سوره توبه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (اصلاح پانویس) |
(+ 8 رده (هات‌کت)، ابرابزار) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات سوره|تصویر = At-Tawba.svg |نام = توبه |جزء = ۱۱ |آیه = ۱۲۹|محل نزول = مدینه|شماره نزول = ۱۱۴|کلمه = ۲۴۴۰|حرف = ۱۱۴۲۸}} | {{جعبه اطلاعات سوره|تصویر = At-Tawba.svg |نام = توبه |جزء = ۱۱ |آیه = ۱۲۹|محل نزول = مدینه|شماره نزول = ۱۱۴|کلمه = ۲۴۴۰|حرف = ۱۱۴۲۸}} | ||
'''سورهٔ توبه''' سورهٔ نهم [[قرآن]] است، ۱۲۹ آیه دارد، و [[سوره مدنی|سوره‌ای مدنی]] است. مفسران بیشتر از ۱۰ نام برای این سوره ذکر کرده‌اند که از همه معروف‌تر '''برائت،''' '''توبه''' و '''فاضحه''' است. نام برائت به این دلیل انتخاب شده است که آغاز سوره سخن از اعلان برائت خداوند و پیامبر از مشرکان است. نام توبه به دلیل مباحث این سوره پیرامون [[توبه]] انتخاب شده و فاضحه نیز به این دلیل انتخاب شده که در آیاتی از این سوره اهداف منافقان آشکار شده است.<ref>{{پک|مکارم شیرازی|۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص= | '''سورهٔ توبه''' سورهٔ نهم [[قرآن]] است، ۱۲۹ آیه دارد، و [[سوره مدنی|سوره‌ای مدنی]] است. مفسران بیشتر از ۱۰ نام برای این سوره ذکر کرده‌اند که از همه معروف‌تر '''برائت،''' '''توبه''' و '''فاضحه''' است. نام برائت به این دلیل انتخاب شده است که آغاز سوره سخن از اعلان برائت خداوند و پیامبر از مشرکان است. نام توبه به دلیل مباحث این سوره پیرامون [[توبه]] انتخاب شده و فاضحه نیز به این دلیل انتخاب شده که در آیاتی از این سوره اهداف منافقان آشکار شده است.<ref>{{پک|مکارم شیرازی|۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص=۲۷۱–۲۷۴|ج=۷}}</ref> | ||
از نظر ترتیب زمانی، این سوره از آخرین سوره‌های قرآن است که از سال نهم هجرت و پیش از [[غزوه تبوک]] آغاز شده است و مربوط به زمان قدرت گرفتن مسلمانان در [[شبه‌جزیره عربستان]] است.<ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص= | از نظر ترتیب زمانی، این سوره از آخرین سوره‌های قرآن است که از سال نهم هجرت و پیش از [[غزوه تبوک]] آغاز شده است و مربوط به زمان قدرت گرفتن مسلمانان در [[شبه‌جزیره عربستان]] است.<ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص=۲۷۱–۲۷۴|ج=۷}}</ref> | ||
بخش‌هایی از سوره پیرامون لغو پیمان‌های مسلمانان با مشرکان به دلیل نقض آن، [[منافق|منافقان]] و توصیف آنان، [[جهاد]]، نکوهش [[اهل کتاب]]، [[زکات]]، انتقاد از مال اندوزی و ترغیب به تحصیل دانش است.<ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص= | بخش‌هایی از سوره پیرامون لغو پیمان‌های مسلمانان با مشرکان به دلیل نقض آن، [[منافق|منافقان]] و توصیف آنان، [[جهاد]]، نکوهش [[اهل کتاب]]، [[زکات]]، انتقاد از مال اندوزی و ترغیب به تحصیل دانش است.<ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص=۲۷۱–۲۷۴|ج=۷}}</ref> | ||
این سوره به دلیل آنکه با اعلام جنگ به دشمنان مسلمانان آغاز می‌گردد، با «[[بسم الله الرحمن الرحیم]]» شروع نمی‌شود. برخی نیز این سوره را ادامهٔ [[انفال (سوره)|سورهٔ انفال]] می‌دانند و این نکته را دلیل آغاز نشدن سوره با «بسم‌الله الرحمن الرحیم» می‌دانند.<ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص= | این سوره به دلیل آنکه با اعلام جنگ به دشمنان مسلمانان آغاز می‌گردد، با «[[بسم الله الرحمن الرحیم]]» شروع نمی‌شود. برخی نیز این سوره را ادامهٔ [[انفال (سوره)|سورهٔ انفال]] می‌دانند و این نکته را دلیل آغاز نشدن سوره با «بسم‌الله الرحمن الرحیم» می‌دانند.<ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص=۲۷۱–۲۷۴|ج=۷}}</ref> | ||
