سوره توحید

سورهٔ قرآن

اخلاص
دسته‌بندی	مکی
اطلاعات آماری
شمارهٔ نزول	۲۲
جزء	۳۰
شمار آیه‌ها	۴
شمار واژه‌ها	۱۵
شمار حرف‌ها	۴۷
متن سوره
ترجمهٔ فارسی
مسد مسد	فلق فلق

سوره توحید یا سوره اخلاص صد و دوازدهمین سوره از سوره‌های قرآن است که در مصحف عثمانی قبل از سوره فلق و بعد از سوره مسد قرار گرفته است. اما بنابه ترتیب نزول سوره‌ها، بیست و دومین سوره‌ای است که نزول آن در شهر مکه و پیش از هجرت محمد بوده است. سوره توحید دارای ۴ آیه است و در جزء سی‌ام قرآن قرار دارد. به گزارش سیوطی مفسر سنی مذهب، تمام آیات آن یک‌باره و به صورت مجموع نازل شده است و هیچ آیه منسوخی ندارد. این سوره پس از سوره کوثر، کوچک‌ترین سوره قرآن محسوب می‌شود.

نام‌گذاری

مشهورترین نام سوره «اخلاص» به معنای خالص کردن از هرگونه شائبه و خلط است و چون خواندن این سوره باعث حفظ دین و عقیده انسان از انحراف و عیوب می‌شود؛ آن را «اخلاص» نام نهاده‌اند. به گزارش فرهنگ‌نامه علوم قرآن، در منابع اسلامی نوزده نام دیگر برای این سوره عنوان شده است. این اسامی عبارتند از: اساس، امان، برائت، تجرید، تفرید، توحید، جمال، صمد، قل هو الله، مانعه، محضره، مذکره، معرفت، معو‌ّذه، مقشقشه، منفره، نجات، نور، ولایت.

شأن و محل نزول

سوره توحید، از نخستین سوره‌هایی است که در مکه نازل شده است و به سبب سیاق، سبک و آهنگ آیاتش آشکارا از سور مکی قرآن به شمار می‌آید. با این وجود برخی این سوره را مدنی دانسته و گروهی دیگر معتقدند این سوره دو بار نازل شده است: یک بار در مکه و بار دیگر در مدینه. به گفته فرهنگ‌نامه علوم قرآن، هنگامیکه گروهی از یهودیان از پیامبر اسلام درباره اوصاف خداوند پرسش‌هایی را مطرح کردند؛ این سوره در جواب به آنها نازل گردید.

محتوا و ساختار

تعداد آیات «سوره اخلاص» در نزد قراء کوفی، بصری و مدنی چهار آیه و به پیش قراء مکی و شامی پنج آیه است. ۱۱ یا ۱۵ کلمه و ۴۷ حرف دارد. در ترتیب نزول سوره‌ها، بیست و دومین سوره قرآن است که پیش از سوره نجم و پس از سوره ناس بر پیامبر اسلام نازل شده است. «سوره توحید» یکی از ۵ سوره‌ای است که با فعل امر «قل» آغاز می‌شود و به همراه سه سوره کافرون، فلق و ناس به «چهار قل» معروفند. موضوع اصلی این سوره اخلاص در دین و توحید در عبادت است. لسانی فشارکی محقق و نویسنده شیعی، در دانشنامه بزرگ اسلامی آورده است: «از آنجایی که دو سوره اخلاص و کافرون از سوره‌هایی هستند که شعار آنها توحید و اعلان نبرد موحدان و مشرکان است؛ پیامبر اسلام قرائت این دو سوره را در رکعت‌های اول و دوم نماز سفارش اکید کرده است. همچنین در روایاتی که از اهل بیت رسیده، بر قرائت این دو سوره و سوره قدر تأکید شده و امامان معصوم فضیلت نماز را در قرائت همین سوره‌ها دانسته‌اند.» به گزارش فرهنگ‌نامه علوم قرآن، خواندن این سوره بسیار فضیلت دارد و معادل یک سوم قرآن است. بنابه گفته علی بن ابی‌طالب نخستین امام شیعیان، «قل هو الله احد» نسب نامه خداوند است. این سوره پس از سوره کوثر، کوچک‌ترین سوره قرآن محسوب می‌شود. به گفته سیوطی مفسر سنی مذهب، در ترتیب سوره‌ها سوره اخلاص، زوج «سوره مسد» قرار داده شده و از نظر معنا، موضوع و مضمون، این دو سوره بازتاب یکدیگر هستند.

تفاسیر سوره توحید

این سوره از معدود سوره‌هایی است که برای تفسیر آن کتاب‌ها، رساله‌ها و مقالاتی به شکل مستقل نگارش شده است. چنانچه آقابزرگ تهرانی ۱۲ اثر را با عنوان «تفسیر سورة الاخلاص» فهرست کرده است. از مشاهیر عالمان اسلامی، به ابن سینا یک کتاب با نام «تفسیر سورة التوحید» نسبت داده‌اند که بارها تجدید چاپ شده است. همچنین از فخرالدین رازی، ابن تیمیه و میرداماد از هر کدام آنها، اثری با عنوان «تفسیر سورة الاخلاص» گزارش شده است که اثر ابن تیمیه شهرت بیشتری داشته و بارها به چاپ رسیده است.

پانویس

منابع

• دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۹۰). «سوره اخلاص (سوره توحید)». فرهنگنامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
• دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۹۰). «اسامی سوره اخلاص». فرهنگنامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
• لسانی فشارکی، محمدعلی (۱۳۸۸). «اخلاص». دانشنامه بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.