] فراوان‌اند و از بت پرستان هندی بودند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۵}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۶۳۶|ج=۷}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۸۲۵|ج=۱۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[محروقیه]]
(حرقیه)
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''محروقیه:''' به جهت باور به یکبار سوختن در [[دوزخ]]
|
|
* عذاب شدن دوزخیان به یکبار سوختن و خاکستر شدن در [[دوزخ]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}</ref>
|
|-
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۲}}</ref>
|[[بیبریه]]
|-
|(مـ ۱۳۴۲ ه‍.ق)
| rowspan="8" style="background-color:#fff9ae" |[[جبریه]]
|قرن سیزدهم ه‍.ق
(مجبّره)
[[لیکیکیه]] در [[ترکیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[اختیار|جبریه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|قرن اول ه‍.ق
در [[مدینه]] و [[شام]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''جبریه:''' به جهت باور به جبر بندگان در ارتکاب افعال
|
|
* انتساب خیر و شر به خدا
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}</ref>
* عدم اختیار در افعال
|این فرقه در مقابل [[قدریه]] شکل گرفته‌اند.
'''شاخه‌های منشعب:''' نهالیه، معتریه، سابقیه، مفروغیه، عجزیه، مضطربه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۷}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان جبر و اختیار}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[صیاحیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[حیدری نعمتی|نعمتی]]
(صباحیه)
 
|[[صیاح بن معمّر|صیاح (صباح) بن معمّر]]
(نعمتی، نعمت‌اللهی)
|[[شاه نعمت‌الله ولی|نعمت‌الله ولی]]
(مـ ۸۳۴ ه‍.ق)
|قرن نهم ه‍.ق
در [[کرمان]]
|{{n/a}}
|'''نعمتیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''شاخه‌های منشعب:''' طاووسیه، نعمت‌اللهیه کوثریه، محبوب علیشاهی، شمسیه، کمیلیه، [[نوربخشیه]]، [[میرزا عبدالحسین ذوالریاستین شیرازی|ذوالریاستین]]، [[دراویش گنابادی|نعمت‌اللهیه گنابادیه]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۷۲–۱۷۳ و ۳۲۶}}{{سرخط}}{{پک|بیدختی گنابادی|۱۳۸۵|ف=تحلیلی از فرقه نعمت‌اللهیه گنابادی|ک=کتاب نقد}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[شاذلیه]]
|[[ابوالحسن شاذلی|علی بن عبدالله بن عبدالجبار بن تمیم بن هرمز شاذلی المغربی]]
(مـ ۶۵۶ ه‍.ق)
|شمال آفریقا ([[مصر]]، [[الجزایر]] و [[تونس]])
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''صیاحیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''شاذلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* عدم اختیار در افعال
* زیارت و تقدس قبر رهبر فرقه در [[مصر]]
|
* زهد و کناره‌گیری از دنیا
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۱}}</ref>
* عدم توجه به [[خانگاه|خانقاه]] و [[خلوت (عرفان)|خلوت]]
|برای این فرقه، ۱۵ شاخه نام برده‌شده‌است.
'''شاخه‌های منشعب:''' زیانیه، وفائیه، عروسیه، جذولیه، هفونیه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۱۳}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[متمنیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[سوقیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''متمنیه:''' به جهت باورشان
|
|
* خیریت آنچه که نفس به آن آرام گیرد
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۴۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[ملامتیه]]
|[[ابوحفص عمرو بن سلم حداد|ابوحفص حداد]]
 
(مـ ۲۶۴ ه‍.ق)
 
و [[حمدون قصار]]
 
(مـ ۲۷۰ ه‍.ق)
|قرن سوم ه‍.ق
 
در [[نیشابور]]
| style="background-color:#b8f2f0" |با وجود آنکه اعتقاد ملامتیه به مرور زمان رو به زوال گذاشت، در قرون اخیر در [[ترکیه]] فرقه ملامتیه قوت گرفته‌است
|'''ملامتیه:''' اعتقاد به فضیلت ملامت شدن توسط دیگران
|
* فرار از شهرت
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۹}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۶}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۵۹۵۷|ج=۱۵}}{{سرخط}}{{پک|حائری|۱۳۸۲|ک=عرفان و تصوف؛ کلیاتی در اصول و مبانی|ص=ذیل عنوان ملامتیه}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[وهمیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[حلمانیه]]
|[[ابوحلمان دمشقی]]
|[[دمشق]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''حلمانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|'''وهمیه:''' به جهت باورشان به [[وهم]] بودن افعال آدمی
|
|
* وهمیت افعال آدمی
* حلول خدا در صورت‌های زیبا
* انکار [[عذاب‌های قیامت|عذاب اخروی]]
* وجوب سجده به چهره‌های زیبا
* اباحه‌گری
|گویند [[حسین منصور حلاج|حلاج]] از مریدان ابوحلمان بوده‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۶۵}}</ref>
|-
| rowspan="20" |[[غالیان]]
(غلاة، غالیه)
| style="background-color:#fff9ae" |[[بومسلمیه|ابومسلمیه]]
(خرم‌دینان، خرمیه، مسلمیه، اسحاقیه، حوالیه، تناسخیه، رزامیه، مسوده، شاعیه)
|[[اسحاق ترک]]
یا


|
[[رزام بن رزم]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۶۱}}</ref>
|۱۲۷ ه‍.ق
|-
در [[مرو]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[کسبیه]]
(کسلیه)
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''خرمدینان:''' به علت پایه‌گذاری اعتقادات آنان توسط [[خرمیان]]
|{{n/a}}
'''تناسخیه:''' به جهت اعتقاد به تناسخ ارواح
|'''کسبیه، کسلیه:''' به جهت نرفتن به سراغ کسب و کار یا به جهت اعتقاد به عدم کسب ثواب و عقاب بندگان
 
'''مسوده:''' به جهت لباس رسمی آنان
 
'''ابومسلمیه:''' به جهت باور به امامت [[ابومسلم خراسانی]]
|
|
* [[پوچ‌گرایی اخلاقی|اباحه‌گری]]
* امامت و مهدویت ابومسلم خراسانی
* عدم نیاز خدا به طاعت بندگان
* اباحه‌گری
* عدم ضرر خداوند از معصیت بندگان
* امامت به میراث
* عدم کسب ثواب و عقاب توسط بنده
|به [[شیعه|شیعیانی]] که اعتقادات این فرقه را پذیرفتند، شاعیه گویند.
|
'''شاخه‌های منشعب:'''
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۷}}{{سخ}}{{پک|ابن‌جوزی|۱۴۰۹|ک=تلبیس ابلیس|ص=۴۲}}</ref>
 
[[اسحاقیه]]، [[راوندیان|راوندیه]]، [[سنباد|سنباذیه]]، ابلقیه، مبیضّه، بابکیه، [[برکوکیه]]، فاطمیه، مازیاریه، کردکیه، نورساعیه و رزامیه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۹–۲۰، ۴۶، ۱۰۰، ۱۲۴، ۱۷۸–۱۸۱ و ۲۰۳}}{{سرخط}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۱۲۸۳|ج=۲}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[نجاریه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[یزیدیه]]
(حسینیه، مکتب نجاریه)
|[[یزید بن ابی انیسه]]
|[[محمد بن حسین نجار]]
|[[استان بصره|بصره]] و [[استان فارس|فارس]]
(مـ ۲۸۹ ه‍.ق)
|قرن سوم ه‍.ق
[[بم]] واقع در [[کرمان]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''نجاریه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|'''یزیدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* اعتقادی تلفیقی از [[اشاعره]] و [[معتزله]]
* بعثت پیامبری از [[استان فارس|فارس]] که [[اسلام]] را منسوخ سازد
* حدوث [[قرآن]]
|این فرقه از غلاة [[خوارج]] و شاخه‌ای از [[اباضیه]] محسوب می‌شوند.
* نفی رویت [[خدا]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۱}}</ref>
|'''شاخه‌های منشعب:''' [[برغوثیه]]، زعفرانیه و مستدرکه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۳۷}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۵۵۲–۵۵۳|ج=۳۰}}{{سرخط}}{{پک|ابن‌جوزی|۱۴۰۹|ک=تلبیس ابلیس|ص=۴۱}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[زعفرانیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[ایزدیان|یزیدیه]]
|[[الزعفرانی]]
|[[شیخ عدی|عدی بن مسافر]]
|قرن سوم ه‍.ق
 
در [[شهر ری|ری]]
(مـ ۵۵۵ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|۵۵۵ ه‍.ق
|'''زعفرانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
[[کردستان عراق|کردستان]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[عراق]]، [[مراکش|مغرب]]، [[موصل]]، [[سنجار]]، [[دیاربکر]]، [[حلب]] و [[ارمنستان]]
|'''یزیدیه:''' به جهت انتساب به [[یزید|یزید بن معاویه]]، یا [[یزید بن ابی انیسه]]
|
|
* حرمت [[انگور]] و [[کشمش]] (به جهت مورد علاقه بودن این دو خوراکی برای رئیس فرقه)
* [[ثنویت|ثنویت زرتشتی]]
* مخلوقیت [[قرآن]] با وجود اعتبار روایاتی که قرآن را غیر مخلوق می‌دانند
* اعتقاداتی مخلوط از [[مهرپرستی]]، [[یهودیان|یهود]]، [[مسیحیت|نصاری]] و فرقه‌ای [[نسطوری]]
* مخالفت با [[اسماعیلیه]]
|این فرقه، ابتدا زرتشی بود که توسط عدی بن مسافر به اسلام دعوت شده و پس از مرگ وی، دچار انحرافات بسیاری گردید.
|این فرقه شاخه‌ای از مکتب النجار یا همان نجاریه است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۱}}{{سرخط}}{{پک|مهنا|خریس|۱۹۹۴|ک=جامع الفرق و المذاهب|ص=۲۲۷}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۱۰}}{{سخ}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۸۷۹|ج=۳}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[مقاتلیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[بابکیه]]
(مقابلیه)
|[[بابک خرمدین]]
|[[مقاتل بن سلیمان]]
|۲۰۱ ه‍.ق
(مـ ۱۵۰ ه‍.ق)
در [[قلعه بابک]]
|قرن دوم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |۲۱۸ ه‍.ق
 
|'''بابکیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
در [[بلخ]]
|{{n/a}}
|'''مقاتلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* تجسیم خدا
* حلول روح
* ترکیب خدا از گوشت و خون
* بهره‌گیری از اعتقادات [[مندائیان|دین مزدایی]]
|رهبر این فرقه از بزرگان [[مرجئه]] بود که بعدها این فرقه را تأسیس کرد.
* برتری دادن [[شروین یکم|شروین]] بر محمد
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۵}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۷۰|ج=۱۲}}</ref>
|[[معتصم]] خلیفه عباسی به سال ۲۱۸ ه‍.ق با حمله به [[قلعه بابک]]، بابک خرمدین را کشته و بسیاری از یاران وی را به قتل رسانید؛ با این واقعه تعدادی از یایران وی به روم گریختند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۸۵–۸۷ و ۱۸۰–۱۸۱}}</ref>
|-
|-
| rowspan="3" style="background-color:#efe6e9" |بابیه
| style="background-color:#fff9ae" |[[منکریه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[بابیه]]
(میلیه)
|[[سید علی‌محمد باب]]
|{{n/a}}
(مـ ۱۲۶۶ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|۱۲۶۰ ه‍.ق
|{{n/a}}
[[شیراز]] در [[ایران]]
|'''منکریه:''' به جهت انکار [[شفاعت]] در [[رستاخیز|قیامت]]
| style="background-color:#ffb1b1" |پس از مرگ [[سید علی‌محمد باب|باب]]، پیروانش به دو فرقه [[بهائیت|بهائیه]] و [[ازلیان|ازلیه]] گرویدند و فرقه بابیه به مرور زمان منقرض شد.
|'''بابیه:''' اقتباس از باور آنان به بابیت علی‌محمد
|
|
* [[باب (عنوان)|بابیت]] (به معنای باب و درب علوم و راه اتصال به [[حجت بن الحسن]]) علی‌محمد
* انکار شفاعت در قیامت به جهت نبود میل در آنجا
* مهدویت علی‌محمد
 
* نبوت علی‌محمد
* الوهیت علی‌محمد
|علی محمد باب ابتدا به [[شیخیه]] گرایید ولی بعد از مدتی، ادعای مهدویت کرده و از آنان جدا و فرقه بابیه را تأسیس کرد. این فرقه نهایت به جهت اختلافات داخلی رهبران، به دو فرقه بهائیه و ازلیه منشعب شد. این فرقه از فرقه [[حروفیه]]، الهاماتی گرفته‌است.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۶۰–۹۶۱ و ۱۰۰۲}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۸۷–۹۱ و ۱۵۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[ازلیان|ازلیه]]
|[[یحیی صبح ازل]]
|۱۲۶۹ ه‍.ق
در [[ایران]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''ازلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* نیابت صبح ازل پس از [[سید علی‌محمد باب|علی‌محمد]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۹}}</ref>
|
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۶۴}}{{سرخط}}{{پک|یوسفی|۱۳۹۵|ک=از بابیت تا بهائیت|ص=۳۲–۳۵}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[بهائیت|بهائیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[یعجوریه]]
|[[بهاءالله|حسینعلی بهاء]]
|[[احمد بن علی یعجوری]]
|۱۲۶۹ ه‍.ق
|{{n/a}}
در [[ایران]]
|{{n/a}}
| style="background-color:#b8f2f0" |[[عشق‌آباد|عشق آباد]]، [[عکا]]، [[شیکاگو]] و برخی شهرهای [[ایران]]
|'''یعجوریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''بهائیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* نیابت حسینعلی پس از [[سید علی‌محمد باب|علی‌محمد]]
* سقوط [[حدود شرعی|حد]] از مرتکب گناهی پس از [[توبه]]
* [[نبوت]] و [[الوهیت]] حسینعلی
* [[قبله]] بودن شهر [[عکا]]
* ممنوعیت [[نماز جماعت]]
* وجوب روزه به مدت ۱۹ روز (معادل یک ماه بهائی) به جای [[رمضان (ماه)|ماه رمضان]]
|
|
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۴۶–۹۶۶}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۷}}</ref>
|-
|-
| rowspan="31" style="background-color:#ffd5aa" |[[تصوف|صوفیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[احمدیه]]
(متصوفه)
(قادیانیه)
| style="background-color:#fff9ae" |[[تیجانیه|تجانیه]]
|[[میرزا غلام احمد|غلام‌احمد قادیانی]]
 
(مـ ۱۳۲۶ ه‍.ق)
(تحینیه، تیجانیه)
|۱۲۹۷ ه‍.ق
|[[احمد تیجانی|ابوالعباس احمد بن محمد تیجانی]]
در دهکده [[قادیان (روستا)|قادیان]]، شهر [[گورداسپور|گرداسپور]] واقع در [[هند]]
(مـ ۱۲۳۰ ه‍.ق)
| style="background-color:#b8f2f0" |[[پاکستان]]، [[هند]]، [[بنگلادش]]، [[تانزانیا]]، [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]]، [[کانادا]] و [[اندونزی]]
|۱۱۸۶ ه‍.ق
|'''احمدیه:''' اقتباس از نام مؤسس و رهبر فرقه
[[الجزایر]]، [[مراکش]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[الجزایر]]، [[مراکش]]
|'''تجانیه، تیجانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* نبوت احمد تیجانی
* انکار هرگونه [[جهاد]] بجز جهاد با قلم
* وجوب زیارت قبر احمد تیجانی قبل از مراسم [[حج]]
* نجات [[مسیح]] از روی [[صلیب مسیحی|صلیب]] و هجرت به هند
|این فرقه، طریقه‌ای از خلوتیه محسوب می‌گردد.
* |'''شاخه‌های منشعب:''' [[لاهوریه]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۲۱ و ۱۲۲}}</ref>
|<ref>{{پک|اعتمادی‌نیا|احمدی|۱۳۸۹|ف=مسیح هندوستان|ک=فروغ وحدت}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[حروفیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[متعالیه]]
|[[فضل‌الله نعیمی|فضل‌الله نعیمی تبریزی استرآبادی]]
|{{n/a}}
(مـ ۷۹۶ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|۷۸۸ ه‍.ق
|{{n/a}}
[[تبریز]]
|{{n/a}}
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|
|'''حروفیه:''' به جهت باور به تقدس [[حرف (زبان‌شناسی)|حروف الفبا]]
* کفر نوشنده [[شراب]]، چه بداند شراب است و چه نداند، حتی اگر قطره‌ای شراب به ظرف آب باشد
 
|
|
* امامت و نبوت فضل‌الله نعیمی
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۸}}</ref>
* قدم عالم
* امکان رسیدن به الوهیت
* دوازدهمین امام بودن فضل‌الله نعیمی
|[[میرانشاه تیمور]]، پس از اطلاع از ظهور مذهب حروفیه، فضل‌الله نعیمی را احضار و وی را کشته و جسدش را در خیابان‌های [[تبریز]] کشاند. برخی از اعتقادات این فرقه منقرض شده، در فرقه بکتاشیه وارد شده‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۵۳–۱۵۵}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[حلاجیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[راوندیان|راوندیه]]
|[[حسین منصور حلاج|حسین بن منصور حلاج]]
 
