تفسیر مجمع‌البیان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''''تفسیر مجمع‌البیان''''' با نام کامل '''''مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن''''' یا '''''مجمع‌البیان فی علوم القرآن''''' کتابی در [[تفسیر قرآن]] از [[شیخ طبرسی|فضل بن حسن طبرسی]] [[فقه|فقیه]] و [[حدیث|محدث]] [[شیعه|شیعی]] که به [[زبان عربی]] تألیف شده است. شیخ طبرسی نگارش این کتاب را در سال ۵۳۶ ه.ق و در پنج جلد به‌پایان رسانده و به گفته خودش آن را به شیوه ''[[تفسیر تبیان]]'' نوشته است. این تفسیر یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین تفاسیر [[جهان اسلام]] است که همواره مورد استفاده و استناد دانشمندان شیعه و [[سنی]] بوده و در طول قرن‌ها از آن به عنوان یک منبع تفسیری موثق یاد شده است.<ref>{{پک|1=ایازی |2=۱۳۷۸|ک=شناخت‌نامه تفاسیر|ص=۲۳۹–۲۴۰|ج=}}</ref> جامعیت، استحکام و استواری مطالب از ویژگی‌های تفسیر مجمع‌البیان به‌شمار می‌آید.<ref>{{پک|1=شایسته‌نژاد |2=۱۳۸۹|ک=طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان |ص=۱۷–۱۸|ج=}}</ref> به گفته نویسنده کتاب ''شناخت‌نامه تفاسیر''، مجمع‌البیان از جمله تفاسیر قدیمی است که به بهترین شکل، با الگویی مناسب و سرعنوان‌هایی ثابت و مکرر تألیف گردیده است.<ref>{{پک|1=ایازی |2=۱۳۷۸|ک=شناخت‌نامه تفاسیر |ص=۲۳۹–۲۴۰|ج=}}</ref> | '''''تفسیر مجمع‌البیان''''' با نام کامل '''''مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن''''' یا '''''مجمع‌البیان فی علوم القرآن''''' کتابی در [[تفسیر قرآن]] از [[شیخ طبرسی|فضل بن حسن طبرسی]] [[فقه|فقیه]] و [[حدیث|محدث]] [[شیعه|شیعی]] که به [[زبان عربی]] تألیف شده است. شیخ طبرسی نگارش این کتاب را در سال ۵۳۶ ه.ق و در پنج جلد به‌پایان رسانده و به گفته خودش آن را به شیوه ''[[تفسیر تبیان]]'' نوشته است. این تفسیر یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین تفاسیر [[جهان اسلام]] است که همواره مورد استفاده و استناد دانشمندان شیعه و [[سنی]] بوده و در طول قرن‌ها از آن به عنوان یک منبع تفسیری موثق یاد شده است.<ref>{{پک|1=ایازی |2=۱۳۷۸|ک=شناخت‌نامه تفاسیر|ص=۲۳۹–۲۴۰|ج=}}</ref> جامعیت، استحکام و استواری مطالب از ویژگی‌های تفسیر مجمع‌البیان به‌شمار می‌آید.<ref>{{پک|1=شایسته‌نژاد |2=۱۳۸۹|ک=طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان |ص=۱۷–۱۸|ج=}}</ref> به گفته نویسنده کتاب ''شناخت‌نامه تفاسیر''، ''مجمع‌البیان'' از جمله تفاسیر قدیمی است که به بهترین شکل، با الگویی مناسب و سرعنوان‌هایی ثابت و مکرر تألیف گردیده است.<ref>{{پک|1=ایازی |2=۱۳۷۸|ک=شناخت‌نامه تفاسیر |ص=۲۳۹–۲۴۰|ج=}}</ref> | ||
== مؤلف == | == مؤلف == | ||
فضل بن حسن بن فضل طبرسی معروف به «امین الاسلام طبرسی» از فقیهان و محدثان قرن ششم و هفتم هجری قمری و از شاگردان حسن بن محمد بن حسن طوسی (فرزند شیخ طوسی) و حسن بن حسین ابن بابویه رازی قمی بود. او صاحب تألیفاتی در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی است و شاگردان بسیاری را در شهرهای [[مشهد]] و [[سبزوار]] تربیت کرده است. طبرسی در زمینه تفسیر قرآن سه کتاب ''مجمع‌البیان''، ''[[جوامع‌الجامع]]'' و ''الکاف الشافی'' را به‌رشته تحریر درآورد. وی ''تفسیر مجمع‌البیان'' را به شیوه ''تفسیر تبیان'' [[شیخ طوسی]] و در سال ۵۳۶ ه.ق به‌پایان رساند.