== نام‌ها == | == نام‌ها == | ||
در نزد قرآن شناسان نام‌های متعددی برای این سوره گزارش شده است و پس از سوره‌های «[[فاتحه (سوره)|حمد]]» و «[[توحید (سوره)|اخلاص]]» دارای بیشترین تعداد نام سوره است. از جمله این قرآن شناسان؛ [[مجدالدین فیروزآبادی|فیروز آبادی]] ۸ نام،<ref>{{پک|1=فیروز آبادی|2=۱۴۱۶|ک=بصائر ذوی التمییز|ص= | در نزد قرآن شناسان نام‌های متعددی برای این سوره گزارش شده است و پس از سوره‌های «[[فاتحه (سوره)|حمد]]» و «[[توحید (سوره)|اخلاص]]» دارای بیشترین تعداد نام سوره است. از جمله این قرآن شناسان؛ [[مجدالدین فیروزآبادی|فیروز آبادی]] ۸ نام،<ref>{{پک|1=فیروز آبادی|2=۱۴۱۶|ک=بصائر ذوی التمییز|ص=۲۲۷–۲۲۸|ج=۱}}</ref> [[شیخ طبرسی|طبرسی]] ۱۰ نام،<ref>{{پک|1=طبرسی|2=۱۴۱۵|ک=مجمع البیان|ص=۵|ج=۵}}</ref> [[زمخشری]] ۱۲ نام<ref>{{پک|1=زمخشری|2=۱۴۰۷|ک=الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل|ص=۲۴۱|ج=۲}}</ref> و [[شهاب‌الدین آلوسی|آلوسی]]<ref>{{پک|1=آلوسی|2=۱۴۱۵|ک=روح المعانی|ص=۲۳۵|ج=۵}}</ref> و [[محمد الطاهر بن عاشور|ابن عاشور]] ۱۴ نام<ref>{{پک|1=ابن عاشور|2=۱۹۸۴|ک=التحریر و التنویر|ص=۹۵–۹۷|ج=۱۰}}</ref> را همراه با علت نام‌گذاری در کتاب‌هایشان نام برده‌اند. طبق گزارش [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|دائرة المعارف بزرگ اسلامی]]، مشهورترین این نام‌ها «برائت» و «توبه» است که برخی از مفسران نام اصلی سوره را «برائت» و نام دوم آن را «توبه» دانسته‌اند. «فاضحه» به معنی رسواگر، «مُبَعْثِرة» به معنای افشاگر و «بَحوث» کاوشگر؛ از نام‌های دیگر این سوره به‌شمار می‌آید. بقاعی علت نام‌گذاری سوره به نام‌های دیگر را بازگشت مفهوم همه این نام‌ها به نام اصلی سوره (برائت) می‌داند.<ref>{{پک|1=بقاعی|2=۱۴۱۵|ک=نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور|ص=۳۵۰|ج=۸}}</ref><ref name=":0">{{پک|1=لسانی فشارکی |2=۱۳۸۸|ک=دایرة المعارف بزرگ اسلامی|ف=توبه}}</ref> در فرهنگنامه علوم قرآن، علاوه بر نام‌های بحوث و فاضحه، به اسامی «حافره»، «سیف»، «عذاب»، «مثیره»، «مخزیه»، «مدمدمه»، «مشرده»، «مُشَقْشِقَه یا مُقَشْقِشِه»، «مُنَقَّره» و «منَکَّله» به عنوان نام‌های سوره اشاره شده است.<ref>{{پک|دفتر تبلیغات اسلامی|۱۳۹۰|ک=فرهنگنامه علوم قرآن|ص=۷۸۷|ج=۱}}</ref> | ||
== محتوا و ساختار == | == محتوا و ساختار == | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
== شأن نزول == | == شأن نزول == | ||
آیات ابتدای سوره برائت در سال نهم هجری نازل شده است که در مضمون آن خداوند بیزاری خود را از مشرکان اعلام داشته است و به آنان اخطار نموده که پس از امسال دیگر حق نزدیک شدن به مسجدالحرام را نخواهند داشت. از آنجا که این پیام باید به مشرکان ابلاغ شود و مهلت الهی به آنان اعلام گردد، پیامبر اسلام در ابتدا به [[ابوبکر]] مأموریت داد تا به همراه چهل نفر از مسلمانان به مکّه اعزام شود و ضمن به جای آوردن مراسم حج، آیات سوره برائت را در جمع مشرکان بخواند؛ زیرا پس از [[فتح مکه]] در سال هشتم، هنوز قبایل مشرکی در نقاط دور عربستان وجود داشتند و آنان برای انجام طواف- به همان رسم جاهلیت- در ماه‌های حج به [[مکه]] وارد می‌شدند. ابوبکر پس از دریافت آیات سوره برائت به طرف مکه به راه افتاد. اما هنوز به منطقه ذوالحُلَیفه نرسیده بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر گفت: «لَا یُودّی عنکَ إلّا أنتَ أو رَجُل مِنک» یعنی: «کسی نمی‌تواند به جای تو دستور الهی را به مردم برساند؛ مگر خودت یا کسی که از تو باشد.» پیامبر پس از آمدن پیام جدید خداوند، به [[علی بن ابی‌طالب]] فرمان داد تا در پی ابوبکر روان شود و پس از دریافت آیات سوره برائت، به مکه رفته، آن را در جمع مشرکان قرائت کند. علی به راه افتاد و پس از دریافت این آیات از ابوبکر به مکه رهسپار شد و آیات آغازین سوره را در جمع مشرکان ابلاغ کرد. هنگامی که ابوبکر به مدینه مراجعت کرد و علت امر را جویا گردید. پیامبر به او گفت: «جبرئیل از جانب خدای عزوجل نازل شد و به من گفت: در عوض تو کسی نمی‌تواند تبلیغ رسالت کند؛ مگر خودت یا مردی که از تو باشد. و چون تنها علی از من است و من از اویم، لذا در عوض من کسی ادای رسالت نتواند کرد مگر علی». در مورد چگونگی انجام این مأموریت چنان‌که مورخان ذکر کرده‌اند: علی بن ابی‌طالب وارد مکه شد و در روز دهم ذی حجه بالای جمره عقبه، سیزده آیه از سوره برائت را قرائت کرد. سپس فرمان خداوند را که در این باره آمده بود را در جمع مشرکان بیان کرد: «از این سال به بعد هیچ مشرکی نباید وارد مکه شود و کسی هم نباید عریان به طواف [[کعبه|خانه خدا]] رود. هر کس با پیامبر عهد و پیمانی دارد تا پایان مدتش بر آن عهد بماند.» پس از ابلاغ آیات سوره برائت و اتمام حجت‌های بعدی، مشرکان متوجه شدند که تنها چهار ماه فرصت دارند که نسبت به پذیرش [[اسلام]] تصمیم نهایی خود را بگیرند.<ref>{{پک|1=طباطبایی|2=۱۳۷۴|ک=ترجمه تفسیر المیزان|ص= | آیات ابتدای سوره برائت در سال نهم هجری نازل شده است که در مضمون آن خداوند بیزاری خود را از مشرکان اعلام داشته است و به آنان اخطار نموده که پس از امسال دیگر حق نزدیک شدن به مسجدالحرام را نخواهند داشت. از آنجا که این پیام باید به مشرکان ابلاغ شود و مهلت الهی به آنان اعلام گردد، پیامبر اسلام در ابتدا به [[ابوبکر]] مأموریت داد تا به همراه چهل نفر از مسلمانان به مکّه اعزام شود و ضمن به جای آوردن مراسم حج، آیات سوره برائت را در جمع مشرکان بخواند؛ زیرا پس از [[فتح مکه]] در سال هشتم، هنوز قبایل مشرکی در نقاط دور عربستان وجود داشتند و آنان برای انجام طواف- به همان رسم جاهلیت- در ماه‌های حج به [[مکه]] وارد می‌شدند. ابوبکر پس از دریافت آیات سوره برائت به طرف مکه به راه افتاد. اما هنوز به منطقه ذوالحُلَیفه نرسیده بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر گفت: «لَا یُودّی عنکَ إلّا أنتَ أو رَجُل مِنک» یعنی: «کسی نمی‌تواند به جای تو دستور الهی را به مردم برساند؛ مگر خودت یا کسی که از تو باشد.» پیامبر پس از آمدن پیام جدید خداوند، به [[علی بن ابی‌طالب]] فرمان داد تا در پی ابوبکر روان شود و پس از دریافت آیات سوره برائت، به مکه رفته، آن را در جمع مشرکان قرائت کند. علی به راه افتاد و پس از دریافت این آیات از ابوبکر به مکه رهسپار شد و آیات آغازین سوره را در جمع مشرکان ابلاغ کرد. هنگامی که ابوبکر به مدینه مراجعت کرد و علت امر را جویا گردید. پیامبر به او گفت: «جبرئیل از جانب خدای عزوجل نازل شد و به من گفت: در عوض تو کسی نمی‌تواند تبلیغ رسالت کند؛ مگر خودت یا مردی که از تو باشد. و چون تنها علی از من است و من از اویم، لذا در عوض من کسی ادای رسالت نتواند کرد مگر علی». در مورد چگونگی انجام این مأموریت چنان‌که مورخان ذکر کرده‌اند: علی بن ابی‌طالب وارد مکه شد و در روز دهم ذی حجه بالای جمره عقبه، سیزده آیه از سوره برائت را قرائت کرد. سپس فرمان خداوند را که در این باره آمده بود را در جمع مشرکان بیان کرد: «از این سال به بعد هیچ مشرکی نباید وارد مکه شود و کسی هم نباید عریان به طواف [[کعبه|خانه خدا]] رود. هر کس با پیامبر عهد و پیمانی دارد تا پایان مدتش بر آن عهد بماند.» پس از ابلاغ آیات سوره برائت و اتمام حجت‌های بعدی، مشرکان متوجه شدند که تنها چهار ماه فرصت دارند که نسبت به پذیرش [[اسلام]] تصمیم نهایی خود را بگیرند.