رویداد غدیر خم: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
(ابرابزار)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
خط ۱۴: خط ۱۴:
{{محمد۲}}
{{محمد۲}}
{{علی بن ابی‌طالب}}
{{علی بن ابی‌طالب}}
{{فرهنگ اسلامی}}
{{فرهنگ اسلامی}}'''غدیر خم''' نام برکه‌ای کوچک و ناحیه‌ای میان [[مکه]] و [[مدینه]] است که بر اساس روایات شیعیان [[محمد]]، [[پیامبر اسلام]]، در [[۱۸ ذی‌الحجه]] سال ۱۰ هجری قمری [[علی بن ابی طالب]] را «مولای» [[ایمان|مؤمنان]] اعلام کرد. سال‌روز این واقعه در میان [[شیعه|شیعیان]] به [[عید غدیر]] شهرت‌دارد.
'''غدیر خم''' نام برکه‌ای کوچک و ناحیه‌ای میان [[مکه]] و [[مدینه]] است که بر اساس روایات شیعیان [[محمد]]، [[پیامبر اسلام]]، در [[۱۸ ذی‌الحجه]] سال ۱۰ هجری قمری [[علی بن ابی طالب]] را «مولای» [[ایمان|مؤمنان]] اعلام کرد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.elib.hbi.ir/persian/CLINICAL-EPIDEMIOLOGY/calendar%20converter4.htm |title=تبدیل تاریخ هجری قمری به خورشیدی |accessdate=۲۷ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140104080415/http://www.elib.hbi.ir/persian/CLINICAL-EPIDEMIOLOGY/calendar%20converter4.htm |archivedate=۴ ژانویه ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref> سال‌روز این واقعه در میان [[شیعه|شیعیان]] به '''[[عید غدیر]]''' شهرت‌دارد.
 
بر اساس برخی روایات،{{کدام}} محمد در بازگشت از [[حجه الوداع|آخرین حج]] خود همه [[مسلمان]]انی را که در حج شرکت داشتند در غدیر خم جمع و خطبه‌ای ایراد کرد که عبارت معروف {{حدیث|مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا علیٌ مَولاه|ترجمه=هرکه من مولای اویم پس علی مولای اوست}}قسمتی از آن است. [[ولی (اسلام)|ولی]] یا مولا به معنای رهبر یا دوست قابل اعتماد و با کلمه ولایت (با کسر واو) یا وَلایت (با فتح واو) که حکومت، غلبه معنوی و قدرت معنی می‌دهد، مرتبط است. وقوع این رخداد و بیان سخنان با تفاوت‌هایی در عبارات [[حدیث]] [[متواتر]] مورد قبول بین [[شیعه]] و [[سنی]] می‌باشد. اما، در تفسیر حدیث غدیر خم در بین شیعه و سنی اختلاف وجود دارد. شیعیان معتقدند که او در آنجا [[علی بن ابی‌طالب]] را به‌عنوان وصی و برادر و جانشین خود از جانب [[الله]] معرفی کرد. اهل سنت این حدیث را به خاطر خصومت‌های صحابه با علی که در یمن بر سر تقسیم غنائم جنگی رخ داد می‌دانند که علی گفت بگذارید پیامبر میان ما غنائم را تقسیم کند اما صحابه مخالفت کردند و علی داستان را به محمد گفت و محمد به همین خاطر تنها آن را به‌منزلهٔ اظهار نزدیکی پیامبر به علی و دعوت به دوستی با او و رفع کینه‌ها می‌دانند و اینکه علی به عنوان پسر عمو و فرزندخوانده اش جانشین او در مسئولیت‌های خانوادگی اش پس از مرگ شود.<ref name="Britanica">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/15223/Ali Nasr, Seyyed Hossein. "Ali". Encyclopædia Britannica Online]</ref>
 
برخی محققان مانند استیون شومیکر با نظر به هشدارهای آخرالزمانی متعددی که در قرآن وجود دارند، معتقدند محمد باور داشته آخرالزمان به زودی و پیش از مرگ خودش فرامی‌رسد و به همین جهت برای خود جانشینی تعیین نکرد. به گفته [[محمود ایوب]] و فرد دانر، از آنجا که قرار بوده جهان هر لحظه به پایان برسد و نابود شود، اساساً مسائل بلندمدتی مثل جانشینی بی‌اهمیت می‌شوند، زیرا محمد انتظار نداشته پیروانش عمری درازتر از خودش داشته باشند.<ref>{{پک|Shoemaker|2011|ک=The Death of a Prophet|ص=178|زبان=en}}</ref>
 
== جغرافیای غدیر خم ==
«غدیر خم» نام ناحیه‌ای در میان [[مکه]] و [[مدینه]] است که بر سر راه حاجیان قرار دارد و به خاطر وجود برکه‌ای در این محل که در آن آب باران جمع می‌شده است، به این نام شهرت یافته است. غدیر در ۳–۴ کیلومتری جحفه واقع شده و جحفه در ۶۴ کیلومتری مکه قرار دارد که یکی از [[میقات]]‌های پنجگانه است. در جحفه راه اهالی [[مصر]]، [[مدینه]]، [[عراق]] و [[شام (سرزمین)|شام]] از یکدیگر جدا می‌شود. غدیر خم به سبب وجود آب و چندین درخت کهنسال، محل توقف و استراحت [[کاروان]]یان بود؛ اما با وجود گرمای طاقت فرسای عربستان رویداد غدیر در اواخر اسفند ماه رخ داد و آن‌چنان گرم نبود.
 
== رخداد غدیر خم ==
در ۱۸ ذی‌حجه سال دهم هجری در زمان بازگشت از حجةالوداع، محمد در محلی به نام غدیر خم توقف کرد تا همراهانش گرد او آیند. به دلیل گرمای هوا، منبر سایه‌بان‌داری برای او ساختند. سپس بالای آن رفته و خطبه ای ایراد کرد و بعد از آن علی را فراخواند و دست او را گرفت. بعد از حجاج پرسید: ای مردم، آیا من از خود شما، به ولایت [سرپرستی] شما سزاوارتر نیستم؟ مردم پاسخ دادند: آری، ای رسول خدا. محمد گفت: خداوند ولی من است و من ولی مؤمنین‌ام و من به خود شما، به ولایت [سرپرستی] شما سزاوار ترم. سپس محمد جمله معروف «هرکس که من مولای او هستم، از این پس علی مولای اوست» را بر زبان راند. محمد سه بار این جمله را تکرار کرد. در برخی روایات بلندتر جمله: «خداوندا، دوست بدار و سرپرستی کن هر کسی را که علی را دوست دارد و او را مولای خود بداند و دشمن بدار هر کسی را که او را دشمن می‌دارد و یاری نما هر کسی را که او را یاری می‌نماید و به حال خود رها کن هر کس را که او را وا می‌گذارد.» نیز روایت شده است. سپس خطاب به مردم گفت: «حاضران این پیام را به غایبان برسانند».<ref name="EncyclopediaIslam">{{cite encyclopedia|last1=Vaglieri|first1=Laura Veccia|authorlink=Laura Veccia Vaglieri|title=G̲h̲adīr K̲h̲umm|encyclopedia=Encyclopædia of Islam, Second Edition|year=2012|accessdate=11 October 2019|publisher=Brill Online|url=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ghadir-khumm-SIM_2439|url-status=live}}</ref><ref name="Amir-Moezzi">{{cite journal|last1=Amir-Moezzi|first1=Mohammad Ali|last2=Fleet|first2=Kate|last3=Krämer|first3=Gundrun|authorlink3=Gudrun Krämer|last4=Matringe|first4=Denis|last5=Nawas|first5=John|last6=Rowson|first6=Everett|date=2014|title="Ghadīr Khumm" in: Encyclopaedia of Islam THREE|doi=10.1163/1573-3912_ei3_COM_27419|ref=harv|authorlink1=Mohammad Ali Amir-Moezzi}}</ref>
 
=== روایت شیعه ===
روایت فوق در میان شیعه و سنی پذیرفته شده است؛ اما در منابع شیعه جزئیات بیشتری دربارهٔ این رویداد موجود است. در این روایات، محمد عنوان می‌کند که پیش از این هم از طریق وحی الهی آگاه شده است که علی پس از او رهبر امت اسلام خواهد بود؛ ولی این را آشکار نکرده بود تا زمانی که اطمینان داشته باشد مخالفتی از سوی مسلمانان نسبت به انتخاب علی به عنوان جانشین وجود نخواهد داشت.
 
