فهرست خلفای راشدین

کاشی‌کاری نام ابوبکر، عمر، عثمان و علی بر گرداگرد یک گنبد

خلفای راشدین، یا با عبارت خلفای راشدون، چهار یا پنج خلیفه‌ای هستند که به ترتیب پس از درگذشت محمد، پیامبر اسلام، در دوشنبه ۲۸ صفر ۱۱ ه‍. ق برابر با ۱۰ ژوئن ۶۳۲ م پدید آمد و تا سال ۴۰ هجری به قدرت رسیده‌اند و به عنوان جانشین محمد، بر بلاد اسلامی حکومت کردند. این فرمانروایان از صحابه محمد و از طایفه قریش به ترتیب ابوبکر (حاکم ۶۳۲–۶۳۴)، عمر بن خطاب (حاکم ۶۳۴–۶۴۴)، عثمان بن عفان (حاکم ۶۴۴–۶۵۶) و علی بن ابی‌طالب (حاکم ۶۵۶–۶۶۱) بودند.

اهل‌سنت که منزلت دینی ویژه‌ای برای حاکمان این حکومت قائلند حکومتشان را «خلافت راشدین» به معنای «خلافت هدایت شده» می‌نامند، اما شیعیان امامیه مشروعیت این خلفا و دستگاه خلافت را قبول ندارند.

اصطلاح‌شناسی

مقالهٔ اصلی: خلافت راشدین

اصطلاح «خلفای راشدین» متشکل از دو واژه خلیفه و راشد است که به جانشین‌های پیامبر اسلام پس از درگذشت او اطلاق می‌شود. واژه خلیفه از ریشه خ‌ل‌ف در عربی است که به معنای جانشین ساختن است. در اصطلاح مسلمانان خلیفه به کسی گفته می‌شود که پس از پیامبر اسلام، جانشین او شده باشند. کمی بعد، از واژه «خلیفه رسول‌الله» به عنوان لقب ابوبکر استفاده شد. بعد از او عمر به عنوان «خلیفه خلیفه رسول‌الله» ملقب شد. که برای رعایت اختصار خودش دستور داد او را «امیرالمؤمنین» خطاب کنند.

علت آنکه تنها به چهار خلیفه اول (به ترتیب ابوبکر (حاکم ۶۳۲–۶۳۴)، عمر بن خطاب (حاکم ۶۳۴–۶۴۴)، عثمان بن عفان (حاکم ۶۴۴–۶۵۶) و علی بن ابی‌طالب (حاکم ۶۵۶–۶۶۱)) — و به نقلی پنج خلیفه اول به انضمام حسن مجتبی — خلفای راشدین گفته می‌شد، حضور آنان در عصر طلایی صدر اسلام بوده است. باسورت معتقد است که به چهار خلیفه اول عنوان راشدین داده شده است تا آنان از خلفای بعدی از نسل بنی‌امیه، که به دنیادوستی شهره بودند، متمایز باشند.