<ref>{{پک|1=طباطبایی|2=۱۳۷۴|ک=ترجمه تفسیر المیزان|ص=۲۱۵–۲۲۰|ج=۹}}</ref> برطبق گزارش برخی از روایات [[شأن نزول]]، آیاتی از سوره پیش از [[غزوه بدر]] در [[مکه]] نازل شده است و همچنین دو آیه پایانی سوره را برخی از مفسران [[سوره مکی|مکی]] گزارش کرده‌اند.<ref>{{پک|1=لسانی فشارکی|2=۱۳۸۸|ک=دایرة المعارف بزرگ اسلامی|ف=توبه}}</ref> | ||
== فضیلت سوره == | == فضیلت سوره == | ||
در روایات فضائل السور آمده است: در هنگام نزول این سوره مانند سوره اخلاص هفتادهزار صف از فرشتگان آن را مشایعت کرده‌اند.<ref>{{پک|1=زمخشری|2=۱۴۰۷|ک=الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل|ص=۳۲۵|ج=۲}}</ref> بنا بر آنچه در [[تفسیر نمونه | در روایات فضائل السور آمده است: در هنگام نزول این سوره مانند سوره اخلاص هفتادهزار صف از فرشتگان آن را مشایعت کرده‌اند.<ref>{{پک|1=زمخشری|2=۱۴۰۷|ک=الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل|ص=۳۲۵|ج=۲}}</ref> بنا بر آنچه در ''[[تفسیر نمونه]]'' آمده است، روایتی از [[جعفر صادق]] گزارش شده است که هرکس دو سوره انفال و توبه را در هر ماه بخواند دچار نفاق نمی‌گردد و از پیروان راستین علی بن ابی‌طالب خواهد بود.<ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص=۳۳۰|ج=۷}}</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
=== ارجاعات === | === ارجاعات === | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
=== منابع === | === منابع === | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آلوسی|نام=شهاب الدین|پیوند نویسنده=شهاب الدین آلوسی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=روح المعانی|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۴۱۵|ناشر=دار احیاء التراث العربی|مکان=بیروت|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آلوسی|نام=شهاب الدین|پیوند نویسنده=شهاب الدین آلوسی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=روح المعانی|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۴۱۵|ناشر=دار احیاء التراث العربی|مکان=بیروت|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن عاشور|نام=محمدطاهر|پیوند نویسنده=محمدطاهر ابن عاشور|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=التحریر و التنویر|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۹۸۴|ناشر=الدار | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن عاشور|نام=محمدطاهر|پیوند نویسنده=محمدطاهر ابن عاشور|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=التحریر و التنویر|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۹۸۴|ناشر=الدار التونسیة للنشر|مکان=تونس|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=بقاعی|نام=ابراهیم بن عمر|پیوند نویسنده=ابراهیم بن عمر|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۴۱۵|ناشر=دار الکتاب الاسلامی|مکان=قاهره|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=بقاعی|نام=ابراهیم بن عمر|پیوند نویسنده=ابراهیم بن عمر|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۴۱۵|ناشر=دار الکتاب الاسلامی|مکان=قاهره|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | ||