=== نزول [[آیه تبلیغ]] ===
به گفته مفسران شیعه، در غدیر خم آیه ۶۷ سوره مائده حاوی {{Color|green|ای پیامبر! آنچه را از سوی پروردگارت بر تو نازل شده [به مردم] برسان. اگر این کار را نکنی، رسالت الهی را به انجام نرسانده‌ای و خداوند از مردم نگاهت خواهد داشت}} بر محمد نازل شد.<ref name="EncyclopediaIslam2">{{cite encyclopedia|last1=Vaglieri|first1=Laura Veccia|authorlink=Laura Veccia Vaglieri|title=G̲h̲adīr K̲h̲umm|encyclopedia=Encyclopædia of Islam, Second Edition|year=2012|accessdate=11 October 2019|publisher=Brill Online|url=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ghadir-khumm-SIM_2439|url-status=live}}</ref> بنا به برخی از منابع متاخرتر، قرآن پیش از اینکه توسط دشمنان علی تحریف شود، به جانشینی علی پس از درگذشت پیامبر اسلام اشاره کرده است.<ref name="Amir-Moezzi2">{{cite journal|last1=Amir-Moezzi|first1=Mohammad Ali|last2=Fleet|first2=Kate|last3=Krämer|first3=Gundrun|authorlink3=Gudrun Krämer|last4=Matringe|first4=Denis|last5=Nawas|first5=John|last6=Rowson|first6=Everett|date=2014|title="Ghadīr Khumm" in: Encyclopaedia of Islam THREE|doi=10.1163/1573-3912_ei3_COM_27419|ref=harv|authorlink1=Mohammad Ali Amir-Moezzi}}</ref>
 
همه مفسران شیعه معتقدند آیه فوق در غدیر خم دربارهٔ ولایت و جانشینی علی نازل شده و حدود ۳۶۰ تن از دانشمندان اهل سنت نیز این مطلب را پذیرفته‌اند. واحدی در کتاب اسباب، [[جلال‌الدین سیوطی|سیوطی]] در کتاب الدرالمنثور، [[فخر رازی]] در تفسیر رازی، نیشابوری در تفسیر نیشابوری، [[سلیمان بن ابراهیم قندوزی|قندوزی]] در ینابیع الموده، [[آلوسی]] در تفسیر آلوسی، المنار ج ۶، تاریخ بغداد، ج ۸، تاریخ یعقوبی ج ۲، شبلنجی در نور الابصار، مسند احمد بن حنبل، [[احمد بن شعیب نسائی|نسائی]] در خصائص، عقدالفرید، سیوطی در تاریخ خلفاء، اسعاف الراغبین، مصابیح السنه، حلیه‌الاولیاء، نثر اللیالی، واحدی در اسباب النزول، فخرالدین رازی در تفسیر مفاتیح الغیب، [[محمد ترمذی|ترمذی]]، در صحیح، [[ابن کثیر]] در بدایه و النهایه برخی از این مفسران هستند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مظفری، محمد تقی، غدیر در قرآن، فرهنگ کوثر - شماره ۲۵}}</ref>
 
پس از آن، محمد دستور توقف کاروان را صادر نمود و گفت آنانی که پیشاپیش حرکت می‌کنند، به محل غدیر بازگردند و کسانی که عقب مانده‌اند، به کاروان ملحق شوند. سپس خطبه ای ایراد کرد و بعد از آن دست علی را بالا برد و عبارت «هرکس من مولای او هستم، از این پس علی مولای اوست» را به سمع مسلمانان رساند که به اعتقاد شیعه اعلام رسمی علی به عنوان جانشین بود. او همچنین از مرگ قریب‌الوقوع خود خبر داد و به مسلمین تأکید کرد از دو چیز دور نشوند: قرآن و اهل‌بیت او. پس از اقامه نماز، محمد و علی به چادر پیامبر اسلام رفتند و بعد بنا به دستور محمد، علی با مسلمانان که او را امیرالمؤمنین خطاب می‌کردند، بیعت کرد.<ref name="EncyclopediaIslam3">{{cite encyclopedia|last1=Vaglieri|first1=Laura Veccia|authorlink=Laura Veccia Vaglieri|title=G̲h̲adīr K̲h̲umm|encyclopedia=Encyclopædia of Islam, Second Edition|year=2012|accessdate=11 October 2019|publisher=Brill Online|url=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ghadir-khumm-SIM_2439|url-status=live}}</ref> در میان آنان که با علی بیعت کردند، خلفای آتی [[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] و به علاوه [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]] بودند.<ref>{{harvtxt|Eliash|1966|pp=149–50}}</ref> [[حسان بن ثابت|حسان بن ثابتِ]] شاعر با تأیید محمد شعری به افتخار انتخاب علی سرود.<ref name="EncyclopediaIslam4">{{cite encyclopedia|last1=Vaglieri|first1=Laura Veccia|authorlink=Laura Veccia Vaglieri|title=G̲h̲adīr K̲h̲umm|encyclopedia=Encyclopædia of Islam, Second Edition|year=2012|accessdate=11 October 2019|publisher=Brill Online|url=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ghadir-khumm-SIM_2439|url-status=live}}</ref> آنگاه محمد آن روز را بزرگ‌ترین عید مسلمانان نامید.<ref name="NajafabadiP259">{{cite journal|last=Najafabadi|first=S. Adel Hashemi|date=2010|title=The Invention of Islamic History|journal=The International Journal of the Humanities|volume=8|issue=1|page=259|ref=harv}}</ref>
 
پس از این سخنرانی محمد و همراهانش به مدینه بازگشتند. فاصله درگذشت محمد تا آغاز خلافت علی حدود بیست و پنج سال طول کشید که در این مدت زمامداری مسلمین و خلافت در دست [[ابوبکر]] و عمر و [[عثمان بن عفان|عثمان]] بود.<ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=خلاصه تاریخ اسلام جلد دوم زندگانی امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا و امام حسن مجتبی علیهم السلام|نام خانوادگی=رسولی محلاتی|نام=سید هاشم|ناشر=دفتر نشر فرهنگ اسلامی|سال=1379|شابک=۹۶۴-۴۳۰-۲۰۳-۶|مکان=|صفحات=39}}</ref>
 
=== خطبه غدیر ===
همان‌طور که گفته شده زمانی که کاروان حج به منطقه غدیر رسید و جبرئیل [[آیه تبلیغ]] را بر محمد نازل و او را مأمور به ابلاغ ولایت علی بن ابی طالب کرد. کاروانیان به دستور محمد توقف کردند. پس از نماز ظهر، منبری آماده کردند و محمد خطبه‌ای خواند. متن خطبه به سه طریق از محمد نقل شده است: روایت [[محمد باقر]]،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ابن فتال نیشابوری، ج۱، ص۸۹؛ طبرسی، ج۱، ص۶۶؛ ابن طاووس، الیقین، ص۳۴۳؛ علم الهدی، ج۱، ص۱۸۶}}</ref> روایت [[حذیفة بن یمان]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ابن طاووس، الاقبال، ص۴۵۴ و ۴۵۶}}</ref> و روایت [[زید بن ارقم]].<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=علی بن یوسف حلی، ص۱۶۹؛ ابن طاووس، التحصین، ص۵۷۸؛ بیاضی، ج۱، ص۳۰۱؛ حسین بن جبور، ورقه ۲۶–۳۴}}</ref>
 
==== مفاد خطبه غدیر ====
* حمد و ثنای الهی
* فرمان الهی برای مطلبی مهم
* زمینه‌چینی معرفی امام
* معرفی علی به عنوان جانشین
* تأکید بر توجه امت به مسئله امامت
* اشاره به کارشکنی‌های منافقین
* پیروان اهل بیت و دشمنانشان
* حجه قائم
* مطرح کردن بیعت
* حلال و حرام، واجبات و محرمات
* بیعت گرفتن<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انصاری، محمدباقر، خطابه غدیر،}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ابن فتال نیشابوری، روضةالواعظین}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ابن طاووس، الیقین، تحقیق محمدباقر انصاری}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=علم الهدی، نزهةالکرام، تحقیق محمد شیروانی}}</ref>
 
