اوس

اوس یکی از دو قبیلهٔ عرب اصلی در مدینه و در مقابل قبیلهٔ دیگر خزرج بود. این دو، پیش از اسلام بنوقیْلة نام داشتند و پس از هجرت محمد به مدینه، آن‌هایی که از این قبیله اسلام آوردند، انصار نام گرفتند. انصار بیشتر از خزرج بودند و کمتر از اوس.

لغت‌شناسی

واژهٔ الأوس به معنی نعمت است که کوتاه‌شدهٔ أوس مناة (به معنی نعمتی که از جانب منات است) می‌باشد که این نام پس از اسلام به أوس الله تغییر یافت.

نسب و شجره‌نامه

طبق گزارش ابن سعد نسب اوس چنین است: الأوس بن ثعلبة بن عمرو (مُزیْقیاء) بن عامر (ماءالسماء) بن حارثة بن إمرئ (القیس) بن ثعلبة بن مازِن بن الأزد بن الغوث بن نبت بن مالک بن زید بن کهلان بن سبأ بن یشجُب بن یعرُب بن قحطان. تبارٔ ایشان چنین است:

الأوس

مالک

مرة

جُشَم

إمرؤ القیس

عوف

النَبیت

عامر

خَطْمة

واقف

سِلم

عمرو

الخزرج

قیس

غَنْم

ظفر

الحارث

زید

جُشم

امیة

وائل

حارثة

عبدالأشهل

تاریخچه

پیدایش

در شهر یثرب، در ابتدا قبایل یهودی بنی‌قینقاع، بنی‌قریظه و بنی‌نضیر ساکن بودند. یثرب در آن هنگام شهری آباد و دارای برج‌وباروهایی ساخته‌شده توسط یهودیان در گرداگرد و اطراف شهر بود.

طبق روایات کمی پس از مهاجرت عمرو مزیقیاء از یمن، بین اولاد وی اختلاف و نزاع افتاد و اوس و خزرج به صورت دو قبیلهٔ از غسان جدا و در یثرب ساکن شدند که بعدتر، تا مدتی تابع یهودیان آنجا بودند تا اینکه به رهبری مالک بن العجلان از طایفهٔ خزرجی سالِم (قواقلة) مستقل شدند و سهمی از نخلستان‌ها و برج‌وباروهای شهر را به دست آوردند. رقیب و هم‌دورهٔ اوسی وی، اُحیحة بن الجُلاح بود. احتمالاً در این هنگام اوس و خزرج دیگر یک قبیلهٔ واحد نبودند.

اوس بن حارثه بن ثعلبه بن عمرو مزیقیاء بن عامر ماء السماء بن حارثه الغطریف بن امرؤ القیس البطریق بن ثعلبه بن مازن بن ازد از جدّ قبیله بزرگ اوس بود. قبیله اوس یکی از قبایل قحطانی است که در تاریخ اسلام نامشان به همراه قبیله خزرج ذکر شده است. این دو قبیله به یک پدر (حارثه بن ثعلبه) منتهی می‌شوند. موطن اصلی آنان یمن بوده و سپس در دوران تبع به مدینه هجرت کردند. بین قبیله اوس و خزرج جنگ‌هایی درگرفت که مشهورترین آن‌ها جنگ بعاث و یوم الربیع بود.