*{{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=دفتر تبلیغات اسلامی|نام=|پیوند نویسنده=دفتر تبلیغات اسلامی|ویراستار=|مقاله=اسامی سوره توبه|دانشنامه=فرهنگنامه علوم قرآن|عنوان جلد=فرهنگنامه علوم قرآن|سال=۱۳۹۰|ناشر=دفتر تبلیغات اسلامی|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://lib.eshia.ir/26683/1/787}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=دفتر تبلیغات اسلامی|نام=|پیوند نویسنده=دفتر تبلیغات اسلامی|ویراستار=|مقاله=اسامی سوره توبه|دانشنامه=فرهنگنامه علوم قرآن|عنوان جلد=فرهنگنامه علوم قرآن|سال=۱۳۹۰|ناشر=دفتر تبلیغات اسلامی|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://lib.eshia.ir/26683/1/787}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=زمخشری|نام=محمود|پیوند نویسنده=محمود زمخشری|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۴۰۷|ناشر=دار الکتاب العربی|مکان=بیروت|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=زمخشری|نام=محمود|پیوند نویسنده=محمود زمخشری|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۴۰۷|ناشر=دار الکتاب العربی|مکان=بیروت|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|پیوند نویسنده=سید محمدحسین طباطبایی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=ترجمه تفسیر المیزان|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۷۴|ناشر=|مکان=|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|پیوند نویسنده=سید محمدحسین طباطبایی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=ترجمه تفسیر المیزان|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۷۴|ناشر=|مکان=|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طبرسی|نام=فضل بن حسن|پیوند نویسنده=فضل بن حسن|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=مجمع البیان|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۴۱۵|ناشر=موسسه الاعلمی للمطبوعات|مکان=بیروت|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طبرسی|نام=فضل بن حسن|پیوند نویسنده=فضل بن حسن|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=مجمع البیان|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۴۱۵|ناشر=موسسه الاعلمی للمطبوعات|مکان=بیروت|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فیروز آبادی|نام=مجدالدین|پیوند نویسنده=مجدالدین فیروز آبادی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=بصائر ذوی التمییز|کوشش=محمدعلی النجار|ویرایش=|سری=|سال=۱۴۱۶|ناشر=احیاء التراث الاسلامیه|مکان=قاهره|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فیروز آبادی|نام=مجدالدین|پیوند نویسنده=مجدالدین فیروز آبادی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=بصائر ذوی التمییز|کوشش=محمدعلی النجار|ویرایش=|سری=|سال=۱۴۱۶|ناشر=احیاء التراث الاسلامیه|مکان=قاهره|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | ||