==== منابع خطبه غدیر ====
متن خطبه غدیر در کتاب روضة الواعظین، الاحتجاج، الیقین، نزهة الکرام، الاقبال، العُدَدُ القَویة، التحصین، الصراط المستقیم و نهج الایمان آمده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انصاری، محمدباقر، خطابه غدیر}}</ref>
 
=== نزول [[آیه اکمال]] ===
بنا به روحانیون شیعه، از جمله عبدالحسین امینی، بلافاصله بعد از سخنرانی محمد، آیه زیر که سومین آیه از سوره مائده است، نازل شد:<ref>{{cite book|last1=al-Bahrani|first1=Seyyed Hashim|title=Al-Burhan Fi Tafsir al-Quran|volume=1|pages=434–437|title-link=Al-Burhan Fi Tafsir al-Quran}}</ref><ref>{{cite book|last1=Makarem Shirazi|first1=Naser|title=Tafsir Nemooneh|volume=4|pages=263–271|title-link=Tafsir Nemooneh}}</ref><ref>{{cite book|last1=Sobhani|first1=Ja'far|title=Al-Iman va al-Kofr fi al-Ketab va al-Sunnah|volume=1|page=244}}</ref>
{{گفتاورد|امروز، کافران از آیین شما، مأیوس شدند بنا بر این، از آنها نترسید! و از من بترسید! امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین شما پذیرفتم.}}
 
این را آخرین آیه نازل شده از قرآن به حساب می‌آورند.<ref>{{Cite book|last=Khan|first=Wahiduddin|authorlink=Wahiduddin Khan|title=The Prophet of Peace: Teachings of the Prophet Muhammad|year=2009|page=67|publisher=Penguin Group|isbn=978-0-14-306817-4|url=https://books.google.co.uk/books?id=QZQ6CmM4xlAC&pg=PA67|ref=harv}}</ref> در این مورد هم بنا به باور گروهی از فِرَق شیعه، قبل از تحریف قرآن در این آیه علی مورد اشاره قرار گرفته بود. ادعا شده است نسخه کامل آیه بدین صورت بوده است:<ref name="Amir-Moezzi3">{{cite journal|last1=Amir-Moezzi|first1=Mohammad Ali|last2=Fleet|first2=Kate|last3=Krämer|first3=Gundrun|authorlink3=Gudrun Krämer|last4=Matringe|first4=Denis|last5=Nawas|first5=John|last6=Rowson|first6=Everett|date=2014|title="Ghadīr Khumm" in: Encyclopaedia of Islam THREE|doi=10.1163/1573-3912_ei3_COM_27419|ref=harv|authorlink1=Mohammad Ali Amir-Moezzi}}</ref>
{{گفتاورد|در این روز، دین شما را به لطف ولایت علی بن ابی‌طالب کامل و نعمت خود را بر شما تمام کردم.}}
 
البته معمولاً نظر بر این است که آیه اکمال چند روز قبل در روز عرفه نازل شده است.<ref name="EncyclopediaIslam5">{{cite encyclopedia|last1=Vaglieri|first1=Laura Veccia|authorlink=Laura Veccia Vaglieri|title=G̲h̲adīr K̲h̲umm|encyclopedia=Encyclopædia of Islam, Second Edition|year=2012|accessdate=11 October 2019|publisher=Brill Online|url=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ghadir-khumm-SIM_2439|url-status=live}}</ref>
 
=== دیدگاه اهل سنت ===
به‌گفتهٔ [[ماریا دقاق]]، بسیاری از منابع اهل سنت واقعه غدیر خم را نقل کرده‌اند اما قائل به این موضوع نیستند که غدیر دلالت بر تعیین علی به عنوان جانشین سیاسی پیامبر مسلمانان داشته است.<ref>{{پک|DAKAKE|۲۰۰۱|ک=ḠADĪR ḴOMM|ج=10|ص=246-249}}</ref> اهل سنت معتقدند که عده‌ای از تقسیم غنایم در [[سریه علی بن ابی طالب|اردوکشی به یمن]] که توسط علی انجام شده ناراضی بودند و محمد در پاسخ به آن‌ها علی را دوست خویش معرفی کرد تا ناخشنودی آنان را فرونشاند.<ref>جعفری (۱۳۷۲). صص ۳۴–۳۷</ref>{{efn|{{شروع عربی}}
# أن النبی علیه السلام قال یوم غدیر خم إنی تارک فیکم ثقلین أولهما کتاب الله فیه الهدی والنور فخذوا بکتاب الله واستمسکوا به فحث علی کتاب الله ثم قال أذکرکم الله فی أهل بیتی ثلاثا<ref>عارضة الأحوذی-(7/159)-حکم حدیث:صحیح</ref>
# قال علی فی الرحبة أنشد بالله رجلا سمع رسول‌الله صلی الله علیه وسلم یوم غدیر خم یقول إن الله ولی المؤمنین ومن کنت ولیه فهذا ولیه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه وانصر من نصره<ref>البدایة و النهایة لإبن کثیر-(5/185)</ref>
# عن حبشی بن جنادة:سمعت رسول‌الله صلی الله علیه وسلم یقول یوم غدیر خم اللهم من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه وانصر من نصره وأعن من أعانه<ref>مجمع الزوائد-الهیثمی(9/109)</ref>
# عن زیاد بن أبی زیاد:سمعت علی بن أبی طالب رضی الله عنه ینشد الناس فقال: أنشد الله رجلا مسلماً سمع رسول‌الله صلی الله علیه وسلم یقول یوم غدیر خم ما قال فقام اثنا عشر بدریاً فشهدوا<ref>مسند احمد بن حنبل(2/75)</ref>
{{پایان عربی}}}}
 
== راویان حدیث ==
[[عبدالحسین امینی]] در کتاب [[الغدیر]] نام صد و ده تن از [[صحابه]] محمد را که این حدیث را نقل کرده‌اند برمی‌شمارد و برخی دیگر از منابع تعدادی بیشتری را ذکر کرده‌اند که اکثر صحابه بزرگ مورد قبول شیعه و سنی در زمره آن‌ها هستند و برخی از مشهورترین آن‌ها عبارتند از:<ref>[http://makarem.ir/main.aspx?lid=0&mid=247701&typeinfo=23&catid=23953 راویان حدیث غدیر از صحابه]</ref><ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.114.ir/TafseerAlMezan/AlAllmahAlTabatabaiBook/persan/TafsireAlMizanFhrsTfsele/jeld-5/mizan-07.htm |عنوان=تفسیر المیزان، احادیث ذیل آیه 3 سوره مائده |بازبینی=15 ژوئن 2017 |archive-date=17 آوریل 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160417042936/http://www.114.ir/TafseerAlMezan/AlAllmahAlTabatabaiBook/persan/TafsireAlMizanFhrsTfsele/jeld-5/mizan-07.htm}}</ref><ref>[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4180/6616/76571/حدیث-غدیر-در-منابع-روایی-اهل-سنت حدیث غدیر در منابع روایی اهل سنت]</ref><ref>[http://ghadir.ahlolbait.com/content/راویان-حدیث-غدیر-از-صحابه-0 اسامی ده راوی حدیث از صحابه]{{پیوند مرده}}</ref>
{{چندستونه}}
# [[فاطمه زهرا|فاطمه]]، دختر محمد
# [[علی بن ابی طالب]] امام اول شیعه و خلیفه چهارم اهل سنت
# [[ابوبکر]]، خلیفه اول اهل سنت
# [[عمر بن خطاب]]، خلیفه دوم اهل سنت
# [[عثمان بن عفان]]، خلیفه سوم اهل سنت
# [[ام سلمه]]، همسر محمد
# [[عایشه]]، همسر محمد
# [[اسماء بنت عمیس]]، همسر ابوبکر و علی
# ام هانی بنت ابوطالب، خواهر علی
# فاطمه بنت حمزه، دخترعموی محمد و علی
# [[زبیر بن عوام]]، از صحابه کبار
# [[طلحه]]، از صحابه کبار
# [[سعد بن ابی وقاص]]، از صحابه کبار
# [[جابر بن عبدالله انصاری]]، از صحابه کبار
# [[ابوذر غفاری]]، از صحابه کبار
# [[سلمان فارسی]]، از صحابه کبار
# [[عمار یاسر]]، از صحابه کبار
# [[عبدالله بن جعفر]]، برادر زاده علی
# [[حسان بن ثابت]]، از شعرای مدینه که شعری برای غدیر سرود
# [[حسن مجتبی|حسن بن علی]]، پسر علی
# [[حسین بن علی]]، پسر علی
# [[عباس بن عبدالمطلب]]، عموی محمد و علی
# [[عبدالله بن عباس]]، پسر عموی محمد و علی
# [[عبدالله بن عمر]]، پسر عمر و از صحابه
# [[عبدالله بن مسعود]]، از صحابه
# [[عمرو عاص]]
# [[ابوسعید خدری]]، از صحابه
# [[زید بن ارقم]]، از صحابه
# [[ابوهریره]]، از صحابه
# [[انس بن مالک انصاری]]، خادم محمد و از صحابه
# [[ابو ایوب انصاری]]
# [[قیس بن سعد بن عباده]]
# [[سهل بن حنیف]]
# [[ابن تیهان]]
# [[خزیمة بن ثابت]]
# [[حذیفه بن یمان]]
# [[ابی بن کعب]]
{{پایان چندستونه}}


