سوره ذاریات

سورهٔ قرآن

ذاریات
دسته‌بندی	مکی
اطلاعات آماری
شمارهٔ نزول	۶۷
جزء	۲۶–۲۷
شمار آیه‌ها	۶۰
شمار واژه‌ها	۳۶۰
شمار حرف‌ها	۱۵۴۶
متن سوره
ترجمهٔ فارسی
ق ق	طور طور

سوره ذاریات پنجاه و یکمین سوره قرآن است و ۶۰ آیه دارد. «ذاریات» جمع ذاریه به معنای بادهای باران‌آور است. به جهت اینکه سوره با سوگند به آن آغاز می‌شود؛ این سوره را «ذاریات» نامیده‌اند. در ترتیب نزول سور قرآنی، شصت و هفتمین و در مصحف کنونی پنجاه و یکمین سوره قرآن است که پیش از سوره طور و پس از سوره احقاف در مکه و پیش از هجرت نازل شده است. از سوره‌های مفصل قرآن و از نوع طوال آن محسوب می‌شود که حدود نیمی از یک حزب است. دو آیه منسوخ دارد و هفتمین سوره‌ای است که با سوگند شروع می‌شود. محور آیات این سوره همچون سایر سوره‌های مکی سه اصل توحید، نبوت و معاد است.

نام‌ها

در منابع اسلامی تنها نام «ذاریات» را برای سوره گزارش کرده‌اند. سبب این نام‌گذاری، آمدن این واژه در آیه نخست سوره است. این واژه فقط در این سوره به‌کار رفته و به معنای بادها، فرشتگان، ستارگان و زنان فرزندآور تفسیر شده است. در برخی تفاسیر نام سوره با واو قسم به شکل «والذاریات» عنوان شده است.

شأن نزول و ترتیب

بنابه نقل مشهورتر، از نظر ترتیب نزول، شصت و هفتمین سوره گفته شده اما در برخی نقل‌ها، ردیف‌های ۶۳ تا ۷۰ را نیز برای آن برشمرده‌اند. زمان نزول آن پیش از سوره طور و پس از سوره احقاف بوده است. اما در دانشنامه جهان اسلام، نزول آن پیش از سوره غاشیه گفته شده است که در برخی از آیاتش اختلاف قرائت نیز وجود دارد. درباره محل نزول سوره، بی هیچ اختلافی و بر اساس اسلوب بیان و محتوای آن در مکه و پیش از هجرت گزارش شده است؛ لذا هیچ‌یک از آیاتش مدنی نیستند. در روایات برای شأن نزول سوره آمده است: «پس از نازل شدن آیه ۵۴ این سوره، که پیامبر اسلام به دوری کردن کفار و رها کردن آنها دعوت می‌کرد؛ یاران پیامبر در انتظار فرود آمدن عذاب بودند که آیه ۵۵ نازل شد و در آن آیه پیامبر مأمور شد که به بندگان تذکر بدهد و یاران او آسوده خاطر شدند. برخی از مفسران این واقعه را از مصادیق بداء دانسته‌اند.»

محتوا و ساختار

تعداد آیات «سوره ذاریات» ۶۰ آیه است و ۳۶۰ کلمه و ۱۲۸۷ یا ۱۵۴۶ حرف دارد. از سوره‌های مفصل و طوال قرآن محسوب می‌شود و دارای دو آیه منسوخ است. محور آیات این سوره همچون سایر سوره‌های مکی سه اصل توحید، نبوت و معاد است. به گزارش دانشنامه جهان اسلام، بسیاری از مفسران، موضوع اصلی سوره را انذار و بیم دادن کافران و نشان دادن دلیل‌هایی از آیات آفاقی و انفسی در اثبات توحید، نبوت و معاد دانسته‌اند. در حالیکه، سید قطب محور موضوعی سوره را پیوند قلب انسان با عالم غیب و رسیدن به بندگی خالصانه می‌داند. از آیات مشهور سوره، آیه ۵۶ آن است که در این آیه، خداوند هدف از آفرینش جن و انس را عبادت و بندگی خود عنوان کرده است که فخررازی به استناد حدیث قدسی، آن را به شناخت خدا تفسیر کرده است. در برخی تفاسیر، آیه ۱۱۹ سوره هود، که هدف از خلقت را رحمت بر مردم گفته، ناسخ آیه ۶۵ سوره ذاریات آورده‌اند. مطالب مهم دیگر سوره عبارتند از: سوگند به پنج پدیده مهم (باد، ابر، کشتی، فرشته و آسمان) در آیات ابتدایی سوره؛ مسئله معاد و تأکید بر قطعی بودن آن؛ داستان مهمانان ابراهیم و مژده بر تولد فزرندش؛ بیان نشانه‌های نیکوکاران و پرداختن به بخش‌هایی از زندگی موسی و هارون.

پانویس

منابع

• پروازی ایزدی، نرگس (۱۳۹۶). «ذاریات». دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
• دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۹۰). «سوره ذاریات». فرهنگنامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.