غزوه خندق

غزوه خندق
بخشی از جنگ‌های بین مسلمان و قریش
نبرد تن به تن مابین علی بن ابی طالب (چپ) و عمرو بن عبدود (راست)
تاریخ ۳۱ مارس تا آوریل ۶۲۷ پس از میلاد ۵ ذیقعده سال ۵ هجری قمری ۱۰ فروردین ۶ خورشیدی موقعیت مدینه، حجاز نتایج پیروزی مسلمانان بی‌نتیجه ماندن محاصره مدینه و پیروزی مهم و قطعی برای مسلمانان
طرف‌های درگیر
مسلمانان	قبیله قریش قبایل یهودی بنی‌قینقاع بنی‌نضیر قبایل بنی‌سلیم و غطفان و بنی‌اسد و دیگر قبیله‌های عرب
فرماندهان و رهبران
محمد علی ابن ابی‌طالب جعفر بن ابی طالب	ابوسفیان بن حرب عمرو بن عبدود †
قوا
۳٬۰۰۰	۱۰٬۰۰۰
تلفات و ضایعات
۱~۵	۱~۱۰

اَحْزاب یا خندق نام یکی از غزوه‌های محمد است. در این جنگ، احزاب مختلف که در جنگ با محمد، متحد شده بودند، در اتحادی بزرگ، در سال پنجم ه.ق به مدینه حمله کردند. مسلمانان در مقابل، بر ورودی مدینه خندق زدند و از ورود سپاه به مدینه جلوگیری کردند. با طولانی شدند این محاصره و وجود اختلافات در میان سپاه مکه، در نهایت این غزوه بدون نتیجه به پایان رسید. در این جنگ بود که عمرو بن عبدود به دست علی بن ابی‌طالب کشته شد.

پیشینه نبرد

یهودیان بنی‌نضیر چون از وطن خود اخراج شده بودند، به مناطق خیبر وارد شدند. برخی از رهبران این گروه از جمله حییّ بن اخطب، سلام بن ابی‌الحقیق و کنانة بن ربیع در فکر انتقام از محمد و مسلمانان به خاطر این رویداد بودند. در نهایت، ۲۰ نفر از این افراد به مکه رفتند و با ابوسفیان مذاکرده کردند. این گروه بعدا توانستند قبیله‌های غطفان و بنی‌قیس غیلان را نیز با خود همراه کنند تا اقدامی مشترک بر علیه مسلمانان مدینه انجام دهند.

رویداد

احزاب یا خندق، نام یکی از غزوه‌های محمد است که به گفته اکثر کتب اولیه تاریخی در اسلام، به سال پنجم ه.ق رخ داده است. ابوسفیان در این نبرد چهار هزار نفر را که هزار و پانصد شتر و سیصد اسب داشتند، از سوی مکه به راه انداخت. سپاه مکه در مرالظهران متوقف شد و در این ناحیه گروه‌های دیگر نیز به آنها پیوستند. عتبة بن حصین، سردار غطفانیان و فراره، و طیفة بن خویلد، پیشوای بنی‌اسد و حارث بن عوف، سردار بنی‌مره و برة بن ظریف مقتدای قوم اشجع از متحدان سپاه مکه بودند که با نیروهای خود به این سپاه پیوستند. سپاه مذکور به سمت مدینه در حرکت شدند.

خبر گسیل شدن سپاهی عظیم و وجود اتحادی بزرگ بر علیه مسلمانان مدینه، به محمد رسید و از میان پیشنهادهای مطرح شده، پیشنهاد سلمان فارسی مبنی بر حفر خندق مورد تایید محمد قرار گرفت. مسلمانان با سه هزار نیرو از مهاجران و انصار، به دامن کوه سلع که به مدینه متصل است رفته، و حفر خندق را در عرض شش روز، به اتمام رساندند.

با رسیدن سپاه مخالفان محمد به نزدیکی مدینه، به خاطر خندق در ورودی مدینه، امکان ورود به شهر میسر نشد و سپاه مکه در پشت مدینه، توقف کردند و شهر را در محاصره خود قرار دادند. در این میان، گروه‌هایی چون عمرو بن عبدود توانستند از خندق عبور کنند اما با مواجهه سپاه مسلمانان مواجه شدند و کشته شدند. در این میان، کسانی چون نعیم بن مسعود غطفانی نیز با حیله‌های خود توانستند سپاه مکه را برای بازگشت به مکه مجاب کنند. گفته شده که نعیم توانست با ایجاد تفرقه میان احزاب متحد شده، آنان را به منصرف شدن از محاصره مدینه، ترغیب کند. طولانی شدن محاصره و اوضاع نامناسب جوی نیز از دیگر عوامل منصرف شدن سپاه مکه برای ادامه محاصره مدینه یاد شده است. در نهایت پس از ۲۴ یا ۲۹ روز محاصره مدینهَ، در نهایت مخالفان محمد، هر یک به دیار خود بازگشتند.

تلفات

بر اساس گزارش‌های منابع تاریخی، از سپاه مکه، سه تن به نام‌های عمرو بن عبدود، نوفل بن عبدالله مخزومی و عثمان بن منیة کشته شدند. از سپاه مسلمانان نیز شش نفر از انصار کشته شدند. سعد بن معاذ، انس بن اوس، عبدالله بن سهل، طفیل بن نعمان و کعب بن زید پنج نفری بودند که نامشان به عنوان کشتگان مسلمانان در غزوه خندق یاد شده است.

پیامدها

پس از این نبرد بود که محمد، قصد کرد تا یهودیان بنی‌قریظه را از منطقه اخراج کند و غزوه بنی‌قریظه پدید آمد.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «احزاب». دایره‌المعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.