<ref>{{پک|1=شایسته‌نژاد |2=۱۳۸۹|ک=طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان |ص=۷–۹|ج=}}</ref> | فضل بن حسن بن فضل طبرسی معروف به «امین الاسلام طبرسی» از فقیهان و محدثان قرن ششم و هفتم هجری قمری و از شاگردان حسن بن محمد بن حسن طوسی (فرزند شیخ طوسی) و حسن بن حسین ابن بابویه رازی قمی بود. او صاحب تألیفاتی در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی است و شاگردان بسیاری را در شهرهای [[مشهد]] و [[سبزوار]] تربیت کرده است. طبرسی در زمینه تفسیر قرآن سه کتاب ''مجمع‌البیان''، ''[[جوامع‌الجامع]]'' و ''[[الکاف الشافی]]'' را به‌رشته تحریر درآورد. وی ''تفسیر مجمع‌البیان'' را به شیوه ''تفسیر تبیان'' [[شیخ طوسی]] و در سال ۵۳۶ ه.ق به‌پایان رساند.<ref>{{پک|1=شایسته‌نژاد |2=۱۳۸۹|ک=طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان |ص=۷–۹|ج=}}</ref> | ||
== شیوه تألیف == | == شیوه تألیف == | ||
''مجمع‌البیان'' یک تفسیر کامل [[قرآن]] است که شیخ طبرسی آن را به ترتیب [[فهرست سوره‌های قرآن|سوره‌های قرآن]] و در پنج جلد تدوین کرده است. طبرسی دربارهٔ انگیزه‌اش برای نوشتن ''مجمع‌البیان'' در مقدمه کتاب آورده است: «به جز شیخ طوسی، تاکنون عالمان [[شیعه]] در مورد تدوین و گسترش معانی و اسرار قرآنی کار مفصل و منظمی انجام نداده‌اند. من از پرتوی دانش او کمک می‌گیرم و قدم در جای پایش می‌گذارم.» او که معتقد بود ''تفسیر تبیان'' با وجود امتیازات بسیار، کاستی‌هایی نیز دارد؛ کتاب تفسیرش را به‌گونه‌ای می‌نویسد که ضعف‌های تفاسیر قبلی را نداشته باشد و علاوه بر استفاده از [[حدیث|روایات]] امامان شیعه، اقوال [[صحابه]] و [[تابعین]] را در آن می‌آورد. از این‌رو ''تفسیر مجمع‌البیان'' از جامعیت، استحکام و استواری مطالب برخوردار است. از دیگر ویژگی‌های نوشتاری شیخ طبرسی در تفسیرش این است که او در هر باب اقوال را بدون رد یا اعتراض به آنها آورده و انتخاب قول برتر را به خواننده واگذار کرده است. روش او، شیوه‌ای محققانه و با بررسی دقیق [[آیه|آیات]] همراه است. او در هر آیه، [[اختلاف قرائات]]، معانی کلمات، [[اعراب]] و [[شأن نزول]] آنها را بررسی می‌کند و سپس معنای کامل و جامع آیات را می‌آورد. همچنین او در این کتاب به پیوند معنایی آیات و [[سوره]]ها با یکدیگر نیز پرداخته است.<ref>{{پک|1=شایسته‌نژاد|2=۱۳۸۹|ک=طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان|ص=۱۷–۱۹|ج=}}</ref> | |||
== ویژگی‌های تفسیر == | == ویژگی‌های تفسیر == | ||
یکی از ویژگی‌های ممتاز ''مجمع‌البیان،'' آزادی فکر و تقریب میان مذاهب است. مؤلف کتاب، با بررسی‌های تطبیقی و مقارن، با رعایت امانت، ادب و با پرهیز از دشنام‌گویی به بیان نظرات دیگران پرداخته و دیدگاه‌های آنان را بر نظر شخصی خود مقدم داشته است. به همین جهت این کتاب تفسیری، مورد توجه اندیشمندان | یکی از ویژگی‌های ممتاز ''مجمع‌البیان،'' آزادی فکر و تقریب میان مذاهب است. مؤلف کتاب، با بررسی‌های تطبیقی و مقارن، با رعایت امانت، ادب و با پرهیز از دشنام‌گویی به بیان نظرات دیگران پرداخته و دیدگاه‌های آنان را بر نظر شخصی خود مقدم داشته است. به همین جهت این کتاب تفسیری، مورد توجه اندیشمندان اهل‌سنت قرار گرفته و در موردش سخنانی را گفته‌اند. [[شیخ محمود شلتوت]] از مفسران [[مصری]] و از رئوسای [[دانشگاه الازهر]]، مجمع‌البیان را در میان تفاسیر قرآن بی‌نظیر توصیف کرده و آن را نخستین تفسیری می‌داند که توانسته با نظم و ترتیبی خاص، روشی عالی و با بررسی عمیق روایات، حق مطلب را ادا کند. [[مرتضی مطهری|مطهری]] از عالمان شیعه، نیز معتقد است که ''مجمع‌البیان'' از لحاظ ادبی و حسن