(مـ ۳۰۹ ه‍.ق)
(راوندیان)
|۲۹۶ ه‍.ق
|[[عبدالله راوندی]]
[[بغداد]]، [[اهواز]]
|قرن دوم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |به مرور زمان منقرض شدند
در [[خراسان]]
|'''حلاجیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|{{n/a}}
|'''راوندیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* حلول روح خدا در جسم حلاج
* امامت [[عباس بن عبدالمطلب]] و انتصابش توسط [[محمد]]
* [[وحدت وجود]]
* الوهیت [[منصور (خلیفه)|منصور]]
* بی اعتقادی نسبت به فرائض
* مظهریت جبرائیل بودن[[هیثم بن معاویه|فرماندار مکه]]
|حلاج در سال ۳۰۱ ه‍.ق دستگیر و در سال ۳۰۹ ه‍.ق به جرم [[ارتداد در اسلام|ارتداد]]، به دار آویخته شد؛ سپس جسدش را سوزانیدند و سرش را بر بالای پل شهر [[بغداد]] آویختند.
|پس از آنکه منصور با آنها مقابله کرد، آنان بر منصور شوریده و منصور با به قتل رساندند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۶۲–۱۶۳}}</ref>
'''شاخه‌های منشعب:''' هریریه، رزامیه و [[بومسلمیه|ابومسلمیه]]
|<ref>{{پک|اشعری|۱۴۰۰|ک=مقالات الاسلامیین|ص=۹۶}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۰–۲۰۱}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[سلسله ذهبیه|ذهبیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[طریفیه]]
(الهیه، محمدیه، علویه، رضویه، مهدیه، معروفیه، کبرویه، احمدیه)
|[[صالح بن طریف]]
|[[عبدالله برزش‌آبادی]]
|قرن دوم ه‍.ق
(مـ نیمه دوم قرن نهم ه‍.ق)
|{{n/a}}
|قرن نهم ه‍.ق
|'''طریفیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
| style="background-color:#b8f2f0" |[[ایران]] و [[انگلستان]]
|
|'''ذهبیه:''' اقتباس از نام [[حدیث سلسله‌الذهب|حدیث سلسله الذهب]] و ارتباط این فرقه به [[علی بن موسی الرضا]]
* نبوت صالح بن طریف
'''معروفیه:''' اقتباس از نام یکی از اقطاب فرقه به نام [[معروف کرخی]]
* شریعتی غیر از اسلام
|
|رهبر فرقه در ابتدا از [[خوارج]] بود و پس از آن مدعی نبوت شد.
* ولایت کلیه شمسه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۶}}</ref>
* ولایت جزئیه قمریه
|این فرقه به سبب یک [[کودتا]] توسط مؤسس آن، رخ داده‌است و این اولین کودتا در [[تصوف]] محسوب می‌شود.
رهبر این فرقه در عصر معاصر، [[عبدالحمید گنجویان]] است که در انگلستان به سر می‌برد.
|<ref>{{پک|حاجتی شورکی|صانعی|۱۳۹۲|ف=معرفی فرقه ذهبیه|ک=معرفت}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[سالمیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[مخترعه]]
 
|{{n/a}}
(عوام السالمیه، سهلیه)
|{{n/a}}
|[[سهل تستری]]
|{{n/a}}
(مـ ۲۸۳ ه‍.ق)
|قرن سوم و چهارم ه‍.ق
[[بصره]] و [[کوفه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''سالمیه:''' اقتباس از نام شاگرد [[سهل تستری]] به نام [[ابن سلام|ابوعبدالله محمد بن سالم]] (مـ ۲۹۷ ه‍.ق)
'''سهیلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* پیروی از [[مالکی|فقه مالک بن انس]]
* نجاست عرق زن [[قاعدگی|حائض]] و مرد [[جنب]]
* تجلی خداوند
* قدمت افعال خدا
* بهتر بودن صبر نسبت به لذات از بهره‌بری آنها
* [[توبه]] و [[سجده|سجده کردن]] [[ابلیس]] به [[آدم]]
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۳–۲۲۴ و ۳۳۹}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۸}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[بکتاشیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[مطبخیه]]
|[[محمد بکتاش|حاج بکتاش]]
|[[ابواسماعیل مطبخی]]
(مـ ۷۳۸ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|۱۳۲۶ میلادی
|{{n/a}}
[[آناتولی]]
|'''مطبخیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
| style="background-color:#ffb1b1" |۱۹۲۲ میلادی
|
|'''بکتاشیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
* انکار وجوب [[نماز]] صبح، مغرب و عشاء
|
|
* گرایش به [[شیعه|تشیع]] در عین ادعای تبعیت از [[سنی|اهل سنت]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۱۳}}</ref>
* دشنام به [[ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]]
* [[تثلیث]] الله، محمد و علی
* [[عشای ربانی]]
|این فرقه از فرقه [[حروفیه]] تعالیمی را کسب کرده‌است.
'''شاخه‌های منشعب:''' بلکانیه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۵–۱۰۶ و ۱۵۵}}</ref>
|-
|-
|[[شمسیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[مبدلیه]]
|[[قره شمس‌الدین|شمس‌الدین ابوالثناء احمد بن ابوالبرکات محمد بن سیواس]]
|{{n/a}}
(یا سیواسی‌زاده -
|{{n/a}}
 
|{{n/a}}
مـ ۱۰۰۹ ه‍.ق)
|قرن دهم ه‍.ق
 
در [[سیواس]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''شمسیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* اعتقادات فرقه [[خلوتیه]]
* قتل را کفاره و شرط قبول [[توبه]] گنهکار دانستن
|وی ابتدا از سران فرقه خلوتیه بود و در [[سیواس]] می‌زیست و برخی وی را مجدد فرقه خلوتیه دانند.
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۴۶}}{{سرخط}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۲۷۴|ج=۲}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۶}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[اویسیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[جواربیه]]
|[[اویس قرنی]]
|[[داوود جواربی]]
(مـ ۳۷ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|قرن ششم ه‍.ق
|{{n/a}}
| style="background-color:#b8f2f0" |[[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]]، [[کانادا]] و [[ایران]]
|'''جواربیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''اویسیه:''' به جهت ختم طریقت به [[اویس قرنی]]
|
* تشبیه خدا به انسان
* اقتباس اعتقادات از [[تورات]]
|
|
* عدم انتساب به هیچ شیخ و پیری
|<ref>{{پک|اشعری|۱۴۰۰|ک=مقالات الاسلامیین|ص=۲۸۳}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۴۴}}</ref>
* پیمودن سلوک با [[توسل]] به [[محمد|پیامبر اسلام]]
|این طریقت توسط [[جلال‌الدین علی عنقا|جلال الدین علی عنقا]] در [[ایران]] احیاء و مجدد تأسیس شد و به نام [[شاه مقصودی اویسی]] شناخته می‌شود. این طریق اکنون در ایران و برخی کشورها در جریان است.
|<ref>{{پک|اویسی|۱۳۸۷|ف=آسیب‌شناسی فرقه اویسیه|ک=کتاب نقد}}</ref>
|-
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[احمدیه (بدویه)|احمدیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[کاکه‌ای‌ها|کاکائیه]]
 
|اسحاق
(بدویه)
|[[کرکوک]] و [[اربیل]] در [[عراق]]
|[[سید احمد بدوی]]
| style="background-color:#b8f2f0" |کرکوک و اربیل
(مـ ۶۷۵ ه‍.ق)
|'''کاکائیه:''' اقتباس از واژه کاکا به معنای برادر در زبان کردی
|۶۳۴ ه‍.ق
|
در [[طنطا]]
* عقائدی شبیه به [[شبک (دین)|شبک]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[مصر]]
* تناسخ
|'''احمدیه، بدویه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
* حلول
* تقدس و زیارت قبر اسحاق در کوه‌های [[اورامان|اورامانات]]
|این فرقه از فرقه [[علی‌اللهی (مذهب)|علی‌اللهیه]] و با شباهت بسیاری به عقائد [[شبک (دین)|شبک]] منشعب شده‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۳}}{{سرخط}}{{پک|صراف|۱۳۷۳|ک=الشبک|ص=۲۸۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[غیریه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''شاخه‌های منشعب:''' شناویه، مرازقه، کنّاسیه، انبابیه، حمودیه، منائضیه، سلامیه، حلبیه، زاهدیه، شعیبیه، تسقیانیه، عربیه، سطوحیه، بنداریه، مسلمیه، شورون بلالیه و بیومیه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹–۳۱۰}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[دسوقیه|برهانیه]]
(برهمیه، دُسُوقیه)
|[[برهان‌الدین ابراهیم دسوقی|ابراهیم دسوقی]]
(مـ ۶۷۶ ه‍.ق)
|قرن هفتم ه‍.ق
در [[مصر]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''برهانیه، دسوقیه، برهمیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* [[الوهیت]] ابراهیم دسوقی
* حکیم بودن محمد
|این طایفه از دو فرقه شهاویه و شرابنه شکل گرفته‌اند.
* انکار رسالت محمد
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۲۳۷|ج=۹}}</ref>
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۸}}</ref>
|-
|-
|[[بسطامیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[صافیه]]
(طیفوریه، یزیدیه)
|[[علی عشقی بسطامی]]


(مـ ۷۶۱ ه‍.ق)
(صافی)
|قرن هشتم ه‍.ق
|{{n/a}}
 
|[[آناتولی]]
در [[بسطام]] و [[ترکیه]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[آناتولی]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''بسطامیه، طیفوریه، یزیدیه:''' اقتباس از [[بایزید بسطامی]] به عنوان پیر طریقت
|
|
* [[وحدت وجود]]
* اعتقاداتی شبیه به [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان امامیه]] و [[تصوف|صوفیانه]]
* حلول
|تعداد آنان نزدیک به چهل هزار خانوار می‌رسد.
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۵–۲۹۶}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}{{سرخط}}{{پک|مقدس اردبیلی|۱۳۷۷|ک=حدیقة الشیعه|ص=۲۴۳|ج=۲}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۴۵۰|ج=۱۱}}</ref>
|-
|-
|[[عبدکیه]]
| style="background-color:#fff9ae" |[[سارقیه]]
|[[عبدک]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''عبدکیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''سارقیه:''' به جهت اعتقاد به کفاره بودن [[صدقه]] از مال سرقتی توسط [[دزدی|سارق]]
|
|
* حرمت مال دنیا در عصری که امام عادل نباشد
* غلو در کفاره گناهان
* اجازه تصرف در اموال مردم به حد [[قوت لایموت]]
* کفاره بودن [[غسل]] زن زناکار پس از [[زنا]]
* حرمت گوشتخواری در عصر غیبت امام
* کفاره بودن صدقه دادن دزد از مال دزدی که سبب سقوط عذاب است
|
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۱}}{{سخ}}{{پک|ملطی|۱۴۱۳|ک=التنبیه و الرد علی اهل الاهواء|ص=۹۳}}{{سرخط}}{{پک/بن|دائرة المعارف|ک=سنت‌های غذایی ایرانیان}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۲}}</ref>
|-
|-
|[[ادهمیه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[سماعیه|سمّاعیه]]
|[[ابراهیم ادهم]]
|[[سماعه اسدی]]
(مـ ۷۷۶ م)
|{{n/a}}
|قرن هشتم ه‍.ق
 
در بلخ
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''ادهمیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''سماعیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
|
* اقتباسی از اعتقادات [[آیین بودایی|آئین بودایی]]
* نبوت و الوهیت سماعه اسدی
|'''شاخه‌های منشعب:''' [[چشتیه]]
|این فرقه پیروان سماعیه بودند که ادعای دانستن [[علم سیمیا]] داشت و بر این اساس کارهای عجیبی از وی سر می‌زد.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۷۰|ج=۱۲}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}</ref>
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۵}}</ref>
|-
|-
|[[نوریه]]
| style="background-color:#efe6e9" |[[میسریه]]
|[[ابومیسر]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''میسریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|'''نوریه:''' به جهت باور به حجاب نوری
|
|
* حجاب ناری و حجاب نوری
* اکتسابی بودن نبوت
 
* بعثت به نبوت هر کسی که به نهایت صلاح و پاکی برسد
|برخی نوریه را نام دیگری از صوفیه دانسته‌اند.
|<ref>{{پک|مقدس اردبیلی|۱۳۷۷|ک=حدیقة الشیعه|ص=۲۷۵|ج=۲}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۵۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[واصلیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
|
* برداشته شدن تکالیف پس از واصل شدن و شناخت کامل حق
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۳۳}}</ref>
* لزوم پذیرش درخواست مجامعت هر کسی از واصلیه پس از برانگیخته شدن شهوتش
|}
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۵۴}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[رعینیه]]
|[[اسماعیل بن عبدالله|اسماعیل بن عبدالله رعینی]]
|قرن چهارم و پنجم ه‍.ق
در [[اندلس|آندلس]]
|{{n/a}}
|'''رعینیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* [[معاد روحانی]]
* عدم مبعوث شدن اجساد از قبور
* امامت اسماعیل بن عبدالله
* حرمت همه اموال جز قوت لایموت
|رهبر این فرقه مهمترین مرید و شاگرد [[ابن مسره]] است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۴}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان تصوف اندلس}}</ref>
|-
|[[اسماعیلیه (سودان)|اسماعیلیه]]
|[[اسماعیل بن عبدالله]]


(مـ ۱۲۸۰ ه‍.ق)
== پانویس ==
|۱۲۵۸ ه‍.ق
در [[سودان]]
|{{n/a}}
|'''اسماعیلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|این فرقه یک فرقه و حزب سیاسی است.
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۶۵|ج=۱۵}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[اشراقیه]]
|[[شهاب‌الدین یحیی سهروردی|شهاب الدین سهرودی]]
(مـ ۵۸۷ ه‍.ق)
|قرن ششم ه‍.ق
[[حلب]]
|{{n/a}}
|'''اشراقیه:''' اقتباس از لقب رهبر فرقه
|{{n/a}}
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[قادریه]]
|[[عبدالقادر گیلانی]]
(مـ ۵۶۱ ه‍.ق)
|قرن ششم ه‍.ق
[[بغداد]]
|{{n/a}}
|'''قادریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* اقتباسی از فقه [[سنی|اهل سنت و جماعت]]
|'''شاخه‌های منشعب:''' یافعیه، مشارعیه، عرابیه، بناوه، گرزمر، اشرفیه، هندیه، خلوصیه، نابلسیه، رومیه، صَلْتِیه، فارضیه، قاسمیه، عماریه، عروسیه، بوعلیه، جلاله و بکائیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۱۷۵–۱۸۵|ج=۱۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[اکبریه]]
(حاتمیه)
|[[ابن عربی|محی‌الدین بن عربی]]
 
(مـ ۵۴۳ ه‍.ق)
|قرن ششم ه‍.ق
 
[[دمشق]]
|{{n/a}}
|'''اکبریه:''' اقتباس از لقب رهبر فرقه، ملقب به شیخ اکبر
 
'''حاتمیه:''' به جهت انتساب رهبر فرقه به خاندان [[حاتم طایی]]
|
* [[وحدت وجود]]
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۰۹}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۱۷۸|ج=۱۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[بابائیه]]
|[[اسحاق ترکمانی کفرسودی]]
|۶۳۸ ه‍.ق
[[ادرنه]] (ادریانپول)
| style="background-color:#ffb1b1" |این فرقه در فرقه [[بکتاشیه]] ادغام شد
|'''بابائیه:''' اقتباس از لقب مؤسس فرقه، ملقب به بابا اسحاق
|
* اعتقاداتی اقتباسی از [[شیعه|تشیع]]
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۹۳۴|ک=دایرة المعارف الاسلامیه|ص=۱۲|ج=۱۱}}</ref>
|-
|[[بکائیه]]
|[[احمد بکائی کونتی]]
(مـ ۹۱۱ ه‍.ق)
|قرن دهم ه‍.ق
[[سودان]]
|{{n/a}}
|'''بکائیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|این فرقه از طایفه [[قادریه]] هستند. '''شاخه‌های منشعب:''' فضلیه و آل سیدیه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}</ref>
|-
|[[بونوحیه]]
(بونیین)
|{{n/a}}
|جنوب [[مراکش]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}</ref>
|-
|[[بیبریه]]
|(مـ ۱۳۴۲ ه‍.ق)
|قرن سیزدهم ه‍.ق
[[لیکیکیه]] در [[ترکیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۱۰}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[حیدری نعمتی|حیدریه]]
 
