تاریخ اسلام
بخشی از سلسله مقالات درمورد اسلامگرایی |
---|
درگاه اسلام |
از سلسله مقالات دربارهٔ: |
اسلام |
---|
مطالعه تاریخ به معنای عام و تاریخ اسلام به معنای خاص دارای اهمیّت بسزائی نزد مسلمانان است. از جمله در قرآن در مواردی به اهمیّت مطالعه تاریخ اشاره شده است:[۱]
- قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ
- يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَيَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَيَتُوبَ عَلَيْكُمْ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ
مطالعه تاریخ اسلام را میتوان از جهاتی مادر علوم مختلف اسلامی و یکی از علوم تاثیر گذار در شکل گیری ساختار بسیاری از فرهنگ و ملت ها برشمرد. به عنوان مثال مطالعه سیرهٔ پیامبر در مباحث مرتبط با احکام اهمیت زیادی دارد.[۲]
دستهبندی مورخین
مورخین نخستین اسلام بیشتر به نقل و تواتر اسناد و سلسله راویان حدیث اهمیت میدادند و وقایع تاریخی را تفسیر و تحلیل نمیکردند. گفته شده که «ابن خلدون» و «مقریزی» جزو اولین تحلیلگران تاریخ اسلام بودهاند.[۳] اما مورخی چون «طبری» مخالف دخیل نمودن استنباط و استنتاج عقلی و ذهنی در مباحث تاریخی بوده است. معتزله جزو اولین افرادی بودهاند که شیوه طبری را کنار گذاشتند و به درک عقلانی و بررسی عوامل حوادث پرداختهاند؛ لذا مورخان اسلامی را میتوان به چند دسته تقسیمبندی نمود:[۴]
- مورخان اخباری و وقایعنگار که تنها به نقل و بررسی اسناد پرداختهاند، نه تحلیل متن.
- مورخانی که علاوه بر نقل و بررسی اسناد، با مسافرت به دنبال اسناد و وقایع پرداختند.
- مورخانی که براساس گرایشات حزبی و سیاسی مأمور به تألیف میشدند تا همسو با آن تفکرات تألیف کنند.
- مورخینی چون «ابن خلدون» که به شیوهٔ تحلیل پرداخته و روش سنتی را کنار زدند.
از نظر موضوع نیز میتوان مورخان را دستهبندی نمود:[۵]
- سیرهنگاری شرح زندگی پیامبر که خود به دو دسته تقسیمبندی میشوند:
- شرح حال اجداد پیامبر و بعثت تا آغاز هجرت.
- شرح وقایع نظامی مربوط به بعد از هجرت.
- تاریخنویسی عمومی و تقویمی از زمان حضرت آدم تا زمان مؤلف که بیشتر مورخین این شیوه را دنبال کردند.
- تاریخنگاری خبری و پیوسته حوادث با استفاده از نقل سند برای هر خبر.
- تراجم و طبقات که در این شیوه، تاریخ نگاری خبری با دستهبندی ناقلان اخبار تکمیل میشد.
پانویس
ارجاعات
منابع
- حسنی، علیاکبر (۱۳۷۶). «منابع تاریخی اسلام/ سیری کوتاه در بازشناسی منابع تاریخی (و حدیثی) اسلام». درسهایی از مکتب اسلام (۱).