ابوبکر

ابوبکر
خلیفه رسول‌الله صدیق
ابوبکر صدیق در خوشنویسی اسلامی
نخستین خلیفه در خلافت راشدین
خلافت	۱۱–۱۳ ه‍.ق
پیشین	مقام ایجاد شد
جانشین	عمر بن خطاب
متولد	۵۰ ق. ه مکه، حجاز
درگذشته	۲۲ جمادی‌الثانی ۱۳هجری مدینه، حجاز
آرامگاه	مدینه - مسجدالنبی
همسر(ان)	قتیله ام رومان اسما حبیبه
فرزند(ان)	اسما عبدالرحمن عبدالله عایشه محمد ام کلثوم
پدر	عثمان ابی‌قحافه بن عامر
مادر	ام‌الخیر (سلمی) بنت صخر
دین و مذهب	اسلام
مهر

ابوبکر، اولین خلیفه از خلفای راشدین، احتمالاً مدت کوتاهی پس از ۵۷۰ میلادی به دنیا آمد، چرا که گفته شده سه سال از محمد جوان‌تر بوده است. در همان روزی که محمد درگذشت، یعنی روز دوشنبه ۲ ربیع‌الاول ۱۱ قمری بیعت با ابوبکر صورت پذیرفت. گفته شده است که او را به خاطر زیبائی ظاهری «عتیق» می‌نامیدند. هنگامی که به زمامداری رسید بر بالای منبر پیامبر اسلام رفته و یک پله پایین‌تر از محل جلوس محمد نشست.

نام و نسب

نام او را عبدالله و نام پدرش عثمان گزارش کرده‌اند. گفته می‌شود که پدرش به ابی‌قحافه مکنی بود و فرزند عامر بن کعب بن سعد بن تیم بن مرة بن لؤی بود. نسبش در مره به پیامبر اسلام می‌رسد.

لقبش عتیق یعنی خوش سیما و اصل‌مند و پاک نسب یا آزاد شده گزارش شده است. برخی منابع گزارش کرده‌اند که مادرش را فرزند نمی‌ماند، و وقتی ابوبکر را به دنیا آورد از خدای کعبه التماس نمود او را از مرگ آزاد کند و دعایش مستجاب شد و از این رو ابوبکر را عتیق خواندند. به گزارش برخی منابع، محمد بشارت داد که او از آتش دوزخ آزاد است و به این خاطر عتیق نام گرفت. به گزارش منابع اسلامی، چون خبر اسراء (معراج) را بی چون و چرا قبول کرد، و به گزارش منابع دیگر، چون مردی راستگو بود، او را صدیق گفتند.

زندگی

از زندگی او قبل از اسلام اطلاع موثقی در دست نیست. به موجب روایات اسلامی در سال ۵۷۱ یا ۵۷۲ میلادی، حدود سه سال بعد از عام الفیل، در مکه متولد شده و دو سال و چند ماه از پیامبر اسلام جوانتر بوده است. خانواده‌اش تجارت می‌کردند و یکی از بنی‌اعمام او، عبدالله بن جدعان، بازرگان و سرمایه‌دار بزرگ مکه بود. پدرش نیز تاجر و ثروتمند بود. خود او از هیجده سالگی به تجارت پارچه پرداخت و به بازارهای عربستان رفت و آمد می‌کرد. به این سبب راه‌های بازرگانی را می‌شناخت و با رؤسای عشایر آشنایی و معامله داشت. بر اساس منابع اسلامی، او با سواد بود و شاید خواندن و نوشتن را از راهبان یا غلامان مسیحی فراگرفته بود. از جوانی به درستی و عفت معروف بود و از نوشیدن شراب حتی سرودن شعر اجتناب می‌کرد.

گفته شده است که ابوبکر از اوان کودکی رفیق محمد بود و بعد از اسلام مشاور مخصوص و نگهبان و کاتب وحی و فرستاده مخصوص او شد. به روایتی در سفر اول محمد به شام و در مجلس ملاقات با بحیرا حضور داشت و برای ازدواج محمد با خدیجه سعی بسیار کرد. چون ثروتمند و اهل معاشرت و مردمدار بود وجودش از همان روزهای نخست برای دعوت اسلام مؤثر افتاد. تمام سرمایه‌اش را که به چهل هزار درهم بالغ بود در راه اسلام صرف کرد. هفت برده مسلمان از جمله بلال را خرید و آزاد ساخت. او بعد از خدیجه و علی و زید بن حارثه و ام‌ایمن، نخستین کسی بود که بدون داشتن رابطه خانوادگی با محمد، اسلام آورد. زبیر بن عوام، عثمان بن عفان، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابی‌وقاص و طلحهٔ را به اسلام درآورد و نزد محمد برد. او از عشره مبشّره بود. بعد از تشکیل انجمن سرّی مسلمانان در خانه ارقم ابی الارقم رکن پابرجای آن بود.