(حیدری)
|[[قطب‌الدین حیدر تونی|میر حیدر تونی]]
(مـ ۸۳۰ ه‍.ق)
|قرن نهم ه‍.ق
در [[تبریز]]
|{{n/a}}
|'''حیدریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|برخی رهبر و مؤسس فرقه حیدریه را [[قطب‌الدین حیدر تونی|قطب‌الدین بن حیدری تونی]] (م ۶۱۸ ه‍.ق) مدفون در شهر [[زاوه]] ([[تربت حیدریه]] امروز) دانسته‌اند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۷۲ و ۱۷۳}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[حیدری نعمتی|نعمتی]]
 
(نعمتی، نعمت‌اللهی)
|[[شاه نعمت‌الله ولی|نعمت‌الله ولی]]
(مـ ۸۳۴ ه‍.ق)
|قرن نهم ه‍.ق
در [[کرمان]]
|{{n/a}}
|'''نعمتیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|{{n/a}}
|'''شاخه‌های منشعب:''' طاووسیه، نعمت‌اللهیه کوثریه، محبوب علیشاهی، شمسیه، کمیلیه، [[نوربخشیه]]، [[میرزا عبدالحسین ذوالریاستین شیرازی|ذوالریاستین]]، [[دراویش گنابادی|نعمت‌اللهیه گنابادیه]]
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۷۲–۱۷۳ و ۳۲۶}}{{سرخط}}{{پک|بیدختی گنابادی|۱۳۸۵|ف=تحلیلی از فرقه نعمت‌اللهیه گنابادی|ک=کتاب نقد}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[شاذلیه]]
|[[ابوالحسن شاذلی|علی بن عبدالله بن عبدالجبار بن تمیم بن هرمز شاذلی المغربی]]
(مـ ۶۵۶ ه‍.ق)
|شمال آفریقا ([[مصر]]، [[الجزایر]] و [[تونس]])
|{{n/a}}
|'''شاذلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* زیارت و تقدس قبر رهبر فرقه در [[مصر]]
* زهد و کناره‌گیری از دنیا
* عدم توجه به [[خانگاه|خانقاه]] و [[خلوت (عرفان)|خلوت]]
|برای این فرقه، ۱۵ شاخه نام برده‌شده‌است.
'''شاخه‌های منشعب:''' زیانیه، وفائیه، عروسیه، جذولیه، هفونیه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۱۳}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[سوقیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۴۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[ملامتیه]]
|[[ابوحفص عمرو بن سلم حداد|ابوحفص حداد]]
 
(مـ ۲۶۴ ه‍.ق)
 
و [[حمدون قصار]]
 
(مـ ۲۷۰ ه‍.ق)
|قرن سوم ه‍.ق
 
در [[نیشابور]]
| style="background-color:#b8f2f0" |با وجود آنکه اعتقاد ملامتیه به مرور زمان رو به زوال گذاشت، در قرون اخیر در [[ترکیه]] فرقه ملامتیه قوت گرفته‌است
|'''ملامتیه:''' اعتقاد به فضیلت ملامت شدن توسط دیگران
|
* فرار از شهرت
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۶}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۵۹۵۷|ج=۱۵}}{{سرخط}}{{پک|حائری|۱۳۸۲|ک=عرفان و تصوف؛ کلیاتی در اصول و مبانی|ص=ذیل عنوان ملامتیه}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[شبک (دین)|شَبَک]]
|{{n/a}}
|قرن نهم ه‍.ق
در [[ایران]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
* اقتباس اعتقادات از فرقه [[ملامتیه]] و [[مسیحیت]]
* [[شب غفران]]
* تجسم خدا
* [[لیلة الکفشه]] (روز دهم محرم) اباحه‌گری
|این فرقه از طایفه کردهای [[عراق]] شکل گرفته‌است.
'''شاخه‌های منشعب''': صارلیه (از غلاة)
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۵۱}}{{سرخط}}{{پک|صراف|۱۳۷۳|ک=الشبک|ص=۱۴۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[حلمانیه]]
|[[ابوحلمان دمشقی]]
|[[دمشق]]
|{{n/a}}
|'''حلمانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* حلول خدا در صورت‌های زیبا
* وجوب سجده به چهره‌های زیبا
* اباحه‌گری
|گویند [[حسین منصور حلاج|حلاج]] از مریدان ابوحلمان بوده‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۶۵}}</ref>
|-
| rowspan="69" style="background-color:#ffd5aa" |[[غالیان]]
(غلاة، غالیه)
| style="background-color:#c1e982" |[[سبائیه|سَبائیه]]
(طیّاریه)
|[[عبدالله بن سبا|عبدالله بن سباء]]
(مـ ۴۰ ه‍.ق)
|[[کوفه]]، [[دمشق]] و [[مصر]]
|{{n/a}}
|'''سبائیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه؛ یا به جهت اعتقاد آنان به سب [[خلفای راشدین|خلفاء اهل سنت]]
'''طیرانیه:''' به جهت اعتقاد به طیران جان‌ها
|
* [[الوهیت]] و [[مهدویت]] [[علی بن ابی‌طالب]]
* نبوت [[عبدالله بن سبا]]
* [[تناسخ در اسلام|تناسخ]]
* [[رجعت]]
|این فرقه امروزه با نام حربیه شناخته می‌شوند. برخی همچون [[سید مرتضی عسکری]]، عبدالله بن سبا را فردی خیالی می‌دانند که وجود خارجی نداشته‌است.
'''شاخه‌های منشعب:''' تمییه، عمریه، فارسیه، نضریه، قتیبیه
|<ref>{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۱۶ و ۱۷}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۵۱، ۲۲۱ و ۲۲۴–۲۲۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[اهل حق]]
(حقه، گوران)
|[[سلطان سهاک|سلطان اسحاق]]
|[[لرستان]] و [[آذربایجان]]
| style="background-color:#b8f2f0" |غرب [[ایران]] از جمله شهرهای [[قصر شیرین]] و [[سرپل ذهاب]]، [[تهران]]، [[خراسان|منطقه خراسان]] و نواحی همسایه این مناطق
|'''اهل حق:''' اقتباس از شعار آنان که دین خود را دین حق یا حقیقت خوانند.
|
* اعتقاداتی آمیخته از ادیان کهن ایرانی، [[آیین مانوی|مانوی]] و [[اسماعیلیه|مذهب اسماعیلیه]]
* تناسخ
* حرمت تراشیدن سبیل
* اقامه نماز فقط به [[نماز جماعت|جماعت]]
|اهل حق به فرقه‌های دیگری چون [[حروفیه|حروفی‌ها]] و [[تصوف|متصوفه]] نیز اطلاق می‌شود ولی این عنوان بدون قرینه به طرفداران [[سلطان سهاک|سلطان اسحاق]] اشاره دارد.
'''شاخه‌های منشعب:''' اهل سر، [[یارسان]]، نصیری و [[علی‌اللهی (مذهب)|علی‌اللهی]]
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۱۰۱۵، ۱۰۱۶ و ۱۰۲۱}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۸۰}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلام|ص=۴۱۵۰|ج=۱۰}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[علویان (سوریه)|نصیریه]]
(انصاریه، علویه، مقصره)
|[[ابی‌نصیر]]
(قرن پنجم ه‍.ق)
|قرن پنجم ه‍.ق
در شمال غربی [[سوریه]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[جند اردن|جند الاردن]] و [[طبریه]]
|'''نصیریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
'''مقصره:''' به جهت تقصیر این فرقه در برتری علی بر [[محمد]]
 
'''علویه:''' به جهت باور به الوهیت [[علی بن ابی‌طالب]]
|
* التقاط عناصر [[شیعه]]، [[مسیحیت]] و ایرانیان پیش از اسلام
* [[تثلیث]] در خداشناسی، نبوت و امامت
* خالقیت علی بن ابی‌طالب
|این طایفه با فرقه [[علی‌اللهی (مذهب)|علی اللهی]] یکی دانسته شده‌است.
'''شاخه‌های منشعب:''' حیدریه، شمالیه (شمسیه)، کلازیه (قمریه) و غیبیه، جبلیه، حلبیه، حدادیه، خزمزجیه، رسالنه، سواحلیه، سوارخه، رشاونه، سرانیه، صرامتیه، شلاهمه، صوارمیه، عتاریه، عمامره، غیبیه، فخریه، فاوره، قبلیه، کلازیه، کلبیه، ماخوسیه، متاوره، مخازره، مخالسه، مهالبه، مرشدیه، نمیلانیه، نواصره، نیلانیه و یاشوطیه
|<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۲۳–۹۲۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[اسحاقیه]]
|[[اسحاق بن زید بن حارث|اسحاق بن زید بن حارث انصاری]]
|۱۲۷ ه‍.ق
در [[کوفه]]
| style="background-color:#ffb1b1" |قرن ششم ه‍.ق
|'''اسحاقیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* الوهیت [[علی بن ابی‌طالب|علی]]
* شراکت علی بن ابی‌طالب در نبوت با [[محمد|پیامبر اسلام]]
* عدم تفاوت بین نبوت و امامت
* حلول روح [[عبدالله بن معاویه جعفرطیار|عبدالله بن معاویه]] در اسحاق بن زید
|این فرقه شاخه‌ای از فرقه اباحیان است. پس از مرگ اسحاق بن زید، پیروانش به سه دسته تقسیم شدند و برخی به مهدویت وی، برخی به مرگ وی و برخی به قیام مجدد وی معقتد شدند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۵ و ۱۴۷–۱۴۸}}{{سخ}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۹۲۴}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[سمیعیه]]
(بشریه، بشیریه)
|[[سمیع بن محمد|سمیع بن محمد بن بشیر کوفی]]
|۱۸۳ ه‍.ق
|{{n/a}}
|'''سمیعیه، بشریه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
* انکار مرگ [[موسی کاظم]]
* مهدویت موسی کاظم
* امامت [[محمد بن بشیر]] و فرزندش [[سمیع بن بن محمد بن بشیر|سمیع]]
* کفر [[علی بن موسی الرضا|علی بن موسی]] و سایر [[فهرست امامان شیعه|امامان دوازده‌گانه]]
* اباحه‌گری بجز [[نماز]] و [[روزه]]
* تناسخ
|برخی این فرقه را همان بشریه می‌دانند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۶–۲۳۷ و ۱۰۴}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[شریکیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''شریکیه:''' به جهت باور به اشتراک [[نبوت]] [[محمد]] و [[علی بن ابی‌طالب|علی]]
|
* اشتراک در نبوت محمد و علی همچون [[موسی]] و [[هارون]]
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۵۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[خطابیه]]
(مخمسه)
|[[ابوالخطاب|ابوالخطاب محمد بن مقلاص بن راشد منقری]]
(مـ ۱۳۸ ه‍.ق)
|[[کوفه]]
| style="background-color:#ffb1b1" |با کشته شدن ابوالخطاب، فرقه خطابیه به چند فرقه کوچک منشعب شدند.
|'''خطابیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
'''مخمسه:''' به جهت اعتقاد به ظهور خدا در پنج صورت [[محمد]]، [[علی بن ابی‌طالب|علی]]، [[فاطمه زهرا|فاطمه]]، [[حسن مجتبی|حسن]] و [[حسین بن علی|حسین]].
|
* نبوت ابوالخطاب
* نبوت و الوهیت امامان
* الوهیت [[جعفر صادق]]
* تناسخ
* اباحه‌گری
|والی [[کوفه]] با شنیدن اعتقادات ابوالخطاب، با پیروان وی به جنگ پرداخت و هفتاد تن از آنان را در [[مسجد کوفه]] به قتل رسانید. ابوالخطاب نیز کشته و به دار آویخته شد.
'''شاخه‌های منشعب:''' عمیریه، [[غرابیه]]، معمریه،
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۸۲ و ۴۰۰}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[سریه]]
|[[سری اقصم|سریّ اقصم]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''سریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* الوهیت [[جعفر صادق]]
* نبوت سری اقصم
* حلول روح
* حلول روح [[موسی]] در سری
|جعفر صادق دربارهٔ سری اقصم معتقد بود که وی دروغگوست.
|<ref name=":0">{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[قزلباش|قزلباشیه]]
|[[شیخ صفی‌الدین اردبیلی|صفی‌الدین اردبیلی]]
 
(مـ ۷۳۵ ه‍.ق)
|[[آناتولی]]
|{{n/a}}
|'''قزلباشیه:''' اقتباس از روایتی که به استناد آن فرقه تأسیس شده‌است
|
* باور به برخی اعتقادات [[علویان (سوریه)|نصیریه]]
* حلول خدا در علی بن ابی طالب
* ترک [[نماز]] و [[روزه در اسلام|روزه]] رمضان
* روزه گرفتن در ۱۲ روز اول [[محرم (ماه)|محرم]]
* ارتباط بین خدا و انسان بواسطه [[دده]]‌ها
|روحانیون این فرقه دده نام داشته و رابط بین خدا و انسان هستند. فرقه [[شبک (دین)|شبک]] زیرشاخه‌ای از این فرقه است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۱}}{{سرخط}}{{پک|صراف|۱۳۷۳|ک=الشبک|ص=۱۴۱ و ۵۷}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[بزیعیه]]
(بزیغیه)
|[[بزیع بن موسی حائک]]
|قرن دوم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شدند
|'''بزیعیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* الوهیت [[جعفر صادق]]
* نمایندگی و نبوت بزیع بن موسی
|این فرقه از شاخه‌های [[خطابیه]] است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۰–۱۰۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[غمامیه]]
 
(ربیعه، یعقوبیه)
|[[محمد بن یعقوب]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''غمامیه، ربیعیه:''' از جهت اعتقادشان به هبوط خدا در [[بهار|فصل بهار]] به زمین
'''یعقوبیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* نزول خدا در موسم بهار به زمین و طراوت بخشیدن به آن
* الوهیت [[علی بن ابی‌طالب]]
* ولادت علی در ابرها
|این فرقه با فرقه [[سبائیه]] که سحابیه نیز نام دارد یکی دانسته شده.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۷ و ۴۷۸}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[مالکیه]]
|{{n/a}}
|[[آمل]] در [[استان مازندران|مازندران]] [[ایران]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[آمل]]
|'''مالکیه:''' به جهت اعتقادشان نسبت به امامت [[مالک اشتر]]
|
* امامت [[مالک اشتر|مالک اشتر نخعی]] پس از علی بن ابی‌طالب
|[[مسجد تشت زنان]] آمل به نام مالک اشتر است و ترمیم سالانه این مسجد از سنت‌های این فرقه محسوب می‌شود.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۴–۳۸۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[بومسلمیه|ابومسلمیه]]
(خرم‌دینان، خرمیه، مسلمیه، اسحاقیه، حوالیه، تناسخیه، رزامیه، مسوده، شاعیه)
|[[اسحاق ترک]]
یا
 
[[رزام بن رزم]]
|۱۲۷ ه‍.ق
در [[مرو]]
|{{n/a}}
|'''خرمدینان:''' به علت پایه‌گذاری اعتقادات آنان توسط [[خرمیان]]
'''تناسخیه:''' به جهت اعتقاد به تناسخ ارواح
 
'''مسوده:''' به جهت لباس رسمی آنان
 
'''ابومسلمیه:''' به جهت باور به امامت [[ابومسلم خراسانی]]
|
* امامت و مهدویت ابومسلم خراسانی
* اباحه‌گری
* امامت به میراث
|به [[شیعه|شیعیانی]] که اعتقادات این فرقه را پذیرفتند، شاعیه گویند.
'''شاخه‌های منشعب:'''
 
[[اسحاقیه]]، [[راوندیان|راوندیه]]، [[سنباد|سنباذیه]]، ابلقیه، مبیضّه، بابکیه، [[برکوکیه]]، فاطمیه، مازیاریه، کردکیه، نورساعیه و رزامیه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۹–۲۰، ۴۶، ۱۰۰، ۱۲۴، ۱۷۸–۱۸۱ و ۲۰۳}}{{سرخط}}{{پک|دهخدا|۱۳۴۱|ک=لغتنامه دهخدا|ص=۱۲۸۳|ج=۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[بشاریه]]
(علیائیه)
|[[بشار شعیری|بشار شعیری کوفی]]
(مـ ۱۸۰ ه‍.ق)
|قرن دوم ه‍.ق
در [[کوفه]]
|{{n/a}}
|'''بشاریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
 
'''علیائیه:''' به جهت اعتقاد به الوهیت [[علی بن ابی‌طالب]]
|
* الوهیت علی بن ابی‌طالب
* انکار نبوت محمد
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۰۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[عبیداللهیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''عبیداللهیه:''' به جهت اعتقاد به الوهیت [[عبیدالله مهدی]]
|
* الوهیت [[عبیدالله مهدی]]
|این طایفه شاخه‌ای از [[اسماعیلیه]] هستند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[شباسیه]]
 