در هنگام هجرت محمد

پیش از هجرت محمد، حُضیْر بن سِماک از طایفهٔ عبدالأشهل، رئیس طایفهٔ عمرو بن عوف از قبیلهٔ اوس بود که در برابر او، الحارث از خزرج قرار داشت و رئیس عبدالأشهل، مُعاذ بن النُعمان بود. رئیس دیگر، ابوقیس بن الأسلت از طایفهٔ وائل بود که بعدتر ریاست را به حضیر داد. در این دوره درگیری‌های گوناگون و کوچکی پیاپی رخ می‌داد. پس از یک شکست بزرگ، طایفه‌های عبدالأشهل و ظفر (از خزرج) از یثرب اخراج شدند. در این هنگام عمرو بن عوف و اوس صلح کردند. اوس با بنی‌قریظه و بنی‌نضیر و طایفهٔ بدوی مزینة متحد می‌شود. عمرو بن نُعمان بیاضی رئیس تیرهٔ بیاضة از خزرج، رییسن خزرجیان بود که از جانب اکثر خزرجیان و برخی بدویان جهینه و اشجع پشتیبانی می‌شد، اما عبدالله بن اُبیْ و یک رئیس خزرجی دیگر با وی متحد نشدند. طایفهٔ حارثة هم بی‌طرف بود. در ابتدای جنگ اوس عقب نشست، لیک در آخر دشمنش را شکست داد عمرو بن نُعمان بیاضی، رئیس تیرهٔ بیاضة از خزرج، بنی‌قریظة و بنی‌نضیر را به اتحاد با دو طایفهٔ تبعیدشدهٔ خزرجی تحریک و تهدید کرد. طایفه‌های اوس — به جز حارثة که توسط عبدالأشهل از سرزمینشان تبعید شده بودند — به همراه قبیله‌های یهودی بنی‌قینقاع با هم متحد شدند. آنگاه جنگ سخت و طولانی‌مدت بعاث رخ داد که در آن اوس و متحدانش پیروز شدند، اما حضیر کشته شد. پس از آن صلحی برقرار نشد اما جنگ بزرگ دیگری نیز رخ نداد.

طبق دانشنامهٔ جهان اسلام، این نزاع که طرفین را به ستوه درآورده بود، زمینهٔ روانی لازم جهت نفوذ و انتشار اسلام را در یثرب ایجاد کرد. محمد ابتدا با خزرج و بعد با اوس مذاکره کرد. تقریباً همهٔ خزرجیان با محمد پیمان بستند اما بسیاری از اوسیان ازجمله طایفه‌های خطمة، وائل، واقف و امیة بن زید و تعدادی از عمرو بن عوف، پیشنهاد محمد را نپذیرفتند. مسلمان‌شدن سعد بن معاذ بن النعمان رئیس عبدالأشهل از عوامل مهم در گسترش اسلام در مدینه بود و از هنگام غزوهٔ بدر تا زمان مرگش، وی رهبری انصار را برعهده داشت. بدین‌ترتیب، دشمنی اوس و خزرج به‌تدریج از بین رفت.

در دوران جاهلیت، قبیله اوس، بت مناة را می‌پرستیدند. گفته شده که اوس و خزرج دو برادر از یک پدر و مادر بودند که میان آن‌ها دشمنی افتاد و جنگ و خونریزی میانشان به مدت صد و بیست سال ادامه داشت، اما آتش جنگ‌شان پس از ظهور اسلام فرو نشست. محمد باقر، امام پنجم شیعیان امامیه، فرمود: «شمشیرها از نیام بیرون نیامد و صف‌های نماز و جهاد برپا نگشت و اذان علنی گفته نشد و خداوند آیه «یا ایها الذین آمنوا» را نازل نفرمود مگر پس از آنکه دو قبیله اوس و خزرج ایمان آوردند».

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «اوس بن حارثه». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.
• گروه تاریخ (۱۳۹۳). «بُعاث». دانشنامهٔ جهان اسلام. ج. ۳. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی. دریافت‌شده در ۱۸ مه ۲۰۱۹.

• Jacobs, Joseph; Montgomery, Mary W. "Medina". Jewish Encyclopedia (به انگلیسی). Retrieved May 7, 2011.
• Watt, William Montgomery (1986). "al-Aws". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 1 (2nd ed.). E. J. Brill. pp. 771–72. {{cite encyclopedia}}: Unknown parameter |عنوان جلد= ignored (help)
• Watt, William Montgomery (1997). "al-KHazradj". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 4 (2nd ed.). E. J. Brill. p. 1187. {{cite encyclopedia}}: Unknown parameter |عنوان جلد= ignored (help)
• Bosworth, Clifford Edmund (1986). "Buʿāth". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 1 (2nd ed.). E. J. Brill. p. 1283. {{cite encyclopedia}}: Unknown parameter |عنوان جلد= ignored (help)