*{{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=لسانی فشارکی|نام=محمدعلی|پیوند نویسنده=محمدعلی لسانی فشارکی|ویراستار=|مقاله=توبه|دانشنامه=[[دایرة المعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرة المعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۸۸|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://lib.eshia.ir/12293/9/124}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=لسانی فشارکی|نام=محمدعلی|پیوند نویسنده=محمدعلی لسانی فشارکی|ویراستار=|مقاله=توبه|دانشنامه=[[دایرة المعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرة المعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۸۸|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://lib.eshia.ir/12293/9/124}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مکارم شیرازی|نام=ناصر|پیوند نویسنده=ناصر مکارم شیرازی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=تفسیر نمونه|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۷۴|ناشر=دارالکتب اسلامیه|مکان=تهران|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مکارم شیرازی|نام=ناصر|پیوند نویسنده=ناصر مکارم شیرازی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=تفسیر نمونه|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۷۴|ناشر=دارالکتب اسلامیه|مکان=تهران|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابک=|پیوند=}} | ||
{{قرآن}} | {{قرآن}} | ||
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=بله|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | {{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=بله|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | ||
[[رده:سوره توبه| ]] | |||
[[رده:سوره‌های جزء ۱۰ قرآن]] | |||
[[رده:سوره‌های جزء ۱۱ قرآن]] | |||
[[رده:سوره‌های حزب ۳۸ قرآن]] | |||
[[رده:سوره‌های حزب ۳۹ قرآن]] | |||
[[رده:سوره‌های حزب ۴۰ قرآن]] | |||
[[رده:سوره‌های حزب ۴۱ قرآن]] | |||
[[رده:سوره‌های حزب ۴۲ قرآن]] | |||
[[رده:سوره‌های قرآن]] | [[رده:سوره‌های قرآن]] | ||
[[رده:سوره‌های مدنی قرآن]] | [[رده:سوره‌های مدنی قرآن]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۴۸
| توبه | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| دسته‌بندی | مدنی | ||||
| اطلاعات آماری | |||||
| شمارهٔ نزول | ۱۱۴ | ||||
| جزء | ۱۱ | ||||
| شمار آیه‌ها | ۱۲۹ | ||||
| شمار واژه‌ها | ۲۴۴۰ | ||||
| شمار حرف‌ها | ۱۱۴۲۸ | ||||
| متن سوره | |||||
 | |||||
|
|
||||
سورهٔ توبه سورهٔ نهم قرآن است، ۱۲۹ آیه دارد، و سوره‌ای مدنی است. مفسران بیشتر از ۱۰ نام برای این سوره ذکر کرده‌اند که از همه معروف‌تر برائت، توبه و فاضحه است. نام برائت به این دلیل انتخاب شده است که آغاز سوره سخن از اعلان برائت خداوند و پیامبر از مشرکان است. نام توبه به دلیل مباحث این سوره پیرامون توبه انتخاب شده و فاضحه نیز به این دلیل انتخاب شده که در آیاتی از این سوره اهداف منافقان آشکار شده است.[۱]
از نظر ترتیب زمانی، این سوره از آخرین سوره‌های قرآن است که از سال نهم هجرت و پیش از غزوه تبوک آغاز شده است و مربوط به زمان قدرت گرفتن مسلمانان در شبه‌جزیره عربستان است.[۲]
بخش‌هایی از سوره پیرامون لغو پیمان‌های مسلمانان با مشرکان به دلیل نقض آن، منافقان و توصیف آنان، جهاد، نکوهش اهل کتاب، زکات، انتقاد از مال اندوزی و ترغیب به تحصیل دانش است.[۳]
این سوره به دلیل آنکه با اعلام جنگ به دشمنان مسلمانان آغاز می‌گردد، با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع نمی‌شود. برخی نیز این سوره را ادامهٔ سورهٔ انفال می‌دانند و این نکته را دلیل آغاز نشدن سوره با «بسم‌الله الرحمن الرحیم» می‌دانند.[۴]