== تاریخ‌نگاری روایت حدیث غدیر ==
== تاریخ‌نگاری روایت حدیث غدیر ==
طبق بررسی [[ماریا دقاق]] این حدیث از سدهٔ نخست در میان مسلمانان مطرح بوده، اما در زمان [[خلفای راشدین|سه خلیفهٔ نخست]] در اختلافات مذهبی یا سیاسی میان هواداران و مخالفان علی به آن چندان استناد نمی‌شده است. در زمان [[فتنه اول|جنگ‌های میان مسلمانان]] در دوران [[خلافت علی بن ابی طالب]]، این حدیث دارای اهمیت مذهبی به خصوص در رابطه با موضوع [[امامت و ولایت علی بن ابی طالب|ولایت]] شد و حامیان علی در تثبیت مشروعیت وی به آن استناد کردند.<ref>{{پک|Dakake|2008|ک=Charismatic Community|زبان=en|ص=34}}</ref> [[علی بن ابی طالب]] در دوران [[خلافت علی بن ابی طالب]] روزی که معروف به [[روز رحبه]] است در [[کوفه]] از [[صحابه]] [[محمد]]، [[پیامبر اسلام]]، که شاهد رخداد غدیر خم بودند درخواست می‌کند که ماجرا را برای مردم روایت کنند و بر آن شهادت دهند. در این هنگام بین ۱۲ تا ۳۰ نفر از این افراد برمی‌خیزند و شهادت می‌دهند که محمد فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» یا «الا من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و احب من احبه و ابغض من ابغضه و اعن عن اعانه» (همانا خدای عز و جل ولی من است، و من ولی مؤمنین هستم، پس هر کس که من مولای اویم پس این علی، مولای او است، بار خدایا دوست بدار آنکه را که او را دوست دارد و دشمن دار آنکه را که او دشمن بدارد)<ref>{{پک|امینی||ک=ترجمه الغدیر|ص=|کد=fa}}</ref> [[عبدالحسین امینی]] در [[الغدیر]] دو واقعهٔ مناشده در رحبه را ذکر کرده، نخست مناشدهٔ علی بن ابی‌طالب در رحبه و در سال ۳۵ هجری و اوائل استقرار علی در [[کوفه]] بوده که علی پس از شنیدن تردید و انکار گروهی از مردم دربارهٔ روایات پیامبر در موضوع برتری و تقدم علی بر دیگران، در رحبه که میدان وسیع کوفه بوده، حاضر شده و در میان جمعیت حاضر در میدان به دفاع از حق خویش پرداخته است. دومین مناشده در رحبه مربوط به داستان سواران در رحبه و در سال ۳۶ و ۳۷ هجری بوده که در آن گروهی سوار در رحبه نزد علی آمده و به او با عبارت «السلام علیک یا مولای» یا «السلام علیک یا مولانا» سلام کردند؛ و علی از آنان دربارهٔ علت و چگونگی این سلام پرسید و آنان در پاسخ [[حدیث غدیر]] را ذکر کردند. در هردو ماجرا چند نفر به این حدیث و برتری علی اقرار نکردند که مورد نفرین و مناشدهٔ علی واقع شدند.<ref>{{پک|امینی||ک=ترجمه الغدیر|ص=|کد=fa}}</ref> طبق روایت برخی دیگر که [[ویلفرد مادلونگ]] آورده، بعد از [[جنگ صفین]] و در زمان اختلاف میان [[شیعه|شیعیان علی]] و [[خوارج]] رخ داده است. به نوشته مادلونگ، علی بدین ترتیب صراحتاً مرجعیت دینی فراتر از [[ابوبکر]] و [[عمر]]، [[خلفای راشدین|خلفای پیشین]] را برای خود مطرح کرد.<ref>{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=252-253}}</ref><ref>{{پک|امینی||ک=ترجمه الغدیر|ص=|کد=fa}}</ref> به نوشته دقاق، نکتهٔ قابل توجه این است که در میان دلایلی که علی در کتاب ''[[نهج البلاغه]]'' برای بر حق بودنش ذکر می‌کند، اشاره‌ای به غدیر خم نیست. اما چنین به نظر می‌رسد که از حدود قرن دوم هجری حدیث غدیر خم به‌عنوان یکی از دلایل مهم برای اثبات بر حق بودن علی بر [[جانشینی محمد]] به کار رفته است.<ref>{{پک|Dakake|2000|ف=Ḡadīr Ḵomm|ک=Iranica|زبان=en}}</ref>
[[پرونده:Ghadirart.jpg|بندانگشتی]]طبق بررسی [[ماریا دقاق]] این حدیث از سدهٔ نخست در میان مسلمانان مطرح بوده، اما در زمان [[خلفای راشدین|سه خلیفهٔ نخست]] در اختلافات مذهبی یا سیاسی میان هواداران و مخالفان علی به آن چندان استناد نمی‌شده است. در زمان [[فتنه اول|جنگ‌های میان مسلمانان]] در دوران [[خلافت علی بن ابی طالب]]، این حدیث دارای اهمیت مذهبی به خصوص در رابطه با موضوع [[امامت و ولایت علی بن ابی طالب|ولایت]] شد و حامیان علی در تثبیت مشروعیت وی به آن استناد کردند.<ref>{{پک|Dakake|2008|ک=Charismatic Community|زبان=en|ص=34}}</ref> [[علی بن ابی طالب]] در دوران [[خلافت علی بن ابی طالب]] روزی که معروف به [[روز رحبه]] است در [[کوفه]] از [[صحابه]] [[محمد]]، [[پیامبر اسلام]]، که شاهد رخداد غدیر خم بودند درخواست می‌کند که ماجرا را برای مردم روایت کنند و بر آن شهادت دهند. در این هنگام بین ۱۲ تا ۳۰ نفر از این افراد برمی‌خیزند و شهادت می‌دهند که محمد فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» یا «الا من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و احب من احبه و ابغض من ابغضه و اعن عن اعانه» (همانا خدای عز و جل ولی من است، و من ولی مؤمنین هستم، پس هر کس که من مولای اویم پس این علی، مولای او است، بار خدایا دوست بدار آنکه را که او را دوست دارد و دشمن دار آنکه را که او دشمن بدارد)<ref>{{پک|امینی||ک=ترجمه الغدیر|ص=|کد=fa}}</ref> [[عبدالحسین امینی]] در [[الغدیر]] دو واقعهٔ مناشده در رحبه را ذکر کرده، نخست مناشدهٔ علی بن ابی‌طالب در رحبه و در سال ۳۵ هجری و اوائل استقرار علی در [[کوفه]] بوده که علی پس از شنیدن تردید و انکار گروهی از مردم دربارهٔ روایات پیامبر در موضوع برتری و تقدم علی بر دیگران، در رحبه که میدان وسیع کوفه بوده، حاضر شده و در میان جمعیت حاضر در میدان به دفاع از حق خویش پرداخته است. دومین مناشده در رحبه مربوط به داستان سواران در رحبه و در سال ۳۶ و ۳۷ هجری بوده که در آن گروهی سوار در رحبه نزد علی آمده و به او با عبارت «السلام علیک یا مولای» یا «السلام علیک یا مولانا» سلام کردند؛ و علی از آنان دربارهٔ علت و چگونگی این سلام پرسید و آنان در پاسخ [[حدیث غدیر]] را ذکر کردند. در هردو ماجرا چند نفر به این حدیث و برتری علی اقرار نکردند که مورد نفرین و مناشدهٔ علی واقع شدند.<ref>{{پک|امینی||ک=ترجمه الغدیر|ص=|کد=fa}}</ref> طبق روایت برخی دیگر که [[ویلفرد مادلونگ]] آورده، بعد از [[جنگ صفین]] و در زمان اختلاف میان [[شیعه|شیعیان علی]] و [[خوارج]] رخ داده است. به نوشته مادلونگ، علی بدین ترتیب صراحتاً مرجعیت دینی فراتر از [[ابوبکر]] و [[عمر]]، [[خلفای راشدین|خلفای پیشین]] را برای خود مطرح کرد.<ref>{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=252-253}}</ref><ref>{{پک|امینی||ک=ترجمه الغدیر|ص=|کد=fa}}</ref> به نوشته دقاق، نکتهٔ قابل توجه این است که در میان دلایلی که علی در کتاب ''[[نهج البلاغه]]'' برای بر حق بودنش ذکر می‌کند، اشاره‌ای به غدیر خم نیست. اما چنین به نظر می‌رسد که از حدود قرن دوم هجری حدیث غدیر خم به‌عنوان یکی از دلایل مهم برای اثبات بر حق بودن علی بر [[جانشینی محمد]] به کار رفته است.<ref>{{پک|Dakake|2000|ف=Ḡadīr Ḵomm|ک=Iranica|زبان=en}}</ref>