فهرست خلفا

فهرست خلفای راشدین

خوش‌نویسی	نام (تاریخ حیات)	دوران خلافت			القاب	خاندان	توضیحات	نقشه خلافت	م
		آغاز	پایان	دوام
	ابوبکر بن ابی‌قحافه (۵۷۰–۶۳۴ م)	۸ ژوئن ۶۳۲	۲۲ اوت ۶۳۴	۲ سال	خلیفة رسول‌الله	بنی‌تیم	نام پدر ابوبکر، عثمان ابوقحافه بود و مادرش را سلمی بنت صخر گزارش کرده‌اند. او پدر عایشه، یکی از همسران محمد، پیامبر اسلام بود. از او با نام عتیق و عبدالله یاد شده است. از زندگانی او قبل از پذیرش اسلام گزارشی وجود ندارد. او را همراه محمد گزارش کرده‌اند که از مکه به مدینه هجرت کرد. او در تمام غزوه‌های محمد مشارکت داشت و گزارش شده است که یکی از مشاورین پیامبر اسلام در امور نظامی بود. از مهم‌ترین اقدامات او در دوران خلافت، نبردهای رده و آغاز فتوحات اسلامی بود.
	عمر بن خطاب (۵۸۴–۶۴۴ م)	۲۳ اوت ۶۳۴	۳ نوامبر ۶۴۴	۱۰ سال	خلیفة خلیفة رسول‌الله امیرالمؤمنین	بنی‌عدی	نام پدر عمر را خطاب بن نفیل و نام مادرش را حنتمه بنت هاشم دانسته‌اند. او پدر حفصه، یکی از همسران محمد بود. او را به عنوان مؤسس امپراتوری اسلامی دانسته‌اند که در دوره حکومتش، با فتوحات مسلمانان، توانست مناطق زیادی را در سیطره اسلام درآورد. او در ابتدا از مخالفان اسلام بود و چهار سال قبل از هجرت اسلام را پذیرفت. او در چند غزوه از غزوات محمد شرکت داشته و اطلاعات کمی از اقدامات نظامی او در این دوره گزارش شده است. وی با وصیت ابوبکر به خلافت رسید. او بیشتر زمان خلافتش را در مدینه گذراند سرانجام به دست شخصی به نام ابولولو در مدینه ترور و کشته شد.
	عثمان بن عفان (۵۷۹–۶۵۶ م)	۱۱ نوامبر ۶۴۴	۲۰ ژوئن ۶۵۶	۱۲ سال	خلیفة الله امیرالمومنین	بنی‌امیه	نام پدر او را عفان بن ابی‌عاص و نام مادرش را اروی بنت کریز دانسته‌اند. او را شوهر دو دختر (و به نقلی دخترخوانده) محمد به نام‌های رقیه و ام‌کلثوم دانسته‌اند که در آن اختلاف وجود دارد. او همچنین نوهٔ ام‌حکیم بنت عبدالمطلب، عمهٔ محمد بود. شغل او تجارت بود و از این رو وی را یکی از اولین مردان از طبقه اجتماعی بلندپایه دانسته‌اند که به اسلام گرویده است. گفته شده است او در هجرت به یثرب و حبشه همراه مسلمانان بوده است. او به واسطه شورایی که عمر به آن وصیت کرده بود به عنوان خلیفه تعیین شد. او فتوحان خلفای پیشین را ادامه داد. او سرانجام به خاطر اتخاذ سیاست‌های مالی و سیاسی، باعث ایجاد نارضایتی در میان دسته‌ای از مردم شد و معترضان در شورشی، او را محاصره و به قتل رساندند.
	علی بن ابی‌طالب (۶۰۱–۶۶۱ م)	۲۰ ژوئن ۶۵۶	۲۹ ژانویه ۶۶۱	۵ سال	امیرالمومنین	بنی‌هاشم	پدر علی، ابوطالب، عموی محمد و مادرش فاطمه بنت اسد، مادرخوانده محمد بود. او نخستین مردی که به اسلام ایمان آورد و با دختر کوچک محمد، فاطمه زهرا ازدواج کرده بود. او مدتی را در کودکی نزد محمد پرورش یافته بود. وی در بیشتر غزوات محمد پرچم‌دار سپاهیان مسلمان بود. به عقیده شیعیان او اولین امام و رهبر پس از پیامبر بود که در غدیر خم به امامتش تصریح شده و پیامبر اسلام برای او بیعت گرفته بود. او پس از درگذشت محمد در هیچ جنگی شرکت نکرد تا آنکه خودش پس از عثمان با بیعت مردم به خلافت رسید. طول دوران خلافت او به سه جنگ بزرگ داخلی گذشت. او سرانجام به دست یکی از خوارج ترور و کشته شد.
	حسن بن علی (۶۲۴–۶۷۰ م)	۲۸ ژانویهٔ ۶۶۱	اوت ۶۶۱	۷ ماه		بنی‌هاشم	او فرزند علی بن ابی‌طالب و فاطمه زهرا بود و از این رو نوه محمد به‌شمار می‌رفت. او در عقیده شیعه، دومین جانشین محمد (و اصطلاحاً امام) شناخته می‌شود. او مورد محبت محمد بود و روایاتی در خصوص او از جانب محمد نقل شده است. از او در دوران خلافت سه خلیفه نخست راشدین در هیچ فعالیت یاد نشده و تنها به ماجرای حضور در محاصره خانه عثمان برای دفاع از او و رساندن آب به وی از جانب علی اشاره شده است. او در دوران خلافت علی، به عنوان سفیر علی به کوفه عمل کرد و در جنگ‌های دوران خلافت علی شرکت داشت. او پس از درگذشت علی، توسط ابن‌عباس به عنوان خلیفه به مردم معرفی شد و مردم با او بیعت کردند. دوران کوتاه خلافت او به کشمکش با معاویه و سرانجام پذیرش صلح با او گذرانده شد. در اینکه حسن مجتبی، از خلفای راشدین به‌شمار می‌آید یا خیر، اختلاف نظر وجود دارد. منابع متاخر او را از خلفای راشدین دانسته و منابع متقدم در اینباره ساکت بوده‌اند.

پانویس

منابع

• حشمتی، فریده؛ ناجی، محمدرضا (۱۳۷۵). «خلفای راشدین». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصرالله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• میرابوالقاسمی، رقیه (۱۳۷۵). «خلافت». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصرالله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• Robinson, Chase F (2011). The New Cambridge History of Islam (به انگلیسی). Cambridge University Press.
• WATT, W. Montgomery (2009). "ABO BAKR". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 1 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.
• Levi Della Vida, G; Bonner, M (2009). "UMAR (I) B. AL-KHATTAB". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 10 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.
• Levi Della Vida, G; Bonner, M (2009). "UTHMAN B. 'AFFAN". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 10 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.
• Veccia Vaglieri, Laura (2009). "ʿAlī b. Abī Ṭālib". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 1 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.
• Veccia Vaglieri, Laura (2009). "HASAN B. ALI B. ABl TALIB". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 3 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.