نام‌ها
در نزد قرآن شناسان نام‌های متعددی برای این سوره گزارش شده است و پس از سوره‌های «حمد» و «اخلاص» دارای بیشترین تعداد نام سوره است. از جمله این قرآن شناسان؛ فیروز آبادی ۸ نام،[۵] طبرسی ۱۰ نام،[۶] زمخشری ۱۲ نام[۷] و آلوسی[۸] و ابن عاشور ۱۴ نام[۹] را همراه با علت نام‌گذاری در کتاب‌هایشان نام برده‌اند. طبق گزارش دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مشهورترین این نام‌ها «برائت» و «توبه» است که برخی از مفسران نام اصلی سوره را «برائت» و نام دوم آن را «توبه» دانسته‌اند. «فاضحه» به معنی رسواگر، «مُبَعْثِرة» به معنای افشاگر و «بَحوث» کاوشگر؛ از نام‌های دیگر این سوره به‌شمار می‌آید. بقاعی علت نام‌گذاری سوره به نام‌های دیگر را بازگشت مفهوم همه این نام‌ها به نام اصلی سوره (برائت) می‌داند.[۱۰][۱۱] در فرهنگنامه علوم قرآن، علاوه بر نام‌های بحوث و فاضحه، به اسامی «حافره»، «سیف»، «عذاب»، «مثیره»، «مخزیه»، «مدمدمه»، «مشرده»، «مُشَقْشِقَه یا مُقَشْقِشِه»، «مُنَقَّره» و «منَکَّله» به عنوان نام‌های سوره اشاره شده است.[۱۲]
محتوا و ساختار
بنا به گزارش دائرةالمعارف بزرگ اسلامی سوره توبه دارای ۱۲۹ آیه و ۲۴۹۷ کلمه و ۱۰۷۸۷ حرف است. از سوره‌های طوال قرآن و در ترتیب نزول آخرین سوره مدنی به‌شمار می‌آید. در ترتیب مصحف پیش از «سوره یونس» و پس از «سوره انفال» آمده است. پرداختن به مسئله توبه و بیان نکات تربیت و هدایتی آن با توجه به تکرار فراوان واژه توبه در این سوره، محور موضوعی آن تلقی می‌شود. از عهد و روزگار پیامبر _ آیه ۱۲۲ سوره ـ به آیه نفر معروف بوده است. بر اساس این آیه علمای اسلام حکم وجوب کفایی مهاجرت گروهی از مسلمانان در هر زمان و در هر شهر از شهرهای اسلام به منظور فراگیری علوم اسلامی را استنباط کرده‌اند. همچنین تشکیل حوزه‌های علمیه اسلامی در ممالک گوناگون اسلامی بر مبنای این آیه در طول تاریخ بوده است.[۱۳]
شأن نزول
آیات ابتدای سوره برائت در سال نهم هجری نازل شده است که در مضمون آن خداوند بیزاری خود را از مشرکان اعلام داشته است و به آنان اخطار نموده که پس از امسال دیگر حق نزدیک شدن به مسجدالحرام را نخواهند داشت. از آنجا که این پیام باید به مشرکان ابلاغ شود و مهلت الهی به آنان اعلام گردد، پیامبر اسلام در ابتدا به ابوبکر مأموریت داد تا به همراه چهل نفر از مسلمانان به مکّه اعزام شود و ضمن به جای آوردن مراسم حج، آیات سوره برائت را در جمع مشرکان بخواند؛ زیرا پس از فتح مکه در سال هشتم، هنوز قبایل مشرکی در نقاط دور عربستان وجود داشتند و آنان برای انجام طواف- به همان رسم جاهلیت- در ماه‌های حج به مکه وارد می‌شدند. ابوبکر پس از دریافت آیات سوره برائت به طرف مکه به راه افتاد. اما هنوز به منطقه ذوالحُلَیفه نرسیده بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر گفت: «لَا یُودّی عنکَ إلّا أنتَ أو رَجُل مِنک» یعنی: «کسی نمی‌تواند به جای تو دستور الهی را به مردم برساند؛ مگر خودت یا کسی که از تو باشد.» پیامبر پس از آمدن پیام جدید خداوند، به علی بن ابی‌طالب فرمان داد تا در پی ابوبکر روان شود و پس از دریافت آیات سوره برائت، به مکه رفته، آن را در جمع مشرکان قرائت کند. علی به راه افتاد و پس از دریافت این آیات از ابوبکر به مکه رهسپار شد و آیات آغازین سوره را در جمع مشرکان ابلاغ کرد. هنگامی که ابوبکر به مدینه مراجعت کرد و علت امر را جویا گردید. پیامبر به او گفت: «جبرئیل از جانب خدای عزوجل نازل شد و به من گفت: در عوض تو کسی نمی‌تواند تبلیغ رسالت کند؛ مگر خودت یا مردی که از