به گفتهٔ دقاق در دانشنامهٔ ایرانیکا، اولین آثار ادبی قابل تاریخ‌گذاری برجامانده، مجموعهٔ اشعاری از نویسندگان شیعه در قرن دوم هجری است. [[منبع‌شناسی دوران آغازین اسلام|اولین منبع تاریخی]] که به غدیر خم اشاره می‌کند [[یعقوبی]] (م. ۲۸۴ هـ)، مورخ شیعه در نیمهٔ دوم قرن سوم هجری، است.<ref>{{پک|Dakake|2000|ف=Ḡadīr Ḵomm|ک=Iranica|زبان=en}}</ref>
به گفتهٔ دقاق در دانشنامهٔ ایرانیکا، اولین آثار ادبی قابل تاریخ‌گذاری برجامانده، مجموعهٔ اشعاری از نویسندگان شیعه در قرن دوم هجری است. [[منبع‌شناسی دوران آغازین اسلام|اولین منبع تاریخی]] که به غدیر خم اشاره می‌کند [[یعقوبی]] (م. ۲۸۴ هـ)، مورخ شیعه در نیمهٔ دوم قرن سوم هجری، است.<ref>{{پک|Dakake|2000|ف=Ḡadīr Ḵomm|ک=Iranica|زبان=en}}</ref>
خط ۱۲۵: خط ۲۴:


از منابع شیعهٔ اواخر دورهٔ [[امویان]]، هاشمیات [[کمیت اسدی|کمیت بن زید اسدی]] (۶۰–۱۲۶ هجری) و [[کتاب سلیم بن قیس هلالی]] (پیش از ۱۲۵ هجری) مربوط به اوایل قرن دوم هجری/هشتم میلادی حدیث را آورده‌اند. حال آنکه در منابع حدیثی شیعه که از قرن سوم به بعد گردآوری شده‌اند نظیر ''[[اصول کافی]]''(پیش از ۳۲۹ هجری) چندان به آن پرداخته نشده است و صرفاً برای تثبیت نظریهٔ شیعی نصب امام توسط [[نص]] آن را ذکر کرده‌اند. همچنین منابع تاریخی مایل به شیعه در سده‌های نخست چندان به غدیر نپرداخته‌اند. [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] در ''[[مروج الذهب]]'' اصلاً آن را ذکر نکرده و [[یعقوبی]] فقط گزارش مختصری از آن آورده است. بنا بر تحلیل دقاق این واقعه بیشتر در آن دسته از منابع تاریخی آمده است که مربوط به دورهٔ [[امویان]] می‌شود یا بر منابع این دوره اتکا دارد و در دوره [[عباسیان]] از توجه به آن کاسته شده است.<ref>{{پک|Dakake|2008|ک=Charismatic Community|زبان=en|ص=36–37}}</ref>
از منابع شیعهٔ اواخر دورهٔ [[امویان]]، هاشمیات [[کمیت اسدی|کمیت بن زید اسدی]] (۶۰–۱۲۶ هجری) و [[کتاب سلیم بن قیس هلالی]] (پیش از ۱۲۵ هجری) مربوط به اوایل قرن دوم هجری/هشتم میلادی حدیث را آورده‌اند. حال آنکه در منابع حدیثی شیعه که از قرن سوم به بعد گردآوری شده‌اند نظیر ''[[اصول کافی]]''(پیش از ۳۲۹ هجری) چندان به آن پرداخته نشده است و صرفاً برای تثبیت نظریهٔ شیعی نصب امام توسط [[نص]] آن را ذکر کرده‌اند. همچنین منابع تاریخی مایل به شیعه در سده‌های نخست چندان به غدیر نپرداخته‌اند. [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] در ''[[مروج الذهب]]'' اصلاً آن را ذکر نکرده و [[یعقوبی]] فقط گزارش مختصری از آن آورده است. بنا بر تحلیل دقاق این واقعه بیشتر در آن دسته از منابع تاریخی آمده است که مربوط به دورهٔ [[امویان]] می‌شود یا بر منابع این دوره اتکا دارد و در دوره [[عباسیان]] از توجه به آن کاسته شده است.<ref>{{پک|Dakake|2008|ک=Charismatic Community|زبان=en|ص=36–37}}</ref>
برخی محققان مانند استیون شومیکر با نظر به هشدارهای آخرالزمانی متعددی که در قرآن وجود دارند، معتقدند محمد باور داشته آخرالزمان به زودی و پیش از مرگ خودش فرامی‌رسد و به همین جهت برای خود جانشینی تعیین نکرد. به گفته [[محمود ایوب]] و فرد دانر، از آنجا که قرار بوده جهان هر لحظه به پایان برسد و نابود شود، اساساً مسائل بلندمدتی مثل جانشینی بی‌اهمیت می‌شوند، زیرا محمد انتظار نداشته پیروانش عمری درازتر از خودش داشته باشند.<ref>{{پک|Shoemaker|2011|ک=The Death of a Prophet|ص=178|زبان=en}}</ref>
[[پرونده:Allame Amini in Amir al-Momenin Library 02.jpg|بندانگشتی|علامه امینی در حال مطالعه]]
[[پرونده:Allame Amini in Amir al-Momenin Library 02.jpg|بندانگشتی|علامه امینی در حال مطالعه]]