(شباشیه)
|[[شباس المغیم|شواس (شباس) المغیم]]
|[[بصره]]
|{{n/a}}
|'''شباسیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* الوهیت شواس المغیم
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۵۰}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[مبرقعیه]]
|[[موسی مبرقع|موسی بن محمد تقی بن علی بن موسی الرضا]]
(مـ ۲۹۶ ه‍.ق)
|قرن سوم ه‍.ق
[[کوفه]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شدند
|'''مبرقعیه:''' اقتباس از نام رهبر و مراد فرقه
|
* امامت موسی مبرقع پس از [[محمد تقی|محمدتقی]]
|این طایفه پس از مدتی مجدداً به امامت [[علی النقی]] عدول کردند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[یزیدیه]]
|[[یزید بن ابی انیسه]]
|[[استان بصره|بصره]] و [[استان فارس|فارس]]
|{{n/a}}
|'''یزیدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* بعثت پیامبری از [[استان فارس|فارس]] که [[اسلام]] را منسوخ سازد
|این فرقه از غلاة [[خوارج]] و شاخه‌ای از [[اباضیه]] محسوب می‌شوند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[ایزدیان|یزیدیه]]
|[[شیخ عدی|عدی بن مسافر]]
 
(مـ ۵۵۵ ه‍.ق)
|۵۵۵ ه‍.ق
[[کردستان عراق|کردستان]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[عراق]]، [[مراکش|مغرب]]، [[موصل]]، [[سنجار]]، [[دیاربکر]]، [[حلب]] و [[ارمنستان]]
|'''یزیدیه:''' به جهت انتساب به [[یزید|یزید بن معاویه]]، یا [[یزید بن ابی انیسه]]
|
* [[ثنویت|ثنویت زرتشتی]]
* اعتقاداتی مخلوط از [[مهرپرستی]]، [[یهودیان|یهود]]، [[مسیحیت|نصاری]] و فرقه‌ای [[نسطوری]]
|این فرقه، ابتدا زرتشی بود که توسط عدی بن مسافر به اسلام دعوت شده و پس از مرگ وی، دچار انحرافات بسیاری گردید.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۱}}{{سرخط}}{{پک|مهنا|خریس|۱۹۹۴|ک=جامع الفرق و المذاهب|ص=۲۲۷}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[بابکیه]]
|[[بابک خرمدین]]
|۲۰۱ ه‍.ق
در [[قلعه بابک]]
| style="background-color:#ffb1b1" |۲۱۸ ه‍.ق
|'''بابکیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
* حلول روح
* بهره‌گیری از اعتقادات [[مندائیان|دین مزدایی]]
* برتری دادن [[شروین یکم|شروین]] بر محمد
|[[معتصم]] خلیفه عباسی به سال ۲۱۸ ه‍.ق با حمله به [[قلعه بابک]]، بابک خرمدین را کشته و بسیاری از یاران وی را به قتل رسانید؛ با این واقعه تعدادی از یایران وی به روم گریختند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۸۵–۸۷ و ۱۸۰–۱۸۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[حسینیه (فرقه)|حسینیه]]
 
(کسفیه، منصوریه)
|[[ابومنصور عجلی]]
|قرن دوم ه‍.ق
در [[کوفه]]
|{{n/a}}
|'''کسفیه:''' به جهت تاویل آیه ۴۴ [[طور|سوره طور]] و واژه کسف در آن آیه به ابومنصور عجلی
'''منصوریه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
* امامت [[علی بن ابی‌طالب]] تا [[محمد باقر|محمدباقر]]
* امامت ابومنصور عجلی پس از محمدباقر
* به آسمان رفتن ابومنصور و سخن با خدا
|این طایفه در امام بعدی اختلاف کرده و به دو طایفه [[شیعه محمدیه|محمدیه]] و [[حسینیه (فرقه)|حسینیه]] منشعب شدند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۵۸، ۳۶۷ و ۴۲۸–۴۲۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[متربصه]]
 
(مترابصه)
|{{n/a}}
|[[زاهدان]]
|{{n/a}}
|'''متربصه:''' به جهت انتظار برای ظهور [[مهدی]] <small>(متربص در عربی به معنای منتظر)</small>
|
* انتصاب افراد به امامت و اعتقاد به مهدی آخرالزمان بودن وی
* انتصاب فرد جدید پس از مرگ امام قبلی
* جواز خروج بر حاکم مسلمان
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۸}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[منکریه]]
(میلیه)
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''منکریه:''' به جهت انکار [[شفاعت]] در [[رستاخیز|قیامت]]
|
* انکار شفاعت در قیامت به جهت نبود میل در آنجا
 
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[یعجوریه]]
|[[احمد بن علی یعجوری]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''یعجوریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* سقوط [[حدود شرعی|حد]] از مرتکب گناهی پس از [[توبه]]
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۷}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[فواتیه]]
|[[فوات بن احنف]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''فواتیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* اعطاء حق آفرینش، امر مرگ و زندگی و روزی دهندگی توسط خدا به [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب]] و امامان از فرزندانش
* حلول خدا در انسان
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۴}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان حلولیه}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[هشامیه]]
(جوالیقه، جوالیقیه)
|[[هشام بن سالم|هشام بن سالم جوالیقی علاف]]
(مـ ۱۸۳ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''هشامیه، جوالیقه، جوالیقیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* تجسیم و تشبیه
|اهل سنت، این فرقه را از مجسمه دانسته‌اند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۶۵}}{{سرخط}}{{پک|بغدادی|۱۹۷۷|ک=الفرق بین الفرق|ص=۵۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[احمدیه]]
(قادیانیه)
|[[میرزا غلام احمد|غلام‌احمد قادیانی]]
(مـ ۱۳۲۶ ه‍.ق)
|۱۲۹۷ ه‍.ق
در دهکده [[قادیان (روستا)|قادیان]]، شهر [[گورداسپور|گرداسپور]] واقع در [[هند]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[پاکستان]]، [[هند]]، [[بنگلادش]]، [[تانزانیا]]، [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]]، [[کانادا]] و [[اندونزی]]
|'''احمدیه:''' اقتباس از نام مؤسس و رهبر فرقه
|
* انکار هرگونه [[جهاد]] بجز جهاد با قلم
* نجات [[مسیح]] از روی [[صلیب مسیحی|صلیب]] و هجرت به هند
* |'''شاخه‌های منشعب:''' [[لاهوریه]]
|<ref>{{پک|اعتمادی‌نیا|احمدی|۱۳۸۹|ف=مسیح هندوستان|ک=فروغ وحدت}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[بیانیه (فرقه)|بیانیه]]
(سمعانیه)
|[[بیان بن سمعان|بیان بن سمعان تمیمی نهدی]]
(مـ ۱۱۹ ه‍.ق)
|قرن دوم ه‍.ق
در [[کوفه]]
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شدند
|'''بیانیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* الوهیت [[علی بن ابی‌طالب]]
* نبوت بیان بن سمعان
* [[تناسخ]]
* [[رجعت]]
|[[خالد بن عبدالله القسری]]، بیان بن سمعان را به همراه یاران او در [[مسجد کوفه]] به آتش کشید و فرقه آنان را نابود کرد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۱۳ و ۲۳۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[علبائیه]]
 
(علیاویه، ذمیه)
|[[علباء بن دراع اسدی|علباء بن دراع اسدی یا علیاء بن دراع دوسی]]
یا
 
[[بشار شعیری]]
 
(مـ ۱۸۰ ه‍.ق)
|قرن دوم ه‍.ق
در [[بحرین]]
|{{n/a}}
|'''ذمیه:''' به جهت نکوهش [[محمد]]
'''علبانیه:''' به جهت [[مسخ]] شدن یکی از پیروان این فرقه به شکل مرغی به نام علباء
|
* برتری [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب]] بر [[محمد]]
* الوهیت علی
* تناسخ
* اباحه‌گری
|برخی کتب ملل و نحل این فرقه را همان علیائیه دانسته‌اند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[متعالیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
* کفر نوشنده [[شراب]]، چه بداند شراب است و چه نداند، حتی اگر قطره‌ای شراب به ظرف آب باشد
 
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۸}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[شلمغانیه]]
 
(عزاقریه)
|[[محمد بن علی شلمغانی|ابوجعفر محمد بن علی شلمغانی]]
|۳۲۲ ه‍.ق
در [[بغداد]]
| style="background-color:#ffb1b1" |۳۴۰ ه‍.ق
|'''شلمغانیه، عزاقریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* [[روح‌القدس]] بودن و حلول خدا در شلمغانی
* اباحه‌گری
|[[شلمغان]] نام مکانی در نواحی شهر [[استان واسط|واسط]] است که رئیس این فرقه منسوب به آنجاست.
شلمغانی با [[حسین بن روح نوبختی|حسین بن روح]] به رقابت پرداخت و خود را باب دانست و در نهایت به امر حکومت به دار آویخته شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۵۷–۲۶۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[شریعیه]]
|[[حسن شریعی|ابومحمد حسن شریعی]]
|۲۶۰ ه‍.ق
|{{n/a}}
|'''شریعیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
* حلول خدا در پنج تن آل عبا
* حلول خدا در شریعی
* بابیت شریعی پس از حسن عسکری
|پس از مرگ شریعی شخصی به نام [[نمیر]] ادعای جانشینی و حلول خدا در وی را کرد. این فرقه از شاخه‌های علیانیه دانسته شده‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۵۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[راوندیان|راوندیه]]
 
(راوندیان)
|[[عبدالله راوندی]]
|قرن دوم ه‍.ق
در [[خراسان]]
|{{n/a}}
|'''راوندیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* امامت [[عباس بن عبدالمطلب]] و انتصابش توسط [[محمد]]
* الوهیت [[منصور (خلیفه)|منصور]]
* مظهریت جبرائیل بودن[[هیثم بن معاویه|فرماندار مکه]]
|پس از آنکه منصور با آنها مقابله کرد، آنان بر منصور شوریده و منصور با به قتل رساندند.
'''شاخه‌های منشعب:''' هریریه، رزامیه و [[بومسلمیه|ابومسلمیه]]
|<ref>{{پک|اشعری|۱۴۰۰|ک=مقالات الاسلامیین|ص=۹۶}}{{سخ}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۰۰–۲۰۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[عمرویه]]
|[[عمرو نبطی]]
|قرن دوم ه‍.ق
در [[مدینه]]
|{{n/a}}
|'''عمرویه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* کافی بودن معرفت امام از عبادات
* تعطیل احکام
* وجود [[علی بن ابی‌طالب]] در ابرها و حرکت با بادها
|این فرقه همچون مفضلیه از غلات هستند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۸}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[قحطبیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۵۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[عجلیه]]
(عمیریه)
|[[عمیر بن بیان|عمیر بن بیان عجلی]]
|قرن دوم ه‍.ق
در [[کوفه]]
|{{n/a}}
|'''عجلیه، عمیریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* الوهیت [[جعفر صادق]]
|[[یزید بن عمر|یزید بن عمر بن هبیره]]، پس از دستگیری عمیر بن بیان عجلی، وی را به دار آویخت.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۳۳}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[باقریه]]
|{{n/a}}
|۱۱۴ ه‍.ق
در [[مدینه]]
|{{n/a}}
|'''باقریه:''' به جهت اعتقاد به مهدویت [[محمد باقر]]
|
* امامت [[امامت|امامان شیعه]] تا [[محمد باقر]]
* [[رجعت]] محمدباقر
* [[مهدویت]] محمدباقر
|برخی این فرقه را باقیمانده [[کیسانیه]] دانسته‌اند که از [[ابوهاشم حنفیه|ابوهاشم]] جدا و به پیروی از [[محمد باقر|محمدباقر]] پرداختند. این فرقه پس از مرگ محمد باقر تأسیس شد و از غلاة گزارش شده‌است.
|<ref>{{پک|صفری فروشانی|۱۳۹۱|ک=رفتارشناسی امام رضا و فرقه‌های شیعه|ص=۲۴}}{{سخ}}{{پک|سلیمیان|۱۳۹۲|ک=فرهنگ‌نامه مهدویت|ص=۱۱۴}}{{سخ}}{{پک|رزاقی موسوی|۱۳۹۵|ک=تاریخ اسلام|ص=بند ۳-۲-۴}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[طریفیه]]
|[[صالح بن طریف]]
|قرن دوم ه‍.ق
|{{n/a}}
|'''طریفیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* نبوت صالح بن طریف
* شریعتی غیر از اسلام
|رهبر فرقه در ابتدا از [[خوارج]] بود و پس از آن مدعی نبوت شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۲۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[مخترعه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
* نجاست عرق زن [[قاعدگی|حائض]] و مرد [[جنب]]
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۸}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[مطبخیه]]
|[[ابواسماعیل مطبخی]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''مطبخیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* انکار وجوب [[نماز]] صبح، مغرب و عشاء
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۱۳}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[لاعنیه]]
|{{n/a}}
|قرن اول ه‍.ق
|{{n/a}}
|'''لاعنیه:''' به جهت التزامشان به لعن [[عمر بن خطاب|عمر]]، [[ابوبکر]] و…
|
* [[لعنت|لعن]] [[عمر بن خطاب]]، [[ابوبکر]]، [[عثمان بن عفان|عثمان]]، [[طلحه]]، [[زبیر بن عوام|زبیر]]، [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]، [[عایشه]] و [[ابوموسی اشعری]]
* ثواب داشتن لعن
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۷۷}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[نمیریه]]
|[[محمد بن نصیر نمیری]]
|قرن سوم ه‍.ق
در [[بصره]]
| style="background-color:#ffb1b1" |پس از مرگ محمد بن نصیر، پیروان او به فرقه‌های مختلف دیگری منشعب شدند
|'''نمیریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* امامت [[علی النقی]]
* نبوت محمد بن نصیر نمیری پس از علی النقی
* تناسخ
|فرقه [[علویان (سوریه)|نصیریه]]، به محمد بن نصیر نمیری منسوب است. این فرقه پس از مرگ محمد بن نصیر به سه فرقه دیگر منشعب شدند و پیروانش پراکنده گردیدند.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۵۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[مبدلیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
* قتل را کفاره و شرط قبول [[توبه]] گنهکار دانستن
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۸۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[جواربیه]]
|[[داوود جواربی]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''جواربیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* تشبیه خدا به انسان
* اقتباس اعتقادات از [[تورات]]
|
|<ref>{{پک|اشعری|۱۴۰۰|ک=مقالات الاسلامیین|ص=۲۸۳}}{{سرخط}}{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۱۴۴}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[مخمسه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''مخمسه:''' به جهت باورشان به مأموران خمسه در اجرای مصالح
|
* اعطاء مأموریت اداره مصالح عالم توسط خدا به [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[مقداد بن اسود|مقداد]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[عمار یاسر|عمار]] و [[عمرو بن امیه]]
* ریاست سلمان بر گروه پنج نفره
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[کاکه‌ای‌ها|کاکائیه]]
|اسحاق
|[[کرکوک]] و [[اربیل]] در [[عراق]]
| style="background-color:#b8f2f0" |کرکوک و اربیل
|'''کاکائیه:''' اقتباس از واژه کاکا به معنای برادر در زبان کردی
|
* عقائدی شبیه به [[شبک (دین)|شبک]]
* تناسخ
* حلول
* تقدس و زیارت قبر اسحاق در کوه‌های [[اورامان|اورامانات]]
|این فرقه از فرقه [[علی‌اللهی (مذهب)|علی‌اللهیه]] و با شباهت بسیاری به عقائد [[شبک (دین)|شبک]] منشعب شده‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۳}}{{سرخط}}{{پک|صراف|۱۳۷۳|ک=الشبک|ص=۲۸۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[محمدیه]]
|[[فیاض بن علی]]
و
 
[[بهنکی]]
|نیمه دوم قرن سوم ه‍.ق
|{{n/a}}
|'''محمدیه:''' به جهت باور به الوهیت محمد
|
* الوهیت [[محمد]]
|اعتقاد به الوهیت محمد، از [[مسیحیت]] به این فرقه رسوخ کرده‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۳}}{{سرخط}}{{پک|بدوی|۱۳۷۴|ک=تاریخ اندیشه‌های کلامی|ص=۶۲–۶۳|ج=۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[غرابیه|ذبابیه]]
(مخطئه، غرابیه)
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''ذبابیه، غرابیه:''' به جهت اعتقاد به شباهت [[محمد]] و [[علی بن ابی‌طالب|علی]] همانند شباهت دو ذباب (مگس) یا دو غراب (کلاغ)
|
* اشتباه [[جبرئیل]] در انتقال [[وحی]] بین محمد و علی بن ابی‌طالب
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۹۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[کیالیه]]
|[[احمد بن کیال|احمد بن کیّال]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''کیالیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* امامت و نبوت احمد بن کیال
* قائمیت وی
* اعتقاداتی اقتباسی از فلسفه و عرفان و فرق [[گنوسیسم|گنوستیکی]] مسیحی
|رهبر این فرقه به جهت اعتقادات خلاف آئین [[شیعه|تشیع]]، توسط شیعیان مطرود شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۷۱–۳۷۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[صائدیه]]
|[[صائد نهدی]]
و
 
[[بیان بن سمعان]]
|قرن دوم ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
|'''صائدیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* مهدویت [[محمد حنفیه|محمد بن حنفیه]]
|این فرقه از شاخه‌های [[کربیه]] محسوب می‌شوند. [[جعفر صادق]] با آنان مخالفت شدیدی داشت.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۱}}{{سرخط}}{{پک|اشعری|۱۴۰۰|ک=مقالات الاسلامیین|ص=۵۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[عینیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
* تقدم [[علی بن ابی‌طالب|علی]] بر [[محمد]]
* الوهیت علی
|این احتمال وجود دارد که این فرقه همان علبائیه بوده‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[یونسیه]]
|[[یونس بن عبدالرحمن|یونس بن عبدالرحمن مولی علی بن یقطین]]
|قرن سوم ه‍.ق
|{{n/a}}
|'''یونسیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
* غلو در تشبیه خداوند و عرش
|از آنجا که یونس بن عبدالرحمن از اصحاب خاص شیعه محسوب می‌شود، این احتمال وجود دارد که این فرقه، ساختگی و در تقبیح وی توسط [[سنی|اهل سنت]] ساخته شده باشد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۸}}{{سرخط}}{{پک|اشعری|۱۴۰۰|ک=مقالات الاسلامیین|ص=۱۱۰}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[غیریه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
* حکیم بودن محمد
* انکار رسالت محمد
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۴۸}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[صاحب زمانیه]]
|[[سید حسن صاحب‌الزمانی]]
(مـ ۱۳۵۵ ه‍.ق)
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''صاحب‌زمانیه:''' به جهت ادعای مؤسس این فرقه و اقتباس از شهرت وی
|
* امامت سید حسن صاحب زمانی
* مهدویت سید حسن صاحب زمانی
 
|رهبر این فرقه به جهت شباهتش به عکس‌های نقاشی شده از امامان شیعه، ادعای امامت و مهدویت کرد و مدعی شد که [[حجت بن الحسن|صاحب الزمان]] است.
 