تألیف بهترین تفسیر است. امتیاز مهم دیگر این تفسیر، ساختار منظم آن است. طبرسی، نظم و ترتیب جدیدی را ارائه داده و مطالب کتابش را با سرعنوان‌هایی ثابت و مکرر نگاشته و جنبه‌های مختلف تفسیری آیات را مدنظر داشته است. محل نزول سوره‌ها و آیات، دلیل نامگذاری سوره‌ها، فضایل تلاوت هر سوره، اختلاف قرائات و اعراب کلمات، تفسیر ترتیبی آیات، بیان [[احکام فقهی]] و [[کلامی]] آیات و رابطه هر آیه با آیه قبل و بعدش، از مواردی است که در ''مجمع‌البیان'' به شکلی منظم و به صورت تکراری و ثابت در هر سوره و در تمام کتاب دیده می‌شود.<ref>{{پک|1=شایسته‌نژاد|2=۱۳۸۹|ک=طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان|ص=۲۰–۲۳|ج=}}</ref> | ||
== نسخه شناسی == | == نسخه شناسی == | ||
از تفسیر | از تفسیر ''مجمع‌البیان''، چاپ‌های مختلفی در کشورهای [[ایران]]، مصر و [[لبنان]] وجود دارد که یکی از بهترین آنها چاپی است که [[ابوالحسن شعرانی]] بر روی آن تحقیق و پانوشت داشته و در [[تهران]] منتشر شده است. چاپ دیگری از این کتاب، چاپی است که در [[قاهره]] بوده و مقدمه آن از [[شیخ شلتوت]] است. مؤسسه [[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه]] آن را در قطع وزیری منتشر کرده و شامل ۱۲ جزء است. در سال ۱۳۷۹ ه.ق نیز چاپ پنج جلدی از آن در [[بیروت]] و توسط [[داراحیاء التراث العربی]] با قطع رحلی انجام شده است.<ref>{{پک|1=ایازی |2=۱۳۷۸|ک=شناخت‌نامه تفاسیر|ص=۲۳۹|ج=}}</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ ۱۵ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۴:۰۵
تفسیر مجمع‌البیان با نام کامل مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن یا مجمع‌البیان فی علوم القرآن کتابی در تفسیر قرآن از فضل بن حسن طبرسی فقیه و محدث شیعی که به زبان عربی تألیف شده است. شیخ طبرسی نگارش این کتاب را در سال ۵۳۶ ه.ق و در پنج جلد به‌پایان رسانده و به گفته خودش آن را به شیوه تفسیر تبیان نوشته است. این تفسیر یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین تفاسیر جهان اسلام است که همواره مورد استفاده و استناد دانشمندان شیعه و سنی بوده و در طول قرن‌ها از آن به عنوان یک منبع تفسیری موثق یاد شده است.[۱] جامعیت، استحکام و استواری مطالب از ویژگی‌های تفسیر مجمع‌البیان به‌شمار می‌آید.[۲] به گفته نویسنده کتاب شناخت‌نامه تفاسیر، مجمع‌البیان از جمله تفاسیر قدیمی است که به بهترین شکل، با الگویی مناسب و سرعنوان‌هایی ثابت و مکرر تألیف گردیده است.[۳]
مؤلف
فضل بن حسن بن فضل طبرسی معروف به «امین الاسلام طبرسی» از فقیهان و محدثان قرن ششم و هفتم هجری قمری و از شاگردان حسن بن محمد بن حسن طوسی (فرزند شیخ طوسی) و حسن بن حسین ابن بابویه رازی قمی بود. او صاحب تألیفاتی در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی است و شاگردان بسیاری را در شهرهای مشهد و سبزوار تربیت کرده است. طبرسی در زمینه تفسیر قرآن سه کتاب مجمع‌البیان، جوامع‌الجامع و الکاف الشافی را به‌رشته تحریر درآورد. وی تفسیر مجمع‌البیان را به شیوه تفسیر تبیان شیخ طوسی و در سال ۵۳۶ ه.ق به‌پایان رساند.[۴]
شیوه تألیف