== کتابشناسی غدیر ==
== کتابشناسی غدیر ==
=== کتاب [[الغدیر]] ===
=== کتاب الغدیر ===
به گفته [[ماریا دقاق]] در دانشنامه ایرانیکا، بهترین منبع شیعه دوازده امامی که در دوره معاصر در زمینه غدیر خم نگاشته شده است، کتاب [[الغدیر]] [[عبدالحسین امینی]] است. این کتاب در یازده جلد با این هدف نگاشته شده که همه مطالب در زمینه غدیر خم در آثار سنی و شیعه اعم از حدیث، تاریخ، تفسیر قرآن، شعر، و نیز زندگی‌نامه افراد مشهوری که در زمره راویان یا حافظان این حدیث بودند را جمع‌آوری کند.<ref>{{پک|DAKAKE|۲۰۰۱|ک=ḠADĪR ḴOMM|ج=10|ص=246-249}}</ref> کتابهای دیگری نیز به موضوع غدیر پرداخته‌اند از جمله:[[پرونده:Investiture of Ali Edinburgh codex.jpg|150px|بندانگشتی|نگاره‌ای از صحنه‌ای از غدیر خم. منسوب به کتاب [[آثار الباقیه عن القرون الخالیه|الآثار الباقیة عن القرون الخالیة]] متعلق به [[ابوریحان بیرونی|بیرونی]]. در کتابخانه [[دانشگاه ادینبرو]] انگلستان.]]
به گفته [[ماریا دقاق]] در دانشنامه ایرانیکا، بهترین منبع شیعه دوازده امامی که در دوره معاصر در زمینه غدیر خم نگاشته شده است، کتاب [[الغدیر]] [[عبدالحسین امینی]] است. این کتاب در یازده جلد با این هدف نگاشته شده که همه مطالب در زمینه غدیر خم در آثار سنی و شیعه اعم از حدیث، تاریخ، تفسیر قرآن، شعر، و نیز زندگی‌نامه افراد مشهوری که در زمره راویان یا حافظان این حدیث بودند را جمع‌آوری کند.<ref>{{پک|DAKAKE|۲۰۰۱|ک=ḠADĪR ḴOMM|ج=10|ص=246-249}}</ref>
* عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار (حدیث الغدیر)، میر حامد حسین کنتوری لکنهویی
== پانویس ==
* غدیر در آیینه کتاب، محمد انصاری
* چهارده قرن با غدیر، محمدباقر انصاری
* همگام با پیامبر در [[حجة الوداع]]، حسین واثقی
* الغدیر و المعارضون، سید جعفر مرتضی عاملی
* الغدیر فی الإسلام، محمدرضا فرج اللّه حلفی نجفی
* شرح و تفسیر خطبه پیامبر اکرم در غدیر خم، سید محمدتقی نَقَوی
* فرهنگ غدیر، جواد محدثی که چاپ هفتم آن از سوی نشر معروف در سال ۱۳۸۶ش منتشر شده، ۶۵۴ صفحه دارد و به صورت الفبایی تنظیم شده است و محتوای کتاب شامل هر چیزی می‌شود که به نوعی مرتبط با موضوع غدیر است از موضوعات، مفاهیم و اصطلاحات، جاها، وقایع، کتابها، تا آیات و احادیث، اشخاص و اعلام، رمزها و نمادها، آداب و سنتها، گروه‌ها و فرقه‌ها و …
 
== عید غدیر خم ==
[[پرونده:Eid al-Ghadir in tehran 2020.jpg|بندانگشتی|عید غدیر]]روایات بسیاری به نقل از پیامبر اسلام و ائمه شیعه در بزرگداشت غدیر آمده است از جمله حدیثی که پیامبر اسلام گفته است: عید غدیر خم برترین و بالاترین عیدهای امت من است. امامان شیعه آداب خاصی را برای عیدغدیر نقل کرده‌اند. از جمله گرفتن روزه، مراسم افطاری، پوشیدن جامعه نور، دیدار با مؤمنان، مصافحه، هدیه دادن و هدیه گرفتن، ذکر صلوات، غسل در ظهر روز عید و زیارت اماکن متبرکه به ویژه بارگاه علی بن ابیطالب به آنها تأکید شده است. به عقیده اکثریت [[شیعیان]] عید غدیر سید اعیاد و بزرگ‌ترین عیدها در اسلام است.<ref name=":1">{{یادکرد وب|نویسنده=نسیم عظیمی پور|وبگاه=مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/article/258479/|عنوان=غدیر خم}}</ref>
 
== تاریخچه جشن عید ==
برگزاری مراسم جشن عید غدیر از سده‌های نخستین اسلامی وجود داشته است. نخستین بار در دوران آل بویه ۳۵۳ قمری مراسم جشن عید غدیر خم در بغداد برگزار شد. به دستور دیلمی در روز عید غدیر شهر را آذین کردند و مغازه‌ها تا صبح باز بودند و افرادی به نشانه شادی به طبل می‌کوبیدند و شیپور می‌زدند و آتش بازی می‌کردند. در دوران صفویه نیز این عید با شکوه بسیاری برگزار می‌شد. اما در زمان نادرشاه افشار برگزاری جشن عید غدیر منع شد. اما بار دیگر در دوره قاجار این عید با سلام خاصی برگزار می‌شد. امروزه نیز این مراسم در نقاط مختلف ایران برگزار می‌شود که به عید سادات یا عید سیدا معروف است. مردم به دیدن سادات می‌روند و سادات پول‌هایی را به عنوان عیدی به مهمانان خود می‌دهند. مردم بر این باورند که نگهداری این پول به رزق و روزی آنها برکت می‌دهد.<ref name=":1"/>
[[پرونده:Ghadirart.jpg|بندانگشتی]]
 
== مسجد غدیر خم ==
مسجدی با گستردگی ۵۰ مترمربع در منطقه غدیر خم که در دو دهه اخیر بازسازی شد، در شهریور ۱۳۸۶ شبانه ویران شد.<ref>[http://www.irannewsagency.com/index.php?news=2839 تخریب مسجد غدیرخم]</ref>


== همچنین ببینید ==
=== یادداشت‌ها ===
* [[الغدیر|کتاب الغدیر]]
* [[امامت و ولایت علی بن ابی طالب]]
* [[آیه تبلیغ]]
* [[آیه تطهیر]]
* [[حج الوداع]]
* [[حدیث کسا]]
 
== یادداشت ==
{{notelist}}
{{notelist}}


== پانویس ==
=== ارجاعات ===
{{پانویس|ریز=بله|۲}}
{{پانویس|ریز=بله|۲}}


== منابع ==
=== منابع ===
{{چپ‌چین}}
{{چپ‌چین}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =DAKAKE| نام =MARIA| پیوند نویسنده =ماریا دقاق| مقاله =ḠADĪR ḴOMM | دانشنامه =[[Encyclopædia Iranica]] | ویرایش = | جلد=۱۰ | سال =۲۰۰۱ | ناشر =Bibliotheca Persica Press | مکان =New York | شابک = | صفحه =۲۴۶–۲۴۹ | پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/gadir-komm- | تاریخ بازبینی = | نشانی بایگانی = |تاریخ بایگانی = | زبان =en}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =DAKAKE| نام =MARIA| پیوند نویسنده =ماریا دقاق| مقاله =ḠADĪR ḴOMM | دانشنامه =[[Encyclopædia Iranica]] | ویرایش = | جلد=۱۰ | سال =۲۰۰۱ | ناشر =Bibliotheca Persica Press | مکان =New York | شابک = | صفحه =۲۴۶–۲۴۹ | پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/gadir-komm- | تاریخ بازبینی = | نشانی بایگانی = |تاریخ بایگانی = | زبان =en}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =Veccia Vaglieri | نام =L | پیوند نویسنده =لارا وچا وگلییری | مقاله =Ghadīr Khumm | دانشنامه =[[Encyclopaedia of Islam]] | ویرایش =۲ | جلد=۲ | سال =۱۹۹۱ | ناشر =E.J. BRILL | مکان =LEIDEN | شابک = | صفحه =۹۹۳–۹۴ | پیوند مقاله = | تاریخ بازبینی = | نشانی بایگانی = |تاریخ بایگانی = | زبان =en}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =Veccia Vaglieri | نام =L | پیوند نویسنده =لارا وچا وگلییری | مقاله =Ghadīr Khumm | دانشنامه =[[Encyclopaedia of Islam]] | ویرایش =۲ | جلد=۲ | سال =۱۹۹۱ | ناشر =E.J. BRILL | مکان =LEIDEN | شابک = | صفحه =۹۹۳–۹۴ | پیوند مقاله = | تاریخ بازبینی = | نشانی بایگانی = |تاریخ بایگانی = | زبان =en}}
{{پایان چپ‌چین}}
{{پایان چپ‌چین}}
== پیوندهای بیرونی ==
{{ویکی‌انبار|Category:Ghadir Khumm}}
{{ویکی‌نبشته|خطابه غدیر}}
* [http://www.ghadirekhom.com/ شرح واقعه غدیر خم]، وبگاه غدیر خم
* [https://web.archive.org/web/20110903023526/http://imamalinet.net/Iview/Per/Ghadir/Ghadir33.aspx فهرست موضوعی الغدیر]
* [http://khetabeghadir.com/ خطابه غدیر]