پس از ادعای سید حسن، برخی به وی گرویدند و وی به همراه [[احمد کرمانی]] دستگیر و راهی [[تهران]] شد و پس از مدتی آزاد شده و از ادعاهایش توبه نمود.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[مشعشعیان|مشعشعیه]]
|[[سید محمد مشعشع]]
(مـ ۸۶۶ ه‍.ق)
|۸۴۰ ه‍.ق
در [[استان واسط|واسط]] و [[استان خوزستان|خوزستان]]
| style="background-color:#ffb1b1" |۱۱۷۶ ه‍.ق
|'''مشعشعیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
* امامت و مهدویت مشعشع
* الوهیت [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب]]
|وی با اعتقاد به زنده بودن علی بن ابی‌طالب، اقدام به تخریب بارگاه وی در [[نجف]] کرد و ضریح چوبی آن را نیز سوزانید.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۱۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[صافیه]]
 
(صافی)
|{{n/a}}
|[[آناتولی]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[آناتولی]]
|{{n/a}}
|
* اعتقاداتی شبیه به [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان امامیه]] و [[تصوف|صوفیانه]]
|تعداد آنان نزدیک به چهل هزار خانوار می‌رسد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۹۵–۲۹۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[مفضلیه]]
|[[مفضل صیرفی]]
|قرن سوم ه‍.ق
|{{n/a}}
|'''مفضلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* برتری علی بن ابی طالب بر دیگر خلفا
* الوهیت جعفر صادق
|امامیه معتقدند که این فرقه، به دست مفضل صیرفی تأسیس نشده‌است و وی مردی دانشمند بوده‌است.
این فرقه از خطابیه و پس از برائت جعفر صادق از ابوالخطاب، با برائت از وی و نه افکارش، توسط برخی پیروان او، تأسیس شد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۴}}{{سرخط}}{{پک|اشعری|۱۴۰۰|ک=مقالات الاسلامیین|ص=۱۰۴}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[سریغیه]]
|[[سریغ]] (شریغ یا سریف)
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''سریغیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* حلول لاهوت در ناسوت در حق پنج تن ([[محمد]]، [[علی بن ابی‌طالب|علی]]، [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]]، [[جعفر بن ابی‌طالب|جعفر]] و [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]])
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۸}}</ref>
|-
| style="background-color:#fff9ae" |[[سارقیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''سارقیه:''' به جهت اعتقاد به کفاره بودن [[صدقه]] از مال سرقتی توسط [[دزدی|سارق]]
|
* غلو در کفاره گناهان
* کفاره بودن [[غسل]] زن زناکار پس از [[زنا]]
* کفاره بودن صدقه دادن دزد از مال دزدی که سبب سقوط عذاب است
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۲۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[میمیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
* نبوت [[علی بن ابی‌طالب|علی]] و [[محمد]]
* تقدم محمد بر علی در الوهیت
|این فرقه در مقابل عینیه شکل گرفته‌است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۳۴}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[معاویه (فرقه)|معاویه]]
(حارثیه، جناحیه، حربیه)
|[[عبدالله ابن معاویه|عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب]]
(مـ ۱۳۱ ه‍.ق)
|۱۲۷ ه‍.ق
در [[کوفه]]
|{{n/a}}
|'''حارثیه، معاویه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
 
'''جناحیه:''' به جهت شهرت [[جعفر بن ابی‌طالب|جد]] مؤسس فرقه به [[ذوجناحین]]
|
* تناسخ ارواح
* حلول روح خدا در انبیاء
* حلول روح خدا در علی
* انتقال روح خدا به [[محمد حنفیه]] سپس به پسرش [[ابوهاشم حنفیه|ابوهاشم]]
* اباحه‌گری
* مهدویت [[عبدالله ابن معاویه|عبدالله طالبی]]
|رهبر این فرقه در زندان [[ابومسلم خراسانی|ابومسلم]] کشته شد. این فرقه انشعابی غالی از [[کیسانیه]] است.
'''شاخه‌های منشعب:''' حربیه و مغیریه
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۱۴}}{{سرخط}}{{پک|جمعی از محققین|۱۳۹۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عنوان جناحیه}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[نحلیه]]
|[[حسن بن علی نحلی]]
|[[نفطه (شهر)|نفطه]] در [[تونس]]
|{{n/a}}
|'''نحلیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* امامت در فرزندان [[حسن مجتبی|حسن بن علی]]
* حرمت استفاده از میوه درختی که در پایش [[کود]] ریخته باشند
|این فرقه، شاخه‌ای از [[کیسانیه]] است.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[یزیدیه]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|
* امامت فرزندان [[حسین بن علی]] در هنگام اقامه نماز
* عدم صحت اقتدا به دیگری در صورت حیات یکی از فرزندان حسین بن علی
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۷۱}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[هلالیه]]
|[[احمد بن هلال|ابوجعفر احمد بن هلال عبرتائی کرخی]]
(مـ ۲۶۷ ه‍.ق)
|قرن سوم ه‍.ق
 
در [[بغداد]]
|{{n/a}}
|'''هلالیه:''' اقتباس از نمام پدر مؤسس فرقه
|
* نیابت ابوجعفر از برای [[حجت بن الحسن]]
* انکار نیابت عثمان بن سعید عمری
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۶۷}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[مغیریه]]
|[[مغیره بن سعید|مغیره بن سعید عجلی کوفی]]
(مـ ۱۱۹ ه‍.ق)
|قرن دوم ه‍.ق
در [[کوفه]]
| style="background-color:#ffb1b1" |۱۱۹ ه‍.ق
|'''مغیریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* امامت [[محمد باقر|محمدباقر]]
* امامت مغیره بن سعید پس از وی
* مهدویت و نبوت وی
* کفر [[صحابه|اصحاب پیامبر اسلام]]
|[[خالد بن عبدالله القسری]] پس از دستیابی به مغیره، وی را به همراه پنج تن از یارانش، بسوزانید.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۲۰–۴۲۳}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[سماعیه|سمّاعیه]]
|[[سماعه اسدی]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''سماعیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* نبوت و الوهیت سماعه اسدی
|این فرقه پیروان سماعیه بودند که ادعای دانستن [[علم سیمیا]] داشت و بر این اساس کارهای عجیبی از وی سر می‌زد.
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۲۳۵}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[قمیه]]
|[[اسماعیل قمی]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''قمیه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* امکان تغییر شکل خدا به هر شکلی
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶۲}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[احمدیه (شاه‌چراغ)|احمدیه]]
|[[احمد بن موسی|احمد بن موسی شاهچراغ]]
 
(مـ ۲۰۲ ه‍.ق)
|۲۰۳ ه‍.ق
| style="background-color:#ffb1b1" |منقرض شده
 
|'''احمدیه:''' اقتباس از نام رهبر فرقه
|
* انکار امامت [[محمد تقی]] به جهت سن کم
* امامت [[احمد بن موسی]] پس از [[علی بن موسی الرضا|علی بن موسی]]
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۳۶}}</ref>
|-
| style="background-color:#efe6e9" |[[میسریه]]
|[[ابومیسر]]
|{{n/a}}
|{{n/a}}
|'''میسریه:''' اقتباس از نام مؤسس فرقه
|
* اکتسابی بودن نبوت
* بعثت به نبوت هر کسی که به نهایت صلاح و پاکی برسد
|
|<ref>{{پک|مشکور|۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۳۳}}</ref>
|}


== یادداشت‌ها ==
=== یادداشت‌ها ===
{{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}}
{{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}}


== پانویس ==
=== ارجاعات ===
{{پانویس|۴|اندازه=ریز}}
{{پانویس|۴|اندازه=ریز}}


== منابع ==
=== منابع ===
=== منابع فارسی ===
'''منابع فارسی'''{{Div col|cols=۲}}
{{Div col|cols=۲}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آقانوری|سال=۱۳۸۲|مترجم=|پی‌نوشت=مقاله: درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل|گفتاورد=|سری=پنجم.|نام=علی|ویرایش=|عنوان=مجله طلوع|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/51820/در-آمدی-بر-شناخت-مشهورترین-آثار-ملل-و-نحل|شماره=پنجم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آقانوری|سال=۱۳۸۲|مترجم=|پی‌نوشت=مقاله: درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل|گفتاورد=|سری=پنجم.|نام=علی|ویرایش=|عنوان=مجله طلوع|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/51820/در-آمدی-بر-شناخت-مشهورترین-آثار-ملل-و-نحل|شماره=پنجم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن‌جوزی|سال=۱۴۰۹|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=عربی|مکان=بیروت|ناشر=مکتبة الحیات|سری=|نام=جمال‌الدین بن فرج|ویرایش=|کوشش=محمد الصباح|عنوان=تلبیس ابلیس|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن‌جوزی|سال=۱۴۰۹|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=عربی|مکان=بیروت|ناشر=مکتبة الحیات|سری=|نام=جمال‌الدین بن فرج|ویرایش=|کوشش=محمد الصباح|عنوان=تلبیس ابلیس|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=}}
خط ۲٬۹۲۹: خط ۱٬۴۳۷:
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=وحیدی|نام۱=شهاب‌الدین|تاریخ=۱۳۸۹|عنوان=درآمدی به عقائد فرقه مرجئه|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120504175302-9048-94.pdf|ژورنال=اقوام و مذاهب|شماره=پانزدهم|صفحات=۶۵–۹۳}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=وحیدی|نام۱=شهاب‌الدین|تاریخ=۱۳۸۹|عنوان=درآمدی به عقائد فرقه مرجئه|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120504175302-9048-94.pdf|ژورنال=اقوام و مذاهب|شماره=پانزدهم|صفحات=۶۵–۹۳}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محمدی هوشیار|سال=۱۳۹۷|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=مسجد جمکران|سری=اول|نام=علی|عنوان=پیشوای اینترنتی، نقد آرا و عملکرد احمد الحسن بصری|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۹۷۳-۵۰۱-۶}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محمدی هوشیار|سال=۱۳۹۷|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=مسجد جمکران|سری=اول|نام=علی|عنوان=پیشوای اینترنتی، نقد آرا و عملکرد احمد الحسن بصری|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۹۷۳-۵۰۱-۶}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=یوسفی|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|مکان=اصفهان|ناشر=مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان|سری=اول (دیجیتال)|نام=رضا|ویرایش=|کوشش=|عنوان=از بابیت تا بهائیت|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.ghbook.ir/?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=10656&Itemid=167&lang=fa}}{{Div col end}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=یوسفی|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|مکان=اصفهان|ناشر=مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان|سری=اول (دیجیتال)|نام=رضا|ویرایش=|کوشش=|عنوان=از بابیت تا بهائیت|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.ghbook.ir/?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=10656&Itemid=167&lang=fa}}{{Div col end}}'''منابع آنلاین'''
 
=== منابع آنلاین ===
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=سنت‌های غذایی ایرانیان در گفت‌وگو با دکتر نصرالله پورجوادی صاحبنظر تاریخ عرفان اسلامی|ناشر=سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی|نشانی=http://www.example.com/etc|تاریخ=۱۳۹۶|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|دایرة المعارف}}|نویسنده=|کد زبان=|وبگاه=مرکز دائرة المعارف اسلامی}}{{پیوند مرده|date=ژوئن 2020 |bot=InternetArchiveBot}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=سنت‌های غذایی ایرانیان در گفت‌وگو با دکتر نصرالله پورجوادی صاحبنظر تاریخ عرفان اسلامی|ناشر=سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی|نشانی=http://www.example.com/etc|تاریخ=۱۳۹۶|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|دایرة المعارف}}|نویسنده=|کد زبان=|وبگاه=مرکز دائرة المعارف اسلامی}}{{پیوند مرده|date=ژوئن 2020 |bot=InternetArchiveBot}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=نجاری|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=|ناشر=سایت خبرگزاری تسنیم|سری=|نام=محمدحسین|ویرایش=|کوشش=|عنوان=فرقه شیخیّه و انشعابات آن چگونه ایجاد شد؟|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/06/07/1170484/فرقه-شیخیّه-و-انشعابات-آن-چگونه-ایجاد-شد}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=نجاری|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=|ناشر=سایت خبرگزاری تسنیم|سری=|نام=محمدحسین|ویرایش=|کوشش=|عنوان=فرقه شیخیّه و انشعابات آن چگونه ایجاد شد؟|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/06/07/1170484/فرقه-شیخیّه-و-انشعابات-آن-چگونه-ایجاد-شد}}
 
'''منابع انگلیسی'''{{آغاز چپ‌چین}}
=== منابع انگلیسی ===
{{آغاز چپ‌چین}}
* {{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/abul-jarud-ziad-b|title=ABU’L-JĀRŪD HAMDĀNĪ|author=Madelung|date=۲۰۱۴|website=Iranicaonline.org|publisher=|accessdate=|first=Wilferd|ref=iranica}}
* {{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/abul-jarud-ziad-b|title=ABU’L-JĀRŪD HAMDĀNĪ|author=Madelung|date=۲۰۱۴|website=Iranicaonline.org|publisher=|accessdate=|first=Wilferd|ref=iranica}}
{{پایان چپ‌چین}}{{فرقه‌های اسلامی}}{{مطالعات اسلامی}}{{عرفان و تصوف}}{{مباحث اسلام}}{{اسلام‌گرایی}}
{{پایان چپ‌چین}}{{فرقه‌های اسلامی}}{{مطالعات اسلامی}}{{عرفان و تصوف}}{{اسلام‌گرایی}}


{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=بله|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=بله|نیازمند تصویر=بله|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=بله|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=بله|نیازمند تصویر=بله|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۱

فهرست فرق و مذاهب کلامی سنی فهرستی است از فرقه‌ها و مذاهب اسلامی است که از فرقه اهل سنت و به جهت اختلاف کلامی منشعب شده‌اند. فرقه‌های اسلامی که بنابر روایاتی از پیامبر اسلام، تعداشان به ۷۳ فرقه می‌رسد، در منابع به دو دسته فرقه‌های کلامی و فرقه‌های فقهی تقسیم شده‌اند. هر کدام از فرقه‌های اصلی که در این فهرست به مذهب شناخته می‌شوند، دارای زیر شاخه‌های منشعب شده از خود می‌باشند که از جهت اختلاف در اعتقادات، در دسته‌های جداگانه قرار گرفته‌اند.