مجمع‌البیان یک تفسیر کامل قرآن است که شیخ طبرسی آن را به ترتیب سوره‌های قرآن و در پنج جلد تدوین کرده است. طبرسی دربارهٔ انگیزه‌اش برای نوشتن مجمع‌البیان در مقدمه کتاب آورده است: «به جز شیخ طوسی، تاکنون عالمان شیعه در مورد تدوین و گسترش معانی و اسرار قرآنی کار مفصل و منظمی انجام نداده‌اند. من از پرتوی دانش او کمک می‌گیرم و قدم در جای پایش می‌گذارم.» او که معتقد بود تفسیر تبیان با وجود امتیازات بسیار، کاستی‌هایی نیز دارد؛ کتاب تفسیرش را به‌گونه‌ای می‌نویسد که ضعف‌های تفاسیر قبلی را نداشته باشد و علاوه بر استفاده از روایات امامان شیعه، اقوال صحابه و تابعین را در آن می‌آورد. از این‌رو تفسیر مجمع‌البیان از جامعیت، استحکام و استواری مطالب برخوردار است. از دیگر ویژگی‌های نوشتاری شیخ طبرسی در تفسیرش این است که او در هر باب اقوال را بدون رد یا اعتراض به آنها آورده و انتخاب قول برتر را به خواننده واگذار کرده است. روش او، شیوه‌ای محققانه و با بررسی دقیق آیات همراه است. او در هر آیه، اختلاف قرائات، معانی کلمات، اعراب و شأن نزول آنها را بررسی می‌کند و سپس معنای کامل و جامع آیات را می‌آورد. همچنین او در این کتاب به پیوند معنایی آیات و سوره‌ها با یکدیگر نیز پرداخته است.[۵]
ویژگی‌های تفسیر
یکی از ویژگی‌های ممتاز مجمع‌البیان، آزادی فکر و تقریب میان مذاهب است. مؤلف کتاب، با بررسی‌های تطبیقی و مقارن، با رعایت امانت، ادب و با پرهیز از دشنام‌گویی به بیان نظرات دیگران پرداخته و دیدگاه‌های آنان را بر نظر شخصی خود مقدم داشته است. به همین جهت این کتاب تفسیری، مورد توجه اندیشمندان اهل‌سنت قرار گرفته و در موردش سخنانی را گفته‌اند. شیخ محمود شلتوت از مفسران مصری و از رئوسای دانشگاه الازهر، مجمع‌البیان را در میان تفاسیر قرآن بی‌نظیر توصیف کرده و آن را نخستین تفسیری می‌داند که توانسته با نظم و ترتیبی خاص، روشی عالی و با بررسی عمیق روایات، حق مطلب را ادا کند. مطهری از عالمان شیعه، نیز معتقد است که مجمع‌البیان از لحاظ ادبی و حسن تألیف بهترین تفسیر است. امتیاز مهم دیگر این تفسیر، ساختار منظم آن است. طبرسی، نظم و ترتیب جدیدی را ارائه داده و مطالب کتابش را با سرعنوان‌هایی ثابت و مکرر نگاشته و جنبه‌های مختلف تفسیری آیات را مدنظر داشته است. محل نزول سوره‌ها و آیات، دلیل نامگذاری سوره‌ها، فضایل تلاوت هر سوره، اختلاف قرائات و اعراب کلمات، تفسیر ترتیبی آیات، بیان احکام فقهی و کلامی آیات و رابطه هر آیه با آیه قبل و بعدش، از مواردی است که در مجمع‌البیان به شکلی منظم و به صورت تکراری و ثابت در هر سوره و در تمام کتاب دیده می‌شود.[۶]
نسخه شناسی
از تفسیر مجمع‌البیان، چاپ‌های مختلفی در کشورهای ایران، مصر و لبنان وجود دارد که یکی از بهترین آنها چاپی است که ابوالحسن شعرانی بر روی آن تحقیق و پانوشت داشته و در تهران منتشر شده است. چاپ دیگری از این کتاب، چاپی است که در قاهره بوده و مقدمه آن از شیخ شلتوت است. مؤسسه دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه آن را در قطع وزیری منتشر کرده و شامل ۱۲ جزء است. در سال ۱۳۷۹ ه.ق نیز چاپ پنج جلدی از آن در بیروت و توسط داراحیاء التراث العربی با قطع رحلی انجام شده است.[۷]
پانویس
ارجاعات
- ↑ ایازی، شناخت‌نامه تفاسیر، ۲۳۹–۲۴۰.
- ↑ شایسته‌نژاد، طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان، ۱۷–۱۸.
- ↑ ایازی، شناخت‌نامه تفاسیر، ۲۳۹–۲۴۰.
- ↑ شایسته‌نژاد، طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان، ۷–۹.
- ↑ شایسته‌نژاد، طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان، ۱۷–۱۹.
- ↑ شایسته‌نژاد، طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان، ۲۰–۲۳.
- ↑ ایازی، شناخت‌نامه تفاسیر، ۲۳۹.
منابع
- ایازی، محمدعلی (۱۳۷۸). شناخت‌نامه تفاسیر. رشت: کتاب مبین.
- شایسته‌نژاد، علی‌اکبر (۱۳۸۹). طبرسی و تفسیر مجمع‌البیان. تهران: خانه کتاب.