تو باشد. و چون تنها علی از من است و من از اویم، لذا در عوض من کسی ادای رسالت نتواند کرد مگر علی». در مورد چگونگی انجام این مأموریت چنان‌که مورخان ذکر کرده‌اند: علی بن ابی‌طالب وارد مکه شد و در روز دهم ذی حجه بالای جمره عقبه، سیزده آیه از سوره برائت را قرائت کرد. سپس فرمان خداوند را که در این باره آمده بود را در جمع مشرکان بیان کرد: «از این سال به بعد هیچ مشرکی نباید وارد مکه شود و کسی هم نباید عریان به طواف خانه خدا رود. هر کس با پیامبر عهد و پیمانی دارد تا پایان مدتش بر آن عهد بماند.» پس از ابلاغ آیات سوره برائت و اتمام حجت‌های بعدی، مشرکان متوجه شدند که تنها چهار ماه فرصت دارند که نسبت به پذیرش اسلام تصمیم نهایی خود را بگیرند.[۱۴] برطبق گزارش برخی از روایات شأن نزول، آیاتی از سوره پیش از غزوه بدر در مکه نازل شده است و همچنین دو آیه پایانی سوره را برخی از مفسران مکی گزارش کرده‌اند.[۱۵]
فضیلت سوره
در روایات فضائل السور آمده است: در هنگام نزول این سوره مانند سوره اخلاص هفتادهزار صف از فرشتگان آن را مشایعت کرده‌اند.[۱۶] بنا بر آنچه در تفسیر نمونه آمده است، روایتی از جعفر صادق گزارش شده است که هرکس دو سوره انفال و توبه را در هر ماه بخواند دچار نفاق نمی‌گردد و از پیروان راستین علی بن ابی‌طالب خواهد بود.[۱۷]
پانویس
ارجاعات
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۷: ۲۷۱–۲۷۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۷: ۲۷۱–۲۷۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۷: ۲۷۱–۲۷۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۷: ۲۷۱–۲۷۴.
- ↑ فیروز آبادی، بصائر ذوی التمییز، ۱: ۲۲۷–۲۲۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۵: ۵.
- ↑ زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ۲: ۲۴۱.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۵: ۲۳۵.
- ↑ ابن عاشور، التحریر و التنویر، ۱۰: ۹۵–۹۷.
- ↑ بقاعی، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، ۸: ۳۵۰.
- ↑ لسانی فشارکی، «توبه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگنامه علوم قرآن، ۱: ۷۸۷.
- ↑ لسانی فشارکی، «توبه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۹: ۲۱۵–۲۲۰.
- ↑ لسانی فشارکی، «توبه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ۲: ۳۲۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۷: ۳۳۰.
منابع
- آلوسی، شهاب الدین (۱۴۱۵). روح المعانی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- ابن عاشور، محمدطاهر (۱۹۸۴). التحریر و التنویر. تونس: الدار التونسیة للنشر.
- بقاعی، ابراهیم بن عمر (۱۴۱۵). نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور. قاهره: دار الکتاب الاسلامی.
- دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۹۰). «اسامی سوره توبه». فرهنگنامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
- زمخشری، محمود (۱۴۰۷). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی.
- طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۷۴). ترجمه تفسیر المیزان.
- طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۱۵). مجمع البیان. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
- فیروز آبادی، مجدالدین (۱۴۱۶). بصائر ذوی التمییز. به کوشش محمدعلی النجار. قاهره: احیاء التراث الاسلامیه.
- لسانی فشارکی، محمدعلی (۱۳۸۸). «توبه». دایرة المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب اسلامیه.