فرقه و مذهب

تفاوت فرقه و مذهب

فرقه در لغت به معنای دسته و طایفه است و در اصطلاح، به گروه و افرادی که به جهت اختلافات اعتقادی از یک دین جدا می‌شود؛ اطلاق می‌شود. در فرهنگ علوم سیاسی نیز به بخشی از جامعه که از مذهب رسمی جدا شده یا به آئین دیگری گرویده‌است، فرقه گفته می‌شود. این تعریف شامل جنبش‌های سیاسی نیز می‌شود. فرقه‌ها دسته‌بندی مختلفی از جهت نوع فعالیت، چگونگی شکل‌گیری، هدف فرقه، زمان تشکیل، نگرش سیاسی یا مذهبی و… تقسیم‌بندی می‌شود.[۱] این واژه در آیه ۱۲۲ سوره توبه نیز بکار رفته‌است و در اصطلاح قرآنی آن، به معنای جمعیتی از افراد است که نسبت به طایفه تعداد بیشتری را داشته‌است.[۲]

علت پیدایش و تعداد مذاهب اسلامی

معیار اسلامی بودن هر فرقه و مذهبی، پذیرش اسلام به عنوان دین است.[۳] شهرستانی در بیان اختلاف‌های امت اسلامی، مهمترین اختلاف میان امت اسلامی را در مسئله امامت و خلافت پس از پیامبر اسلام می‌داند.[۴]

تعداد فرقه‌ها یا مذاهب اسلامی همواره مورد اختلاف منابع قرار گرفته‌است. با این حال بدوی معتقد است که این فرقه ها یا مذاهب منحصر به تعدادی محدود نیست و تلاش گروهی از نویسندگان در انحصار مذاهب اسلامی، ناتمام بوده‌است. بدوی با نقدی بر روایت فرقه ناجیه در منابع اهل سنت، تلاش برخی از مورخان را که سعی در ذکر ۷۳ فرقه یا توجیه تعداد زیاد فرق اسلامی توسط آنان را اشتباه دانسته‌است و گوشزد می‌نماید که تعداد فرقه‌های اسلامی پس از نگارش کتب مورخین و گذران عصر آنان، همچنان رو به افزایش بوده‌است.[۵] بنابر آنچه منابع روایی شیعه و سنی نقل کرده‌اند، پس از پیامبر اسلام، ملت مسلمان به هفتاد و سه فرقه منشعب خواهند شد. در برخی از این روایات از نجات و بر حق بودن یکی از فرقه‌های هفتاد و سه‌گانهٔ اسلام یاد شده‌است که به آن روایت «فرقه ناجیه» گفته می‌شود. با توجه به اینکه تعداد فرقه‌های اسلامی، بدون احتساب مذاهب فرعی، از عدد مذکور در روایت کمتر، و با احتساب مذاهب فرعی از عدد هفتاد و سه بالاتر خواهند بود، نویسندگان ملل و نحل به توجیه روایت دست زده‌اند.[۶] ضمن آنکه برخی منابع به نقد این روایت پرداخته و با ضعیف یا جعلی دانستن این روایت؛ تعداد کثیری از فرقه‌های موجود در کتب ملل و نحل را ساختگی، سیاسی یا با اغراض شخصی دانسته‌اند.[۷] از این رو، کتب ملل و نحل به فرقه سازی متهم شده‌اند.[۸] از منابع اهل سنت، سنن ابن‌ماجه، مسند احمد بن حنبل، سنن ابن‌داود، سنن ترمذی و المستدرک علی الصحیحین حاکم این روایت را به نقل از ابوهریره، ابودردا، جابر بن عبدالله انصاری، ابوسعید خدری، انس بن مالک، عبدالله بن عمرو بن عاص، ابوامامه و واثله نقل کرده‌اند. در منابع شیعی نیز کلینی در روضه کافی، روایت را به نقل از امام محمد باقر نقل کرده‌است.[۹] در اعتبار یا عدم اعتبار این روایت از لحاظ سند، اختلافاتی گزارش شده‌است. در این بین، فخر رازی در مفاتیح الغیب، ابن حزم اندلسی و ذهبی در کتب خویش این روایت را ضعیف و غیرقابل اعتماد دانسته‌اند. در کنار تضعیف روایت، گروهی دیگر سکوت رااختیار کرده‌اند؛ از جمله ابوالحسن اشعری -موسس فرقه اشاعره- را می‌توان یاد کرد که در صحت یا عدم صحت این حدیث، سکوت اختیار کرده‌است. گروه دیگری نیز به تأیید روایت همت گماشته اند و با ذکر مواردی همچون تواتر، تکرار و اسناد مختلف حدیث، اقدام به تصحیح و تأیید روایت کرده‌اند. افرادی چون مناوی در فیض القدیر، حاکم نیشابوری در المستدرک، شاطبی در الاعتصام و سفارینی در لوامع الانوار البهیه این روایت را تأیید کرده‌اند.[۱۰]

کتب ملل و نحل، از فرقه‌های بسیاری یاد کرده‌اند و در موارد بسیاری نیز تنها به ذکر نام فرقه اکتفا نموده‌اند.[۱۱] در تدوین فهرست حاضر، از فرقه‌هایی که تنها به ذکر نامشان اکتفا شده، در بخش توضیحات فرقه اصلی که از آن منشعب شده‌اند اکتفا شده‌است.

فهرست فرقه‌های کلامی اسلامی

راهنمای فهرست: (      = فرقه سنی (۶۹)       = فرقه شیعی (۱۰۵)       = فرقه مشترک (۱)       = فرقه مستقل (۲۷)       = منقرض شده (۵۴)       = منقرض نشده (۳۱)       ن/م = نامشخص)، (ن/م = نامشخص)، (مـ = متوفی)، (تـ = تولد)

فهرست
نام (های) مذهب نام (های) فرقه موسس یا رهبر فرقه سال و محل تأسیس فرقه سال انقراض یا پراکندگی جمعیت علت نامگذاری باورها توضیحات / فرقه‌های منشعب‌شده منبع
اهل سنت

(عامه، اهل سنت و جماعت، تنزیلیه، عامه)

معتزله

(عدلیه، قُدَریه، واصلیه، قبریه)

واصل بن عطا

(مـ ۱۳۱ ه‍.ق)

قرن اول ه‍.ق

در بصره

بدون هیچگونه فعالیت و نقشی از قرن ششم تا قرن چهاردهم ه‍.ق

در قرن چهاردهم برخی از دانشمندان مصری به این دیدگاه گرایش پیدا کردند.

معتزله: کنارگیری (عزلت) مؤسس فرقه از درس استادش حسن بصری پس از بیان دیدگاه‌هایش

عدلیه: به جهت باور به عدل الهی

قدریه: به جهت انتساب اعمال بندگان به قدرت‌های انسان

قبریه: به جهت انکار عذاب قبر

شاخه‌های منشعب:

اسکافیه، اصلحیه، بشریه، بهشمیه، ثمامیه، جاحظیه، جبائیه، حماریه، خیاطیه، کعبیه، ضراریه، قصبیه، مرداریه، خابطیه، معمریه، هشامیه (قرطیه)، کسبیه، عبادیه، نظامیه و هذلیه

[۱۲]
قرطیه

(فوطیه، هشامیه)

هشام بن عمرو فوطی (یا قرطی)

(مـ ۲۲۶ ه‍.ق)

قرن سوم ه‍.ق

در عراق

ن/م فوطیه، قرطیه، هشامیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • عدم قدرت خلق مجدد یا شبیه آن مخلوق پس از خلق یکباره توسط خدا
  • خلقت بهشت و جهنم در قیامت
وی در ابتدا از معتزله بود اما پس از جلب پیروانی، فرقه جدیدی را تأسیس کرد. این فرقه انشعابی از معتزله محسوب می‌شود. [۱۳]
عثمانیه عده‌ای از صحابه محمد قرن اول ه‍.ق

در مدینه

قرن چهارم ه‍.ق عثمانیه: به جهت تأسیس فرقه پس از قتل عثمان بن عفان و به خونخواهی وی این گروه که شاخه‌ای از اصحاب عمر بن خطاب (عمریه) بودند، در مقابل نقدهایی که بر عثمان وارد می‌شد، از او دفاع می‌کردند. [۱۴]
طحاویه ابوجعفر طحاوی

(مـ ۳۲۱ ه‍.ق)

قرن چهارم ه‍.ق

در مصر

ن/م طحاویه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه [۱۵]
ماتریدیه ابومنصور ماتریدی سمرقندی

(مـ ۳۳۳ ه‍.ق)

قرن چهارم ه‍.ق ن/م ماتریدیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • اعتبار بخشیدن به عقل
  • ترجیح عقل بر نقل
فرقه ماتریدیه و اشعریه، هر دو با هم در یک عصر ظهر کردند و هر دو به نوعی یک گرایش و حرکت اعتقادی را آغاز کرده در حالی که از هم بی‌خبر بودند. [۱۶]
مرجئه

(وعیدیه، شاکه)

حسن بن محمد بن حنفیه ۴۰ ه‍.ق

در مدینه

قرن دوم ه‍.ق مرجئه: به جهت اعتقاد فرقه به تأخیر در بهشتی یا جهنمی دانستن افراد و ارجاع آن به قیامت[یادداشت ۱]
  • اصالت عقیده در مقابل اعمال
  • عدم تأثیر اعمال بر عقیده و بلعکس
  • عاصی ندانستن عاصی به جهت احتمال توبه
شاخه‌های منشعب:

یونسیه، عبیدیه، غسانیه، بوثوبانیه، تومنیه، صالحیه

دیگر شاخه‌های فرعی:

جهمیه، غیلانیه، بشبیه، شمریه، مرحبة الفقها، کرامیه، جحدریه، جعدیه، خالدیه، راجیه، معاذیه، رقاشیه، شانیه، علائیه، مریسیه، ماصریه، قبریه

[۱۷]
کرامّیه محمد بن کرام بن عراف بن خزامه بن براء

(مـ ۲۵۵ ه‍.ق)

قرن سوم ه‍.ق قرن ششم تا هشتم ه‍.ق کرامیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه سلطان محمود غزنوی از مریدان ابن کرام بوده‌است. این فرقه شاخه‌ای از مرجئه است. [۱۸]
فارقیه ن/م ن/م ن/م فارقیه: به جهت اعتقاد به فرق بین ایمان و علم
  • تفاوت بین ایمان و علم و غیریت این دو
  • نداشتن ایمان برای صاحب علم و نداشتن علم برای صاحب ایمان
این فرقه از شاخه‌های منشعب شده از اهل سنت و جماعت هستند و جزء هفتاد و سه فرقه به‌شمار آمده‌است. [۱۹]
فرائضیه حاجی شریعت‌الله

(مـ ۱۲۵۶ ه‍.ق)

قرن سیزدهم ه‍.ق

در بنگال شرقی

ن/م فرائضیه: به جهت اعتقاد به عامل دانستن خود به فرائض دینی
  • عقائدی شبیه به سلفی‌های وهابی
این جنبش سیاسی، به جهت استقلال پاکستان شکل گرفت. [۲۰]
خوارج

(خارجیه، مارقین)

خوارج

(حروریه، شراء، شراة)

عبدالله بن کواء

و

شبث بن ربعی

(مـ ۷۰ ه‍.ق)

۳۷ ه‍.ق

در حرورا از منطق کوفه

منقرض شده حروریه: به جهت عزیمت به منطقه حرورا و سکونت در آنجا

شراء: به جهت ادعای فدای آخرت شدن[یادداشت ۲]

خوارج: مخالفان این فرقه به جهت خروج آنان از سپاه علی یا خروج از دین به آنها داده‌اند.

شاخه‌های منشعب:

نسویه، شمیطیه، مبهوتیه، یحیاییه، زیادیه، عزریه، شمراخیه، سابئیه، فضیلیه، فضلیه، کوزیه، عبدلیه، کنزیه، محکمیه

[۲۱]
مُحکمة الاولی

(محکمه)

عروة بن حدیر

یا

یزید بن عاصم محاربی

منقرض شده محکمه الاولی: به جهت اعتقادشان به شعار لا حکم الا لله اولین فرقه از خوارج بودند که از پیروی از علی بن ابی طالب سر باز زدند و شمشیر کشیدند. [۲۲]
اِباضیه عبدالله بن اباض تمیمی

(مـ۸۰–۱۰۰ه‍.ق)

و

جابر بن یزید

(مـ ۱۰۴ ه‍.ق)

۶۵ ه‍.ق

در بصره

عمان، سیوه، حضرموت، جربه، زنگبار، طرابلس غرب و الجزایر اباضیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه شاخه‌های منشعب:

وهبیه، حارثیه، طریفیه، نکار، نفاثیه، خلفیه، عمریه، حسنیه، سکاکیه، حفصیه، رستمیه و یزیدیه

[۲۳]
أزارَقه ابو راشد نافع بن ارزق

(مـ ۶۵ ه‍.ق)

قرن دوم ه‍.ق منقرض شده ازارقه: اقتباس از نام رهبر فرقه این فرقه، از افراطی‌های خوارج به‌شمار می‌آید. [۲۴]
بیهسیه ابی‌بیهس هیصم بن جابر منقرض شده بیهسیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه
  • اثبات کفر و ایمان عاصی، به حکم حاکم
کتب ملل و نحل این فرقه را جزء چهار فرقه اصلی خوارج آورده‌اند.

شاخه‌های منشعب: عوفیه

[۲۵]
ثعالبه ثعلبة بن مشکان قرن دوم ه‍.ق

در شرق ایران

منقرض شده ثعالبه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • مخالفت با حکم برائت از کودکان نابالغ در مذهب عجارده
شاخه‌های منشعب: اخنسیه، رشیدیه، جرودیه، شیبانیه، معبیه، خلفیه، مکرمیه و زیادیه [۲۶]
شحامیه ابویعقوب شحام منقرض شده شحامیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه
  • صدور مقدور واحد از دو قادر
در ذکر نام مؤسس این فرقه، بین ابویعقوب شحام و علی بن محمد شحام اختلاف شده‌است. [۲۷]
عجارده

(عجردیه)

عبدالکریم بن عجرد قرن دوم ه‍.ق منقرض شده عجردیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • بیزاری از کودکان تا قبل از پذیرش اسلام
  • حرمت تعدی به مال، جان و ناموس مخالفان
  • انکار سوره یوسف از قرآن
موسس این فرقه ابتدا از پیروان عطیه بن اسود بود که فرقه جدید عجارده را تأسیس کرد.

شاخه‌های منشعب: خلفیه، صلتیه، حمزیه، شعیبیه، میمونیه، اطرافیه، جازمیه، ثعالبه، شیبانیه، بطیحیه، مجهولیه.

[۲۸]
صفریه عبدالله بن صفار قرن اول ه‍.ق

در عراق

منقرض شد صفریه: اقتباس از نام پدر مؤسس فرقه این فرقه بعدها به فرقه‌های مختلفی منشعب شد و منقرض گردید. [۲۹]
ضاحکیه

(ضحاکیه)

ضحاک بن قیس خارجی شیبانی بین‌النهرین منقرض شده ضحاکیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه ضحاک آخرین نفر از خوارج بود که از بین‌النهرین خروج کرد و پس از تصرف کوفه به دست مروان بن محمد کشته شد. [۳۰]
شبیبیه شبیب بن یزید شیبانی ۷۶ ه‍.ق

در موصل

منقرض شده شبیبیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • جواز امامت زنان
این فرقه از دشمنان بنی امیه به‌شمار می‌آمدند که بر حجاج بن یوسف خروج کردند. [۳۱]
راسبیه عبدالله بن وهب راسبی ازدی

(مـ ۳۸ ه‍.ق)

قرن اول ه‍.ق ۳۸ ه‍.ق راسبیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه ن/م [۳۲]
نجدات نجده بن عامر

(مـ ۶۹ ه‍.ق)

قرن اول ه‍.ق

در یمامه، بحرین و عمان

منقرض شده نجدات: به جهت داشتن پیروانی از نجد پس از آنکه نافع بن ازرق حکم به جواز قتل کودکان مخالفان خود را داد، گروه‌هایی از جمله نجده از وی جدا شدند. با بدعت‌های نجده، گروهی از پیروانش او را امامت خلع و به توصیه خود او ابوفدیک را به جانشینی‌اش برگزیدند.

شاخه‌های منشعب:

عطویه، فدیکیه

[۳۳]
عوضیه ن/م ن/م منقرض شده عوضیه: به جهت اعتقاد این فرقه به در عوض بودن بهشت و جهنم از طاعت و معصیت
  • ورود افراد به بهشت به شرط طاعت
  • بهشتی بودن کودکان
  • انکار شفاعت و میزان
[۳۴]
شیبانیه

(سیانیه)

شیبان بن سلمه خارجی ۱۳۵ ه‍.ق منقرض شده شیبانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • آفریده شدن علم در خداوند
  • جبر آدمیان
این گروه به کمک ابومسلم خراسانی قیام کردند. [۳۵]
فدیکیه ابوفدیک بحرین، احساء و یمامه منقرض شده فدیکیه: اقتباس از نام رهبر فرقه ابوفدیک قاتل نجده بن عامر بوده‌است. این فرقه بر خلاف سایر فرق خوارج در شمال عراق هیج حضوری نداشتند. [۳۶]
سَلَفیه

(صفاتیه)

اهل حدیث

(سلفیه)

پیروان سلف صالح قرن سوم ه‍.ق ن/م سلفیه: به جهت تبعیت از علماء و محدثین متقدم[یادداشت ۳] شاخه‌های منشعب:

قضائیه

[۳۷]
کلابیه ابوعبدالله بن کلاب قرن سوم ه‍.ق ن/م کلابیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • نشنیدن خدا و شنیده نشدن صدای او
  • انتقال پیام وحی توسط الهام از طرف خدا و به واسطه جبرئیل
ابوالحسن اشعری، خود از پیروان این فرقه بود و سپس افکارش توسط شاگردان او بسط داده شد و فرقه اشعریه را شکل داد. [۳۸]
اشعریه

(اشاعره، رهبانیه)

ابوالحسن اشعری

(مـ ۳۳۰ ه‍.ق)

۳۰۰ ه‍.ق

در بصره و بغداد

ن/م رهبانیه: توسط مخالفان به رهبانیه خوانده شدند.