به گفته منابع سنی‌مذهب، دخترش عایشه شش ساله بود که او را به عقد ازدواج محمد درآورد. از تصمیم هجرت نیز غیر از خانواده محمد، فقط ابوبکر با خبر بود. هجرت پیامبر اسلام از خانه ابوبکر آغاز شد و زاد و راحله و برنامه سفر را او تدارک دید و بنا به آنچه از آیه ۴۰ سوره توبه استنباط می‌شود، تنها او در آن سفر محمد را همراهی کرد. بعد از وصول به منزل قبا، در مدینه، چون مردم، محمد را از ابوبکر باز نمی‌شناختند، خود را سایبان آن حضرت کرد تا مخدوم از خادم شناخته شود. گفته شده است که بهای زمین مسجد مدینه را هم که پنج هزار درهم یا ده مثقال طلا بود او پرداخته است. ابوبکر در مدینه در محله سنح منزل کرد و ام‌رومان به همراهی اسماء و عایشه و عبدالله در آنجا به وی پیوستند. لیکن پدرش ابوقحافه و پسرش عبدالرحمن تا فتح مکه مسلمان نشدند و عبدالرحمن در لشکر قریش با مسلمانان می‌جنگید و یک بار هم در میدان بدر با پدرش رو در رو شد و از پیش او بگریخت.

پس از درگذشت محمد

در این حال اینکه اجتماع سقیفه در هنگامی تشکیل شد که علی مشغول کفن و دفن محمد بود و در این اجتماع حضور نداشت، همواره به عنوان یک پرسش در برابر چگونگی انتخاب ابوبکر بوده‌است. مسئلهٔ حق علی در خلافت پس از محمد منجر به شکاف اصلی میان مسلمانان و تقسیم آنان به دو گروه شیعه و سنی شد. محمد در بازگشت از حجةالوداع در غدیر خم جملهٔ «هر که من ولی او هستم، این علی ولی او است» را به زبان آورد؛ اما مقصود این عبارت مورد اختلاف شیعه و سنی قرار گرفت. شیعیان بر این اساس معتقد به نصب امامت و خلافت در خصوص علی شدند و اهل سنت آن را به معنای دوستی و محبت علی تفسیر می‌کنند.

فاطمه دختر محمد به همراه گروهی از اصحاب خاص محمد، همچون سلمان، ابوذر، مقداد، عمار، ابن مسعود، سهل بن حنیف و … از معتقدان به نصب و خلافت علی بودند. علی بن ابی‌طالب در ابتدا از بیعت با ابوبکر سرباز زد؛ ولی سرانجام پس از شش ماه با اکراه با ابوبکر بیعت کرد. علی در دوران خلافت سه خلیفهٔ اول در جنگ‌ها شرکت نکرد و جز در مورد انتخاب خلیفهٔ سوم فعالیت سیاسی نداشت. البته هر گاه خلفای سه‌گانه می‌خواستند، در امور دینی، قضایی، و سیاسی به آن‌ها مشورت می‌داد.

درگذشت

ابوبکر روز ۲۲ جمادی‌الثانی ۱۳ هجری/۲۳ اوت ۶۳۴ میلادی در سن ۶۳ سالگی درگذشت و در پهلوی راست محمد در منزل عایشه به خاک سپرده شد. او بین نماز مغرب و عشاء درگذشت و عمر بر وی نماز خواند. ابوبکر گفت: «خدایا، مرا مسلمان بمیران» و پس از آن جان سپرد.

جایگاه نزد مسلمانان

موقعیت سیاسی و اجتماعی ابوبکر بعد از ازدواج محمد با عایشه (در شوال سال اول هجری) بیش از پیش تقویت شد. گفته شده است که ابوبکر در همه غزوات محمد حضور داشت. در روز بدر در سایبان (عریش) فرماندهی با محمد بود و او نگهبانی می‌کرد. در صلح حدیبیه (۶ ه.ق) به عکس کسانی که اعتراض می‌کردند جز تأیید و تسلیم سخنی نگفت و در صلح نامه حدیبیه که به خط علی بن ابی‌طالب نوشته شد نام او در صدر سایر شهود ثبت گردید. زودتر از سایر صحابه از حمله به مکه خبر یافت و روز فتح دوشادوش محمد وارد مکه شد.

تا زمان حیات محمد، ابوبکر فردی مقبول نزد همگان بود اما پس از درگذشت محمد، گروهی که بعدها شیعه نام گرفتنند، نسبت به اقدامات او انتقادهای شدیدی مطرح کردند تا جایی که برخی از اقدامات او را منافی اسلام و سنت پیامبر می‌دانستند. این اختلاف‌ها، از زمان اعلام خلافت ابوبکر پس از محمد بود، این در حالی بود که شیعیان این مقام را بنابر سفارش و وصیت محمد، برای علی می‌دانستند.

پانویس

منابع

• یعقوبی، احمد بن اسحاق (۱۳۸۲). تاریخ یعقوبی. ج. ۲. ترجمهٔ محمد ابراهیم آیتی. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «ابوبکر». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.

• Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Levi-Provencal, E., eds. (1986). The Encyclopedia of Islam. Vol. 1. Brill. ISBN 90-04-08114-3.
• Donner, Fred McGraw (1981). The early Islamic conquests. Princeton University Press. ISBN 0-691-05327-8.
• Watt, William Montgomery (1953). Muhammad at Mecca. Oxford University Press.
• Madelung, Wilfred (1997). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press. ISBN 0-521-64696-0.
• Watt, W. Montgomery (1986). "Abū Bakr". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. ۱ (second ed.). Leiden: E. J. Brill. p. ۱۰۹–۱۱.