{{علی بن ابی‌طالب-افقی}}
{{علی بن ابی‌طالب-افقی}}
{{مناسبت‌های اسلامی}}
{{مناسبت‌های اسلامی}}
{{شیعه-افقی}}
{{شیعه-افقی}}
{{شخصیت‌ها و اعلام قرآنی}}
{{شخصیت‌ها و اعلام قرآنی}}{{حدیث|مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا علیٌ مَولاه|ترجمه=هرکه من مولای اویم پس علی مولای اوست}}
 
[[رده:۶۳۲ (میلادی)]]
[[رده:۶۳۲ (میلادی)]]
[[رده:احادیث در منابع سنی]]
[[رده:احادیث در منابع سنی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۴:۲۹

رویداد غدیر خم
پرونده:Ghadir Khumm et sa signification.jpg
نام دیگرعید غدیر خم
برپایی توسطمسلمانان شیعه
نوعاسلامی
اهمیتانتصاب علی به جانشینی محمد؛ تکمیل پیام اسلام (دیدگاه شیعه)
مراسمجشن گرفتن، هدیه دادن، پخش وعده‌های غذایی، و همچنین نماز و دعا خواندن
تاریخ۱۸ ذی‌الحجه

شیعه
درگاه تشیع
عقاید
فروعنماز • روزه • خمس • زکات • حج • جهاد • امر به معروف • نهی از منکر • تولی • تبری
عقاید برجستهمهدویت: غیبت (غیبت صغرا، غیبت کبرا)، انتظار، ظهور و رجعت • بدا • شفاعت و توسل • تقیه • عصمت • مرجعیت، حوزه علمیه و تقلید • ولایت فقیه • متعه • شهادت ثالثه • جانشینی محمد • نظام حقوقی
شخصیت‌ها
چهارده معصوممحمد • علی • فاطمه • حسن • حسین • سجاد • باقر • صادق • کاظم • رضا • جواد (تقی) • هادی (نقی) • حسن (عسکری) • مهدی
صحابه محترم نزد شیعهمردان: سلمان فارسی • مقداد بن اسود • میثم تمار • ابوذر غفاری • عمار یاسر • بلال حبشی • جعفر بن ابی‌طالب • مالک اشتر • محمد بن ابوبکر • عقیل • عثمان بن حنیف • کمیل بن زیاد • اویس قرنی • ابوایوب انصاری • جابر بن عبدالله انصاری • ابن‌عباس • ابن مسعود • ابوطالب • حمزه • یاسر • هانی بن عروه • عثمان بن مظعون • عبدالله بن جعفر • خباب بن ارت • اسامة بن زید • خزیمة بن ثابت • مصعب بن عمیر • مالک بن نویره • زید بن حارثه
زنان: فاطمه بنت اسد • حلیمه • زینب • ام کلثوم بنت علی • اسماء بنت عمیس • ام ایمن • صفیه بنت عبدالمطلب • سمیه
رجال و علماکشته‌شدگان کربلا • فهرست رجال حدیث شیعه • اصحاب اجماع • روحانیان شیعه • عالمان شیعه • مراجع تقلید
مکان‌های متبرک
مکه و مسجدالحرام • مدینه، مسجد النبی و بقیع • بیت‌المقدس و مسجدالاقصی • نجف، حرم علی بن ابی‌طالب و مسجد کوفه • کربلا و حرم حسین بن علی • کاظمین و حرم کاظمین • سامرا و حرم عسکریین • مشهد و حرم علی بن موسی الرضا
دمشق و زینبیه • قم و حرم فاطمه معصومه • شیراز و شاه‌چراغ • کاشمر و حمزه بن حمزه بن موسی بن جعفر امامزاده سید مرتضی و آرامگاه سید حسن مدرس • آستانه اشرفیه و سید جلال‌الدین اشرف • ری و حرم شاه عبدالعظیم • امامزاده جعفر
مسجد • امامزاده • حسینیه
روزهای مقدس
عید فطر • عید قربان (عید اضحی) • عید غدیر خم • محرّم (سوگواری محرم)، تاسوعا، عاشورا و اربعین) • عید مبعث • میلاد پیامبر • تولد ائمه • ایام فاطمیه
رویدادها
رویداد مباهله • رویداد غدیر خم • سقیفه بنی‌ساعده • فدک • رویداد خانه فاطمه زهرا • قتل عثمان • جنگ جمل • نبرد صفین • نبرد نهروان • واقعه کربلا • مؤتمر علماء بغداد • حدیث ثقلین • اصحاب کسا • آیه تطهیر •
کتاب‌ها
قرآن • نهج‌البلاغه • صحیفه سجادیه
کتب اربعه: الاستبصار • اصول کافی • تهذیب الاحکام • من لایحضره الفقیه
مصحف فاطمه • مصحف علی • رساله حقوق • اسرار آل محمد
وسائل‌الشیعه • بحارالانوار • الغدیر • مفاتیح‌الجنان
تفسیر مجمع‌البیان • تفسیر المیزان • کتب شیعه
شاخه‌ها
دوازده‌امامی (اثنی‌عشری) • اسماعیلیه • زیدیه • غلاه • واقفیه
منابع اجتهاد
کتاب (قرآن) • سنت (روایات پیامبر و ائمه) • عقل • اجماع
محمد
Muhammad
سیره نبوی
اقدامات
معجزات
جانشینی محمد
ستایش
دیدگاه
مرتبط
از سلسله مباحث در مورد
زندگی
میراث
آثار و گفتاوردها

دربارهٔ علی

دیگر میراث
علی‌شناسی
دیدگاه‌ها
مقاله‌های وابسته
میدان نقش جهان
بخشی از رده
فرهنگ اسلامی
معماری اسلامی
هنر اسلامی
پوشاک اسلامی
تعطیلات اسلامی
ادبیات اسلامی
موسیقی در جهان اسلام
فرهنگ اسلامی

غدیر خم نام برکه‌ای کوچک و ناحیه‌ای میان مکه و مدینه است که بر اساس روایات شیعیان محمد، پیامبر اسلام، در ۱۸ ذی‌الحجه سال ۱۰ هجری قمری علی بن ابی طالب را «مولای» مؤمنان اعلام کرد. سال‌روز این واقعه در میان شیعیان به عید غدیر شهرت‌دارد.