اشعریه، اشاعره: اقتباس از نام مؤسس فرقه

  • ارجحیت نقل بر عقل (به مرور زمان بلعکس شد)
  • امکان مشاهده خدا
  • قدیم بودن کلام خدا
  • جواز تکلیف مالایطاق از جانب خدا
ابوالحسن اشعری که در ابتدا از معتزله بود، پس از مدتی در سن چهل سالگی مذهب اشعریه را تأسیس کرد.

فرقه‌های منشعب: باسطیه

[۳۹]
وهابیت

(محمدیه)

محمد بن عبدالوهاب

(مـ ۱۲۰۶ ه‍.ق)

قرن دوازدهم ه‍.ق

در نجد

حاکم بر عربستان سعودی محمدیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه

وهابیت: توسط مخالفین و مقتبس از نام مؤسس فرقه

محمد بن عبدالوهاب با توجه به آثار ابن تیمیه، مذهب وهابیت را شکل داد. [۴۰]
لفظیه حسین کرابیسی

(مـ ۲۴۸ ه‍.ق)

قرن سوم ه‍.ق ن/م لفظیه: به جهت باور به یکی بودن لفظ و ملفوظ
  • یکی بودن لفظ و ملفوظ
  • قدمت قرآن
[۴۱]
فاضلیه

(مخلوقیه، نصفیه، حشویه، ساویه، مالکیه)

ن/م ن/م ن/م فاضلیه: به جهت باور به تفضیل نبی بر قرآن

مخلوقیه: به جهت باور به مخلوقیت قرآن

نصفیه: به جهت باور به خلقت نصفی از قرآن

  • تفضیل نبی بر قرآن
  • مخلوقیت قرآن
  • کفر منکر مخلوقیت قرآن
  • خلقت نصف قرآن و قدمت نیمی دیگر از آن
این فرقه، در مقابل فرقه لفظیه شکل گرفته‌است. [۴۲]
صاعدیه ابن صاعد ن/م ن/م صاعدیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه [۴۳]
اسماعیلیه مستعلیه

(بهره)

عادة عبدالله یمنی

یا

مستعلی بن مستنصر

۴۶۰ ه‍.ق

هند، مصر، یمن و شام

جزیرة العرب، حواشی خلیج فارس، سوریه و هند مستعلیه: اقتباس شده از نام مؤسس فرقه (بکاربرده شده در مصر، یمن و مغرب)

بهره: به جهت قبول فرقه توسط تجار (بکاربرده شده در هند)

این فرقه انشعابی از فرقه فاطمیان بود که باورشان در فهرست امامان، همچون فاطمیان گزارش شده‌است. این فرقه در سال ۵۵۷ ه‍.ق منقرض شد اما پس از مدتی با نام بهره در هند مجدداً احیا گردید. [۴۴]
فرقه‌های مستقل پسیخانیه

(محمودیه، واحدیه، نقطویه)

محمود پیسخانی گیلانی

(مـ ۸۳۱ ه‍.ق)

۸۰۰ ه‍.ق

در ایران

ن/م پسیخانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه

نقطویه: به جهت اعتقاد به خلقت همه چیز از خاک (رهبر فرقه به خاک نقطه می‌گوید)

[۴۵]
روشنیه

(روشنیان)

ابویزید (بایزید) انصاری

(مـ ۹۹۴ ه‍.ق)

۹۴۹ ه‍.ق

در افغانستان

ن/م روشنیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه رئیس فرقه در سال ۹۹۴ ه‍.ق به دار آویخته شد. [۴۶]
صباحیه ابوالصباح سمرقندی ن/م ن/م صباحیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه [۴۷]
طالبیه طالب بن عبدالله بن صباح ن/م ن/م طالبیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه [۴۸]
عثمانیه ن/م سجستان ن/م عثمانیه: به جهت باور به برتری عثمان بر دیگر خلفا این فرقه به عنوان فرقه‌ای ناصبی دسته‌بندی می‌شود. [۴۹]
غفاریه ابوغفار ن/م ن/م غفاریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • حرمت گوشت خوک
  • حلیت مغز و چربی خوک
این فرقه اعتقادی همچون شیعیان امامیه دارند. [۵۰]
ذکریه

(نمازیه)

محمدمهدی اتکی

(مـ ۱۰۲۹ ه‍.ق)

قرن یازدهم

در مکران

پاکستان و بلوچستان ذکریه، نمازیه: به جهت باور به نسخ نماز به ذکر این فرقه خود را مسلمان نمی‌دانند با این حال، گرایشی شیعی دارند. [۵۱]
فشاریه ن/م ن/م ن/م ن/م
  • اشتراک اموال دنیا بین تمام خلائق به جهت فرزندی آدم
  • حق دو برابری مردان نسبت به زنان
[۵۲]
قولیه

(مجردیه)

ن/م ن/م ن/م قولیه، مجردیه: به جهت باور بحصول ایمان به مجرد قول لا اله الا الله
  • مؤمن شدن با گفتن قول «لا اله الا الله» حتی اگر ایمان واقعی نباشد
[۵۳]
سمعیه محمد بن سهل بصری سمعی ن/م ن/م سمعیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه [۵۴]
زنادقه راوندیه ابوالحسن احمد بن یحیی بن اسحاق راوندی

(مـ ۲۹۸ ه‍.ق)

قرن سوم ه‍.ق

در راوند از توابع کاشان

ن/م راوندیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه احمد بن یحیی راوندی که ابتدا از معتزله بود، به زنادقه پیوست و این فرقه را تأسیس نمود.

شاخه‌های منشعب:

عباسیه خلص

[۵۵]
فانیه ن/م ن/م ن/م فانیه: به جهت اعتقادشان به فنای بهشت [۵۶]
سمنیه

(شمنیه)

ابن حزم ازدی سمنی قرن دوم ه‍.ق

در هند

هند، چین و خراسان در ایران سمنیه: اقتباس از نام رهبر مؤسس یا از نام بت مورد پرستش آنان
  • تناسخ
  • تنها راه علم، از طریق حس
این فرقه در هند، چین و خراسان فراوان‌اند و از بت پرستان هندی بودند. [۵۷]
محروقیه

(حرقیه)

ن/م ن/م ن/م محروقیه: به جهت باور به یکبار سوختن در دوزخ
  • عذاب شدن دوزخیان به یکبار سوختن و خاکستر شدن در دوزخ
[۵۸]
جبریه

(مجبّره)

جبریه ن/م قرن اول ه‍.ق

در مدینه و شام

ن/م جبریه: به جهت باور به جبر بندگان در ارتکاب افعال
  • انتساب خیر و شر به خدا
  • عدم اختیار در افعال
این فرقه در مقابل قدریه شکل گرفته‌اند.

شاخه‌های منشعب: نهالیه، معتریه، سابقیه، مفروغیه، عجزیه، مضطربه

[۵۹]
صیاحیه

(صباحیه)

صیاح (صباح) بن معمّر ن/م ن/م صیاحیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • عدم اختیار در افعال
[۶۰]
متمنیه ن/م ن/م ن/م متمنیه: به جهت باورشان
  • خیریت آنچه که نفس به آن آرام گیرد
[۶۱]
وهمیه ن/م ن/م ن/م وهمیه: به جهت باورشان به وهم بودن افعال آدمی [۶۲]
کسبیه

(کسلیه)

ن/م ن/م ن/م کسبیه، کسلیه: به جهت نرفتن به سراغ کسب و کار یا به جهت اعتقاد به عدم کسب ثواب و عقاب بندگان
  • اباحه‌گری
  • عدم نیاز خدا به طاعت بندگان
  • عدم ضرر خداوند از معصیت بندگان
  • عدم کسب ثواب و عقاب توسط بنده
[۶۳]
نجاریه

(حسینیه، مکتب نجاریه)

محمد بن حسین نجار

(مـ ۲۸۹ ه‍.ق)

قرن سوم ه‍.ق

بم واقع در کرمان

ن/م نجاریه: اقتباس از نام رهبر فرقه شاخه‌های منشعب: برغوثیه، زعفرانیه و مستدرکه [۶۴]
زعفرانیه الزعفرانی قرن سوم ه‍.ق

در ری

ن/م زعفرانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • حرمت انگور و کشمش (به جهت مورد علاقه بودن این دو خوراکی برای رئیس فرقه)
  • مخلوقیت قرآن با وجود اعتبار روایاتی که قرآن را غیر مخلوق می‌دانند
  • مخالفت با اسماعیلیه
این فرقه شاخه‌ای از مکتب النجار یا همان نجاریه است. [۶۵]
مقاتلیه

(مقابلیه)

مقاتل بن سلیمان

(مـ ۱۵۰ ه‍.ق)

قرن دوم ه‍.ق

در بلخ

ن/م مقاتلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • تجسیم خدا
  • ترکیب خدا از گوشت و خون
رهبر این فرقه از بزرگان مرجئه بود که بعدها این فرقه را تأسیس کرد. [۶۶]
صوفیه

(متصوفه)

تجانیه

(تحینیه، تیجانیه)

ابوالعباس احمد بن محمد تیجانی

(مـ ۱۲۳۰ ه‍.ق)

۱۱۸۶ ه‍.ق

الجزایر، مراکش

الجزایر، مراکش تجانیه، تیجانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • نبوت احمد تیجانی
  • وجوب زیارت قبر احمد تیجانی قبل از مراسم حج
این فرقه، طریقه‌ای از خلوتیه محسوب می‌گردد. [۶۷]
حلاجیه حسین بن منصور حلاج

(مـ ۳۰۹ ه‍.ق)

۲۹۶ ه‍.ق

بغداد، اهواز

به مرور زمان منقرض شدند حلاجیه: اقتباس از نام رهبر فرقه
  • حلول روح خدا در جسم حلاج
  • وحدت وجود
  • بی اعتقادی نسبت به فرائض
حلاج در سال ۳۰۱ ه‍.ق دستگیر و در سال ۳۰۹ ه‍.ق به جرم ارتداد، به دار آویخته شد؛ سپس جسدش را سوزانیدند و سرش را بر بالای پل شهر بغداد آویختند. [۶۸]
سالمیه

(عوام السالمیه، سهلیه)

سهل تستری

(مـ ۲۸۳ ه‍.ق)

قرن سوم و چهارم ه‍.ق

بصره و کوفه

ن/م سالمیه: اقتباس از نام شاگرد سهل تستری به نام ابوعبدالله محمد بن سالم (مـ ۲۹۷ ه‍.ق)

سهیلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه

[۶۹]
بکتاشیه حاج بکتاش

(مـ ۷۳۸ ه‍.ق)

۱۳۲۶ میلادی

آناتولی

۱۹۲۲ میلادی بکتاشیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه این فرقه از فرقه حروفیه تعالیمی را کسب کرده‌است.

شاخه‌های منشعب: بلکانیه

[۷۰]
شمسیه شمس‌الدین ابوالثناء احمد بن ابوالبرکات محمد بن سیواس

(یا سیواسی‌زاده -

مـ ۱۰۰۹ ه‍.ق)

قرن دهم ه‍.ق

در سیواس

ن/م شمسیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه وی ابتدا از سران فرقه خلوتیه بود و در سیواس می‌زیست و برخی وی را مجدد فرقه خلوتیه دانند. [۷۱]
احمدیه

(بدویه)

سید احمد بدوی

(مـ ۶۷۵ ه‍.ق)

۶۳۴ ه‍.ق

در طنطا

مصر احمدیه، بدویه: اقتباس از نام مؤسس فرقه ن/م شاخه‌های منشعب: شناویه، مرازقه، کنّاسیه، انبابیه، حمودیه، منائضیه، سلامیه، حلبیه، زاهدیه، شعیبیه، تسقیانیه، عربیه، سطوحیه، بنداریه، مسلمیه، شورون بلالیه و بیومیه [۷۲]
برهانیه

(برهمیه، دُسُوقیه)

ابراهیم دسوقی

(مـ ۶۷۶ ه‍.ق)

قرن هفتم ه‍.ق

در مصر

ن/م برهانیه، دسوقیه، برهمیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه این طایفه از دو فرقه شهاویه و شرابنه شکل گرفته‌اند. [۷۳]
بسطامیه

(طیفوریه، یزیدیه)

علی عشقی بسطامی

(مـ ۷۶۱ ه‍.ق)

قرن هشتم ه‍.ق

در بسطام و ترکیه

ن/م بسطامیه، طیفوریه، یزیدیه: اقتباس از بایزید بسطامی به عنوان پیر طریقت [۷۴]
عبدکیه عبدک ن/م ن/م عبدکیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • حرمت مال دنیا در عصری که امام عادل نباشد
  • اجازه تصرف در اموال مردم به حد قوت لایموت
  • حرمت گوشتخواری در عصر غیبت امام
[۷۵]
ادهمیه ابراهیم ادهم

(مـ ۷۷۶ م)

قرن هشتم ه‍.ق

در بلخ

ن/م ادهمیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه شاخه‌های منشعب: چشتیه [۷۶]
نوریه ن/م ن/م ن/م نوریه: به جهت باور به حجاب نوری
  • حجاب ناری و حجاب نوری
برخی نوریه را نام دیگری از صوفیه دانسته‌اند. [۷۷]
واصلیه ن/م ن/م ن/م ن/م
  • برداشته شدن تکالیف پس از واصل شدن و شناخت کامل حق
  • لزوم پذیرش درخواست مجامعت هر کسی از واصلیه پس از برانگیخته شدن شهوتش
[۷۸]
رعینیه اسماعیل بن عبدالله رعینی قرن چهارم و پنجم ه‍.ق

در آندلس

ن/م رعینیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • معاد روحانی
  • عدم مبعوث شدن اجساد از قبور
  • امامت اسماعیل بن عبدالله
  • حرمت همه اموال جز قوت لایموت
رهبر این فرقه مهمترین مرید و شاگرد ابن مسره است. [۷۹]
اسماعیلیه اسماعیل بن عبدالله

(مـ ۱۲۸۰ ه‍.ق)

۱۲۵۸ ه‍.ق

در سودان

ن/م اسماعیلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه ن/م این فرقه یک فرقه و حزب سیاسی است. [۸۰]
اشراقیه شهاب الدین سهرودی

(مـ ۵۸۷ ه‍.ق)

قرن ششم ه‍.ق

حلب

ن/م اشراقیه: اقتباس از لقب رهبر فرقه ن/م [۸۱]
قادریه عبدالقادر گیلانی

(مـ ۵۶۱ ه‍.ق)

قرن ششم ه‍.ق

بغداد

ن/م قادریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه شاخه‌های منشعب: یافعیه، مشارعیه، عرابیه، بناوه، گرزمر، اشرفیه، هندیه، خلوصیه، نابلسیه، رومیه، صَلْتِیه، فارضیه، قاسمیه، عماریه، عروسیه، بوعلیه، جلاله و بکائیه [۸۲]
اکبریه

(حاتمیه)

محی‌الدین بن عربی

(مـ ۵۴۳ ه‍.ق)

قرن ششم ه‍.ق

دمشق

ن/م اکبریه: اقتباس از لقب رهبر فرقه، ملقب به شیخ اکبر

حاتمیه: به جهت انتساب رهبر فرقه به خاندان حاتم طایی

[۸۳]
بابائیه اسحاق ترکمانی کفرسودی ۶۳۸ ه‍.ق

ادرنه (ادریانپول)

این فرقه در فرقه بکتاشیه ادغام شد بابائیه: اقتباس از لقب مؤسس فرقه، ملقب به بابا اسحاق
  • اعتقاداتی اقتباسی از تشیع
[۸۴]
بکائیه احمد بکائی کونتی

(مـ ۹۱۱ ه‍.ق)

قرن دهم ه‍.ق

سودان

ن/م بکائیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه ن/م این فرقه از طایفه قادریه هستند. شاخه‌های منشعب: فضلیه و آل سیدیه [۸۵]
بونوحیه

(بونیین)

ن/م جنوب مراکش ن/م ن/م ن/م [۸۶]
بیبریه (مـ ۱۳۴۲ ه‍.ق) قرن سیزدهم ه‍.ق

لیکیکیه در ترکیه

ن/م ن/م ن/م [۸۷]
نعمتی

(نعمتی، نعمت‌اللهی)

نعمت‌الله ولی

(مـ ۸۳۴ ه‍.ق)

قرن نهم ه‍.ق

در کرمان

ن/م نعمتیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه ن/م شاخه‌های منشعب: طاووسیه، نعمت‌اللهیه کوثریه، محبوب علیشاهی، شمسیه، کمیلیه، نوربخشیه، ذوالریاستین، نعمت‌اللهیه گنابادیه [۸۸]
شاذلیه علی بن عبدالله بن عبدالجبار بن تمیم بن هرمز شاذلی المغربی

(مـ ۶۵۶ ه‍.ق)

شمال آفریقا (مصر، الجزایر و تونس) ن/م شاذلیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • زیارت و تقدس قبر رهبر فرقه در مصر
  • زهد و کناره‌گیری از دنیا
  • عدم توجه به خانقاه و خلوت
برای این فرقه، ۱۵ شاخه نام برده‌شده‌است.

شاخه‌های منشعب: زیانیه، وفائیه، عروسیه، جذولیه، هفونیه

[۸۹]
سوقیه ن/م ن/م ن/م ن/م ن/م [۹۰]
ملامتیه ابوحفص حداد

(مـ ۲۶۴ ه‍.ق)

و حمدون قصار

(مـ ۲۷۰ ه‍.ق)

قرن سوم ه‍.ق

در نیشابور

با وجود آنکه اعتقاد ملامتیه به مرور زمان رو به زوال گذاشت، در قرون اخیر در ترکیه فرقه ملامتیه قوت گرفته‌است ملامتیه: اعتقاد به فضیلت ملامت شدن توسط دیگران
  • فرار از شهرت
[۹۱]
حلمانیه ابوحلمان دمشقی دمشق ن/م حلمانیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • حلول خدا در صورت‌های زیبا
  • وجوب سجده به چهره‌های زیبا
  • اباحه‌گری
گویند حلاج از مریدان ابوحلمان بوده‌است. [۹۲]
غالیان

(غلاة، غالیه)

ابومسلمیه

(خرم‌دینان، خرمیه، مسلمیه، اسحاقیه، حوالیه، تناسخیه، رزامیه، مسوده، شاعیه)

اسحاق ترک

یا

رزام بن رزم

۱۲۷ ه‍.ق

در مرو

ن/م خرمدینان: به علت پایه‌گذاری اعتقادات آنان توسط خرمیان

تناسخیه: به جهت اعتقاد به تناسخ ارواح

مسوده: به جهت لباس رسمی آنان

ابومسلمیه: به جهت باور به امامت ابومسلم خراسانی

  • امامت و مهدویت ابومسلم خراسانی
  • اباحه‌گری
  • امامت به میراث
به شیعیانی که اعتقادات این فرقه را پذیرفتند، شاعیه گویند.

شاخه‌های منشعب:

اسحاقیه، راوندیه، سنباذیه، ابلقیه، مبیضّه، بابکیه، برکوکیه، فاطمیه، مازیاریه، کردکیه، نورساعیه و رزامیه

[۹۳]
یزیدیه یزید بن ابی انیسه بصره و فارس ن/م یزیدیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه این فرقه از غلاة خوارج و شاخه‌ای از اباضیه محسوب می‌شوند. [۹۴]
یزیدیه عدی بن مسافر

(مـ ۵۵۵ ه‍.ق)

۵۵۵ ه‍.ق

کردستان

عراق، مغرب، موصل، سنجار، دیاربکر، حلب و ارمنستان یزیدیه: به جهت انتساب به یزید بن معاویه، یا یزید بن ابی انیسه این فرقه، ابتدا زرتشی بود که توسط عدی بن مسافر به اسلام دعوت شده و پس از مرگ وی، دچار انحرافات بسیاری گردید. [۹۵]
بابکیه بابک خرمدین ۲۰۱ ه‍.ق

در قلعه بابک

۲۱۸ ه‍.ق بابکیه: اقتباس از نام رهبر فرقه معتصم خلیفه عباسی به سال ۲۱۸ ه‍.ق با حمله به قلعه بابک، بابک خرمدین را کشته و بسیاری از یاران وی را به قتل رسانید؛ با این واقعه تعدادی از یایران وی به روم گریختند. [۹۶]
منکریه

(میلیه)

ن/م ن/م ن/م منکریه: به جهت انکار شفاعت در قیامت
  • انکار شفاعت در قیامت به جهت نبود میل در آنجا
[۹۷]
یعجوریه احمد بن علی یعجوری ن/م ن/م یعجوریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه [۹۸]
احمدیه

(قادیانیه)

غلام‌احمد قادیانی

(مـ ۱۳۲۶ ه‍.ق)

۱۲۹۷ ه‍.ق

در دهکده قادیان، شهر گرداسپور واقع در هند

پاکستان، هند، بنگلادش، تانزانیا، آمریکا، کانادا و اندونزی احمدیه: اقتباس از نام مؤسس و رهبر فرقه [۹۹]
متعالیه ن/م ن/م ن/م ن/م
  • کفر نوشنده شراب، چه بداند شراب است و چه نداند، حتی اگر قطره‌ای شراب به ظرف آب باشد
[۱۰۰]
راوندیه

(راوندیان)

عبدالله راوندی قرن دوم ه‍.ق

در خراسان

ن/م راوندیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه پس از آنکه منصور با آنها مقابله کرد، آنان بر منصور شوریده و منصور با به قتل رساندند.

شاخه‌های منشعب: هریریه، رزامیه و ابومسلمیه

[۱۰۱]
طریفیه صالح بن طریف قرن دوم ه‍.ق ن/م طریفیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • نبوت صالح بن طریف
  • شریعتی غیر از اسلام
رهبر فرقه در ابتدا از خوارج بود و پس از آن مدعی نبوت شد. [۱۰۲]
مخترعه ن/م ن/م ن/م ن/م [۱۰۳]
مطبخیه ابواسماعیل مطبخی ن/م ن/م مطبخیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • انکار وجوب نماز صبح، مغرب و عشاء
[۱۰۴]
مبدلیه ن/م ن/م ن/م ن/م
  • قتل را کفاره و شرط قبول توبه گنهکار دانستن
[۱۰۵]
جواربیه داوود جواربی ن/م ن/م جواربیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • تشبیه خدا به انسان
  • اقتباس اعتقادات از تورات
[۱۰۶]
کاکائیه اسحاق کرکوک و اربیل در عراق کرکوک و اربیل کاکائیه: اقتباس از واژه کاکا به معنای برادر در زبان کردی
  • عقائدی شبیه به شبک
  • تناسخ
  • حلول
  • تقدس و زیارت قبر اسحاق در کوه‌های اورامانات
این فرقه از فرقه علی‌اللهیه و با شباهت بسیاری به عقائد شبک منشعب شده‌است. [۱۰۷]
غیریه ن/م ن/م ن/م ن/م
  • حکیم بودن محمد
  • انکار رسالت محمد
[۱۰۸]
صافیه

(صافی)

ن/م آناتولی آناتولی ن/م تعداد آنان نزدیک به چهل هزار خانوار می‌رسد. [۱۰۹]
سارقیه ن/م ن/م ن/م سارقیه: به جهت اعتقاد به کفاره بودن صدقه از مال سرقتی توسط سارق
  • غلو در کفاره گناهان
  • کفاره بودن غسل زن زناکار پس از زنا
  • کفاره بودن صدقه دادن دزد از مال دزدی که سبب سقوط عذاب است
[۱۱۰]
سمّاعیه سماعه اسدی ن/م ن/م سماعیه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • نبوت و الوهیت سماعه اسدی
این فرقه پیروان سماعیه بودند که ادعای دانستن علم سیمیا داشت و بر این اساس کارهای عجیبی از وی سر می‌زد. [۱۱۱]
میسریه ابومیسر ن/م ن/م میسریه: اقتباس از نام مؤسس فرقه
  • اکتسابی بودن نبوت
  • بعثت به نبوت هر کسی که به نهایت صلاح و پاکی برسد
[۱۱۲]

پانویس

یادداشت‌ها

  1. واژه مرجئه، به معنای تأخیر است و طرفداران این فرقه، هر کار خوبی را ایمان ندانند و اعمال نیک و بد دیگران را به قیامت ارجاع می‌دهند.
  2. «شراء به معنای فدا شدگان است»
  3. واژه سلفیه، به معنای متقدم و گذشته‌است.

ارجاعات

  1. غفاری هشجین، کشاورز شکری و اکار، «چرایی فرقه بودن بهائیت»، معرفت ادیان، ۴۶–۴۸.
  2. صفری فروشانی، «راهنمای مطالعات فرقه‌شناسی اسلامی»، هفت آسمان، ۱۲۷.
  3. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۳۴۸.
  4. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۳۵۵.
  5. بدوی، تاریخ اندیشه‌های کلامی، ۱:‎ ۴۸–۴۹.
  6. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۳۵۰.
  7. اسفندیاری، «فرقه سبائیه»، مسجد، ۶۸.
    بدوی، تاریخ اندیشه‌های کلامی، ۱:‎ ۴۸–۴۹.
  8. جعفری، «باورها و فرقه‌های خوارج»، معارف عقلی، ۳۵.
  9. صفری فروشانی، «راهنمای مطالعات فرقه‌شناسی اسلامی»، هفت آسمان، ۱۲۹.
  10. بقائی یمین، «بررسی حدیث فرقه ناجیه»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، ۶۱–۶۲.
  11. اسفندیاری، «فرقه سبائیه»، مسجد، ۷۰.
  12. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۵۰۳، ۵۰۷، ۵۱۰ و ۵۶۱.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۶، ۱۰۲، ۳۳۳، ۳۵۸ و ۴۱۵–۴۱۹.
  13. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۰.
    فاضل، «فرقه‌های کلامی از آغاز تا قرن ششم»، دانشکده الهیات و معارف مشهد، ۷۱–۷۴.
  14. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۴۱۷.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۲۵.
    جمعی از محققین، فرقه عثمانیه، ۲۲۵–۲۳۵.
  15. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۵۹۳، ۵۹۵ و ۵۹۶.
  16. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۵۹۸–۶۰۳.
  17. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۹۳۱، ۹۳۲، ۹۳۶ و ۹۴۲–۹۴۳.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۰۳، ۲۵۰ و ۴۰۰–۴۰۷.
    وحیدی، «درآمدی به عقائد فرقه مرجئه»، اقوام و مذاهب، ۷۹.
  18. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۳–۳۶۵.
    جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۱۱۶۵.
  19. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۹.
    امیری، مناظرات ویژه اهل سنت، ۴۱.
  20. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۵۱.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان بنگال.
  21. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۹۳۴–۹۴۸.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۵۲ و ۲۵۳.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  22. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۹۲.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  23. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۹۴۸–۹۵۲.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۶–۸.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  24. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۹۵۷ و ۹۵۸.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۱۵.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  25. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۱۳–۱۱۴ و ۳۴۰.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  26. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۲ و ۱۲۹.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  27. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۵۳.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  28. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۹۵۹.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۰۴ و ۳۲۲.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  29. جعفری، «باورها و فرقه‌های خوارج»، معارف عقلی، ۳۸–۴۰.
  30. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۲۳.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  31. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۸۷ و ۲۵۱–۲۵۳.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  32. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۹۹.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  33. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۸۷، ۳۳۴ و ۴۳۹–۴۴۰.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  34. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۰.
    آقانوری، مجله طلوع، درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل.
  35. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۴۶.
  36. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۵۰.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان خوارج.
  37. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۴۱۸ و ۴۲۳.
  38. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۸.
  39. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۵۷۱، ۵۷۵ و ۵۹۸.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۵۴ و ۹۴.
  40. جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۴۳۰، ۴۳۱ و ۴۵۳–۴۶۰.
  41. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۹ و ۳۷۷.
  42. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۹ و ۳۹۹.
    مقدسی، البدء و التاریخ، ۱۴۸.
  43. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۹۵.
    مقدسی، البدء و التاریخ، ۱۴۸.
  44. طباطبائی، شیعه در اسلام، ۶۷.
    جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۸۴۰، ۸۴۹، ۸۶۰ و ۸۶۱.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۵۳، ۱۰۸ و ۴۰۹–۴۱۰.
  45. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۱۶–۱۱۹.
  46. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۰۵–۲۰۷.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان بنگش.
  47. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۹۷.
  48. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۲۵.
  49. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۳۱.
  50. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۴.
  51. اسعدی، «بررسی اجمالی فرقه ذکریه»، پژوهش‌های منطقه‌ای.
  52. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۵۱.
  53. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۲.
  54. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۳۵.
  55. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۰۲.
  56. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۵۰.
  57. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۳۵.
    دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۷:‎ ۶۳۶.
    دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۶:‎ ۸۲۵.
  58. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۹۲.
  59. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۵۷.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان جبر و اختیار.
  60. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۲۱.
  61. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۸۹.
  62. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۶۱.
  63. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۷.
    ابن‌جوزی، تلبیس ابلیس، ۴۲.
  64. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۳۷.
    دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۳۰:‎ ۵۵۲–۵۵۳.
    ابن‌جوزی، تلبیس ابلیس، ۴۱.
  65. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۱۰.
    دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۳:‎ ۸۷۹.
  66. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۲۵.
    جمعی از محققین، دانشنامه بزرگ اسلام، ۱۲:‎ ۴۷۰.
  67. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۲۱ و ۱۲۲.
  68. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۶۲–۱۶۳.
  69. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۲۳–۲۲۴ و ۳۳۹.
  70. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۰۵–۱۰۶ و ۱۵۵.
  71. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۴۶.
    دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲:‎ ۲۷۴.
  72. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۰۹–۳۱۰.
  73. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
    جمعی از محققین، دایرة المعارف الاسلامیه، ۹:‎ ۲۳۷.
  74. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
    مقدس اردبیلی، حدیقة الشیعه، ۲:‎ ۲۴۳.
    جمعی از محققین، دانشنامه بزرگ اسلام، ۱۱:‎ ۴۴۵۰.
  75. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۳۱.
    ملطی، التنبیه و الرد علی اهل الاهواء، ۹۳.
    سنت‌های غذایی ایرانیان.
  76. جمعی از محققین، دانشنامه بزرگ اسلام، ۱۲:‎ ۴۷۰.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۰۹.
  77. مقدس اردبیلی، حدیقة الشیعه، ۲:‎ ۲۷۵.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۵۲.
  78. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۵۴.
  79. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۰۴.
    جمعی از محققین، دانشنامه جهان اسلام، ذیل عنوان تصوف اندلس.
  80. جمعی از محققین، دانشنامه بزرگ اسلام، ۱۵:‎ ۴۶۵.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۰۹.
  81. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۰۹.
  82. جمعی از محققین، دایرة المعارف الاسلامیه، ۱۵:‎ ۱۷۵–۱۸۵.
  83. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۰۹.
    جمعی از محققین، دایرة المعارف الاسلامیه، ۱۵:‎ ۱۷۸.
  84. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
    جمعی از محققین، دایرة المعارف الاسلامیه، ۱۱:‎ ۱۲.
  85. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
  86. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
  87. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۱۰.
  88. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۷۲–۱۷۳ و ۳۲۶.
    بیدختی گنابادی، «تحلیلی از فرقه نعمت‌اللهیه گنابادی»، کتاب نقد.
  89. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۱۳.
  90. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۴۵.
  91. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۲۶.
    جمعی از محققین، دانشنامه بزرگ اسلام، ۱۵:‎ ۵۹۵۷.
    حائری، عرفان و تصوف؛ کلیاتی در اصول و مبانی، ذیل عنوان ملامتیه.
  92. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۶۵.
  93. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۹–۲۰، ۴۶، ۱۰۰، ۱۲۴، ۱۷۸–۱۸۱ و ۲۰۳.
    دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲:‎ ۱۲۸۳.
  94. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۷۱.
  95. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۷۱.
    مهنا و خریس، جامع الفرق و المذاهب، ۲۲۷.
  96. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۸۵–۸۷ و ۱۸۰–۱۸۱.
  97. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۲۹.
  98. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۷۷.
  99. اعتمادی‌نیا و احمدی، «مسیح هندوستان»، فروغ وحدت.
  100. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۸۸.
  101. اشعری، مقالات الاسلامیین، ۹۶.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۰۰–۲۰۱.
  102. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۲۶.
  103. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۹۸.
  104. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۱۳.
  105. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۸۶.
  106. اشعری، مقالات الاسلامیین، ۲۸۳.
    مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۴۴.
  107. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۶۳.
    صراف، الشبک، ۲۸۲.
  108. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۳۴۸.
  109. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۹۵–۲۹۶.
  110. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۲۲.
  111. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۲۳۵.
  112. مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۳۳.

منابع

منابع فارسی

منابع آنلاین

  • «سنت‌های غذایی ایرانیان در گفت‌وگو با دکتر نصرالله پورجوادی صاحبنظر تاریخ عرفان اسلامی». مرکز دائرة المعارف اسلامی. سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. ۱۳۹۶.[پیوند مرده]
  • نجاری، محمدحسین (۱۳۹۵). فرقه شیخیّه و انشعابات آن چگونه ایجاد شد؟. سایت خبرگزاری تسنیم.
  • منابع انگلیسی

    • Madelung, Wilferd (۲۰۱۴). "ABU'L-JĀRŪD HAMDĀNĪ". Iranicaonline.org.