تاریخ‌نگاری روایت حدیث غدیر

طبق بررسی ماریا دقاق این حدیث از سدهٔ نخست در میان مسلمانان مطرح بوده، اما در زمان سه خلیفهٔ نخست در اختلافات مذهبی یا سیاسی میان هواداران و مخالفان علی به آن چندان استناد نمی‌شده است. در زمان جنگ‌های میان مسلمانان در دوران خلافت علی بن ابی طالب، این حدیث دارای اهمیت مذهبی به خصوص در رابطه با موضوع ولایت شد و حامیان علی در تثبیت مشروعیت وی به آن استناد کردند.[۱] علی بن ابی طالب در دوران خلافت علی بن ابی طالب روزی که معروف به روز رحبه است در کوفه از صحابه محمد، پیامبر اسلام، که شاهد رخداد غدیر خم بودند درخواست می‌کند که ماجرا را برای مردم روایت کنند و بر آن شهادت دهند. در این هنگام بین ۱۲ تا ۳۰ نفر از این افراد برمی‌خیزند و شهادت می‌دهند که محمد فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» یا «الا من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و احب من احبه و ابغض من ابغضه و اعن عن اعانه» (همانا خدای عز و جل ولی من است، و من ولی مؤمنین هستم، پس هر کس که من مولای اویم پس این علی، مولای او است، بار خدایا دوست بدار آنکه را که او را دوست دارد و دشمن دار آنکه را که او دشمن بدارد)[۲] عبدالحسین امینی در الغدیر دو واقعهٔ مناشده در رحبه را ذکر کرده، نخست مناشدهٔ علی بن ابی‌طالب در رحبه و در سال ۳۵ هجری و اوائل استقرار علی در کوفه بوده که علی پس از شنیدن تردید و انکار گروهی از مردم دربارهٔ روایات پیامبر در موضوع برتری و تقدم علی بر دیگران، در رحبه که میدان وسیع کوفه بوده، حاضر شده و در میان جمعیت حاضر در میدان به دفاع از حق خویش پرداخته است. دومین مناشده در رحبه مربوط به داستان سواران در رحبه و در سال ۳۶ و ۳۷ هجری بوده که در آن گروهی سوار در رحبه نزد علی آمده و به او با عبارت «السلام علیک یا مولای» یا «السلام علیک یا مولانا» سلام کردند؛ و علی از آنان دربارهٔ علت و چگونگی این سلام پرسید و آنان در پاسخ حدیث غدیر را ذکر کردند. در هردو ماجرا چند نفر به این حدیث و برتری علی اقرار نکردند که مورد نفرین و مناشدهٔ علی واقع شدند.[۳] طبق روایت برخی دیگر که ویلفرد مادلونگ آورده، بعد از جنگ صفین و در زمان اختلاف میان شیعیان علی و خوارج رخ داده است. به نوشته مادلونگ، علی بدین ترتیب صراحتاً مرجعیت دینی فراتر از ابوبکر و عمر، خلفای پیشین را برای خود مطرح کرد.[۴][۵] به نوشته دقاق، نکتهٔ قابل توجه این است که در میان دلایلی که علی در کتاب نهج البلاغه برای بر حق بودنش ذکر می‌کند، اشاره‌ای به غدیر خم نیست. اما چنین به نظر می‌رسد که از حدود قرن دوم هجری حدیث غدیر خم به‌عنوان یکی از دلایل مهم برای اثبات بر حق بودن علی بر جانشینی محمد به کار رفته است.[۶]

به گفتهٔ دقاق در دانشنامهٔ ایرانیکا، اولین آثار ادبی قابل تاریخ‌گذاری برجامانده، مجموعهٔ اشعاری از نویسندگان شیعه در قرن دوم هجری است. اولین منبع تاریخی که به غدیر خم اشاره می‌کند یعقوبی (م. ۲۸۴ هـ)، مورخ شیعه در نیمهٔ دوم قرن سوم هجری، است.[۷]

بنا بر پژوهش دقاق، حدیث غدیر خم در برخی از منابع شیعه و برخی از منابع سنی آمده، اما نقل یا عدم نقل آن بر مبنای دسته‌بندی مذهبی نبوده است.[۸] مجموعهٔ جامعی از نقل قول‌ها و احادیث در مورد غدیر خم در سه کتاب اهل سنت وجود دارد. این سه اثر عبارتند از کتاب مُسند احمد بن حنبل (۱۶۴–۲۴۱ هجری)، تاریخ مدینات دمشق ابن عساکر (۴۹۹هـ - ۵۷۱ ه)، و کتاب البدایة و النهایة ابن کثیر (۷۰۱ ق. - ۷۷۴ ق).[۹] این حدیث در برخی منابع تاریخی اهل سنت نظیر سیرهٔ ابن هشام، تاریخ طبری و طبقات الکبری ابن سعد نیامده، اما در انساب الاشراف بلاذری ذکر شده است.[۱۰] به نوشته رضا شاه کاظمی، زمانی که گروهی از اهل حدیث افراطی در بغداد در سده سوم هجری این حدیث را ساختگی می‌دانستند، محمد بن جریر طبری کتابی با نام «الولایة» نگاشت که اسناد حدیث غدیر را با جزئیات بیان نمود و تردیدناپذیری این رخداد را نشان داد.[۱۱]

از منابع شیعهٔ اواخر دورهٔ امویان، هاشمیات کمیت بن زید اسدی (۶۰–۱۲۶ هجری) و کتاب سلیم بن قیس هلالی (پیش از ۱۲۵ هجری) مربوط به اوایل قرن دوم هجری/هشتم میلادی حدیث را آورده‌اند. حال آنکه در منابع حدیثی شیعه که از قرن سوم به بعد گردآوری شده‌اند نظیر اصول کافی(پیش از ۳۲۹ هجری) چندان به آن پرداخته نشده است و صرفاً برای تثبیت نظریهٔ شیعی نصب امام توسط نص آن را ذکر کرده‌اند. همچنین منابع تاریخی مایل به شیعه در سده‌های نخست چندان به غدیر نپرداخته‌اند. مسعودی در مروج الذهب اصلاً آن را ذکر نکرده و یعقوبی فقط گزارش مختصری از آن آورده است. بنا بر تحلیل دقاق این واقعه بیشتر در آن دسته از منابع تاریخی آمده است که مربوط به دورهٔ امویان می‌شود یا بر منابع این دوره اتکا دارد و در دوره عباسیان از توجه به آن کاسته شده است.[۱۲]

برخی محققان مانند استیون شومیکر با نظر به هشدارهای آخرالزمانی متعددی که در قرآن وجود دارند، معتقدند محمد باور داشته آخرالزمان به زودی و پیش از مرگ خودش فرامی‌رسد و به همین جهت برای خود جانشینی تعیین نکرد. به گفته محمود ایوب و فرد دانر، از آنجا که قرار بوده جهان هر لحظه به پایان برسد و نابود شود، اساساً مسائل بلندمدتی مثل جانشینی بی‌اهمیت می‌شوند، زیرا محمد انتظار نداشته پیروانش عمری درازتر از خودش داشته باشند.[۱۳]

پرونده:Allame Amini in Amir al-Momenin Library 02.jpg
علامه امینی در حال مطالعه

کتابشناسی غدیر

کتاب الغدیر

به گفته ماریا دقاق در دانشنامه ایرانیکا، بهترین منبع شیعه دوازده امامی که در دوره معاصر در زمینه غدیر خم نگاشته شده است، کتاب الغدیر عبدالحسین امینی است. این کتاب در یازده جلد با این هدف نگاشته شده که همه مطالب در زمینه غدیر خم در آثار سنی و شیعه اعم از حدیث، تاریخ، تفسیر قرآن، شعر، و نیز زندگی‌نامه افراد مشهوری که در زمره راویان یا حافظان این حدیث بودند را جمع‌آوری کند.[۱۴]

پانویس

یادداشت‌ها

ارجاعات

  1. ↑ Dakake, Charismatic Community, 34.
  2. ↑ امینی، ترجمه الغدیر.
  3. ↑ امینی، ترجمه الغدیر.
  4. ↑ Madelung, Succession to Muhammad, 252-253.
  5. ↑ امینی، ترجمه الغدیر.
  6. ↑ Dakake, “Ḡadīr Ḵomm”, Iranica.
  7. ↑ Dakake, “Ḡadīr Ḵomm”, Iranica.
  8. ↑ Dakake, Charismatic Community, 34.
  9. ↑ DAKAKE، ḠADĪR ḴOMM، ۱۰:‎ ۲۴۶-۲۴۹.
  10. ↑ Dakake, Charismatic Community, 36–37.
  11. ↑ Faramarz Haj et al, Encyclopaedia Islamica.
  12. ↑ Dakake, Charismatic Community, 36–37.
  13. ↑ Shoemaker, The Death of a Prophet, 178.
  14. ↑ DAKAKE، ḠADĪR ḴOMM، ۱۰:‎ ۲۴۶-۲۴۹.

منابع

  • DAKAKE, MARIA (2001). "ḠADĪR ḴOMM". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Vol. ۱۰. New York: Bibliotheca Persica Press. p. ۲۴۶–۲۴۹.
  • Veccia Vaglieri, L (1991). "Ghadīr Khumm". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. ۲ (۲ ed.). LEIDEN: E.J. BRILL. p. ۹۹۳–۹۴.
برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=رویداد_غدیر_خم&oldid=95988»